წმიდა გრიგოლ პალამა - აღსარება მართლმადიდებლური სარწმუნოებისა

[135]ერთი ღმერთი ყოველთა უწინარეს, ყოველთა ზედა, ყოველთა შინა, ყოველთა უზესთაეს. რომელსაც თაყვანსვცემთ და ვერწმუნებით მამაში, ძეში და სულიწმიდაში; ერთება სამებაში და სამება ერთებაში შეურეველად შეერთებული და განუყოფლად განყოფილი, ერთება თვით და სამება ყოვლისშემძლე, მამა დაუსაბამო, მაგრამ დაუსაბამო არა მარტოდენ როგორც უჟამო, არამედ, როგორც ყოვლითურთ უმიზეზო, ერთადერთი მიზეზი, ძირი და წყარო ძეში და სულიწმიდაში ხილული ღმრთეებისა, ერთადერთი წინადაუსაბამო მიზეზი ქმნილებებისა, არა ერთადერთი დამბადებელი, არამედ ერთადერთი მამა ერთი ძისა და გამომავლინებელი ერთი სულიწმიდისა, უმეტესი ძისა და სულისა, - უმეტესი, მარტოდენ, როგორც მიზეზი, სხვა მხრივ კი ყოვლითურთ მათი თანასწორი ღირსებით; მისი ერთი ძე – დაუსაბამო, როგორც უჟამო, არათუ საკუთრივ დაუსაბამო, რადგანაც დასაბამად, ძირად და წყაროდ აქვს მას მამა და მხოლოდ მამისაგან გამოვიდა იგი უწინარეს ყოველთა საუკუნეთა უსხეულოდ, უცვლელად, უვნებლად, შობითად, განუყოფლად; ღმერთი ღმერთისაგან; არათუ სხვა არის, როგორც ღმერთი და სხვა – როგორც ძე, არამედ მარადის არის იგი და მარადის არის ძე და ერთადერთი ძე, რომელიც მარადის ღმერთთან თანამყოფია შეურევლად.

ის არის მიზეზი და დასაბამი ყველა ქმნილებისა, რადგანაც მის მიერ შეიქმნა ყოველივე და ”რომელიც ღვთის ხატებაში¹ იყო, მიტაცებულად არ შეურაცხავს ღვთის სწორად ყოფნა”² (ფილიპ. 2.6)³, არამედ საუკუნეთა აღსასრულს ”თავისი თავი ”დაიცარიელა” და მიიღო ჩვენებრი ხატი” (შდრ. ფილიპ. 2.7)⁴, რაჟამს მამისეული სათნოყოფითა და სულიწმიდის [136]თანაშეწევნით, ბუნების რჯულისამებრ, მუცლადღებულ-იქმნა იგი მარადქალწული მარიამისაგან და იშვა მისგან, იშვა ღმერთი და, ამასთან კაცი; რადგანაც ჭეშმარიტად განკაცდა იგი, ყოვლითურთ გვემსგავსა ჩვენ გარდა ცოდვისა და ჰგიეს იგივე, რაც იყო – ღმერთი ჭეშმარიტი! შეურევლად და უცვლელად შეიერთა მან ორი ბუნება, ორი ნება, ორი მოქმედება; განკაცების შემდეგ ჰგიეს იგი ერთ ძედ ერთ გვამოვნებაში: და იქმოდა იგი ყოველგვარ საღვთო საქმეს, როგორც ღმერთი და ყოველგვარ კაცობრივს, როგორც კაცი. დაემორჩილა იგი უცოდველ კაცობრივ ვნებულებებს⁵. უვნებელია იგი და უკვდავი და ჰგიეს, ვითარცა ღმერთი, ხოლო ნებსით ივნო მან ხორციელად, ვითარცა კაცმა და ჯვარსეცვა, მოკვდა, დაეფლო, და აღდგა მესამე დღეს, ხოლო აღდგომის შემდეგ გამოუჩნდა მოწაფეებს, გაუცხადა მათ ზენა ძალი და აუწყა, დაემოწაფებინათ ყველა წარმართი, მოენათლათ ისინი სახელითა მამისა და ძისა და სულიწმიდისა, დაემარხათ და სხვათათვის ესწავლებინათ მისი მცნებები. შემდეგ ზეცად ამაღლდა იგი და დაჯდა მარჯვენით მამისა, რაჟამს თანაღირსად იჩინა და თანამოსაყდრე-ჰყო მან ჩვენი ცომი⁶, ვითარცა თანაღმერთი; ამავე ცომით კვლავაც მოვა იგი დიდებით, რომ განსაჯოს ცოცხალნი და მკვდარნი და საქმეთაებრ მიაგოს ყველას.

რაჟამს აღვიდა იგი მამასთან, მოუვლინა მის ყოვლადწმიდა მოწაფეებსა [137]და მოციქულებს სულიწმიდა, რომელიც მამისაგან გამოდის. ეს სული თანადაუსაბამოა მამისა და ძისა, ვითარცა უჟამო, მაგრამ არ არის იგი საკუთრივ დაუსაბამო, რადგანაც აქვს მას ძირად, წყაროდ და მიზეზად მამა, რომელი არის არა მშობელი მისი, არამედ გამომავლინებელი; სულიწმიდაც მამისაგან გამოვიდა უწინარეს ყოველთა საუკუნეთა უცვლელად და უვნებლად, თუმცა არა შობითად, არამედ გამოსვლით; განუყოფელია იგი მამისა და ძისაგან, როგორც მამისაგან გამოსული და ძეში დავანებული (ἀναπαυόμενον), მათთან შეურევლად შეერთებული და განუწვალებლად განყოფილი. ისიც ღმერთია ღმერთისაგან; არათუ სხვა არის, როგორც ღმერთი და სხვა – როგორც ნუგეშისმცემელი, არამედ არის იგი სული თვითგვამოვანი, მამისაგან გამოსული და ძის მიერ მოვლინებული (πεμπόμενον), რაც ნიშნავს, გაცხადებული. სულიც, ასევე, მიზეზია ყველა ქმნილებისა, რადგანაც მასში სრულ-იქმნენ ისინი. სულიც პატივით მამისა და ძის თანასწორია, გარდა იმის, რომ არ არის იგი უშობელი, არც შობილი. სულიწმიდა ძის მიერ მოევლინა, რაც ნიშნავს, გაეცხადა მაცხოვრის მოწაფეებს, რადგანაც სხვაგვარად როგორ მოავლენდა ძე სულს, რომელიც განუყოფელია მისგან, სხვაგვარად როგორ მოიწეოდა ჩემზე ის,  ვინც ყოველგან მყოფია?! ამიტომ, არათუ მარტოდენ ძისაგან, არამედ მამისაგანაც მოივლინება სული ძის მიერ; თავისი თავისაგანაც მოდის და ცხადდება იგი. ზიარი საქმეა მოვლინება ანუ გაცხადება სულისა, თუმცა არსებით როდი ცხადდება იგი, რადგანაც არავის არასოდეს არც უხილავს, არც გამოუთქვამს ბუნება ღვთისა, არამედ ცხადდება სული მადლით, ძალითა და მოქმედებით, რაც საერთოა მამის, ძისა და სულისათვის. თითოეულ მათგანს თავთავისეულად აქვს საკუთარი გვამოვნება, აგრეთვე, ყველაფერი ის, რაც გვამოვნებას წვდება, ხოლო საერთოა მათთვის არა მარტოდენ ზეარსი არსება, რომელიც ყოვლითურთ უსახელოა, ყოვლითურთ უჩინოა და უზიარებელია (რადგანაც ზეაღემატება იგი ყოველგვარ სახელდებას, ცხადჩენასა და ზიარებას), არამედ საერთო აქვთ, აგრეთვე, მადლი, ძალი, მოქმედება, ბრწყინვალება, მეუფება, უხრწნელება, ანუ, მარტივად რომ ვთქვათ, ყველაფერი ის, რითაც კი ეზიარება და მადლით უერთდება ღმერთი წმიდა ანგელოზებსა და ადამიანებს. არც გვამოვნებათა განყოფა და განსხვავება, არც ძალთა და მოქმედებათა დანაწილება და მრავალგვარობა არ იწვევს ღვთის განშორებას სიმარტივისაგან; ამიტომაც ერთია, ერთ ღმრთეებაში, ყოვლადძლიერი ღმერთი ჩვენი. სრულნი გვამოვნებანი შედგენილობას როდი უქმნიან მას. ჭეშმარიტად არავის ხელეწიფება თქმა იმისა, რომ ძალსა თუ ძალთა მფლობელს, როგორც ძალმოსილს, შედგენილობას ანიჭებდეს თვით მისივე ძალმოსილება.

ამასთან ერთად, მოთვისეობითად⁷ თაყვანს ვცემთ ყოვლისმპყრობელი [138]და ჩვენთვის განკაცებული ძე ღვთისას წმიდა ხატს, რომ ნიშანდების გზით (”სხეტიკოს”) პირველსახემდე ავამაღლოთ თაყვანისცემა.

თაყვანს ვცემთ ჯვრის პატიოსან ძელს და უფლის ვნებათა ყველა სიმბოლოს, რაც კი მოგვეცა გამარჯვების საღვთო ნიშნებად ჩვენი ზიარი მტრის წინააღმდეგ.

თაყვანსვცემთ პატიოსანი ჯვრის მაცხოვნებელ ნიშს, საღვთო ტაძრებსა და ადგილებს, წმიდა ნივთებსა და ღვთივგადმოცემულ სიტყვებს, რადგანაც ყოველ მათგანში ღმერთი მკვიდრობს.

მსგავსადვე ვეთაყვანებით ყველა წმინდანის ხატს, რადგანაც გვიყვარს ისინი და გვიყვარს, აგრეთვე, ღმერთი, რომელიც ჭეშმარიტად შეიყვარეს თვით მათ და რომელსაც ემსახურნენ ისინი, თაყვანისცემის ჟამს კი ხატთა სახეებს მივაპყრობთ გულისყურს.

თაყვანსვცემთ, აგრეთვე, წმინდანთა საძვალეებს, რადგანაც არ შორდება მათ უწმიდეს ძვლებს წმიდამყოფელი მადლი, ისევე, როგორც არც საუფლო სხეულს განშორებია ღმრთეება სამდღიანი სიკვდილის ჟამს.

ვიცით, რომ არსება არა აქვს ბოროტს, არც სხვა რამ სათავე, გარდა გონიერ ქმნილებათა ცთომილებისა, რომლებმაც ბოროტად ისარგებლეს ღვთივბოძებული თავისუფლებით.

შევიყვაროთ ყველა საეკლესიო გადმოცემა, დაწერილი თუ დაუწერელი, ყოვლის უწინარეს კი – უსაიდუმლოესი და ყოვლადწმინდა განდობა, იგივე ზიარება ანუ სვინაქსი, რომელიც სრულყოფს ყველა დანარჩენ საიდუმლოს. ზიარების ჟამს აღსრულდება უსაღვთოეს ძღვენთა, - პურისა და სასმელის, - მღვდელმოქმედება და ღმერთმოქმედება მოსახსენებლად უფლისა, რომელმაც დაუცარიელებლად წარმოიცალიერა თავისი თავი, მიიღო ხორცი და ივნო ჩვენთვის. ყოველივე ეს აღსრულდება იმგვარად, როგორც საღვთოდ გვამცნო უფალმა, და როგორც თვითვე ქმნა, რაც ნიშნავს: შეიწირება თვით ცხოვრების დასაბამი ხორცი და სისხლი, მათთან შეარსება და ზიარება კი მიემადლებათ უბიწოდ მოსულთ;

ხოლო ვინც არ აღიარებს და არ ირწმუნებს ყოველივე იმას, რაც წინდაწინვე გვაუწყა სულიწმიდამ წინასწარმეტყველთა მიერ, რაც განაწესა ხორციელად ცხადჩენილმა უფალმა, რაც იქადაგეს მისგან მოვლენილმა მოციქულებმა და რაც მოციქულთა მონაცვლე მამებმა გვასწავლეს ჩვენ, - ვინც არ ირწმუნებს ყოველივე ამას და სათავეს დაუდებს თავის წვალებას ანდა ბოლომდე შეუდგება ბოროტებათა სხვა მოთავეებს, განიკვეთება და შეჩვენდება ჩვენს მიერ.

შევიწყნარებთ და ამბორს-ვუყოფთ წმიდა და მსოფლიო კრებებს: ნიკეის სამასთვრამეტი ღმერთშემოსილი მამის შეკრებას ღვთისმბრძოლი არიოსის წინააღმდეგ, რომელიც ღვთის ძეს უღვთოდ ამდაბლებდა ქმნილებამდე და ქმნილად და უქმნელად განყოფდა მამაში, ძეში და სულიწმიდაში თაყვანცემულ ღმრთეებას; ნიკეის შემდეგ კონსტანტინოპოლის ასორმოცდაათი წმიდა მამის კრებას მაკედონიოს კონსტანტინოპოლელის [139]წინააღმდეგ, რომელიც სულიწმიდას უღვთოდ ამდაბლებდა ქმნილებამდე და არანაკლებ მისი წინამორბედისა ქმნილად და უქმნელად განყოფდა ერთ ღმრთეებას; შემდეგ ეფესოს ორასი მამის კრებას კონსტანტინოპოლის პატრიარქის ნესტორის წინააღმდეგ, რომელიც უარყოფდა ქრისტეს ღმრთეებისა და კაცების გვამოვნებით ერთობას და – აგრეთვე, ქალწულს, როგორც ჭეშმარიტად მშობელს ღვთისას, რის გამოც არასოდეს სახელდებდა მას ღვთისმშობლად; ქალკედონის ექვსასოცდაათი მამის მეოთხე კრებას ევტიქისა და დიოსკორეს წინააღმდეგ, რომლებიც ბოროტად ასწავლიდნენ ქრისტეს ერთ ბუნებას; შემდეგ კონსტანტინოპოლის ასსამოცდახუთი მამის კრებას თეოდორესა და დიოდორეს წინააღმდეგ, რომლებიც ეთანხმებოდნენ ნესტორს და წერილობით მხარს უმაგრებდნენ მას, თანაც იმას ცდილობდნენ, რომ ძველთა – ორიგენეს, დიდიმესა და ვიღაც ევაგრეს, - მეზღაპრეობა შემოეტანათ ღვთის ეკლესიაში; შემდეგ, იმავე ქალაქის ასსამოცდაათი მამის კრებას სერგის, პიროსის და პავლეს წინააღმდეგ, რომლებიც წარმოშობით კონსტანტინოპოლიდან იყვნენ და რომლებიც უარყოფდნენ ქრისტეს ორბუნებოვნების შესაბამის ორ მოქმედებას და ორ ნებას; ბოლოს კი კვლავ ნიკეის სამასსამოცდაშვიდი მამის შეკრებას ხატმებრძოლთა წინააღმდეგ.

