ედიშერ ჭელიძე - მდიდრისა და ლაზარეს იგავის განმარტება ეკლესიის მამათა მიერ

დიდ ყურადღებას იქცევს საკითხი იმის შესახებ, თუ როგორ განმარტავს ეკლესია მდიდრისა და ლაზარეს შესახებ თხრობას, კერძოდ კი - ლაზარეს საიქიო სამყოფელს, ანუ რა გაგება აქვს ეკლესიურ ტრადიციაში “აბრაამის წიაღს”, სადაც ლაზარე იმკვიდრებს ადგილს.

უპირველესად აღვნიშნავთ, რომ თხრობა მდიდრისა და ლაზარეს შესახებ არის “იგავი” (ἡ παραβολή).

წმ. ფოტი პატრიარქი იმოწმებს ევლოგი ალექსანდრიელს, რომელიც ამბობს: “იგავი” (ἡ παραβολή ) ამხელს უგულქვავეს მდიდარს, რომლის კარიბჭესთანაც ლაზარე ეგდო" (ბიბლიოთეკა, კოდ. 280; Patrologiae Cursus Completus, ed. J. Migne, Patrologiae Graecae Tomus 104, col. 349; პატრისტიკული ტექსტების აღნიშნული პუბლიკაცია ქვემოთ ყველგან მითითებულია შემოკლებით PG).

პროკოფი ღაზელი აღნიშნავს:

“ამას ცხადყოფს, აგრეთვე, იგავი (παραβολή, ლათ. parabola) იმ მდიდრის შესახებ, რომელმაც აბრაამის წიაღში იხილა ლაზარე” (“ესაიას განმარტება”, pg. 87 b, col. 2200 c).

“იგავს” ანუ პარაბოლას უწოდებენ აღნიშნულ თხრობას წმ. იოანე ოქროპირი, წმ. თეოდორიტე კვირელი და სხვა მამები. განსაკუთრებით საყურადღებოა წმ. კირილე ალექსანდრიელის ერთი სწავლება, რაც მან წარმოადგინა ანთროპომორფისტთა სახელით ცნობილი ერეტიკოსების მიერ გავრცელებული იმ ცრუსწავლების უარსაყოფად, თითქოს მდიდრისა და ლაზარეს ამბავი დასრულებული სინამდვილეა (და არა იგავი) და თითქოს მდიდარსაც და ლაზარესაც უკვე მიცემული აქვთ საბოლოო საუფლო მისაგებელი. წმ. კირილე, კერძოდ, გვმოძღვრავს:

“საღვთო წერილი ამბობს, რომ განკითხვა იქნება მკვდართა აღდგინების შემდეგ, ხოლო აღდგინება ისე არ იქნება, თუ კვლავ არ მოვა ციდან ქრისტე მამისეულ დიდებაში, წმინდა ანგელოზებთან ერთად... ამიტომ, რადგან ჯერ არ ჩამოსულა ციდან ყოველთა მსაჯული, არც მკვდართა აღდგომა მომხდარა. მაშ, როგორღა არაა უსაფუძვლო იმის ფიქრი, რომ ვიღაცეებზე უკვე აღსრულდა უკეთურ თუ კეთილ საქმეთა მისაგებელი? შესაბამისად, რაც ქრისტეს მიერ ითქვა მდიდრისა და ლაზარეს შესახებ, ესაა იგავის გვარი (παραβολῆς τρόπος; ლათ. similitudinis ratio), ხელოვნად განსახოვნებული (ἀστείως ἐσχηματισμένος; ლათ. eleganter expressa). როგორც ებრაელთა გადმოცემა ამბობს, გავრცელებული იყო ამბავი იმის შესახებ, რომ იმ დროს იერუსალიმში არსებობდა ვიღაც ლაზარე, რომელიც ავადმყოფობდა უკიდურეს სიგლახაკესა და უძლურებაში და რომელსაც ახსენებს აგრეთვე, უფალიც, რადგან იგი ლაზარესაც ნიმუშად იღებს (εἰς παράδειγμα λαμβάνοντα; ლათ. in exemplum proponens), რათა უფრო აშკარად გააცხადოს სათქმელი. ასე რომ, რადგან ჯერ კიდევ არ ჩამოსულა ციდან ყოველთა მაცხოვარი ქრისტე, არც აღდგინება მომხდარა და არც საქმეთა მისაგებელი განკუთვნია ვისმეს, არამედ იგავით, როგორც ხატით, აღწერილია (ὡς ἐν εἰκόνι τῇ παραβολῇ γέγραπταὶ; ლათ. veluti in imagine per parapolam descriptur), ერთი მხრივ, მდიდარი, რომელიც განცხრომაშია და უმოწყალოა, მეორე მხრივ კი - ღარიბი, რომელიც უძლურებაშია, რათა იცოდნენ მათ, რომლებსაც სიმდიდრე აქვთ ამქვეყნად, რომ თუ ისინი არ მოისურვებენ იყონ გულკეთილნი, კეთილად გამცემნი და გამზიარებლები, ესე იგი თუ არ ირჩევენ ისინი იმას, რომ გასაჭირში შეეწიონ ღარიბებს, საშინელ და გარდაუვალ მსჯავრს მიეცემიან” (“ანთროპომორფისტების წინააღმდეგ”, თავი XVI, PG. 76, 1104-1105).

