20
წინა საუბრებში ჩვენ განვიხილეთ რამდენიმე ჟანრი საეკლესიო ლიტერატურისა. ამჟამად შევეხებით კიდევ ერთ ჟანრს – ასკეტიკას.
ყველა ჟანრი, რაც განვიხილეთ და რაც განსახილველია, განსაკუთრებულ მნიშვნელობას შეიცავს. ამიტომ თითქმის ყველა მათგანზე ვამბობდით ამის შესახებ, მათ განსაკუთრებულობას ვასაბუთებდით. იგივე შეიძლება ითქვას ასკეტიკის შესახებაც.
რა თქმა უნდა, ასკეტიკა როგორც ჯერ მოღვაწეობის სახეობა და შემდეგ
ამ სახეობის ამსახველი ლიტერატურა, უთუოდ განსაკუთრებულია, იმიტომ, რომ
ეკლესიის მამათა სწავლებით ასკეტობა და ქრისტიანობა განუყოფელია
ერთიმეორისგან. ზოგჯერ მიიჩნევენ, რომ ასკეტიზმი, ასკეტური მოღვაწეობა
იწყება IV ს-ის დამდეგიდან. ეს გახლავთ მცდარი თვალსაზრისი. IV ს-ის
დამდეგიდან ფუძნდება და საყოველთაო მოვლენად ყალიბდება ასკეტიზმის ერთ-ერთი
სახეობა – განდეგილობა. მაგრამ ასკეტიზმი და განდეგილობა ერთი და იგივე არ
გახლავთ. ასკეტიზმი არის ფართო ცნება, ასკეტური ღვაწლი არის გაცილებით
ფართო ცნება, ვიდრე განდეგილობა. კვლავ აღვნიშნავთ, რომ განდეგილობა
ერთ-ერთი სახეობაა ასკეტური მოღვაწეობისა, ხოლო ასკეზისი, ანუ ძველ
ქართულად მოღვაწეობა, ფართო მნიშვნელობისაა და ყველა ქრისტიანისთვის არის
ნიშანდობლივი, ქრისტიანული მოძღვრების ყოფითი დაფუძნების პირველჟამიდანვე. I
ს-ის ქრისტიანებიც ისეთივე ასკეტები არიან, როგორც IV-V სს-ისა, სხვა
საუკუნეებისა, ოღონდ მათი ასკეტური მოღვაწეობის სახეობა არ გახლავთ ერთი და
იგივე. როდესაც ქრისტიანი საღვთო მცნებების შესაბამისად თავს მოიზღუდავს
ამა ქვეყნის სიამეთაგან, ამა ქვეყნის ვნებათაგან, საცთურთაგან, ცოდვათაგან,
ეს უკვე ასკეტური ღვაწლია. თვით ტერმინი “ასკეტიზმი” უაღრესად საყურადღებო
შინაარსს შეიცავს. ბერძნულად “ასკეუ” გულისხმობს წვრთნას, ვარჯიშს,
მზადებას. ჩვენ არ გამოვრიცხავთ, რომ ეს ტერმინი უკავშირდებოდეს მეორე
ბერძნულ სიტყვას “ტოსკეუონ”, რაც ჭურჭელს ნიშნავს. ყოველშემთხვევაში ტერმინ
“ასკეზისის” შინაარსში უეჭველად იგულისხმება წვრთნა და წვრთნა საკუთარი
სხეულის, საკუთარი ბუნების საღვთო ჭურჭლად შემზადებისკენ. მართალია “ასკეუ”
წვრთნას, ვარჯიშს ნიშნავს, მაგრამ ამავე დროს ნიშნავს კეთებასაც,
მზადებასაც, ფორმირებასაც. ადამიანი წვრთნის საკუთარ ბუნებას, რომ
შეამზადოს იგი საღვთო ჭურჭლად, ღვთის ჭურჭლად, სულიწმინდის ჭურჭლად. აი
ესაა ასკეტიზმის არსი, რაც თვით ამ ტერმინში იგულისხმება. ჯერ ზმნა “ასკეუ”
ორი შინაარსით – კეთება, დამზადება და ამავე დროს წვრთნა, გაწაფვა,
ვარჯიში და მეორე მხრივ ჭურჭლის აღმნიშვნელ სიტყვასთან მისი ეტიმოლოგიური
კავშირი (რაც ჩვენი აზრით საკმაოდ სარწმუნოა) და დებულებად ჩამოყალიბება ამ
სიტყვაში ნაგულისხმევი აზრისა: საეკლესიო ასკეტიზმი ეს გახლავთ ადამიანის
მიერ საკუთარი ბუნების წვრთნა, რომ იგი (ბუნება) შეამზადოს, დაამზადოს,
შექმნას ჭურჭლად საღვთო ჭეშმარიტებისა, სულიწმინდისა, გარდაქმნას ღვთის
ჭურჭლად, ღვთის ნაკეთობად.