ამბორს-ვუყოფთ, აგრეთვე, საღვთო მადლის მიერ ჟამითი-ჟამად, თუ ადგილ-ადგილ მოხმობილ ყველა წმიდა კრებას, მოხმობილს განსამტკიცებლად კეთილმსახურებისა და სახარებისეული მოღვაწეობისა; ასეთებია თუნდაც ამ დიდ ქალაქში, საღვთო აიასოფიის წმიდა ტაძარში მოწვეული კრებები ბარლაამ კალაბროსისა და მისი გვიანდელი თანამოაზრის, მზაკვრულად მოშურნე აკინდინოსის წინააღმდეგ, რომლებმაც მამის, ძისა და სულის ზიარი მადლი, აგრეთვე, მომავალი საუკუნის ნათელი, რაც მზისებრ განაბრწყინებს მართალთა და რაც მთაზე გაბრწყინებით წინასწარ გააცხადა ქრისტემ, ანუ, მარტივად რომ ვთქვათ, სამგვამოვანი ღმრთეების ყოველი ძალი, მოქმედება და საღვთი ბუნების ყოველგვარი განყოფა ქმნილებად შერაცხეს, ამ გზით კი ერთი ღმრთეება უღვთოდ განწვანეს ქმნილად და უქმნელად, ხოლო კეთილმსახურ მამებს, რომლებიც უქმნელად რაცხდნენ იმ უსაღვთოეს ნათელს და აგრეთვე, ყოველგვარ საღვთო ძალსა და მოქმედებას (რადგანაც არაფერია ახალი ღვთის ბუნებაში), ორღმერთიანებად და მრავალღმერთიანებად უწოდეს, მსგავსად იუდეველებისა, საბელიანელებისა და არიანელებისა, რომლებიც სწორედ ასე გვიწოდებენ, მაგრამ ჩვენ ამათაც და იმათაც, როგორც ჭეშმარიტად უღმერთოებსა და მრავალღმერთიანებს, კეთილმსახურთა სავსებისაგან განვაგდებთ და როგორც ქრისტეს კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია, კრებისა და მთაწმიდის ტომოსით მთლიანად მოვიკვეთთ მათ, ხოლო ვერწმუნებით ერთ სამგვამოვან და ყვლისშემძლე ღმერთეებას, რომელიც ძალთა და გვამოვნებათა გამო არასოდეს განეშორება ერთობასა და სიმარტივეს. ამავე დროს, მოველით მკვდართა აღდგომას და ცხოვრებას სამომავლო, დაუსრულებელ საუკუნეში, ამინ!

----------------------------------------------------------------------------------------------

 

შენიშვნები

1 - ჩვენ ვინარჩუნებთ შემდეგ ტერმინთშესატყვისობას: εἰκών  - ”ხატი”, μορφή - ”ხატება”, χαρακτήρ - ”ხატოვნება”.

2 - შდრ. ὃς ἐν μορφῇ θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα θεῷ; სლავ. ...; ლათ.: qui cum in forma Dei esset non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo.

3 - [140]”რომელიც ღვთის ხატებაში¹ იყო, მიტაცებულად არ შეურაცხავს ღვთის სწორად ყოფნა” - ხაზგასმული სიტყვის ბერძნული შესატყვისია ἁρπαγμός (”იძულებით მიტაცება”, ”ძალდატანება”; რუს. хищение).  იგულისხმება, რომ ძე ღმერთი არის ბუნებითი ღმერთი, რომ ეს ღირსება (ღმერთობა) არსებისეულია მისთვის და არა – შეძენილი, მოპოვებული, გარკვეული ძალისხმევით მოხვეჭილი. სწორედ ბუნებითი ღმერთობის გამო არ მოერიდა იგი ჩვენს ბუნებამდე დამდაბლებას, რადგანაც დაბლა დაშვებისა, ”დაგლახაკებისა” იმას ეშინია, ვისაც დიდი ძალისხმევით მოუხვეჭია რაიმე ღირსება და უფრთხის, რომ არ დაკარგოს შეძენილი პატივი. ღმერთმა, როგორც მარადიულად ბუნებით ღმერთმა, კაცობრივ ბუნებამდე დაიმდაბლა თავი და ”დაგლახაკებისადმი” სრული უშიშროებით სწორედ თავისი ბუნებით ღმერთობა ცხადყო. ვინც მოხვეჭით, მიტაცებით, მძლავრებით ეუფლა რაიმეს მუდამჟამს მისი დაკარგვის შიშშია და არც არასოდეს განეშორება მოხვეჭილს ანუ არასოდეს დაიმდაბლებს თავს, რადგანაც შეიძლება კვლავ ვეღარ ამაღლდეს იგი, ვეღარ დაიბრუნოს ერთხელ მოხვეჭილი და დაკარგული დიდება. წმ. ათანასე ალექსანდრიელის ავტორობით ცნობილ შრომაში ”პავლეს ეპისტოლეთა შესახებ” განმარტებულია პავლე მოციქულის ზემორე სიტყვები (ფილიპ. 2.6). ალექსანდრიელი ღვთისმეტყველი აღნიშნავს: ”რაჟამს ინება ღვთის ძემ და ღმერთმა მიწაზე ჩამოსვლა და ხორცშესხმა, არ შეუშინდა იგი ღირსებისაგან დამდაბლებას, რადგანაც მძლავრებით როდი ფლობდა ღმრთეებას, როგორც შეიძლება, რომ ვინმე მიტაცებით ფლობდეს რაიმე ნივთს და ეშინოდეს მისი დაკარგვისა... არამედ სრული ღმერთია იგი, ამიტომაც ინება განკაცება”². ასევე, წმიდა იოანე ოქროპირი ”პავლეთა” ციტირებული სიტყვების განმარტებისას აღნიშნავს: ”ვინც მიიტაცა რაიმე იმგვარი, რაც მას არ ეკუთვნის, მუდამჟამს ხელთ უპყრია იგი და არსად გადადებს, რადგანაც არასაიმედოდ ფლობის გამო, შიშით დაჰკანკალებს შენაძენს, ხოლო ვისაც მოუცილებლად აქვს სიკეთე, არც მისი დამალვის ეშინია. მაგალითი უფრო გასაგებს გახდის ზემორე სიტყვას; ისევე, როგორც ვინმეს შეიძლება ჰყავდეს მსახურიც და ძეც, ხოლო მსახური, თუკი იგი გამოაცხადებს თავისუფლებას, რაც არ ეკუთვნის მას, და თუკი იგი ამ გზით დაუპირისპირდება თავის პატრონს, ასეთი ვინმე შემდეგში აღარ მოითმენს რაიმე მონურ საქმეს, არცთუ ბრძანებას დაემორჩილება, რადგან [141]შიშობს, რომ ამით საფრთხე არ შეექმნას მოპოვებულ თავისუფლებას და ბრძანების მიზეზით ეს თავისუფლება არ დაუბრკოლდეს, რამეთუ მიიტაცა მან პატივი და უღირსებით ფლობს მას; ხოლო ძე პატრონისა არ იუკადრისებს რაიმე მონური საქმის აღსრულებას, რადგანაც უწყის მან, რომ თუნდაც სრულად აღასრულოს ყოველივე მონური საქმე, ამით მის თავისუფლებას არავითარი საფრთხე არ შეექმნება, არამედ უშიშრად იქნება ეს თავისუფლება დაცული, რადგანაც მონურ საქმეებს არ ძალუძს მოსპოს ბუნებისეული კეთილშობილება, რამეთუ არათუ მიტაცებით ფლობს იგი ამ თავისუფლებას, მსგავსად მონისა, არამედ ზემოდან, პირველი დღიდანვე წილად ხვდომია მას იგი. სწორედ ეს გაგვიცხადა პავლემ ქრისტეს შესახებ და გვამცნო, რომ ქრისტე ბუნებით იყო თავისუფალი და ჭეშმარიტი ძე, რომელიც არა ნადავლის მსგავსად ფლობდა თანასწორობას მამასთან, არც ამ თანასწორობის დაკარგვისა ეშინოდა, ამიტომაც უშიშრად შეიწყნარა მან მონის ხატება”³. ”ფილიპელთა ეპისტოლისადმი” მიძღვნილ მეშვიდე ჰომილიაში წმიდა იოანე ოქროპირი კვლავ უბრუნდება აღნიშნულ საკითხს: ”ღმერთს, მამის მხოლოდშობილ ძეს, ღვთის ხატებაში მყოფს, არაფრით დაკლებულს მისგან, არამედ მის თანასწორს, ”მინატაცებად” არ შეურაცხია ღმერთთან საკუთარი თანასწორობა. ისწავლე, თუ რას ნიშნავს ეს: როდესაც ვინმე რაღაცას მიიტაცებს და იკუთვნებს მას, რაც არ ეკუთვნის, მიტაცებულის შენახვას ვერ გაბედავს, რადგანაც ეშინია, რომ არ დაკარგოს იგი და არ მოწყდეს მას, არამედ მუდამჟამ ხელთ იპყრობს ნადავლს; ხოლო ვისაც ბუნებით აქვს რამ ღირსება, არ ეშინია ამ ღირსებისაგან დაქვეითება, რადგანაც უწყის, რომ არაფერი იმგვარი⁴ არ შეემთხვევა. სახეობრივად რომ ვთქვათ, მაგალითად, როდესაც აბესალომმა მიიტაცა ძალაუფლება, ამის შემდეგ მას აღარ ჰქონდა გამბედაობა დროებით უარი ეთქვა შეძენილ პატივზე. მოვუხმოთ სხვა მაგალითს (თუკი მაგალითებს არ ძალუძს ყველაფრის წარმოჩენა, ამის გამო ნუ შეწუხდები, რადგან მაგალითი [142]იმგვარი რამაა, რაც უმეტეს ნაწილს ფიქრისთვის უტოვებს თვით გონებას): აუჯანყდა ვინმე მეფეს და მიიტაცა მეფობა. ამგვარი ვინმე ვეღარ ბედავს დროებით უარი თქვას ამ პატივზე ანდა დამალოს იგი, რადგან თუკი ერთგზის დამალავს მას, მაშინვე დაკარგავს კიდეც... . საზოგადოდ, ვისაც მიტაცებით აქვს რაიმე, შიშობს შეინახოს ან დამალოს იგი... მაგრამ ეს არ ითქმის მათზე, რომლებსაც არაფერი მიუტაციათ. ... ღვთის ძე არ შეუშინდა ღირსებისაგან დამდაბლებას, რადგან ”მინატაცებად” არ რაცხდა იგი ღმრთეებას და არ უფრთხოდა, რომ ვინმე წარიტაცებდა მის ბუნებას ანუ მის ღირსებას”⁵.

----------------------------------------------------------

1 - ჩვენ ვინარჩუნებთ შემდეგ ტერმინთშესატყვისობას: εἰκών  - ”ხატი”, μορφή - ”ხატება”, χαρακτήρ - ”ხატოვნება”.

2 - შდრ. ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, καὶ Θεὸς, βουληθεὶς καταβῆναι ἐπὶ τῆς γῆς καὶ σαρκωθῆναι, οὐκ ἐφοβήθη καταβῆναι τοῦ ἀξιώματος. Οὐ γὰρ εἶχεν ἐξ ἁρπαγῆς τὴν θεότητα, ὥσπερ τις ἔχει πρᾶγμα ἐξ ἁρπαγῆς, καὶ φοβεῖται ἀπολέσαι αὐτό... ἀλλὰ Θεὸς ὢν τέλειος, ἠθέλησε καὶ ἄνθρωπος γενέσθαι, PG. 28, col. 764.

3 - Ὁ ἁρπάσας τι τῶν μὴ προσηκόντων κατέχει τοῦτο διηνεκῶς καὶ ἀποθέσθαι οὐκ ἂν ἕλοιτο, δεδοικὼς καὶ θαῤῥεῖν οὐκ ἔχων ὑπὲρ τῆς κτήσεως· ὁ δὲ  ἀναφαίρετον ἔχων ἀγαθὸν, κἂν ἀποκρύπτῃ τοῦτο οὐ δέδοικεν. Οἷον,  ἵνα καὶ ἐπὶ ὑποδείγματος ποιήσω τὸν λόγον φανερὸν, ἔστω τις τοῦ αὐτοῦ, ὁ μὲν οἰκέτης, ὁ δὲ υἱός· ἐὰν οὖν ὁ οἰκέτης ἐλευθερίαν ἀναβοήσῃ μηδαμόθεν αὐτῷ προσήκουσαν, καὶ ἀντικαταστῇ τῷ δεσπότῃ, οὐχ ὑπομένει τι ποιῆσαι δουλικὸν, οὐδὲ ἐπιταττόμενος ὑπακούει, δεδοικὼς μὴ τοῦτο αὐτὸ τῇ ἐλευθερίᾳ λυμήνηται, καὶ πρόσκομμα αὐτῷ τὸ ἐπίταγμα ἐργάσηται· ἥρπασε γὰρ τὴν τιμὴν, καὶ παρὰ ἀξίαν ἔχει. Ὁ δὲ υἱὸς οὐ παραιτήσεται ἐπιτελέσαι πᾶν ἔργον δουλικὸν, εἰδὼς ὅτι κἂν ἅπαντα διακονήσηται τὰ τῶν δούλων, οὐδὲν αὐτῷ τὰ τῆς ἐλευθερίας παραβέβλαπται, ἀλλ' ἀκίνητα μένει, τῆς φυσικῆς εὐγενείας ἀναιρεθῆναι μὴ δυναμένης ἀπὸ τῶν δουλικῶν ἔργων· ἐπειδήπερ οὐκ ἐξ ἁρπαγῆς αὐτὴν ἔχει, καθάπερ ὁ οἰκέτης, ἀλλ' ἄνωθεν καὶ ἐκ πρώτης αὐτῷ συγκληρωθεῖσαν ἡμέρας. Τοῦτο οὖν καὶ ὁ Παῦλος δηλῶν περὶ τοῦ Χριστοῦ φησιν, ὅτι ἐπειδὴ φύσει ἐλεύθερος ἦν καὶ γνήσιος υἱὸς, οὐχ ὡς ἁρπαγὴν λαβὼν τὴν ἰσότητα... θαῤῥῶν  ἀνέλαβε τὴν δούλου μορφήν, PG. 48, col. 792-793.