როგორც ვხედავთ, სრულიად უეჭველია, რომ თხრობა მდიდრისა და ლაზარეს შესახებ არის “იგავი”, “ნიმუში”, “ხატი”, “განსახოვნება”, რაც არსებითად სამომავლო (და არა გარდასული) ვითარების შესახებ გვამცნობს.

ამჯერად, შევეხოთ იმას, თუ სიკვდილის შემდეგ კონკრეტულად სად მკვიდრდება ლაზარე, სად სუფევს უფლის მიერ ხსენებული “აბრაამის წიაღი”, სად არის მაცხოვრის მიერ ნაუწყები ლაზარესებრი ნუგეშცემულობა, უტანჯველობა.

ყველაზე ვრცლად აღნიშნულ საკითხს ეხება წმ. იოანე ოქროპირი თავის მრავალრიცხოვან შრომებში. მოვიტანთ ყველაზე უფრო საგულისხმო ციტატებს, რაც ორაზროვნების ნიშანწყალსაც კი არ უტოვებს თანამედროვე ამაოდმბრძნობთ.

1. ეპიტიმეზისი განდგომილთა წინააღმდეგ:

“ის ლაზარე, რომელიც ყველაზე გლახაკი იყო ამ ქვეყნად, ყველაზე მდიდარი იყო ცათა შინა (ἐν τοῖς οὐρανοῖς )” (PG. 51, 152).

2. იმის შესახებ, რომ არ უნდა გამოვააშკარაოთ ძმათა შეცოდებანი და არც მტრები დავწყევლოთ:

“[მაცხოვარს] ეს არ უთქვამს იმიტომ, რომ უბრალოდ მდიდრები დაეგმო, ანდა უბრალოდ ღარიბები ექო, რადგან სიმდიდრე კი არ არის ცუდი, არამედ - სიმდიდრის ცუდად გამოყენება, ისევე როგორც სიღარიბე კი არ არის კარგი, არამედ - სიღარიბის კარგად გამოყენება. ის მდიდარი, რომელიც ლაზარესთან იყო დაკავშირებული, დაისაჯა არა იმიტომ, რომ მდიდარი იყო, არამედ იმიტომ, რომ გულქვა იყო და არაადამიანი. ასევე, ის ღარიბიც, რომელიც აბრაამის წიაღში მყოფობდა, შექებული იქნა (ἐπῃνεῖτο) არა იმიტომ, რომ ღარიბი იყო, არამედ იმიტომ, რომ მადლობით დაითმენდა სიღარიბეს” (PG. 51, 355).

3. იმის შესახებ, რომ ვინც საკუთარ თავს არას ვნებს, მას ვერავინ ავნებს სხვა:

“რა ავნო ლაზარეს სნეულებამ, წყლულებმა, შიმშილმა, თანამეინახეთაგან მიტოვებულობამ? განა ამათგან უფრო მეტად არ დაიწნა მისთვის გვირგვინები (οἱ στέφανοι)? (PG. 52, col. 464).

4. “მათ მიმართ, რომლებიც ბრკოლდებიან მომხდარ უბედურებათა გამო...”:

“ნუთუ სნეულება ცუდია? მაშ, საიდანღა დაედგა ლაზარეს გვირგვინი (ἐστεφανώθη)?” (PG. 52, col. 488).

5. დიაკონისა ოლიმპიადასადმი, მესამე ეპისტოლე:

“მხოლოდღა უძლურების შედეგად ლაზარეც იმავე ხვედრს (λήξεως) ეზიარა (ἐκοινώνησε), რასაც მამათმთავარი” (იქვე, 582).

