ტერტულიანე

კვინტუს სეპტიმუს ფლორენს ტერტულიანე დაიბადა კართაგენში დაახლ. 155 წ-ს წარმართულ ოჯახში. მან მიიღო სათანადო იურიდიული განათლება და ცნობილი ადვოკატი გახდა რომში. მკვლევარები ქრისტიან ტერტულიანეს აიგივებენ იმ იურისტ ტერტულიანესთან, რომელიც სხვა წყაროთი (კერძოდ, ესაა ”კორპუს ცივილის”) არის ცნობილი. მოქცევის შემდეგ, რასაც ადგილი ჰქონდა დაახლ. 193 წ-ს ტერტულიანე მკვიდრდება კართაგენში. იერონიმეს ცნობით, ტერტულიანე მღვდელი გახდა (იხ. მისი ”ბრწყინვალე კაცთა შესახებ”, 53). ტერტულიანეს ლიტერატურული მოღვაწეობა მოიცავს 195-220 წლებს. დაახლ. 207 წ-ს იგი ღიად გადავიდა მონტანისტური ერესის მხარეზე და გახდა მისი ადეპტი, რამაც შედეგად მოიტანა ცალკე სექტის დაფუძნება. მას ტერტულიანისტების სექტა ეწოდა, რამაც კართაგენში შეინარჩუნა თავი V ს-მდე, წმიდა ავგუსტინეს ეპოქამდე. ჩვენთვის უცნობია ტერტულიანეს გარდაცვალების წელი, თუმცა უეჭველია, რომ იგი გარდაიცვალა 220 წლის შემდეგ.

კლიმენტი ალექსანდრიელი

[3]II ს-ის მიწურულში გნოსტიციზმისა და ანტიკური ფილოსოფიის საპირისპიროდ, ეკლესიის მამები აუცილებლად რაცხენ ტერმინულად ჩამოაყალიბონ და ზედმიწევნით გამოთქვან ანუ მოძღვრებითად გადმოსცენ ქრისტიანობის, როგორც ჭეშმარიტი ფილოსოფიის, ჭეშმარიტი ”ცოდნის”, ”მცოდნეობის” ანუ ”გნოზისის” (ἠ γνωσις) არსი და განსაზღვრონ ქრისტიანის, როგორც ჭეშმარიტი ”გნოსტიკოსის” (განსხვავებით ცრუ გნოსტიკოსისაგან) სახე. ამგვარი მცდელობის აუცილებლობა უპირველესად მოსწავებულია ”ახალი აღთქმის” მიერ, შემდეგ ფრაგმენტულად მინიშნებულია აპოსტოლური და აპოლოგეტური ეპოქის ძეგლებში, მაგრამ მთელი სისავსითა და გამოთქმითი სიღრმით იგი ვლინდება II-III სს-ის მიჯნაზე ალექსანდრიის ეკლესიაში, კონკრეტულად, კლიმენტი ალექსანდრიელის (დაახლ. 140-214 წწ.) შრომებში.

კლიმენტი ალექსანდრიელი, რომელიც წარმოშობით იყო ათენიდან ანდა ალექსანდრიიდან¹, ევსები კესარიელის ცნობით, მოწაფე იყო პანტენოს ფილოსოფოსისა². ევსები გვაუწყებს: ”ამ დროს (იგუ[4]ლისხმება II ს-ის 80-იანი წლები, ე.ჭ.) ალექსანდრიაში ცნობილი გახდა კლიმენტი, რომელიც იწვრთნებოდა საღვთო წერილში და რომელიც იყო მოსახელე რომაელთა ეკლესიის ძველი წინამძღვრისა და მოციქულთა მოწაფისა (იგულისხმება წმ. კლიმენტი რომაელი, ე.ჭ.). იგი მის მიერ შედგენილ შრომაში სათაურით ”მონახაზები” (ὑποτυπώσεις) პანტენოსს იხსენიებს თავის მასწავლებლად. ვფიქრობ, რომ ასევე პანტენოსს გულისხმობს იგი ”სტრომატას” პირველ წიგნში, როდესაც მიუთითებს მის მიერ მიღებულ სამოციქულო მოსაყდრეობაში უმეტესად წარჩინებულ პირებზე” (ევსები, საეკლ. ისტ. V, XI; გ. ბარდის გამოც. თ. II, გვ. 40).

„დიდაქე“

(ადრექრისტიანული პერიოდის ძეგლი)

უფლის მოწაფეთა ავტორობით პატივდებული შრომა „მოძღვრება თორმეტი მოციქულისა“

დღეისათვის დადგენილად ითვლება რომ ეს ძეგლი მოციქულთა ეპოქას ეკუთვნის და წარმოადგენს გარდამავალ საფეხურს „ახალი აღთქმიდან“ აპოსტოლურ მამებამდე.

საეკლესიო მამათაგან „დიდაქეს“ ერთ-ერთი უადრესი გამოყენება გვაქვს წმ. იუსტინე მარტვილთან (II საუკუნის შუა წლები) მის „პირველ აპოლოგიაში“, შემდეგ წმ. თეოფილე ანტიოქიელთან (II საუკუნის II ნახევარი) მის შრომაში „ავტოლიკესადმი“. განსაკუთრებით საინტერესოა ცნობილი ღვთისმეტყველის კლიმენტი ალექსანდრიელის (II –III საუკუნეები) დამოწმება, რადგან ეს უკანასკნელი „დიდაქეს“ სახელდებს „წერილად“, ანუ ბიბლიად. აი, ეს ადგილი: „უსამართლობას სჩადის ის, ვინც ბარბაროსთაგან შეითვისებს რასმე, შემდეგ კი მას თავისეულად გამოაცხადებს, რომ ამ გზით სახელი გაითქვას. ასეთი ვინმე ეცრუება ჭეშმარიტებას და იგი წერილის მიერ იწოდება „ქურდად“, რადგან ამბობს (წერილი): შვილო ჩემო, ნუ იცრუებ , რადგან სიცრუე ქურდობისაკენ მოგიძღვება“ (იხ. კლიმენტი ალექსანდრიელი, ხალიჩები I. 20.100,4).

„წერილიდან“ მოტანილი სიტყვები არის „დიდაქეს“ ზედმიწევნითი ციტირება (იხ. „დიდაქე“ თავი 3 მუხლი 5) სხვაგან არსად გვხვდება იგი. ეს დამოწმება მნიშვნელოვანია ორი მხრივ: 1) „დიდაქე“ წოდებულია „წერილად“ (ბერძნ. „გრაფე“), რაც ამ ძეგლის მართებულობას ასაბუთებს. 2) „დიდაქე“ მოხსენიებულია ზოგადად „წერილად“, კონკრეტულად სახელდების გარეშე, რაც ცხადყოფს, რომ ის იგი დიდად ცნობილი იყო ადრექრისტიანულ ეპოქაში. ეს გასაკვირი არაა, რადგან იმ დროს ახალმოქცეული ქრისტიანები უპირველესად სწორედ „დიდაქეს“ ეცნობოდნენ.