4 - ე.ი. არაფერი იმის მსგავსი, რაც ემართებათ არაბუნებითად და მიტაცებითად რაიმეს მომპოვნებელთ.

5 - ὁ Θεὸς, ὁ μονογενὴς Υἱὸς τοῦ Πατρὸς, ὁ ἐν μορφῇ Θεοῦ ὢν, ὁ μηδὲν ἔλαττον ἔχων τοῦ Πατρὸς,  ὁ  ἴσος αὐτῷ, οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι  ἴσα Θεῷ. Τί δὲ τοῦτό ἐστι, μάνθανε· Ὅπερ ἂν ἁρπάσῃ τις, καὶ παρὰ τὸ προσῆκον λάβῃ, τοῦτο ἀποθέσθαι οὐ τολμᾷ, δεδοικὼς μὴ ἀπόληται, μὴ ἐκπέσῃ, ἀλλὰ διαπαντὸς αὐτὸ κατέχει· ὁ μέντοι φυσικόν τι ἔχων ἀξίωμα, οὐ δέδοικε καὶ καταβῆναι ἀπ' ἐκείνου τοῦ ἀξιώματος, εἰδὼς ὅτι οὐδὲν τοιοῦτον πείσεται. Οἷον ὡς ἐπὶ ὑποδείγματος ἵνα εἴπω, ὁ Ἀβεσσαλὼμ ἥρπασε τὴν τυραννίδα, καὶ ἀποθέσθαι ταύτην οὐκ ἐτόλμα λοιπόν. Καὶ ἐπὶ ἄλλο δὲ ἐλευσόμεθα ὑπόδειγμα.  Ἂν δὲ μὴ ἰσχύῃ τὰ ὑποδείγματα τὸ πᾶν παραστῆσαι, μὴ δυσχεραίνετε· τὰ γὰρ ὑποδείγματα τοιαῦτά ἐστι· τὸ πλέον ἀφιᾶσι τῇ διανοίᾳ λογίζεσθαι. Ἐπανέστη τις βασιλεῖ, καὶ τὴν βασιλείαν ἥρπασεν· οὗτος ἀποθέσθαι καὶ κρύψαι τὸ πρᾶγμα οὐ τολμᾷ· ἂν γὰρ ἅπαξ κρύψῃ, εὐθέως ἀπόλωλεν... ὅλως οἱ ἐξ ἁρπαγῆς ἔχοντές τι, δεδοίκασιν ἀποθέσθαι καὶ κρύψαι... Ἀλλ' οὐχ οἱ μὴ ἐξ ἁρπαγῆς  ἔχοντες... ὁ τοῦ Θεοῦ Υἱὸς οὐκ ἐφοβήθη καταβῆναι ἀπὸ τοῦ ἀξιώματος· οὐ γὰρ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὴν θεότητα, οὐκ ἐδεδοίκει μή τις αὐτὸν ἀφέληται τὴν φύσιν, ἢ τὸ ἀξίωμα, PG. 62, col. 228-229.

4 – ”თავისი თავი ”დაიცარიელა” და მიიღო ჩვენებრი ხატი” - ტერმინი ”დაიცარიელა” ბერძნულ შესატყვისად განიკუთვნებს ზმნურ ფორმას ἐκένωσεν (შდრ. ἀλλὰ ἑαυτὸν ἐκένωσεν μορφὴν δούλου λαβών). ეს სიტყვა პირდაპირი მნიშვნელობით გულისხმობს ”დაცლას”, ”დაცარიელებას” და იგი ძველად, ჩვეულებრივ, ითარგმნებოდა, როგორც ”წარმოცალიერება”, თუმცა, გადატანით (და ეს გადატანითი მნიშვნელობა ეძლევა ქართულ ”დაცარიელებასაც”) იგი გულისხმობს ”თავის დამდაბლებას”, ”თავის დამცირებას”. ”პავლეთა” ძველ ქართულ რედაქციებში ეს სიტყვა გადმოტანილია ორგვარად: ”დაიმცირა” (წინაათონური პერიოდის რედაქციები: ”თავი თჳსი დაიმცირა და ხატი მონებისაჲ შთაიცუა”) და ”დაიმდაბლა” (გიორგი მთაწმინდელის და ეფრემ მცირის რედაქციები: ”თავი თჳსი დაიმდაბლა და ხატი მონისაჲ მიიღო”). შდრ. წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველის სწავლება ძე ღმერთის განკაცების როგორც ”დაცარიელების” შესახებ (დავიმოწმებთ წმ. ეფრემ მცირის თარგმანს): ”სავსე დაცალიერდების, რამეთუ დაცალიერდების მცირედ თჳსისა დიდებისაგან, რაჲთა მე მოვიღო მისისა სისავსისაგან. რაჲ არს სიმდიდრე სახიერებისაჲ? რაჲ ჩემ-ზედაჲ საიდუმლოჲ? მოვიღე ხატისაჲ და არა დავიცევ; მოიღებს ჩემთა ჴორცთასა, რაჲთა ხატიცა აცხოვნოს და ჴორცნი უკუდავ-ყვნეს” (წმინდა ვნების შესახებ, Sancti Gregorii Nazianzeni Opera, Versio Iberica, I, Orationes I, XLV, XLIV, XLI, Cum Introductione a Helene Metreveli et Edisher Tschelidze, Tornhout - Leuven, 1988, p. 61, Oratio 45.9: ὁ πλήρης, κενοῦται. κενοῦται γὰρ τῆς ἑαυτοῦ δόξης ἐπὶ μικρὸν, ἵν ἐγο τῆς ἐκείνου μεταλάβω πληρώσεος. Τίς ὁ πλοῦτος τῆς ἀγαθότητος; τί τὸ περὶ ἐμὲ τοῦτο μυστήριον; Μετέλαβον τῆς εἰκόνος, καὶ οὐκ ἐφύλαξα. μεταλμβάνει τῆς ἐμῆς σαρκὸς, ἵνα καὶ τὴν εἰκόνα σώσῃ, καὶ τὴν σάρκα ἀθανατίσῃ. შდრ. წმ. ექვთიმეს თარგმანი: ”სავსე იგი დაცალიერდების თჳსისა დიდებისაგან მცირედ ჟამ, რაჲთა მე მოვიღო მისისა სავსებისაგან. რაჲ არს სიმდიდრე იგი სახიერებისაჲ? რაჲ არს საიდუმლოჲ ესე, რომელი ჩემ ზედა იყოფვის? მოვიღე ხატებაჲ და არა დავიმარხე. მიიღებს იგი ჴორცთა ჩემთა, რაჲთა ხატიცა იგი აცხოვნოს და ჴორცნიცა იგი უკუდავ-ყვნეს”, იქვე, გვ. 60)