6. მისდამი, მეთექვსმეტე ეპისტოლე:

“უწყოდე, თვალნათლივ უწყოდე, რაოდენს ნიშნავს სხეულებრივი უძლურების ახოვნად და მადლობით დათმენა. ამან, როგორც ხშირად მითქვამს, გვირგვინი დაადგა (ἐστεφάνωσε) ლაზარს” (იქვე, 621).

7. მისდამი მეოთხე ეპისტოლე:

“სხვა მხრივაც ისწავლე, თუ რაოდენია ტანჯვათა სარგებელი, თუნდაც რომ ღვთის გამო არ იტანჯებოდეს ვინმე (ნურავინ ჩათვლის ამას გადაჭარბებად), მაგრამ იტანჯებოდეს კი მაინც და ახოვნად და მშვიდად დაითმენდეს კიდეც, ამასთან ყოველივეს გამო ღმერთს ადიდებდეს, ისე რომ არც კი იცოდეს, ღვთისთვის თუ განიცდის ამას. სწორედ იმისთვის დაედგმება მას გვირგვინი, რომ თუმცა მიზეზი არ იცის. ახოვნად მტკიცეობს. განა არ იცი, რომ ის ლაზარეც, რომელიც ბუნებისეულ უძლურებაში იყო ჩავარდნილი (ხოლო ეს, ცხადია, არ იყო ღვთისათვის ტანჯვა), - რადგან მთლიანად იტანჯა იგი, მაგრამ გაუძლო და ახოვნად დაითმინა მან როგორც მეინახეთაგან მიტოვებულობა, ასევე ის ტკივილი, რაც მას წყლულებისგან, შიმშილისგან, მდიდრისმიერი უგულებელყოფისა და გულქვაობისგან ჰქონდა, - რაოდენთა გვირგვინთაგან დატკბა (ἡλίκων ἀπέλαυσε στεφάνων)? თუმცაღა სათქმელად ვერ ვპოვებთ ვერანაირ წარმატებულებას მისას, რადგან არც ღარიბები შეუწყალებია მას, არც დაჩაგრულებს შესწევია, არცთუ რამ ამგვარი სიკეთე მოუმოქმედია, არამედ ყველაფერი, რაც მან ცუდი განიცადა, ეს იყო მდიდრის კარიბჭესთან წოლა, უძლურება, ძაღლების ენები და მდიდრის მხრიდან მისდამი გამოვლენილი აბუჩად აგდება, მაგრამ მაინც, მიუხედავად იმისა, რომ არაფერი საუკეთესო არ გაუკეთებია მას, თუნდაც მარტო იმიტომ, რომ მდიდრისგან მიყენებული მწუხარება ახოვნად დაითმინა, იმავე ხვედრს (λήξεως, sortem) მიეახლა, რასაც ესოდენ წარმატებული პატრიარქი. ამის შემდეგ სხვასაც ვიტყვი, რაც თუმცა საკვირველი გამოჩნდება, მაგრამ ჭეშმარიტია კი: თუნდაც რომ ვინმემ დიდი რამ და საუკეთესო სიკეთე ქმნას, მაგრამ - შრომის, განსაცდელისა და ტანჯვათა გარეშე, არცთუ რამ დიდ საზღაურს მიიღებს იგი, რადგან “თითოეული მიიღებს თავის საზღაურს თავისი გარჯის მიხედვით” (1 კორ. 3.8), ე. ი. არა წარმატების სიდიდის, არამედ ტანჯვის წონადობის მიხედვით” (იქვე, 580).

8. ეპისტოლე 125-ე, კვიპრიანე ეპისკოპოსისადმი:

“რა ავნო ლაზარეს სიღარიბემ? განა ის, მოღვაწე და მძლეველი (ἀθλητὴς καὶ νικητής), აბრაამის წიაღში არ იქნა მიყვანილი”? (იქვე, 683).

9. ოლიმპიადასადმი, ეპისტოლე მეოთხე:

“თუმცა მრავალგზის მითქვამს ეს შენთვის, მაგრამ არაფერი მაბრკოლებს ახლაც გითხრა, რომ სხეულის უძლურება ლაზარესთვისაც საკმარისი აღმოჩნდა საცხონებლად (ἤρκεσε εἰς σωτηρίαν; ad salutem satis fuit)” (იქვე, col. 593).

