ძველი ქართული საღვთისმეტყველო ტერმინოლოგია

ედიშერ ჭელიძის მიერ ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორის სამეცნიერო ხარისხის მოსაპოვებლად 1997 წელს წარდგენილი ნაშრომი: "ძველი ქართული საღვთისმეტყველო ტერმინოლოგია" სევერიანე გაბალოვნელის "ექუსთა დღეთა"-ს უძველესი ქართული თარგმანის საფუძველზე

შესავალი

იერუსალიმის ქართულ ხელნაწერებში აღმოჩნდა სევერიანე გაბალოვნელის (IV-V სს.) ეგზეგეტური თხზულება „ექუსთა დღეთათჳს“1, რომელიც განსაკუთრებულ ინტერესს იწვევს ტერმინოლოგიური თვალსაზრისით. ხსენებულ თარგმანში დაცულია ქართული ფილოსოფიურ-თეოლოგიური ტერმინოლოგიის უადრესი სახე, რომლის სპეციალური ანალიზი აუცილებელი გვეჩვენება საქართველოში ქრისტიანული ღვთისმეტყველების ისტორიული გზის შესასწავლად.

ქართული ფილოსოფიურ-თეოლოგიური ტერმინოლოგია საუკუნეების მანძილზე, ცხადია, ერთგვაროვანი არ იყო. მას მეტ-ნაკლებად განსხვავებული სახე ჰქონდა არა მხოლოდ სხვადასხვა ეპოქაში, არამედ დაახლოებით ერთი ეპოქის სხვადასხვა ავტორთან, სხვადასხვა სამწერლობო სკოლაში.

ქართული საღვთისმეტყველო ტერმინოლოგიის ისტორიული გზის აღსადგენად სპეციალურ შესწავლას მოითხოვს ყოველი ფილოსოფიურ-თეოლოგიური ძეგლი. ამასთან, ამგვარი შესწავლა უნდა იცავდეს ქრონოლოგიურ თანამიმდევრობას. გვიანდელი ავტორები უმრავლეს შემთხვევაში ითვალისწინებენ წინამორბედთა შრომებს, ეყრდნობიან წინარე ტრადიციას. იმისათვის, რომ შევაფასოთ ამა თუ იმ საეკლესიო მწერლის, ანდა სამწერლობო სკოლის ტერმინოლოგიური სიახლეები, უნდა შეგვეძლოს გარკვევა იმისა, თუ რა მიიღეს მათ მემკვიდრეობით, ამის გარკვევა კი ქრონოლოგიურად ადრინდელი შრომების ანალიზის გარეშე, ცხადია, არ მოხერხდება. 

ედიშერ ჭელიძე - ეკლესიის მამათა სწავლება ავაზაკისა და სამოთხის შესახებ

საკითხი მაცხოვართან თანაჯვარცმული კეთილგონიერი ავაზაკის შესახებ (რომელსაც, მონანულს, მაცხოვარმა აღუთქვა, რომ “დღეს ჩემთან ერთად იქნები სამოთხეში”) უაღრესად მნიშვნელოვანია.

აურაცხელი გაუკუღმართება და ფსევდოგანმარტებანი ლუკას სახარების ამ მონაკვეთთან დაკავშირებით (იხ. ლუკა 23. 39-44) სათავეს იღებს თვითნებური განსჯებიდან, ეკლესიის მამათა სწავლებების იგნორირებიდან.

შესაბამისად, აუცილებელი ჩანს იმ განმარტებათა კრებსითად წარმოდგენა, რაც ეკლესიის მამებს ეკუთვნით. აღნიშნული განმარტებანი უმტკიცეს საფუძველს გვიქმნის უაღრესად მყარი დასკვნების გამოსატანად.

ქვემოთ წარმოვადგენთ ჩვენთვის ხელმისაწვდომ ყველაზე არსებით განმარტებათა მაქსიმალურად ზედმიწევნით თარგმანებს, რაც მოიცავს პერიოდს IV ს-იდან (წმ. ეფრემ ასური, წმ. ეპიფანე კვიპრელი) XIV ს-მდე (წმ. სვიმეონ თესალონიკელი).

ედიშერ ჭელიძე - კომენტარი სახარების მუხლზე: "უადვილეს არს აქლემი განსვლად ჴურელსა ნემსისასა" (მთ. 19.24)

"უადვილეს არს აქლემი განსლვად ჴურელსა ნემსისასა" - მაცხოვრის ეს სიტყვები, როგორც ცნობილია, სახეზეა აგრეთვე მარკოზისა და ლუკას სახარებებეში. მარკოზის თავის გიორგისეულ თარგმანში კვლავ მეორდება სიტყვა "აქლემი" ("უადვილეს არს აქლემი ჴურელსა ნემსისასა განსლვად", მრ. 10.25). რაც შეეხება ლუკას თავს, გიორგისეული რედაქციის ძირითად ტექსტში დასტურდება "მანქანისა საბელი" (შდრ. "უადვილეს არს მანქანისა საბელი ჴურელსა ნემსისასა განსლვად", ლკ. 18.25), თუმცა ამ რედაქციის შემცველ ყველაზე მნიშვნელოვან ნუსხაში, ვანის ოთხთავში (რომელიც საკუთრივ გიორგისეული ავტოგრაფიდან გადანაწერი ტექსტის პირს წარმოადგენს) და ეჩმიაძინის ოთხთავში (რომელიც, როგორც ცნობილია, ვანის ოთხთავიდან არის გადაწერილი) აშიაზე მიწერილია "აქლემი", რაც გიორგისეული ჩანს (სწორედ მან შემოიტანა ამ მუხლში პირველმა ეს შესატყვისი).