5 – მაცხოვრის სხეულის ვითარება, ეკლესიის მამათა სწავლებით, სხვაგვარი იყო აღდგომამდე და სხვაგვარია აღდგომის შემდეგ. აღდგომამდე ეს სხეული თავისი ბუნებითი თვისებებით ყოვლითურთ იმგვარია როგორიც ჩვენი ცოდვითდაცემული ხორცი, მხოლოდ - ყოველგვარი ცოდვის გარეშე. წმინდა ათანასე ალექსანდრიელი აღნიშნავს: "ჭეშმარიტი იყო სხეული უფლისა, ხოლო ჭეშმარიტი იყო, რადგან იგივე იყო ეს ხორცი, რაც ჩვენი" (ეპისტოლე ეპიქტეტესადმი, თ. 7, PG. 26, col. 1061). ხსენებული მოძღვარი სხვაგან აღნიშნავს: "ხოლო მას თვით სხეულიც არსებით საერთო ჰქონდა ყველასთან, რადგან კაცობრივი იყო ეს სხეული" (ქადაგება სიტყვის განკაცების შესახებ, PG. 25, col, 132). უფლის სხეული არის ქმნილი (κτιστός). წმ. გრიგოლ საკვირველთმოქმედის განჩინებით, რაც შესულია ეფესოს III მსოფლიო კრების სინოდალურ აქტებში, "თუ ვინმე იტყვის, რომ შეუქმნელია (ἄκτιστος) სხეული ქრისტესი, და თუ ვინმე არ აღიარებს ქრისტეს, როგორც ღვთის შეუქმნელ სიტყვას, რომელიც ქმნილი კაცებით განსხეულდა და განკაცდა, ვითარცა წერილ არს, შეჩვენებულ იყოს! როგორ უნდა ითქვას სხეული შეუქმნელად? ის, რაც შეუქმნელია, ამავე დროს, არის უვნებო, [143]უწყლვადი, შეუხებელი. ხოლო ქრისტე მკვდრეთით აღდგა და უჩვენა მან მოწაფეებს სამსჭვალთა აღბეჭდილობა, ლახვრის ნაკრავი და სხეულის შეხებადობა; თუმცა დახშულ კართა შორის განვლო მან, მაგრამ ამით გააცხადა ღმრთეების მოქმედებაც და სხეულის ჭეშმარიტებაც" (თორმეტი თავი სარწმუნოების შესახებ¹). კონსტანტინოპოლის პატრიარქი ტიმოთე გაიანიტების ერეტიკული მოძრაობის შესახებ ამას გვაუწყებს: "გაიანიტები ანუ ივლიანიტები, რომლებსაც, აგრეთვე უწოდებენ "აკტისტეტებს" (ანუ "შეუქმნელებს", ე.ი. რომლებიც მაცხოვრის სხეულის შეუქმნელობას ქადაგებენ, ე.ჭ.), ამბობენ, რომ, არა მხოლოდ უხრწნელი იყო უფლის სხეული შეერთების გამო (იგულისხმება საღვთო და კაცობრივ ბუნებათა შეერთება იესო ქრისტეში, ე.ჭ.), არამედ "უქმნელიც" ("აკტისტოს"). ისინი არ აღიარებენ განსხვავებას ღმრთეებასა და ხორცს შორის" (ტიმოთე კონსტანტინოპოლელი, ეკლესიაში მომსველთა შესახებ, PG. 86, col. 44). მაცხოვრის სხეულის ადამიანურობას ცხადყოფს სახარებისეული უწყება, რომ იესო ქრისტეს "შეემშია". ამის შესახებ წმინდა ირინეოს ლიონელი გვამცნობს: "ცდებიან ისინი, რომლებიც ამბობენ, რომ მას (უფალს, ე.ჭ.) არაფერი მიუღია მარიამისაგან. ამით ისინი უარყოფენ ხორცის მემკვიდრეობას... თუკი მას არაფერი მიუღია მარიამისაგან, არც მიწიერ საზრდოს შეიწყნარებდა იგი... არცთუ მოსესებრ და ელიასებრ ორმოცდღიანი მარხვით დაიმშეოდა" (მხილება და დამხობა ცრუ ცოდნისა, PG. 7, col. 957²). წმ. ათანასე ალექსანდრიელი ასე მიმართავს ეპისკოპოს სერაპიონს: "თუკი ჭამამ და სხეულის ხილვადობამ კაცად გამოაჩინა იგი, რატომ არ განჭვრიტეს (ფარისევლებმა, ე.ჭ.) საქმეთაგან, რომ იგი მამაში იყო და მამა მასში?" (მეოთხე ეპისტოლე სერაპიონისადმი, PG. 26, col. 665). მაცხოვრის სხეული, ანუ მისი ხორციელი ბუნება, როგორც ქმნილი და კაცობრივი, აღდგომამდე იყო, ცხადია, ვნებულებითი (παθητός), ე.ი. ტკივილგანმცდელი, საპირისპიროდ მაცხოვრის საღვთო ბუნებისა, რომელიც, ცხადია, უვნებოა (ἀπαθής), ე.ი. ტკივილგანუცდელია. წმინდა ათანასე ამბობს: "რაც კი ივნო ("ეპასხე" - ე.ი. განიცადა, ე.ჭ.) სიტყვის (ე.ი. მაცხოვრის, ე.ჭ.) კაცებამ, ყველაფერი ეს თვით სიტყვამ, რომელიც [144]თანამყოფია სხეულისა, თავის თავზე იკუთვნა, რომ შეგვძლებოდა სიტყვის საღვთო ბუნებასთან ზიარება. და იყო პარადოქსული რამ! თავად იყო ვნებულებითიც და უვნებოც; ვნებულებითი იყო, რადგან მისმა საკუთარმა სხეულმა ივნო და თვითვე იყო ამ ვნებულში, მაგრამ უვნებო იყო, რადგან ბუნებით ღმერთია ეს სიტყვა და ამდენად - უვნებო; თვით უსხეულო იმყოფებოდა ვნებულებით სხეულში, ხოლო სხეული თავის შიგნით ფლობდა უვნებო სიტყვას და ეს სიტყვა უჩინოყოფდა თვით სხეულის უძლურებებს" (ეპისტოლე ეპიქტეტესადმი, PG. 26, col. 1060³). წმ. გრიგოლ ნოსელი აღნიშნავს: "ვამბობთ, რომ რადგან ღმერთია ძე, სრულიად უვნებოა იგი და შეუზავებელი (ἀκήρατος). თუკი რამ ვნებულება ითქმის მის შესახებ სახარებაში, იმოქმედა მან ამგვარი რამ უთუოდ თავისი ვნებულებითი (სიტყ. "ვნების მიმღები") ადამიანობის მიერ, ვინაიდან ღმრთეება ჭეშმარიტად თავის-გარშემო-სხეულის მიერ მოქმედებს ყველას ცხონებას. ამგვარად, ხორცისაა ვნებულებითობა, ღვთისა კი - მოქმედება" (გრიგოლ ნოსელი, ევნომიუსის წინააღმდეგ, წიგნი VI; PG. 45, col. 713⁴). წმინდა ეგნატი ანტიოქიელის ეპისტოლეში ტრალისელთა მიმართ (ვრცელი რედაქცია) ვკითხულობთ: "ჭეშმარიტად იშვა ღმერთი-სიტყვა ქალწულისაგან, შეიმოსა რა ჩვენდამი მსგავს-ვნებულებითი სხეული⁵" (შდრ. ἀληθῶς ἐγεννήθη ὁ θεὸς λόγος ἐκ τῆς παρθένου σῶμα ὁμοιοπαθὲς ἡμῖν ἠμφιεσμένος) (წმ. ეგნატი ანტიოქიელი, ტრალისელთა მიმართ, თავი X; შდრ. წმინდა გიორგი მთაწმინდელის თარგმანი: "იშვა სიტყუაჲ, ... მსგავსად ჩუენისა, ვნებადითა გუამითა", იხ. ა. ბოროდას გამოც. საქართველოს ეკლესიის კალენდარი, 1988 წ. გვ. 542; საყურადღებოა, რომ წმინდა ეგნატის აღნიშნული სიტყვები ციტირებულია ცნობილ ქრისტიანულ ძეგლში "პასქალური ქრონიკა"; იხ. PG. 5, col. 24). წმ. კირილე ალექსანდრიელიც, ანალოგიურად, გვაუწყებს: "ამგვარად ვამბობთ მის ვნებასაც და აღდგომასაც, არა ისე, თითქოს თავის ბუნებაში ივნო ღმერთმა-სიტყვამ ან გვემანი ან ლურსმნებით განხვრეტანი ანდა სხვა ამგვარი წყლულებანი, ვინაიდან ღმრთეება უვნებოა, ისევე, როგორც უსხეულოა იგი, არამედ რადგან მისმა საკუთარქმნილმა სხეულმა ივნო ეს ყველაფერი, ამიტომ თვით მასზე ითქმის, რომ ივნო ჩვენს გამო, რამეთუ იგი, უვნებო, ვნებულებით სხეულში [145]იყო" (წმინდა კირილე ალექსანდრიელი, IV ეპისტოლე, ციტირებული ეფესოს III მსოფლიო კრების სინოდალურ აქტებში: οὕτω φαμὲν αὐτὸν καὶ παθεῖν καὶ ἀναστῆναι, οὐχ ὡς τοῦ θεοῦ λόγου παθόντος εἰς ἰδίαν φύσιν ἢ πληγὰς ἢ διατρήσεις ἥλων ἢ γοῦν τὰ ἕτερα τῶν τραυμάτων (ἀπαθὲς γὰρ τὸ θεῖον, ὅτι καὶ ἀσώματον), ἐπειδὴ δὲ τὸ γεγονὸς αὐτοῦ ἴδιον σῶμα πέπονθεν ταῦτα, πάλιν αὐτὸς λέγεται παθεῖν ὑπὲρ ἡμῶν. ἦν γὰρ ὁ ἀπαθὴς ἐν τῷ πάσχοντι σώματι, PG. 77, col. 48). აღდგომამდელი სხეული ქრისტესი, როგორც ყოვლადუცოდველად ცოდვის შედეგის მიმღები და ვნებულებითი, ცხადია, იყო მოკვდავიც (θνητός). წმინდა იუსტინე მარტვილი გვამცნებს: "წინასწარმეტყველთა მიერ ნათქვამ ამ და ამგვარ სიტყვათაგან... ნაწილი ითქვა ქრისტეს პირველი მოსვლის შესახებ, რითაც ნაქადაგები იყო, რომ გამოჩნდებოდა იგი - შეურაცხიც, უსახურიც და მოკვდავიც" (წმინდა იუსტინე მარტვილი, სიტყვისგება ტრიფონ იუდეველისადმი: Τῶν τε λόγων τούτων καὶ τοιούτων εἰρημένων ὑπὸ τῶν προ φητῶν... οἱ μὲν εἴρηνται εἰς τὴν πρώτην παρουσίαν τοῦ Χριστοῦ, ἐν ᾗ καὶ ἄτιμος καὶ ἀειδὴς καὶ θνητὸς φανήσεσθαι κεκηρυγμένος ἐστίν, PG. 6, col. 505). წმ. ათანასე ალექსანდრიელის თქმითაც, უფალმა "ჯეროვნად მიიღო მოკვდავი სხეული, რომ ამიერიდან გაქარწყლებულიყო მის მიერ სიკვდილი და ხატად ქმნილი ადამიანები განახლებულიყვნენ" (სიტყვის განკაცების შესახებ: εἰκότως ἔλαβε σῶμα θνητόν,  ἵνα καὶ ὁ θάνατος ἐν αὐτῷ λοιπὸν ἐξαφανισθῆναι δυνηθῇ, καὶ οἱ κατ' εἰκόνα πάλιν ἀνακαινισθῶσιν ἄνθρωποι, PG. 25, col. 120). ზემორე თვისებებთან ერთად მაცხოვრის სხეული აღდგომამდე იყო ხრწნადი ბუნების მქონე (φθαρτός). ის მწვალებლური მოძღვრებები, რომლებიც აღნიშნული სხეულის შეუქმნელობას ქადაგებდნენ, ცხადია, უხრწნელად (ἄφθαρτός) წარმოაჩენდნენ მას. ლეონტი ბიზანტიელის ავტორობით ცნობილ შრომაში "სქოლიოები" მონოფიზიტობის მიმდევარ მწვალებელთა შესახებ ვკითხულობთ: "იუსტინიანეს იმპერატორობის ჟამს. შეშინდა სევერიანე და ალექსანდრიაში გაიქცა. მას თან ახლდა ჰალიკარნასის ეპისკოპოსი ივლიანე. როდესაც ისინი ალექსანდრიაში მივიდნენ... კამათი აღიძრა მათ შორის "ხრწნადისა" და "უხრწნელის" შესახებ, ანუ იმის შესახებ, თუ როგორი იყო აღდგომამდელი ქრისტეს სხეული, - ხრწნადი თუ უხრწნელი. ივლიანე, რომელიც თავის ადრინდელ თვალსაზრისს იცავდა, ასე ამბობდა: "უხრწნელია სხეული ქრისტესი, რადგან თუკი ხრწნილად ვიტყვით მას და არა უხრწნელად, განსხვავებას შევიტანთ სხეულსა და ღვთის სიტყვას შორის, ხოლო განსხვავების შეტანით ორბუნებოვანი აღმოჩნდება ქრისტე" (PG. 86, col. 1229). სხვა მწვალებელთა შესახებ ტიმოთე კონსტანტინოპოლელი გვაუწყებს: "გაიანიტები ანუ ივლიანიტები ამბობენ, რომ შეერთების შემდეგ (საღვთო და ადამიანურ ბუნებათა, ე.ჭ.) უფლის სხეული ყოვლითურთ უხრწნელია (ტიმოთე კონსტანტინოპოლელი, ეკლესიაში მომსველთა შესახებ, PG. 86, col. 44). იგივე ავტორი გვაწვდის ცნობას, რომ "ზოგი გაიანიტი თუ ივლიანიტი უფალ იესო ქრისტეს სხეულს ამბობს არა [146]ყოვლითურთ უხრწნელად, არამედ – თავისი შესაძლებლობით (δυνάμει) ხრწნადად, რომელიც არანაირად არ იხრწნება სიტყვისმიერი ძალმოსილების გამო” (იქვე). აღნიშნულ მწვალებლურ თვალსაზრისებს ასე უარყოფს ლეონტი ბიზანტიელი: ”თუკი უხრწნელად იტყვიან ქრისტეს სხეულს, არ ყოფილა ეს სხეული ჩვენი თანაარსი (ὁμοούσιος), რადგანა გამოდის, რომ უფლის სხეული უხრწნელია, ჩვენი კი – ხრწნადი. ამაზე, ალბათ შემეპასუხებიან ისინი (მწვალებლები, ე.ჭ.): ”როგორც თქვენ (მართლმადიდებლები, ე.ჭ.) ამბობთ, რომ აღდგომის შემდეგ უხრწნელი იყო სხეული ქრისტესი და, ამასთან, იყო იგი ჩვენი სხეულის თანაარსი, ამგვარადვე ვაღიარებთ ჩვენც, რომ ეს სხეული აღდგომამდეც უხრწნელი იყო და, ამავე დროს, თანაარსიც კაცობრივი სხეულისა”. ამაზე ჩვენ (მართლმადიდებლები, ე.ჭ.) მივუგებთ: ”თუმცა აღდგომის შემდეგ უხრწნელად ვაღიარებთ ქრისტეს სხეულს, მაგრამ არათუ იმას ვამბობთ, რომ ბუნებით არის ეს სხეული უხრწნელი, არამედ – მადლით”. თუკი კვლავ გვეტყვიან (მწვალებლები, ე.ჭ.): ”და იყოს ეს სხეული აღდგომამდეც მადლით უხრწნელი”, პასუხს მივუგებთ: ”ამის საფუძველს არ გვაძლევს ქრისტეს შესახებ არსებული უწყება, რადგანაც თქმულია, რომ აღდგომამდე მოშივდა მას და მოსწყურდა. როგორ შეიძლება, რომ ამგვარი რამის განმცდელი სხეული უხრწნელი იყოს? ხოლო აღდგომის შემდეგ მსგავსი არაფერი განუცდია მას. აქედან ცხადია, რომ აღდგომამდე ხრწნადი იყო უფლის სხეული, აღდგომის შემდეგ კი – უხრწნელი. თუკი ვიტყვით, რომ უფალმა ჭამა აღდგომის შემდეგაც, ეს  განგებულებითად ქმნა მან, რადგანაც ჭამა არა იმიტომ, რომ შიოდა, არამედ ეჩვენებინა მოწაფეებისათვის, რომ თვითვეა იგი, ვინც მკვდრეთით აღდგა; ამავე მიზნით უჩვენა მან მოწაფეებს სამსჭვალთა ანაბეჭდები. ასევე, ჩვენ აღდგომის შემდეგ არანაირად აღარ გვექნება ის განცდები, რაც აღდგომამდე გვაქვს, ხოლო დასაბამი ჩვენი მკვდრეთით აღდგომისა არის ქრისტე” (ლეონტი ბიზანტიელი, დასახ. შრომა, თავი X; PG. 86, col. 1261).

თუმცა მართლმადიდებლური მოძღვრება ქრისტეს სხეულს აღდგომამდე თავისი თვისებით ხრწნადად აღიარებს, მაგრამ აქვე განაჩინებს იმასაც, რომ ეს სხეული, როგორც ყოვლად უცოდველი, უხრწნელი იყო მარტოდენ ცოდვისმიერი ხრწნადობის მიმართ, სხვა მხრივ კი – ჩვენებრ ხრწნადი. წმიდა ანასტასი სინელი თავის სახელგანთქმულ შრომაში ”წინამძღვარი”, განმარტავს: ”ამბობს ”შესაქმის” წიგნი: ”და იხილა უფალმან ღმერთმან ქუეყანა და იყო განხრწნილ (შეს. 6.12). ეს ნიშნავს: ყველა ადამიანი უსჯულო იყო, რომლების შესახებ ამბობს დავითიც: ”განიხრწნეს და შეიგინნეს უშჯულობითა” (ფს. 52.2). ამგვარი ცოდვისმიერი ხრწნილების მიმართ უხრწნელს ანუ, რაც ნიშნავს, უცოდველს ვამბობთ მაცხოვრის ყოვლადწმიდა და ყოვლადუმწიკვლო სხეულს... თვით სამგზის ნეტარი ათანასეც სიტყვასიტყვით ამგვარად აბობს საუფლო სხეულის შესახებ: ”ხრწნადი იყო სხეული, რადგანაც თვით მარიამიც ქმნილი იყო”... აქედან ვსწავლობთ, რომ [147]ვნებამდე ხრწნადი იყო ქრისტეს ყოვლადწმინდა სხეული, ხოლო მესამე დღეს აღდგომის შემდეგ – უხრწნელი. ვიტყვი იმასაც, რომ ვნებამდე უფლის სხეულს მრავალი რამ გადმოსდინდა: სისხლი, ოფლი, ნერწყვი და ცრემლი. მკვდრეთით აღდგომის შემდეგ მას არ ჰქონია არავითარი გამონაყოფი თუ გამონადენი, მიუხედავად იმისა, რომ ჭამა მან, რაც აღასრულა განგებულებითად (οἰκονομικῶς) მოწაფეთა დარწმუნებისათვის” (წმიდა ანასტასი სინელი, წინამძღვარი, PG. 89, col. 300).