10. ანტიოქიური ჰომილიები, V:

“ჭეშმარიტად მძიმე სიკვდილი აქვთ ცოდვილებს. ამგვარი იყო იმ მდიდრის სიკვდილი, რომელიც აბუჩად იგდებდა ლაზარეს. ...როდესაც მოკვდა იგი და დაასრულა ცხოვრება, საიქიოში წასული იტანჯებოდა ...მაგრამ ასე არ იყო ლაზარე, არამედ თუმცა იატაკზე ეგდო იგი და შემოჯარული ძაღლები წყლულებს ულოკავდნენ მას, იძულებითი სიკვდილი განიცადა მან (რადგან შიმშილზე უფრო საშინელი რა უნდა ყოფილიყო?) და საიქიოს წასული საუკუნო სიკეთეებით დატკბა (τῶν αἰωνίν ἀπήλαυσεν ἀγαθῶν, ლათ. aeternis potitus est bonis), იშვებდა რა (ἐντρυφῶν, gaudens) აბრაამის წიაღთა შინა. ასე რომ, რა ავნო მას იძულებითმა სიკვდილმა, ან კიდევ რა არგო მდიდარს იმან, რომ იძულებით არ მომკვდარა იგი?” (PG. 50, 72).

11. ანტიოქიური ჰომილიები, III:

“რას ნიშნავს დღეს წაკითხული სიტყვები: “ამჟამინდელი საუკუნის მდიდრებს ამცნო მან, რომ ნუ გაამპარტავნდებიან” (1 ტიმ. 6, 17)? როდესაც პავლე მოციქულმა თქვა “ამჟამინდელი საუკუნის მდიდრები”, ის გააცხადა, რომ არიან სხვა მდიდრებიც სამერმისო საუკუნისა, როგორც ის ლაზარე, რომელიც ამჟამინდელ ცხოვრებაში ღარიბი იყო, მაგრამ სამერმისოში - მდიდარი ( πλούσιος), თუმცა არა ოქროთი, არა ვერცხლით, არა სხვა რამ ამგვარად ხრწნადი და წარმავალი სიმდიდრის ნივთით, არამედ - იქაური დაფარული სიკეთეებით (τοῖς ἀποῤῥήτοις ἐκείνοις ἀγαθοῖς), რაც “არც თვალს უხილავს, არც ყურს სმენია, არც ადამიანის გულამდე მისულა” (1 კორ. 2.9)" (იქვე 39).

გარდა წმ. იოანე ოქროპირისა, ამავე სწავლებას გადმოგვცემენ სხვა მამებიც. მაგალითად:

წმ. ეფრემ ასური თავის “მეშვიდე ჰიმნში სამოთხის შესახებ” გვაუწყებს:

“სამოთხეში, ვხედავ, იშვებს (სიტყვ. “ძოვს”) ლაზარე (შდრ. სირიულის ფრანგ. თარგ.: "dans le Paradis Je voie paître Lazare", Sources Chrétiennes t. 137, p. 108).

წმ. ეპიფანე კვიპრელი, გმობს რა გნოსტიკოსთა ცრუ მოძღვრებას ძველი აღთქმის პატრიარქების თითქოსდა არაღვთიურობის შესახებ, იშველიებს სწორედ მდიდრისა და ლაზარეს შესახებ თხრობას და, თანამედროვე ამაოდმბრძნობთა გასაგონადაც, გარკვევით ბრძანებს:

“აჰა, ცოცხალთა, ნეტართა და მოსვენების მემკვიდრეობაში მყოფთა შორის შეირაცხა უფლის მიერ აბრაამი, და ლაზარეც ღირსიჩინა მის წიაღთა შინა (ἰδοὺ καὶ, ἐν ζῶσι καὶ μακαριζομένοις καὶ ἐν κληρονομία ἀναπαύσεως ὁ 'Αβραὰμ ὑπὸ τοῦ Κυρίου ἐγκατελέχθη, καὶ Λάζαρος ἐν κόλποις αὐτοῦ χατηξίωται)” (ერესების წინააღმდეგ, წიგნი I, ტომი III, 42-ე ერესი, PG. 41, col. 753).

ამასვე გვასწავლის წმ. კირილე ალექსანდრიელი, რომელიც თავის XI პასქალურ ჰომილიაში აღნიშნავს:

“ასე რომ, ლაზარე წარმოუდგენელ განცხრომათა შორის (ἐν ἀδοκήτοις τρυφαῖς) იმყოფებოდა, მდიდარი კი - მისთვის უჩვეულო ცეცხლის ალში და გამათრახებაში” (PG. 77, col. 652 B).