ასკეტური მოღვაწეობა, მაცხოვრისგან და მოციქულთაგან საფუძველდადებული, თანდათანობით ნაირსახოვანი ხდება, მაგრამ ყველაზე მეტად გამოკვეთილი სახე მან შეიძინა III ს-ის მიწურულს და IV ს-ის დამდეგს. ეს გახლავთ განდეგილობა, ამა სოფლისგან განშორებულობა, რასაც სხვაგვარად მეუდაბნოეობა ეწოდება. განდეგილობაც შინაგანად მრავალსახოვანია, მაგრამ ვიდრე ამაზე ვისაუბრებდეთ, ჯერ ის უნდა აღვნიშნოთ, თუ რატომ შეიძინა განდეგილობამ ასეთი ყოვლისმომცველი სახე სწორედ IV ს-ის დამდეგიდან და რატომ არ იყო შესამჩნევი ასკეტიზმის ეს სახეობა უფრო ადრე. ჩვენ უპირველეს ყოვლისა ყურადღება უნდა მივაქციოთ შემდეგ ფაქტს: ვიდრე IV ს-მდე, პირველი სამი საუკუნე ქრისტიანული სარწმუნოება რომის იმპერიაში არსებითად მოწამეობრივი, მარტვილური იყო. ქრისტიანობა იდევნებოდა უკიდურესი დევნულობით. ყველა ფორმა იყო გამოყენებული დევნულებისა ქრისტიანთა წინააღმნდეგ. ვგულისხმობთ პირველ რიგში ფიზიკურ ძალადობას, რის გამოც აურაცხელი ქრისტიანი მსვერპლად შეეწირა ამგვარ დევნულებებს სხვადასხვა იმპერატორის ჟამს აღმოცენებულს. Mაგრამ არანაკლებ საშიში იყო სიტყვისმიერი დევნულებანი, ცილისწამებითი ბრძოლა ქრისტიანობის წინააღმდეგ. როგორც ცნობილია და ამის შესახებ II ს-ის აპოლოგეტები დაწვრილებით ცნობებს გვაწვდიან ჩვენ, ვრცელდებოდა უაღრესად მძიმე და საშინელი ცილისწამებანი ქრისტიანთა ცხოვრების შესახებ. მიუთითებენ სამ ძირითად ცილისწამებას ქრისტიანთა მიმართ, რომ პირველ რიგში ქრისტიანებს უწოდებდნენ უღმერთოებს, ანუ ათეისტებს, რაზეც ათენაგორა ათენელი უპასუხებს, რომ “ჭეშმარიტად უღმერთონი ვართ იმ კერპების მიმართ, რომლებსაც არავითარი ძალა არა აქვთ, მაგრამ გვწამს ერთი დიადი უფალი, ყოვლისმპყრობელი, შემოქმედი ცათა და ქვეყანისა”. მაგრამ ასეა თუ ისე იმპეატორის წინაშე ქრისტიანობის მოძულენი ავრცელებდნენ ხმებს მათი უღმერთობის შესახებ, ხოლო რომის იმპერიაში, როგორც ამას იგივე ათენაგორა ათენელი ასაბუთებს, უღმერთობა იყო მიჩნეული ყველაზე დიდ უბედურებად და ყველაზე მეტად მძიმე გაუკუღმართებად ადამიანის ცნობიერებისა და სულისა, რაც შესაბამისად ასევე იდევნებოდა. ასევე უაღრესად მძიმე ცილისწამება იყო ქრისტიანთა მიმართ ერთი პერიოდი საყოველთაოდ გავრცელებული აზრი, თითქოს ისინი ადამიანის ხორცს სჭამდნენ. ამას ქრისტიანობის მოძულენი ასაბუთებდნენ ლიტურგიიდან მიტაცებული მაცხოვრისგან წარმოთქმული მაცხოვნებელი სიტყვებით: “მიიღეთ და სჭამეთ, ესე არს ხორცი ჩემი, თქვენთვის განტეხილი მისატევებელად ცოდვათა”, და ასევე “სუთ ამისგან ყოველთა, ესე არს სისხლი ჩემი ახლისა აღთქუმისა, თქვენთვის და მრავალთათვის დათხეული, მისატევებელად ცოდვათა”, თითქოსდა აქ ადამიანის ხორცის მჭამელობაზეა საუბარი. ამ უმძიმეს ბრალდებასთან დაკავშირებით ათენაგორა იმპერატორებს აუწყებს: “თუ ეს ყოველივე მართალია, მაშინ არათუ უბრალოდ დევნულება უნდა მოაწიოთ ჩვენზე, არამედ დედაბუდიანად უნდა აღმოგვფხვრათ, ისე რომ სახსენებელი ჩვენი საერთოდ აღარ ისმოდეს. მაგრამ თუ ეს ყოველივე ცილისწამებაა, მაშინ რა სასჯელს უნდა დაექვემდებარონ ამგვარად ცილისმწამებელნი”.