მაცხოვრის ყოვლითურთ ჩვენეული, მაგრამ უცოდველი სხეული, ცხადია, იყო ნამდვილი (და არა მოჩვენებითი, როგორც ამას დოკეტური ერესი მიიჩნევდა). დოკეტისტების აზრით, მაცხოვრის შობა, მისი ხორციელი ცხოვრება, ჭამა, ტკივლგანცდა, ჯვარცმა და სხვა, ყოველივე ეს მხოლოდ ზმანება, ”ოცნება” ანუ წარმოსახვა იყო და არა სინამდვილე. ამგვარი მწვალებლური აზრი პირველი საუკუნიდანვე იღებს სათავეს. დოკეტისტებს დაუფარავად ამხილებდა წმიდა ეგნატი ანტიოქიელი. ტრალისელთა მიმართ ეპისტოლეში ვკითხულობთ: ”თუკი მოჩვენებით ივნო უფალმა, როგორც ამას ამბობს ზოგი უღმერთო ანუ ურწმუნო (ასეთები თვითვე არიან მოჩვენებანი), რისთვის ვარ მე ბორკილდებული, რისთვის ვითხოვ მხეცებთან ბრძოლას? განა ფუჭად ვკვდები, განა ვეცრუები უფალს?” (ტრალ. X; 3 კამელოს გამოც. გვ. 102); ანტიოქიელი მღვდელმოწამე ასე გვამცნებს: ”გვწამს უფლისა, რომელიც ჭეშმარიტად არის ”თესლისაგან დავითისა” (რომ. 1,1)... რომელიც ჭეშმარიტად იშვა ქალწულისაგან, რომელმაც ნათელ-იღო იოანესაგან, რომ აღესრულებინა ყოველი სიმართლე; ჭეშმარიტად დაიმსჭვალა იგი ჩვენთვის ხორციელად პონტოელი პილატეს და ჰეროდე ოთხმთავრის ჟამს; ჩვენ კი ვიმყოფებით მისი ღვთივნეტარი ვნების ნაყოფით” (სმირნელთა მიმართ, 1, 1-2; პ. კამელოს გამოც. გვ. 132). წმიდა ათანასე ალექსანდრიელი განმარტავს: ”წარმოსახვითად როდი იქმნა ეს ყოველივე, როგორც ფიქრობენ ზოგიერთები; ნუ იყოფინ! არამედ უთუოდ ჭეშმარიტად გახდა ადამიანი მაცხოვარი, რითაც ცხონდა მთელი ადამიანი. თუკი მსგავსად ზოგიერთებისა, წარმოსახვითად იყო სხეულში სიტყვა, ხოლო წარმოსახვითად ნათქვამი ზმანებაა, მოჩვენებითი წარმოჩნდება ადამიანთა ცხონებაცა და აღდგომაც... მაგრამ ზმანება როდია ჩვენი ცხონება, ვინაიდან არა მხოლოდ სხეულის, არამედ მთელი ადამიანის, - სულისა და სხეულის, - ცხონება აღსრულდა ჭეშმარიტად თავად სიტყვაში" (წმიდა ათანასე ალექსანდრიელი, ეპისტოლე ეპიქტეტესადმი: οὐ θέσει δὲ ταῦτα  ἐγίνετο, μὴ γένοιτο, ὥς τινες πάλιν ὑπέλαβον, ἀλλ' ὄντως ἀληθείᾳ ἀνθρώπου γενομένου τοῦ σωτῆρος ὅλου τοῦ ἀν θρώπου σωτηρία ἐγίνετο. εἰ γὰρ θέσει ἦν ἐν τῷ σώματι ὁ λόγος κατ' ἐκείνους, τὸ δὲ θέσει λεγόμενον φαντασία ἐστίν, εὑρίσκεται δοκήσει καὶ ἡ σωτηρία καὶ ἡ ἀνάστασις τῶν ἀνθρώπων... ἀλλὰ μὴν οὐ φαντασία ἡ σωτηρία ἡμῶν οὐδὲ σώματος μόνου, ἀλλ' ὅλου ἀνθρώπου ψυχῆς καὶ σώματος ἀληθῶς ἡ σωτηρία γέγονεν ἐν αὐτῷ τῷ λόγῳ, PG. 26, col. 1061).

მაცხოვრის სხეული, სხვა კაცთა მსგავსად, იყო ადამიანური "სულის" [148](”ფსიქე” - ψυχή) და ადამიანურ სულში ადამიანური ”გონების” (νοῦς ან "პნევმა" - πνεῦμα) მქონე. წმიდა გრიგოლ საკვირველთმოქმედი განაჩინებს: ”თუკი ვინმე უსულოდ და უგონებოდ იტყვის ქრისტეს სხეულს და არ აღიარებს მას, როგორც ყოვლითურთ სრულს ერთსა და იმავეს, ანათემა მას!” (თორმეტი თავი სარწმუნოების შესახებ, ციტირებული ეფესოს მსოფლიო კრებაზე:εἴ τις λέγει ἄψυχον ἢ ἀνόητον τὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ καὶ μὴ ὁμολογεῖ αὐτὸν τέλειον κατὰ πάντα, ἕνα καὶ τὸν αὐτόν, καθὼς γέγραπται, ἀναθεματιζέσθω, PG. 10, col. 1133). კიდევ: "თუ ვინმე ამბობს ჩვენს უფალ იესო ქრისტეს უგონებოდ და უსულოდ, მის (სულის, ე.ჭ.) სანაცვლოდ კი ღმრთეების მქონედ..., განიკვეთოს" (თორმეტი თავი სარწმუნოების შესახებ, ციტირებული ეფესოს მსოფლიო კრებაზე: εἴ τις λέγει εἴ τις λέγει ἄνουν καὶ ἄψυχον τὸν κύριον ἡμῶν ‘Ιησοῦν Χριστὸν καὶ ἀντ’ αὐτῆς ἔχειν τὴν θεότητα…  καθαιρείσθω, PG. 10, col. 1133). ეს ანათემა ყურად არ იღო აპოლინარიოს ლაოდიკიელმა, რომელიც ასწავლიდა, რომ ”მაცხოვარმა მიიღო მხოლოდ სხეული და არა სული (ψυχή), ხოლო სულის ნაცვლად სხეულს შეერთო ღმრთეება, რომელმაც შეიწყნარა ყოველივე სულისმიერი” (იხ. A. Patristic Greek Lexicon, ed. G. W. H. Lampe, Oxford, 1961, p. 1367). აპოლინარის აზრი ის იყო, რომ მაცხოვრის სხეული შეიცავდა არა კაცობრივ სულსა და კაცობრივ გონებას, არამედ, მათ ნაცვლად, საღვთო სულსა და საღვთო გონებას. აი, მისი სიტყვები: ”ცხოველ არს ქრისტე, როგორც ღვთივშთაბერილი სხეული (σῶμα θεοπνοῦν), საღვთო პნევმა ხორცში (πνεῦμα ἐν σαρκὶ θεικόν) და ციური გონება (νοῦς οὐράνιος) (დასახ. ლექს. სვ. 926). ამგვარი შეხედულებით, მაცხოვარი არ ყოფილა სრულყოფილი ადამიანი. ცნობილია, რომ ქრისტიანობაში არსებობდა მოძღვრება, ერთი მხრივ, ადამიანის სამნაწილედობაზე (ე.წ. ”ტრიქოტომია”: I: ხორცი, II: სამშვინველი ანუ ”ფსიხე” და III: სული ანუ ”პნევმა”, რაც უიგივდება აგრეთვე, ”გონებას”), მეორე მხრივ კი – ორნაწილედობაზე (ე.წ. ”დიქოტომია”: I: ხორცი და II: სული – ანუ ”ფსიხე”). ორნაწილედობის მიხედვით აპოლინარიზმი უარყოფდა კაცობრივი სულის არსებობას მაცხოვრის სხეულში, სამნაწილედობის მიხედვით კი – სამშვინველისა და მხოლოდ სხეულის ნიშნით მიიჩნევდა ადამიანად და თვლიდა, რომ კაცობრიობის ცხონებისათვის ძე ღმრთისას მიერ მარტოოდენ ხორცის შემოსვაც საკმარისი იყო. იგი ამბობდა: ”კაცობრიობის მოდგმა ცხონდება არა ძე ღმერთის მიერ გონებისა და მთელი კაცების მიღებით, არამედ მისგან ხორცის შემოსვით” (PG. 45, col. 1213). ეს მოძღვრება ყოვლითურთ უარყო მართლმადიდებლობამ. წმიდა გრიგოლ ღვთისმეტყველი განმარტავს: ”ღმრთეება მხოლოდ ხორცთან ერთად არ არის კაცი, არცთუ მხოლოდ სულთან (ψυχή) ერთად, არც მარტოდენ ამ ორთან ერთად გონების გარეშე, რაც (გონება, ე.ჭ.) არის კიდეც, უფრო, ადამიანი (101-ე ეპისტოლე: Θεότης γὰρ μετὰ σαρκὸς μόνης οὐκ ἄνθρωπος, ἀλλ' οὐδὲ ψυχῆς μόνης, οὐδὲ ἀμφοτέρων χωρὶς τοῦ νοῦ, ὃ καὶ μᾶλλον ἄνθρωπος, PG. 37, col. 184). წმიდა ათანასე ალექსანდრიელის [149]ავტორობით ცნობილ ”მრწამსის განმარტებაში” ვკითხულობთ: ”...და ერთი უფალი იესუ ქრისტე... რომელიც ჭეშმარიტად და არა მოჩვენებითად ფლობდა სხეულს, სულს (ψυχή), გონებას (νοῦς) და ყოველსავე კაცობრივს, გარდა ცოდვისა” (PG. 26, col. 1232). წმიდა გრიგოლ ღვთისმეტყველი ამბობს: ”მაცხოვარი ყველა ჩვენგანის გამო გახდა ყველაფერი ის, რაც ჩვენ ვართ, გარდა ცოდვისა: სხეული, სული (ψυχή), გონება (νοῦς)" (მეოთხე საღვთისმეტყველო სიტყვა, ძის შესახებ: πάντα ὑπὲρ πάντων γενόμενος, ὅσα ἡμεῖς, πλὴν τῆς ἁμαρτίας, σῶμα, ψυχή, νοῦς, PG. 36, col. 132). მაცხოვრის მიერ კაცობრივი სულისა და გონების მიღების აღსანიშნავად, გამომდინარე იქიდან, რომ კაცობრივი გონება კაცობრივ სულშია, გავრცელდა მართლმადიდებლური ტერმინი: ”გონიერი სული” (ψυχὴ νοερά), საპირისპიროდ აპოლინარის ტერმინისა ”ხორცში მკვიდრი გონება” (ἐνσαρὸς κνοῦς). წმიდა გრიგოლ ღვთისმეტყველი გვმოძღვრავს: ”თვით სიტყვა ღვთისა, წინასაუკუნოვანი, უხილავი, გარეშეუცველი, უსხეულო, დასაბამისაგანი დასაბამი, სინათლისაგანი სინათლე, სიცოცხლისა და უკვდავების წყარო, არქეტიპის ტვიფარი, შეუძრავი ბეჭედი, უცვალებელი ხატი, მამის საზღვარი და სიტყვა - თავის ხატთან (ადამიანთან, ე.ჭ.) მიდის, ხორცს იტვირთებს იგი ხორცის გამო და ჩვენი სულის გამო გონიერ სულს შეერთვის, მსგავსით მსგავსის განმწმენდი, და ხდება ყოველივე, გარდა ცოდვისა, ადამიანი" (წმიდა ვნების შესახებ, Or. 45.9: αὐτὸς ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, ὁ προαιώνιος, ὁ ἀόρατος, ὁ ἀπερίληπτος, ὁ ἀσώματος, ἡ ἐκ τῆς ἀρχῆς ἀρχὴ, τὸ ἐκ τοῦ φωτὸς φῶς, ἡ πηγὴ τῆς ζωῆς καὶ τῆς ἀθανασίας, τὸ ἐκμαγεῖον τοῦ ἀρχετύπου, ἡ μὴ κινουμένη σφραγὶς, ἡ ἀπαράλλακτος εἰκὼν, ὁ τοῦ Πατρὸς ὅρος καὶ λόγος, ἐπὶ τὴν ἰδίαν εἰκόνα χωρεῖ, καὶ σάρκα φορεῖ διὰ τὴν σάρκα, καὶ ψυχῇ νοερᾷ διὰ τὴν ἐμὴν ψυχὴν μίγνυται, τῷ ὁμοίῳ τὸ ὅμοιον ἀνακαθαίρων. καὶ πάντα γίνεται, πλὴν τῆς ἁμαρτίας,  ἄνθρωπος·, PG. 36, col. 633; შდრ. წმ. ეფრემ მცირის თარგმანი: "... თჳთ სიტყუაჲ ღმრთისაჲ პირველ საუკუნეთაჲ, უხილავი, გარეშეუწერელი, უჴორცოჲ, დასაბამისაგან დასაბამი, ნათლისაგან ნათელი, წყაროჲ ცხორებისა და უკუდავებისაჲ, მსგავსებაჲ სახისდასაბამისაჲ, შეუძრველი ბეჭედი, უცვალებელი ხატი, საზღვარი და სიტყუაჲ მამისაჲ, მოვიდა ხატისა თჳსისა და ჴორცნი შეიმოსნა ჴორცთათჳს და სულსა საცნაურსა შეეზავა სულისათჳს ჩემისა, მსგავსითა მსგავსსა განწმედად და ყოველი იქმნა, თჳნიერ ცოდვისა, კაც”, პასექისათჳს სიტყუაჲ მეორე, Sancti Gregorii Nazianzeni Opera, Versio Iberica, I, Orationes I, XLV, XLIV, XLI, Cum Introductione a Helene Metreveli et Edisher Tschelidze, Tornhout - Leuven, 1988, p. 57-59=Or. 45.9: αὐτὸς ὁ τοῦ Θεοῦ Λόγος, ὁ προαιώνιος, ὁ ἀόρατος, ὁ ἀπερίληπτος, ὁ ἀσώματος, ἡ ἐκ τῆς ἀρχῆς ἀρχὴ, τὸ ἐκ τοῦ φωτὸς φῶς, ἡ πηγὴ τῆς ζωῆς καὶ τῆς ἀθανασίας, τὸ ἐκμαγεῖον τοῦ ἀρχετύπου, ἡ μὴ κινουμένη σφραγὶς, ἡ ἀπαράλλακτος εἰκὼν, ὁ τοῦ Πατρὸς ὅρος καὶ λόγος, ἐπὶ τὴν ἰδίαν εἰκόνα χωρεῖ, καὶ σάρκα φορεῖ διὰ τὴν σάρκα, καὶ ψυχῇ νοερᾷ διὰ τὴν ἐμὴν ψυχὴν μίγνυται, τῷ ὁμοίῳ τὸ ὅμοιον [150]ἀνακαθαίρων. καὶ πάντα γίνεται, πλὴν τῆς ἁμαρτίας,  ἄνθρωπος·, შდრ. წმ. ექვთიმე მთაწმინდელის თარგმანი: ”თავადი სიტყუაჲ ღმრთისაჲ, უწინარეს საუკუნეთა შობილი, უხილავი, მიუწთომელი, უჴორცოჲ, პირველი პირველისა მისგან, ნათელი ნათლისაგან, წყაროჲ იგი ცხორებისა და უკუდავებისაჲ, ხატი პირმშოჲსა მის შუენიერებისაჲ, შეურყეველი იგი ბეჭედი, უცვალებელი იგი ხატი, საზღვარი და სიტყუაჲ მამისაჲ, მოვიდა ხატისა თჳსისა და ჴორცნი შეიმოსნა ჴორცთათჳს და სულსა გონიერსა შეეზავა სულისათჳს ჩემისა, რაჲთა მსგავსითა⁶ მსგავსი განწმიდოს და კაც-იქმნა ყოვლითავე თჳნიერ ცოდვისა”, აღვსებისათჳს და აღდგომისა უფლისა ჩუენისა, დასახ. გამოც. გვ. 58-60). დიდი ღვთისმეტყველი განაგრძობს: ”ხოლო გამოვიდა ღმერთი მიღებულითურთ⁷, ერთი - ორი საწინააღმდეგოსაგან, ხორცისა და სულისგან (πνεύματος), რომელთაგან ერთმა განაღმრთო, ერთი კი განიღმრთო! ჰოი, ახალო შეზავებავ! ჰოი საკვირველო შერევავ!⁸ არსი ქმნილება ხდება, დაუბადებელი იბადება და დაუტევნელი დაიტევნება მესაშუალე გონიერი სულის მიერ, რომელიც მესაშუალეობს ღმრთეებას და ხორციელ სიზრქეს შორის” (იქვე, col. 633-636: προελθὼν δὲ Θεὸς μετὰ τῆς προσλήψεως, ἓν ἐκ δύο τῶν ἐναντίων, σαρκὸς καὶ πνεύματος, ὧν τὸ μὲν ἐθέωσε, τὸ δὲ ἐθεώθη. Ὢ τῆς καινῆς μίξεως! Ὢ τῆς παραδόξου κράσεως! Ὁ ὢν, γίνεται· καὶ ὁ ἄκτιστος, κτίζεται· καὶ ὁ ἀχώρητος, χωρεῖται, διὰ μέσης ψυχῆς νοερᾶς μεσιτευούσης θεότητι καὶ σαρκὸς παχύτητι·, შდრ. ეფრემის თარგმანი: ”გამოვიდა უკუე ღმერთი მიღებულისავე თანა, ერთი ორთაგან წინააღმდგომთა, - ჴორცთა, ვიტყჳ, და სულისა, - რომელთაჲ პირველი განაღმრთო და მეორე განღმრთდა. ჵ ახალსა შერევნასა! ჵ საკჳრველსა შეზავებასა! არსი იქმნების და აუგებელი აეგების და დაუტევნელი დაიტევის შორისობითა სულისა საცნაურისაჲთა შუამდგომელად ღმრთეებისა და ჴორცთა სიზრქისა”, დასახ. გამოც. გვ. 59-61; შდრ. აგრეთვე ექვთიმეს თარგმანი: ”გამოვიდა უკუე ღმერთი მოღებულითა მით გუამითა, ერთი ორთაგან შეუმსგავსებელთა, - ჴორცთა, ვიტყვი და სულისა, - რომელთაგან მან ერთმან ღმერთ-ყო და მეორე იგი ღმერთ-იქმნა. ჵ შეერთებაჲ ესე ახალი! ჵ შეზავებაჲ ესე საკჳრველი! არსი არს-იქმნების და დაუბადებელი დაიბადების და დაუტევნელი დაიტევის შუვამდგომელობითა სულისა გონიერისაჲთა, რომელი-იგი შუვამდგომელ-იქმნა ღმრთისა და სიზრქისა ჴორცთაჲსა”, დასახ. გამოც. 58-60). აპოლინარისეულ გამოთქმას ”ხორცში მკვიდრი გონება” კატეგორიულად უარყოფს წმიდა გრიგოლ ნოსელი, რომელიც უპირველესად ითვალისწინებს აპოლინარის შემდეგ სიტყვებს: ”თუკი უფალი არ არის [151]ხორცში მკვიდრი გონება (ἐνσαρκὸς νοῦς), მაშინ ის ყოფილა ადამიანის გონების მანათობელი სიბრძნე, ეს სიბრძნე კი ყველა კაცშია და თუ ამგვარად ვიფიქრებთ, მაშინ ქრისტეს მოსვლა არ ყოფილა ღვთის მოვლინება, არამედ ადამიანის შობა” (იხ. დასახ. ლექს. სვ. 926). ნისის ეპისკოპოსი ასე არღვევს წარმოდგენილ აზრს: ”რადგანაც ჭეშმარიტებად განეწესება [აპოლინარისგან], რომ ”თუკი [უფალი] არ არის ხორცში მკვიდრი გონება, სიბრძნე ყოფილა იგი, ჭეშმარიტებად წარმოჩნდება საპირისპიროც: ”თუკი სიბრძნეა [უფალი], ხორცში მკვიდრი გონება აღარ არის”, მაგრამ ყველა მორწმუნე⁹ დამეთანხმება, რომ ქრისტე არის ”სიბრძნე”... ამგვარად, მტკიცდება, რომ არ არის იგი ხორცში მკვიდრი გონება” (”სიტყვისგება აპოლინარისადმი”: εἰ γὰρ ὡς ἀληθὲς προτείνεται τὸ εἰ μὴ νοῦς ἐστιν ἔνσαρκος, σοφία ἂν εἴη, ἀληθὲς καὶ τὸ ἐκ τοῦ ἀντιστρόφου ἀναφαινόμενον ὅτι, εἰ σοφία ἐστί, νοῦς ἔνσαρκος οὐκ ἔστιν. ἀλλὰ μὴν σοφίαν εἶναι τὸν Χριστὸν πᾶς ὁ παραδεξάμενος τὴν πίστιν συντίθεται· ἄρα κατὰ τὴν τοῦ σοφοῦ πρότασιν τὸ μὴ εἶναι αὐτὸν νοῦν ἔνσαρκον ὁμολογεῖται, PG. 45, col. 1204). აპოლინარი თვლიდა, რომ მაცხოვრის სხეული შეიცავდა არა კაცობრივ, არამედ საღვთო ”პნევმას”, რომელაც იგი ”გონებად” სახელდებდა. მისი სიტყვებია: ”ვაღიარებთ მას ღვთის ძედ და ღმერთად სულის მიხედვით (κατὰ πνεῦμα), ხოლო ძედ კაცისა – ხორცის მიხედვით (κατὰ σαρκά)” (აპოლინარის ეს სიტყვები მოღწეულია წმიდა ათანასე ალექსანდრიელის ავტორობით, იხ. PG. 28, col. 25). პნევმური ნაწილი, როგორც ცნობილია, ბუნებითად არსებობს ადამიანის "ფსიქეში", რომელთანაც იგი არაიშვიათად გაიგივებულია¹⁰, ანდა რომლისგანაც ზოგჯერ მსჯელობაში აქსიოლოგიურად, ე.ი. ღირსებითად (და არანაირად მყოფობითად ანუ არსებობის წესით, ონტოლოგიურად, ბუნებითად) გამოცალკევებულია. პავლე მოციქული აღნიშნავს: ”ხოლო თავადმან ღმერთმან მშჳიდობისამან წმიდა-გყვენინ თქუენ ყოვლითა სრულებითა და ყოვლითა სიცოცხლითა, სული (πνεῦμα) თქუენი, სამშვინველი (ψυχή) და გუამი (σῶμα) უბიწოდ მოსლვასა მას უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტესსა დაჰმარხენ” (I თეს. 5.23). ადამიანში პნევმის არსებობას აღიარებს წმინდა ეგნატი ანტიოქიელი, რომელიც ფილადელფიელთა მიმართ ეპისტოლეში აღნიშნავს: ”... სასოებენ მას ხორცით, სამშვინველით (ψυχῇ), სულით (πνεύματι) (ფილ. 11,2; წმიდა გიორგი მთაწმინდელის თარგმანი: ”რომელსა-იგი ესვენ სულით და ჴორცით და სამშვინველითურთ”; ა. ბოროდას გამოც. საეკლესიო კალენდარი 1988, გვ. 581).