იგივე მოძღვარი სხვაგან “აბრაამის წიაღს” მართალთა სამკვიდრებლად ანუ სამოთხედ განგვიმარტავს:

“მართალნი - სამოთხეში, ცოდვილნი კი - უშრეტ ცეცხლში; მართალნი განსცხრებიან, ცოდვილნი დაიტანჯებიან... მართალნი - აბრაამის წიაღთა შინა, ცოდვილნი - ბელიარის მხურვალებაში, მართალნი - მოსვენებაში, ცოდვილნი - სასჯელში" (წმ. კირილე ალექსანდრიელი, სულის გასვლისა და მეორედ მოსვლის შესახებ, PG. 77, 1080-1081).

წმ. თეოდორიტე კვირელი, განმარტავს რა ესაიას წინასწარმეტყველების სიტყვებს: “იხილონ ძუალები კაცთა გარდამავალთაჲ ჩემდამო” (ეს. 66, 24), ამას გვამცნებს:

“უფალმა სახარებებშიც აჩვენა, რომ ლაზარემაც იხილა მდიდრის ტანჯვა და იმანაც - ლაზარეს სიხარული (τοῦ Λαζάρου τὴν εὐφροσύνην, ლათ. Lazari jucunditatem). ამით იმას ასწავლის იგი, რომ იმ სიხარულით დატკბობილნი (τῆν εὐφροσύνην ἐκείνης ἀπολαύσαντες) ხედავენ დასჯილებს, რომლებიც სასჯელს იხდიან შეცოდებათა გამო" (PG. 81, 493 C).

იგივე მოძღვარი, განმარტავს რა მალაქიას წინასწარმეტყველების სიტყვებს: “და დათრგუნეთ ურჯულონი და იქნებიან ისინი მტვრად თქვენს ფეხთა ქვემოთ, იმ დღეს, როდესაც მე ვიქმ, ამბობს უფალი ყოვლისმპყრობელი” (მალაქ. 4.3), დასძენს:

“ასე იყო მდიდარი ლაზარესადმი, ასე იქნებიან უსამართლონი მათგან ვნებულთა მიმართ, ტირანები და მდევნელნი - წმინდა მარტვილთა მიმართ" (PG. 81, 1985 A).

წმ. სოფრონ იერუსალიმელი ასე ევედრებოდა უფალს:

“გევედრები, ღარიბ ლაზარესთან დამაწესე (ἰκετεύω σύνταξον Λαζάρῳ πένητι) და მიხსენი ალისგან და უშრეტი ცეცხლისგან" (ტრიოდიონი, PG. 87 -, col. 3892 D).

კიდევ:

“ვერიდოთ იმ მდიდრის ბაძვას, რომელიც უშრეტ ალში დაისაჯა, და ვესწრაფოთ იმ გამძლეობას, ლაზარეს რომ ჰქონდა გასაჭირში, რათა აქედან გასულნი აბრაამმა თავის წიაღთა შინა შეგვიწყნაროს" (იქვე, col. 3893 B).

წმ. სვიმეონ მეტაფრასტი “წმ. თეოფანეს ცხოვრებაში” ასე გვასწავლის:

“სახარებისგან ვიცით, რომ ლაზარემ აქაური გაჭირვების შედეგად აბრაამის წიაღნი იმემკვიდრა, ხოლო გეჰენიაში ცეცხლმოდებულ მდიდარს არც ის ეღირსა, რომ ლაზარე მისულიყო მასთან, რითაც მოაკლდა მას წყლის წვეთი და ასე გაიკიცხა: “მიღებული გაქვს შენი სიკეთენი შენს ცხოვრებაში”. ამასთან, [სახარებისეული] ნეტარება სიკეთეთათვის დაპირებას სიმდიდრეში შვებულთ კი არ აძლევს, არამედ იმათ, რომლებიც ახლა ტირიან, რათა იქ გაიცინონ, ე. ი. იმათ, რომლებიც სულით გლახაკნი არიან" (PG. 115, col. 13 B).

წმ. სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი გვამცნებს:

“რაჟამს იხილავენ ტანჯვაში მყოფნი, ყველანი, მათ მსგავსთ (ე. ი. მათებრ ადამიანური ბუნების მქონეთ, ე.ჭ.) ცათა სასუფეველში, მაშინ შერცხვენაში იქნებიან ისინი და ვერც თავს გაიმართლებენ, ისევე როგორც ის მდიდარი, რომელმაც აბრაამის წიაღში იხილა ლაზარე” (V კატეხიზმო, სტრ. 688, Sources Chrétiennes t. 96, p. 436).

თეოფილაქტე ბულგარელი, რომელიც ვრცლად განმარტავს აღნიშნულ იგავს, ყურადღებას ამახვილებს იმ ნაპრალზე, რაც განაშორებს მდიდარს ლაზარესა და აბრაამისაგან (“შორის ჩუენსა და შენსა დანახეთქი დიდი დამტკიცებულ არს”). მოძღვარი აღნიშნავს:

“ეს “დანახეთქი” ცხადყოფს ცოდვილთაგან მართალთა გამიჯნულობასა და განყოფას, რამეთუ ისევე როგორც განყოფილი იყო მათი არჩევანი, ასევე მათ სამყოფელთაც დიდი გამიჯნულობა აქვთ, მიღებული აქვს რა თითოეულს ის, რაც მათ არჩევანს და ცხოვრებას შეესაბამება” (“ლუკას სახარების განმარტება”, PG. 123, 977 A).

რაც შეეხება სახარებისეულ სიტყვებს იმის შესახებ, რომ “რომელთა უნდეს წიაღსლვად ამიერ თქუენდა, ვერ ჴელეწიფების, არცა მაგიერ ჩუენდა წიაღმოსლვად”, თეოფილაქტე ბულგარელი გვასწავლის:

“ისევე როგორც შეუძლებელია მართალთა სავანიდან ვინმეს გადასვლა ცოდვილთა ადგილზე, ასევე შეუძლებელია, როგორც გვასწავლის აბრაამი, გადასვლა ტანჯვის ადგილიდან მართალთა ადგილისკენ” (იქვე, 977 B).

რაც შეეხება “აბრაამის წიაღს”, თეოფილაქტე ასე განმარტავს მას:

“წიაღნი აბრაამისნი" ესაა იმ სიკეთეთა გარშემოწერილობა, რაც დაუნჯებულია მართალთათვის, რომლებიც ღელვის შემდეგ ციურ ნავსაყუდელთ (Λιμένας οὐρανίους ) მიეახლნენ” (იქვე, 977 C).

მოძღვარი ბოლოს ასკვნის:

“ესეც ინიშნე, რომ იმ დღეს უსამართლო დაინახავს მისგან ვნებულს, თუ რაოდენ დიდებაშია ეს უკანასკნელი, და ესეც დაინახავს მას, თუ რაოდენ სასჯელშია იგი, ისევე როგორც აქ დაინახა მდიდარმა ლაზარე და ამან კიდევ მდიდარი” (იქვე, 977 C).

წმ. სვიმეონ თესალონიკელი ასე გვმოძღვრავს:

“ის, რომ წმინდა ანგელოზთა მიერ მიიღებიან მართალთა სულები, ხოლო ეშმაკთა მიერ - უსამართლოთანი, ეს ვიცით მრავალი ისტორიისა და მამათა სიტყვების მიერ. წმინდა სახარებაც ამბობს ღარიბი ლაზარეს შესახებ, რომ როცა იგი მოკვდა, ანგელოზთა მიერ იქნა წაყვანილი აბრაამის წიაღში” (“პასუხები მღვდელთმთავრის ზოგ შეკითხვაზე”, PG. 155, 841 C-D).

იგივე მოძღვარი ზემოხსენებული “ნაპრალის” ანუ “დანახეთქის” შესახებ ამას გვამცნებს:

“აბრაამმა თქვა, რომ ნაპრალია ცოდვილთა და მართალთა შორის, რითაც მან წარმოაჩინა მათი შეერთების შეუძლებლობა და ისიც, რომ იქ შეუძლებელია სინანული და ცოცხალთაკენ მიქცევა” (იქვე, 845 C).

“აბრაამის წიაღის” წარმოდგენილი საეკლესიო განმარტება ვლინდება წმ. გრიგოლ ნოსელთანაც, რომელიც აღნიშნავს:

“ჩანს, რომ “აბრაამის წიაღი” ეწოდება სულის კეთილ მდგომარეობას (τὴν ἀγαθὴν τῆς ψυχῆς κατάστασιν), სადაც სიტყვა განუსვენებს მოთმინედ მოღვაწეებს” (“სულისა და აღდგომის შესახებ”, PG. 46, 84 B).