ადამიანის “პნევმა” ანუ “სული” არის, ცხადია, არა სულიწმიდა, არა ღვთის არსობრივი ნაწილი, არამედ – ქმნილება. პავლე მოციქულის ზემორე სიტყვებში ნახსენებ “პნევმას” ორიგენე ურთავს კომენტარს: “ეს სული [152]არ არის სულიწმიდა, არამედ ადამიანის აგებულების ნაწილი” (იხ. გ. ლამპის დასახ. ლექს. სვ. 1097)¹¹; წმიდა გრიგოლ ნოსელი აღნიშნავს: [153]“კეთილსარწმუნოა საღვთო ბუნების შესახებ თქმა იმისა, რომ არსებობს სული ღვთისა... თუმცა ისიც საღვთოდ სარწმუნოა, რომ ხსენებული სული ჩვენი სულის (“პნევმა”) მსგავსად გარედან როდი შეერევა ღმერთს, როგორც უცხო” (დიდი სამოძღვრო ქადაგება: ἐπὶ δὲ τῆς θείας φύσεως τὸ μὲν εἶναι πνεῦμα θεοῦ εὐσεβὲς ἐνομίσθη... οὐ  μὴν ἀλλότριόν τι καθ' ὁμοιότητα τοῦ ἡμετέρου πνεύματος ἔξωθεν ἐπιρρεῖν τῷ θεῷ καὶ ἐν αὐτῷ γίνεσθαι τὸ πνεῦμα  θεοπρεπές ἐστιν οἴεσθαι, PG. 45, col. 17). იგივე ღვთისმეტყველი გვაუწყებს: “როგორც ადამიანში მკვიდრი სული (“პნევმა”) და თვით ადამიანი არის ერთი კაცი, ასევე ღმერთში არსებული სული და თვით ეს ღმერთი ჭეშმარიტად ერთ ღმერთად იწოდება” (ევნომიუსის წინააღმდეგ, PG. 45, col. 564-565). ხსენებულ “სულს” ანუ ”პნევმას” როგორც ავღნიშნეთ, სახელდებენ, აგრეთვე, გონებად (νοῦς). წმ. გრიგოლ ნოსელი აღნიშნავს, რომ ადამიანის აგებულების უმთავრეს ნაწილს წმინდა წერილი სამი სინონიმური სიტყვით სახელდებს: სული ანუ "პნევმა", გონება ანუ "ნუს" და გული ანუ "კარდია" (PG. 45, col. 1181). ოლიმპიოდორე ალექსანდრიელი "პნევმას" ანუ "სულს" ასე განმარტავს: "იგი, ვფიქრობ, არის, აგრეთვე, გონება (νοῦς)" (ოლიმპიოდორე ალექსანდრიელი, ეკლესიასტეს შესახებ, PG. 89, col. 532). ავტორი იქვე დასძენს: "სული (პნევმა) არის სულიერი ნიჭი (πνευματικὸν χάρισμα), რომელიც ასხივოსნებს და განაბრწყინებს ფსიქეს და რომელიც საღვთო შთაბერვით (ἐκ θείας ἐμφύσεως) მივიღეთ"¹² (იქვე). II ს-ში მსგავსი აზრი, საკმაოდ ხარვეზიანად გამოთქვა ტატიანე სირიელმაც: "ვიცით სულთა (πνευμάτων) ორი სახესხვაობა: ერთი იწოდება ფსიქედ [154](ψυχή) ხოლო მეორე ფსიქეზე უმჯობესია და არის იგი ხატი და მსგავსება ღვთისა" (PG. 6, col. 829). წმინდა მაკარი ეგვიპტელი განმარტავს: "სამშვინველი (ფსიქე), რომელიც სრულად განბრწყინდა ქრისტეს სახის სინათლისეული დიდების გამოუთქმელი მშვენიერების გზით და სრულად ეზიარა სულიწმინდას და რომელიც ღვთის საყდრად და სავანედ ღირს-იჩინა, ჰგიეს, როგორც სრული თვალი, სრული ნათელი, სრული პირისახე (τὸ πρόσωπον), სრული დიდება და სრული სული ("პნევმა"), რამეთუ ამგვარად შეჰმზადა იგი ქრისტემ" (წმინდა მაკარი ეგვიპტელი, სულიერი ქადაგებანი, I ქადაგება: ψυχὴ ἡ καταλαμφθεῖσα τελείως ὑπὸ τοῦ ἀρρήτου κάλλους τῆς δόξης τοῦ φωτὸς τοῦ προσώπου Χριστοῦ καὶ κοινωνήσασα πνεύματι ἁγίῳ τελείως καὶ κατοικητήριον καὶ θρόνος θεοῦ καταξιωθεῖσα γενέσθαι, ὅλη ὀφθαλμὸς καὶ ὅλη φῶς καὶ ὅλη πρόσωπον καὶ ὅλη δόξα καὶ ὅλη πνεῦμα γίνεται, οὕτως αὐτὴν κατασκευάζοντος Χριστοῦ, PG. 34, col. 452). წმ. ანასტასი სინელი აღნიშნავს: "სული ("პნევმა") არის წვრილი, უნივთო და უსახოდ გამომავალი არსება ("ჰიუპარქსის"). ... საღვთო წერილში მოხსენებულია ოთხგვარი სული (პნევმა): I: სულიწმინდა; II: სული - ანგელოზი; III: სული (პნევმა) - ფსიქე¹³ და IV: სული - ქარი; ზოგჯერ "გონებაც" (νοῦς) სულად (πνεῦμα) იწოდება" ("წინამძღვარი", PG. 89, col. 56). "პნევმის" აღიარებამ "ფსიქეს" ნაწილად რაც მეტნაკლებად ყველა საეკლესიო ღვთისმეტყველთან ვლინდება, გამოიწვია "პნევმის" სინონიმური სახელდების "გონების" ("ნუს"), აგრეთვე, "ფსიქეში" ჩართვა, მისი განსაზღვრა "ფსიქეს" ზენა ნაწილად. წმ. მეთოდი ოლიმპელი აღნიშნავს: "როგორც თავი არის სხეულის ყველაზე უფრო წარმმართველი ნაწილი, ასევე, [155]გონებაც - ფსიქესი" (ლემპის დასახ. ლექს. სვ. 923). ამგვარი გააზრებით, გონება სულის ანუ "ფსიქეს" თვალად, მის მჭვრეტელობად, ხედვად იწოდება. ამბა ნილოსი სერაპიონისადმი მიმართულ ეპისტოლეში აღნიშნავს: "ზეციურთა გულისხმისმყოფელი გონება არის თვალი სულისა" (იხ. PG. 79, col. 139); ასევე, დიდიმე ალექსანდრიელი მიუთითებს: "ითქმის სულის თვალად მისი გონება" (commentarii in Ecclesiastem: λέγεται ὀφθαλμὸς ψυχῆς ὁ νοῦς αὐτῆς, Didymos der Blinde. Kommentar zum Ecclesiates, pt. 1, Paryrologische Texte und Abhandlungen, ed. G. Binde, ed. L. Liesenborghs, Bonn, 1979 p. 16). ბასილი დიდის ავტორობით ცნობილ თხზულებაში "სამოღვაწეო განჩინებანი" ვკითხულობთ: "მხედველობა სხეულისა არის თვალი, ხოლო მჭვრეტელობა სულისა (ὅρασις τῆς ψυχῆς) - მასთან თანაბუნებითი გონება, ხოლო არა ისე, თითქოს სხვა იყოს სხვასთან, არამედ იგივეა სული ("ფსიქე") და გონება, არის რა იგი (გონება, ე.ჭ.) ბუნებითი რამ არა ზედშემოყვანილი ძალა სულის მოაზროვნეობითობისა" (Constitutiones asceticae: Βλέψις μὲν γὰρ τοῦ σώματος ὁ ὀφθαλμὸς, ὅρασις δὲ τῆς ψυχῆς ὁ συμφυὴς αὐτῇ νοῦς· ἀλλ' οὐχ ὡς ἕτερον ἐν ἑτέρῳ, ἀλλὰ ταὐτὸν ψυχή τε καὶ νοῦς· δύναμις  ὑπάρχων φυσική τις καὶ οὐκ ἐπείσακτος τοῦ λογιστικοῦ τῆς ψυχῆς, PG. 31, col. 1340).