ასევე, წმ. დიონისე არეოპაგელი აღნიშნავს (მოგვაქვს წმ. ეფრემ მცირის თარგმანი):

“...დააწესოს იგი (“შესუენებული”) სოფელსა და ნათელსა ცხოვნებულთასა წიაღთა აბრაჰამ, ისაკ და იაკობისთა" (“საეკლ. მღდელთმთ”. 7. 3, 4; PG. 3, 560 B).

ცოტა ქვემოთ დიდი მღვდელთმთავარი ასე განმარტავს “მამათმთავართა წიაღს”:

“ხოლო “წიაღ” ნეტართა მამათმთავართა და სხუათაცა ყოველთა წმიდათა არიან საღმრთონი და სანატრელნი იგი განსასუენებელნი სავანენი, რომელნი-იგი ღმრთისსახეობით შეიწყნარებენ ყოველთა მათ შინაითა მით დაუბერებელითა და ნეტარითა სრულებითა” (იქვე).

ვფიქრობთ, ზემომოტანილი წყაროები შთამბეჭდავად გვიდასტურებენ, რომ იგავში ხსენებული ღარიბი ლაზარე გარდაცვალების შემდეგ სრულიად უეჭველად სასუფეველში მკვიდრდება, რასაც განასახიერებს “აბრაამის წიაღი” და რაც ჯოჯოხეთისგან უფსკრულითაა გამიჯნული.

შესაბამისად, თანამედროვე ამაოდმბრძნობთა მიერ რჯულდებული ცრუსწავლება იმის შესახებ, თითქოს ზემორე იგავი ჯოჯოხეთის ვითარებას აღგვიწერდეს, სადაც (ჯოჯოხეთში), ერთი მხრივ, თითქოს მარადიული უტანჯველობაა, მეორე მხრივ კი - მარადიული ტანჯვა და თითქოს “აბრაამის წიაღი”, ანუ ლაზარეს სამკვიდრებელი ჯოჯოხეთის შიგნით თითქოს სწორედ იმ ადგილს აღნიშნავს, სადაც არ არის ტანჯვა და სასჯელი, - აი, ამგვარი ცრუსწავლება არის საუფლო სიტყვებისა და ამ სიტყვებზე დაფუძნებული მართლმადიდებლური სწავლების უარყოფა, რადგან უფალი გარკვევით გვასწავლის, რომ მეორედ მოსვლის ჟამს ერთნი (მარჯვენითნი) გაიგონებენ: “მოვედით კურთხეულნო მამისა ჩემისანო და დაიმკYდრეთ განმზადებული თქუენთჳს სასუფეველი პირველ სოფლისა დაბადებისა” (მათე 25. 34), მეორენი კი (მარცხენითნი) ამას მოისმენენ: “წარვედით ჩემგან, წყეულნო, ცეცხლსა მას საუკუნესა” (მათე 25, 41). მესამენი არ არსებობს. ამიტომაც განაჩინებს უფალი: “და წარვიდენ ესენი სატანჯველსა საუკუნესა, ხოლო მართალნი - ცხორებასა საუკუნესა” (25. 46).

რაც შეეხება საკითხს იმის შესახებ, თუ რა მდგომარეობაში იმყოფებოდნენ ძველი აღთქმის მართალნი, ამ საკითხზე (რასაც სხვა დროს უფრო ვრცლად შევეხებით) მართლმადიდებელ ეკლესიას აქვს სრულიად გამოკვეთილი სწავლება, რაც ასე ყალიბდება:

ძველი აღთქმის მართალნი იმყოფებოდნენ, სხვებთან ერთად, ჯოჯოხეთში ანუ წყვდიადის, მწუხარების, ტანჯვისა და გლოვის ადგილას, მაგრამ რადგანაც ჯოჯოხეთში მრავალი ხარისხია, ისინი მკვიდრობდნენ შედარებით ნაკლები ტანჯვის გარემოში. ამასთან, მათთვის ჯოჯოხეთის სატანჯველს განაქარვებდა მაცხოვნებელი გამოხსნის უეჭველი და უდიადესი იმედი, რაც სულიერ ჯავშნად ჰქონდათ ხსენებულ მართალთ. ამრიგად, ძველი აღთქმის მართალნიც უეჭველად ტანჯვისა და სასჯელის სამყოფელში, სრული წყვდიადისა და მწუხარების გარემოში, საპატიმროში იყვნენ, მაგრამ თვით მათ ეს მწუხარება და წყვდიადი არ ტანჯავდათ, რადგან წინდაწინ განიცდიდნენ უეჭველი გამოხსნის უსაღვთოეს სიხარულსა და სამომავლო სულიერ სინათლეს. მაცხოვრის მოვლინების შემდეგ ჯოჯოხეთის ამავე ადგილს იმკვიდრებენ მხოლოდ იმ ქრისტიანთა სულები, რომლებიც, წმ. სვიმეონ თესალონიკელის სიტყვებით რომ ვთქვათ, “ზომიერად ცოდვილნი” აღესრულნენ სინანულში, ეკლესიის წევრნი არიან და რომლებიც, სულიერად ღვთისკენ მსწრაფველნი, კაცობრივი უძლურების სისუსტით გახდნენ მცირედ მცოდველნი. მათთვის აღსრულებული საეკლესიო ღვთისმსახურება, მათთვის გაწეული მეოხება ღვთის წინაშე ქმნის უეჭველ საფუძველს მათი გამოხსნისა. ამგვარი ქრისტიანებიც თუმცა უთუოდ ტანჯვისა და სასჯელის ადგილას მკვიდრობენ, როგორც ამას გვიდასტურებს წმ. სვიმეონ თესალონიკელი (იხ. სათანადო ციტატა აქვე, სტატიის მეორე ნაწილში: ”ეკლესიის მამათა სწავლება ავაზაკისა და სამოთხის შესახებ”), მაგრამ მათთვის აღნიშნულ ტანჯვას ამსუბუქებს სამომავლო გამოხსნისა და ცხონების უდიდესი სასოება. რაც შეეხება მეორედ მოსვლის ანუ განკითხვის შემდგომდროინდელ ვითარებას, ჯოჯოხეთი უკვე სრული ტანჯვისა და სასჯელის ადგილია (ისევე როგორც სასუფეველი - სრული ნეტარებისა), რადგან აღარავინ რჩება იქ ვინმე ისეთი, ვისაც ოდნავ მაინც იმედი ჰქონდეს გამოხსნისა. ესაა ჯოჯოხეთში ცეცხლის საყოველთაოობა, საუკუნო გეჰენია, საუკუნო სასჯელი და წარწყმედილობა, რაც ყველანაირი აზრით დოგმატურად გამორიცხავს ტანჯვასა და ნეტარებას შორის რამენაირი სახის შუალედურ დაუსჯელობასა და უტანჯველობას.

მიტროპოლიტი მაკარი აღნიშნავს: "შუა მდგომარეობას სულებისთვის სიკვდილის შემდეგ, მესამე ადგილს ცასა და ჯოჯოხეთს ანუ გეჰენიას შორის, მართლმადიდებელი ეკლესია არ უშვებს" (შდრ.: средняго состояния душ по смерти, третьяго места между небом и адом, или геенною, православная Церковь не допускает, იხ. მისი Правосл. Догмат. Богослав., т. II, 1897, с. 603, замеч. 1920).

ამრიგად, ჯოჯოხეთი ყოველთვის იყო ტანჯვა და სასჯელი, რაც აბსოლუტური ხდება მეორედ მოსვლის შემდეგ. შესაბამისად, იმ აზრის მეთოდური დანერგვა, რომ შეიძლება საუკუნო ჯოჯოხეთში იმყოფებოდეს ვინმე და, ამავე დროს, არ იყოს იგი დასჯილი, დადანაშაულებული და ტანჯული, ანუ, პირიქით, უტანჯველობასა და ლხინებაში ანუ ნუგეშში იყოს იგი, როგორც ღარიბი ლაზარეს მაგალითის მიხედვით ამაოდმბრძნობელობენ მავანნი, - აი, ამგვარი სწავლების დანერგვა მართლმადიდებლობის ერთ-ერთი ფუნდამენტური დოგმატის უარყოფას ნიშნავს, რადგან, სხვა მიზეზებთან ერთად, ამ სახის ცრუსწავლება ანელებს ადამიანებში სასუფევლისეულ მგზნებარებას (როგორც ამას ადგილი ჰქონდა წმ. სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველის მოწინააღმდეგეებში) და ადამიანებს შთააგონებს, რომ არც ჯოჯოხეთში წასვლით შავდება თითქოს რამე, რომ იქაც თურმე გარკვეულწილად მოსვენებულობა და უტანჯველობაა, რომ ისიც რაღაცნაირად “კარგია”. ეს აზრი, ცხადია, სრულიად მიუღებელია ეკლესიისთვის.

ედიშერ ჭელიძე

ჟურნალი "გული გონიერი", №1, 2011 წ.