მართლმადიდებლური მოძღვრებით, ხორცშესხმულმა ძე ღმერთმა სრულად მიიღო ადამიანური ბუნება, ე.ი. ხორცთან ერთად მან ითვისა ადამიანური ფსიქე თავისი პნევმით ანუ თავისი გონებით. სწორედ ამ კაცობრივ "პნევმას" ანუ კაცობრივ "გონებას" უარყოფდა აპოლინარი, როდესაც ასწავლიდა, რომ მაცხოვარმა მხოლოდ ადამიანური სხეული შეიმოსა, ხოლო ნაცვლად კაცობრივი გონებისა მის სხეულში ვითომცდა მკვიდრობდა საღვთო სული, საღვთო პნევმა ანუ საღვთო გონება¹⁴.

-------------------------------------------------------------

1 - შდრ. εἴ τις λέγει ἄκτιστον τὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ καὶ μὴ ὁμολογεῖ αὐτὸν τὸν ἄκτιστον θεὸν Λόγον ἐκ τῆς κτιστῆς ἀνθρωπότητος τὴν σάρκωσιν καὶ τὴν ἐνανθρώπησιν ἐπιδεξάμενον καθὼς γέγραπται, ἀναθεματιζέσθω. Πῶς γὰρ ἂν ἄκτιστον λέγοιτο τὸ σῶμα; τὸ γὰρ ἄκτιστον ἀπαθὲς ἄτρωτον ἀψηλάφητον, Χριστὸς δὲ ἐκ νεκρῶν ἀναστὰς τύπον ἥλων καὶ νύξιν λόγχης καὶ ψηλάφησιν σώματος ἐπεδείκνυτο τοῖς μαθηταῖς, καίτοι τῶν θυρῶν κεκλεισμένων εἰσελθών, ἀλλ’ ἵνα δείξῃ καὶ τῆς θεότητος τὴν ἐνέργειαν καὶ τοῦ σώματος τὴν ἀλήθειαν, PG. 10, col. 1128.

2 -შდრ. Ἄγαν οὖν πίπτουσιν οἱ λέγοντες αὐτὸν μηδὲν ἀνειληφέναι ἐκ τῆς παρθένου, ἵν' ἐκβάλωσι τὴν τῆς σαρκὸς κληρονομίαν... εἰ μηδὲν εἰλήφει παρὰ τῆς Μαρίας, οὐκ ἂν τὰς ἀπὸ τῆς γῆς εἰλημμένας προσίετο τροφάς,  δι' ὧν τὸ ἀπὸ τῆς γῆς ληφθὲν τρέφεται σῶμα·οὐδ'  ἂν εἰς τεσσαράκοντα ἡμέρας ὁμοίως Μωϋσῇ καὶ Ἠλίᾳ νηστεύσας  ἐπείνησε. იგივე ტექსტი იხ. თეოდორიტე კვირელთან (Theodoret of Cyrus Eranistes, ed. G. H. Ettlinger, Oxford, 1975, p. 97).

3 - შდრ. ἃ γὰρ τὸ ἀνθρώπινον ἔπασχε τοῦ λόγου, ταῦτα συνὼν αὐτῷ ὁ λόγος εἰς ἑαυτὸν ἀνέφερεν, ἵνα ἡμεῖς  τῆς  τοῦ λόγου θεότητος μετασχεῖν δυνηθῶμεν. καὶ ἦν παράδοξον, ὅτι αὐτὸς ἦν ὁ πάσχων καὶ μὴ πάσχων, πάσχων μέν, ὅτι τὸ  ἴδιον αὐτοῦ ἔπασχε σῶμα καὶ ἐν αὐτῷ τῷ πάσχοντι ἦν, μὴ πάσχων δέ, ὅτι τῇ φύσει θεὸς ὢν ὁ λόγος ἀπαθής ἐστιν. καὶ αὐτὸς μὲν ὁ ἀσώματος ἦν ἐν τῷ παθητῷ σώματι, τὸ δὲ σῶμα εἶχεν ἐν ἑαυτῷ τὸν ἀπαθῆ λόγον  ἀφανίζοντα τὰς ἀσθενείας αὐτοῦ τοῦ σώματος.

4 - შდრ. φαμεν ὅτι, καθὸ θεὸς ὁ υἱός, ἀπαθὴς πάντως ἐστὶ καὶ ἀκήρατος, εἰ δέ τι πάθος ἐν τῷ εὐαγγελίῳ περὶ αὐτοῦ λέγοιτο, διὰ τοῦ ἀνθρωπίνου πάντως τοῦ δεχομένου τὸ πάθος τὸ τοιοῦτον ἐνήργησεν. ἐνεργεῖ γὰρ ὡς ἀληθῶς ἡ θεότης διὰ τοῦ περὶ αὐτὴν σώματος τὴν τοῦ παντὸς σωτηρίαν, ὡς εἶναι τῆς μὲν σαρκὸς τὸ πάθος, τοῦ δὲ θεοῦ τὴν ἐνέργειαν.

5 - ”ჩვენდამი მსგავს-ვნებულებითი სხეული” - ე.ი. ჩვენებრ, ჩვენს მსგავსად ვნებულებითი სხეული.

6 - მითითებულ გამოცემაში სქოლიოშია ჩატანილი FH ნუსხების მართებული წაკითხვა ”მსგავსითა” (შდრ. τῷ ὁμοίῳ, ეფრ. ”მსგავსითა”) და ძირითად ტექსტში გატანილია არამართებული ”მსგავსებითა”.

7 - ე.ი. ადამიანური ბუნებითურთ.

8 - ტერმინი ”შეზავება” და ”შერევა” წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველის მიერ გამოყენებულია სიმბოლური გააზრებით, როგორც სახეობრივად გამომხატველი ბუნებითად შეურეველი, მაგრამ მყოფობითად განუყოფელი შეერთებისა.

9 - სიტყვ. ”რწმენის მიმღები”.

10 - გაიგივების შედეგად ბერძნულში ორნაწილედობის მეორე წევრი ხან ”ფსიქეა” (”სარქს კაი ფსიქე” - ხორცი და ”ფსიქე”), ხან კი - ”პნევმა” (”სარქს კაი პნევმა” - ხორცი და ”პნევმა”). პირველი წყვილი ძალიან ხშირია. მეორე დაწყვილება გვხვდება მაგ. ეგნატი ანტიოქიელის ეპისტოლეში ტრალისელთა მიმართ (12.1); იხ. მისივე, სმირნელთადმი 1.1.

11 - მსჯელობაში პირობითად ადამიანური ”პნევმის” ცალკე გამოყოფა მისი ”ფსიქესგან” ზოგი ადრეული ღვთისმეტყველის მიერ გაგებულია პირდაპირი მნიშვნელობით, რაც მათ კერძო აზრად რჩება, რადგან ეკლესია ადამიანს ბუნებითად მრჩობლს აღიარებს და არა სამმაგს, ანუ ეკლესიური სწავლებით ადამიანი არის ერთი ჰიპოსტასი ორი ბუნებით, ხოლო ეს ორი ბუნებაა სხეული და ფსიქე (ანუ ”სული”), თავის მხრივ კი ადამიანური ”ფსიქე” ანუ ”სული” შინაგანად სამნაწილედია (განსხვავებით ორნაწილედი ცხოველური ”ფსიქესგან” ანუ ”სამშვინველისგან”). ეს ”ნაწილებია” (ცხადია, ტერმინი ”ნაწილი” სულის მიმართ ეკლესიის მამათა შრომებში მხოლოდ მსჯელობითი საჭიროებისთვის შემოტანილ ტერმინად არის აღსაქმელი და არანაირად - პირდაპირი აზრით, რადგან სული, როგორც მარტივი, ნაწილებად არ იყოფა): I: ”გულისწყრომითი” ანუ ”რისხვითი” ანუ ”რეაგირებითი”, იგივე ირასციბილური ნაწილი; II: ”გულისთქმითი” ანუ ”ნდომითი” ანუ ”მოსურვებითი”; III: ”გონითი” ანუ ”მოაზროვნეობითი” ანუ ”პნევმური”, იგივე ლოგისტიკური ნაწილი. ამრიგად, ”პნევმა” არის არა დამოუკიდებელი, მესამე ბუნება ადამიანში, არამედ ადამიანური ”ფსიქეს” ის ნაწილი, რითაც ადამიანი განსხვავდება ცხოველის ორნაწილედი ”ფსიქესგან”. სწორედ ეს ღირსება გამოარჩევს პნევმას ადამიანის ფსიქეს დანარჩენი ორი (ცხოველისეული) ნაწილისგან და ეს გამორჩეულობავე ხდება მიზეზი იმისა, რომ ზოგჯერ იგი (პნევმა) საღვთისმეტყველო მსჯელობა-განხილვებში (და არა სინამდვილეში) ცალკე გამოყოფილად იქნეს წარმოდგენილი და ამ სახით შეისწავლებოდეს. რაც შეეხება აღნიშნული კუთხით ქართულ ტერმინოლოგიურ სემანტიკას, კერძოდ იმის დადგენას, თუ რა შინაარსს ატარებს ქართული ტერმინი ”სული”, ფსიქეს გადმოსცემს იგი თუ პნევმას, ამაზე სხვა დროს უფრო ვრცელი მსჯელობა გვექნება, ამჯერად კი მოკლედ და დასკვნის სახით მხოლოდ იმას აღვნიშნავთ, რომ ქართული ტერმინი სული ცნებითად უიგივდება პნევმას (მათ შორის საერთოა ეტიმოლოგიური მნიშვნელობაც, რაც სულსაც და პნევმასაც ერთნაირად აკავშირებს სუნთქვასთან, ქროლვასთან, მობერვასთან). ამიტომ ითარგმნება ბერძნული ”ჰაგიონ პნევმა” უგამონაკლისოდ როგორც ”სული წმინდა”. ცხადია, ეს ასეა, მაგრამ რა ვუყოთ იმ აურაცხელ შემთხვევას, როდესაც სულად ითარგმნება ფსიქეც? აქ არის ასეთი ტერმინოლოგიური გარკვეულობა: ტერმინი პნევმა ქართულად ყველა ტერმინოლოგიურ კონტექსტში ადმაიანის სულიერ ბუნებასთან დაკავშირებით გადმოიცემა როგორც ”სული”, მაშინ როცა ფსიქე, ანალოგიური ტერმინოლოგიური დატვირთვის კონტექსტებში (ჩვენ ხაზს ვუსვამთ საკუთრივ ტერმინოლოგიურ კონტექსტებს, რადგან არატერმინოლოგიურ თარგმანში ნებისმიერი სახის დაკავშირებანი შეიძლება შეგვხვდეს, რაც კანონზომიერი არ არის და მასზე მსჯელობას ვერ ავაგებთ), ხან ითარგმნება სულად, ხან ითარგმნება სამშვინველად, თუმცა ამგვარი ორგვარობა ნებისმიერი არ არის და ემორჩილება შემდეგ საღვთისმეტყველო კანონზომიერებას: როდესაც ფსიქე შეიცავს პნევმას (ასეთია ადამიანის სამნაწილედი ფსიქე), ანუ როდესაც ფსიქეს შიგნით მოიაზრება პნევმა, ამგვარი ფსიქე ტერმინოლოგიურად ყოველთვის სულად გადმოიცემა, მაგრამ როდესაც ფსიქე არ შეიცავს პნევმას (ასეთია ცხოველის ორნაწილედი ფსიქე), ამგვარი ფსიქე უკვე სამშვინველია და სამშვინველადვე გადმოიცემა ქართულად. ასე რომ, პნევმა სულია და სადაც ის თვისობრივად შედის, შეაქვს თავისი სულობაც, რის გამოც თავის შემცველსაც სულობის თვისებით მსჭვალავს და სულ-ჰყოფს ანუ სულად ხდის მასაც. მეორე მხრივ, თუკი რაიმე მოკლებულია პნევმას, იგი მოკლებულია სულობასაც და აღარ აღიქმება (აღარც ითარგმნება) სულად. ამ მცირე ექსკურსის შემდეგ დავუბრუნდეთ იმას, რასაც აღვნიშნავდით, რომ ადამიანური ”პნევმისა” და ადამიანური ”ფსიქეს” პირობითი (მსჯელობითი) გამიჯნულობა ზოგი ადრეული ღვთისმეტყველის მიერ გაგებულ იქნა პირდაპირი მნიშვნელობით, რაც მათ კერძო აზრად რჩება. მაგალითად, წმინდა ირინეოს ლიონელი გვაუწყებს: ”სრული კაცი შედგება ხორცისაგან, სამშვინველისაგან (anima) და სულისაგან (სპირიტუს)" (მხილება და დამხობა ცრუ ცოდნისა; წიგნი V, თავი IX; PG. 9, col. 1144). იგივე დაყოფა გვხვდება "იაკობის ჟამისწირვის" ბერძნულ ტესტში: "განწმინდე ჩვენი სამშვინველი, ხორცი და სული (იხ. გ. ლემპის დასახ. ლექს. გვ. 1097; იქვე იხ. ზოგადად, თემატური მითითებანი). საყურადღებოა ოლიმპიოდორე ალექსანდრიელის (VI ს-ის I ნახ.) კომენტარი, საიდანაც კარგად ჩანს, რომ პნევმა არსობრივად ფსიქეს ნაწილია და მხოლოდ პირობითად გამოიყოფა მისგან (და არა ბუნებითად). ალექსანდრიელი ღვთისმეტყველი, სახელდობრ, აღნიშნავს: "უწყოდე, რომ ადამიანი ითქმის სამთაგან შედგენილად: "სამშვინველისგან (ψυχῆς), სხეულისგან (σώματος) და სულისგან (πνεύματος), თუმცა სული (პნევმა) არსობრივად არ სხვაობს სამშვინველისგან (ფსიქესგან), ... არამედ სამშვინველის უფრო ადვილმოძრავსა და ზემო ნაწილს ვუხმობთ სულად" (ოლიმპიოდორე ალექსანდრიელი, ეკლესიასტეს შესახებ, PG. 89, col. 532).

12 - პიროვნულ ადამიანურ სულთა საღვთო შთაბერვით შექმნის შესახებ დაწვრილებით იხ. ე. ჭელიძე, ეკლესიის სწავლება ადამიანთა სულების წარმოშობის შესახებ, გული გონიერი, 2011, №2, გვ. 5-121.

13 - თეოდორიტე კვირელი აღნიშნავს: “ჯვარცმისას უფალმა ქრისტემ თქვა: “მამაო, ხელთა შენთა შევჰვედრებ სულსა (“პნეუმა”) ჩემსა” (ლუკა 23.46). ამ სულს (“პნევმა”) არიანელები და ევნომიანელები მხოლოდშობილის ღმრთეებად ამბობენ, რადგანაც მიიჩნევენ, რომ მან უსულო სხეული (ἄψυχον... σῶμα) მიიღო; ჭეშმარიტების მქადაგებელნი ამბობენ, რომ ასე (ე.ი. “პნევმად”, ე.ჭ.) ეწოდება “სულს” (“ფსიხე”). გულისხმაყოფენ მომდევნო სიტყებსაც, რადგან მყისვე დასძენს ყოვლადბრძენი მახარებელი: “ესე ვითარცა თქუა, აღმოუტევა სული” (ἐξέπνευσε). ამ სახით გვაუწყებს ლუკა; ნეტარი მარკოზიც, მსგავსადვე, ამბობს: “აღმოუტევა სული” (ἐξέπνευσε). უსაღვთოეს მათესთან გვაქვს: “განუტევა სული” (ἀφῆκε τὸ πνεῦμα), ხოლო ღმერთშემოსილ იოანესთან – “მიაბარა სული” (Παρέδωκε τὸ πνεῦμα; ძველი ქართული სახარებები მოტანილ ბერძნულ შესიტყვებასაც თარგმნიან, როგორც "აღმოუტევა" ან "განუტევა სული", ე.ჭ.)... ეს სიტყვები გულისხმობს და ცხადყოფს არა ღმრთეებას, არამედ ფსიქეს" (სილოგისტური მტკიცება იმისა, რომ უცვლელია ღმერთი - სიტყვა:Σταυρούμενος ὁ δεσπότης εἶπε Χρισός• “Πάτερ, εἰς χεῖράς σου παρατίθημι τὸ πνεῦμά μου”. Τοῦτο δὲ τὸ πνεῦμα, οἱ μὲν καὶ Εὐνομίου  τὴν θεότητα τοῦ μονογενοῦς εἶναί φασιν• ἄψυχον γὰρ ἀνειλῆφθαι τὸ σῶμα νομίζουσιν. Οἱ δὲ τῆς ἀληθείας κήρυκες τὴν ψυχὴν οὕτω κληθῆναί φασιν, ἐκ τῶν ἀκολούθων ῥητῶν τοῦτο νενοηκότες. Εὐθὺς γὰρ ἐπήγαγεν ὁ πάνσοφος εὐαγγελιστής • “Καὶ τοῦτο εἰπὼν ἐξέπνευσε.” ο Ταῦτα μὲν οὖν ὁ Λουκᾶς οὕτως ἱστόρησε καὶ ὁ μακάριος δὲ Μάρκος τὸ ἐξέπνευσεν ὁμοίως ἔθηκεν• ὁ δέ γε θειότατος Ματθαῖος, ὅτι “Αφῆκε τὸ πνεῦμα”• ὁ δέ θεσπέσιος 'Ιωάννης, ὅτι “Παρέδωκε τὸ πνεῦμα”. … ταύτων οὐδὲν ἔμφασιν ἔχει θεότητος, ἀλλὰ τῆς ψυχῆς ὑπάρχει δηλωτικά, PG. 83, col. 333).

14 - აპოლინარის მიერ მაცხოვარში კაცობრივი სულის უარყოფა კარგად ჩანს მისი შემდეგი სიტყვებიდან: ”ამგვარად, იესო ქრისტეს აცხოველებდა ღმრთეების სიწმინდე და არა კაცობრივ სულში (”ფსიქე”) მკვიდრობა” (აპოლინარი, ქრისტეში სხეულისა და ღმრთეების ერთობის შესახებ”. PL. 8, col. 875; მითითებული თხზულება მოღწეულია იულიუს პაპის ავტორობით). იმავე ერესიარქის ე.წ. ”მრწამსი” გვამცნობს: ”ჩვენ ვაღიარებთ არა იმას, რომ ღვთის სიტყვამ დაიმკვიდრა წმინდა კაცში (ეს იყო ებიონიტური მწვალებლობის მოძღვრება, ე.ჭ.)... არამედ იმას, რომ სიტყვა ხორცი გახდა, თუმცა არ მიუღია მას კაცობრივი გონება (νοῦς ἀνθρώπινος), გონება, რომელიც ცვლადია და ემონება ბილწ გულისთქმებს, არამედ საღვთო გონება (θεῖος νοῦς), უცვლელი და ზეციური (ἐπουράνιος)” (ეს ტექსტი ციტირებულია ლეონტი ბიზანტიელის შრომაში ”მათ მიმართ, რომლებიც წინაგვიყოფენ აპოლინარის ზოგ შრომას, ყალბად წარწერილს წმინდა მამათა სახელით”, PG. 86, col. 1969).

6 – მართლმადიდებლური მოძღვრებით, მაცხოვარი მკვდრეთით აღდგა იმავე სხეულით, რომლითაც იშვა იგი და რომლითაც ჯვარს – ეცვა, [156]მაგრამ განსხვავებით აღდგომამდელი ვითარებისა, ეს სხეული არის არა ვნეულებითი, ხრწნადი, მოკვდავი და მისთ. არამედ, საღვთო მადლის მიერ, უკვდავი, უვნებო, უხრწნელი, უნივთო. წმიდა ათანასე ალექსანდრიელი გვაუწყებს: “მკვდრეთით აღდგომის შემდეგ ასე უთხრა მაცხოვარმა მათ, რომლებიც ფიქრობდნენ, რომ ისინი ხედავდნენ უფალს არა მარიამისაგან მიღებულ სხეულში, არამედ – როგორც სულს (“პნევმას”): “იხილენით ჴელნი ჩემნი და ფერჴნი, რამეთუ თავადი მე ვარ. ჴელი შემახეთ და იხილეთ, რამეთუ სულსა ჴორც და ძუალ არა ასხენ, ვითარცა მე მხედავთ, რამეთუ მასხენ” (ლუკა 24.39). ამ სიტყვებით იმხილებიან, აგრეთვე, ისინიც, რომლებიც ბედავენ თქმას, რომ ხორცად და ძვლებად გარდაიქმნა უფალი. როდი უთქვამს მას: “მხედავთ მე, - ხორცსა და ძვლებს”, არამედ – “მასხენ” (=მაქვს) მე ჴორც და ძუალ”; ასე ითქვა, რომ არ ეფიქრა ვინმეს, თითქოს ხორცად და ძვლებად იქცა იგი, არამედ ის ერწმუნა, რომ მაცხოვარს ჰქონდა ეს ნაწილები სიკვდილამდეც და აღდგომის შემდეგაც” (ეპისტოლე ეპიქტეტესადმი, PG. 26, col. 1061). წმიდა იოანე ოქროპირი მაცხოვრის იმავე სხეულით აღდგომას უკავშირებს, ზოგადად, მკვდართა სხეულებრივი აღდგინების საკითხს და განმარტავს: “მწვალებლები... ამბობენ, რომ სხვა სხეული ეცემა და სხვა სხეული აღდგება. რა არის აღდგომა? დაცემულისთვის არის აღდგომა. სადღა იქნება საკვირველი და უჩვეულო ძლევა სიკვდილისა, თუკი სხვა ეცემა და სხვა აღდგება?... სხვა თესლი როდი ითესება და სხვა როდი აღმოცენდება, არამედ იგივე, ოღონდ უმჯობესი, თორემ მაშინ არც ქრისტე ყოფილა დასაბამი აღდგომისა, რადგანაც იგივე სხეული შეიწყნარა მან; თქვენი (ერეტიკოსების, ე.ჭ.) აზრით ერთი სხეული დააგდო მან, თუმცა უცოდველი იყო იგი, და სხვა მიიღო. მაგრამ საიდან გაჩნდა ეს “სხვა”? ერთი სხეული ქალწულისაგან ჰქონდა მას, მეორე კი – საიდან? ხედავ, როგორ უგუნურებაში ჩაეფლო მსჯელობა? რისთვის აჩვენა მაცხოვარმა სამსჭვალთა ანაბეჭდები? განა ამით იმის ცხადყოფა არ სურდა უფალს, ეს არის სწორედ ის სხეული, რომელიც ჯვარს ეცვა და რომელიც აღდგა?!” (41-ე ჰომილია კორინთელთა მიმართ I ეპისტოლის შესახებ, PG. 61, col. 356). მაცხოვრის აღდგომილი სხეულის შესახებ წმიდა ათანასე გვაუწყებს: “ძე, რომელიც არის ღმერთი და უფალი დიდებისა, დამსჭვალულ და შეურაცხ სხეულში იყო დიდების გარეშე. ივნო ძელზე განგმირულმა სხეულმა და გადმოიღვარა მისი გვერდიდან სისხლი და წყალი, მაგრამ რადგანაც ეს სხეული იყო ტაძარი სიტყვისა, სავსე იყო იგი ღმრთეებით. ამიტომ, როდესაც მზემ იხილა მისი შემოქმედი, რომელიც დაითმენდა შეგინებულ სხეულს, სხივები შეასუსტა და დააბნელა მიწა. იგივე სხეული, ბუნებით მოკვდავი, ზებუნებრივად აღდგა მასში მყოფი სიტყვის მიერ და ბუნებრივ ხრწნილებას განეშორა და ზეკაცობრივი სიტყვის შემოსვით უხრწნელი გახდა” (ეპისტოლე ადელფონ ეპისკოპოსისადმი, PG. 26, col. 1066-1068). წმიდა იოანე ოქროპირი აღნიშნავს: “რატომ სვა უფალმა აღდგომის შემდეგ? იმიტომ, რომ გონებადამძიმებულებს [157]ზმანებად არ შეერაცხათ აღდგომა... არათუ ვნებულებითი სხეული ჰქონდა მას ამიერიდან, არამედ უკვდავი, უხრწნელი და საზრდოსგან თავისუფალი. არათუ საჭიროების გამო ჭამა და სვა მან აღდგომის შემდეგ (მის სხეულს ამიერიდან აღარ ესაჭიროებოდა ეს), არამედ იმისათვის, რომ სარწმუნო ეყო აღდგომა” (82-ე ჰომილია წმიდა მათეს სახარების შესახებ, თავი II; PG. 58, col. 739-740). წმიდა კირილე ალექსანდრიელი განმარტავს: “მან დაითმინა, აგრეთვე, ჯვარცმა, რომ სიკვდილის ხორციელი (და არა საღვთო ბუნებისმიერი) ვნებით ქმნილიყო იგი პირმშოდ მკვდართა და ადამიანური ბუნებისათვის გზა გაეხსნა უხრწნელებისაკენ; რაჟამს წარმოსტყვენა უფალმა ჯოჯოხეთი, გაათავისუფლა იქ პყრობილი სულები. აღდგომის შემდეგაც იყო იგივე სხეული, რომელმაც ივნო, მაგრამ აღარ შეიცავდა იგი კაცობრივ უძლურებას, რაც ნიშნავს, რომ ეს სხეული აღარ შეიწყნარებდა არც შიმშილს, არც დაღლას, არცთუ სხვა რაიმე ამგვარს, არამედ ამიერიდან უხრწნელი იყო იგი ცხოვრების ანუ, რაც იგივეა, მხოლოდშობილის სხეულად, რომელიც გაბრწყინდა ღვთივღირსეული დიდებით და რომელსაც ღვთის სხეულად გულისხმავყოფთ. ამიტომ, თუკი ვინმე ამ სხეულს საღვთოს უწოდებს (როგორც, მაგალითად, ადამიანის სხეულს კაცობრივს ვუწოდებთ), შეცდომა არ იქნება – თუმცა თანაბრად უგუნურებაა როგორც თქმა იმისა, რომ სხეული გარდაიქმნა ღმრთეების ბუნებად, ასევე იმის მტკიცება, რომ სიტყვა გარდაიქმნა ხორცის ბუნებად ანდა ღმრთეება ხორციელ ბუნებად იცვალა” (PG. 68, col. 504).

7 - ვინარჩუნებთ შემდეგ ტერმინთშესატყვისობას: σχέσις - ”მოთვისეობა”, σχετικός - ”მოთვისეობითი”, σχετικῶς - ”მოთვისეობითად”. აღნიშნული ტერმინები გულისხმობს თვისობრივ კავშირს, ურთიერთშეთვისებულობას, მთვისეობლობას, ყოფითი აზრით: სიყვარულისხმიერ კავშირს, ურთიერთმიმართებას.

ძველი ბრძნულიდან თარგმნა და შენიშვნები დაურთო
ედიშერ ჭელიძემ

ჟურნალი “გული გონიერი”, №1 (4), 2012 წ.

კავებში ჩასმული ([]) ნუმერაციით მითითებულია ჟურნალის გვერდები