არანაკლებ მძიმე იყო ქრისტიანთა მიმართ ცილისწამება იმის შესახებ, თითქოს მათ შორის ხდებოდა ინცესტი, ანუ ყოველგვარი აღრევა სისხლისა, ყოველგვარი ნებადართულობა სქესობრივი კავშირისა, რის მტკიცებულებადაც მათ მოჰქონდათ პავლე მოციქულის სიტყვები: “არცა მამაკაცება, არცა დედაკაცება, არამედ თქვენ ყოველნი ერთ ხართ ქრისტე იუსის მიმართ”, რასაც აბსოლუტურად სხვა მნიშვნელობა აქვს.
მოკლედ, ქრისტიანთა მიმართ ფიზიკურ დევნულებასთან ერთად, მძლავრად იყო აღბორგებული ცილისმწამებლური დევნულება, რომელსაც ზოგჯერ უფრო მძლავრი ზემოქმედება ჰქონდა მასებზე, ვიდრე საკუთრივ ფიზიკურ დევნულებას. მაგრამ ამჯერად ჩვენ ყურადღებას მივაქცევთ ასეთ მხარეს, რომ ამ დევნულებათა ჟამს, ე.ი. ქრისტიანობის მოწამეობრივ ეპოქაში, ქრისტიანთა მთელი ჯგუფები განერიდებოდნენ ზოგჯერ დევნულებას და თავს აფარებდნენ შორეულ ადგილებში. განსაკუთრებით ეს მოხდა ბოლო პერიოდში, III ს-ის 40-წლების მიწურულსა და 50-იანი წლების დასაწყისში, დეკიუსის დევნულების ჟამს, როდესაც მრავალი ქრისტიანი განერიდა მდევართა მახვილს და თავი შეაფარა მიუვალ ადგილებს. როდესაც დევნულებანი დამთავრდა, ქრისტიანთაგან მრავალნი უკვე იმდენად შეჩვეულნი იყვნენ განმარტოებულ მყოფობას, რომ უკან აღარ ბრუნდებოდნენ და კვლავ განაგრძობდნენ ღვაწლს. ამიტომ ისტორიული გაგებით მრავალი მკვლევარი მიუთითებს იმის შესახებ, რომ განდეგილობის აღმოცენების ერთ-ერთი საფუძველი იყო დევნულებათა ჟამს მდევართა მახვილს გარიდებულ ქრისტიანთა დამკვიდრება მიუვალ ადგილებში. მაგრამ, რა თქმა უნდა, ჩვენ ამ მოვლენით იმ განსაკუთრებული მნიშვნელობის ფაქტს, რასაც განდეგილობა ეწოდება, ვერანაირად ვერ ავსხნით. შესაძლოა ამასაც ქონდა თავისი წვლილი, მაგრამ არა გადამწყვეტი. და თუ ეს იყო გადამწყვეტი, მაშინ განდეგილობა მართლაც I-II სს-ში უნდა დაწყებულიყო, რადგან არანაკლებ მძლავრი დევნულებანი მაშინაც ხდებოდა და უეჭველია, რომ ქრისტიანთა გარკვეული ჯგუფები მაშინაც განერიდებოდნენ მდევარის მახვილს. გადამწყვეტი მიზეზი სულიერ სინამდვილეშია საძიებელი და ეს მიზეზი სავსებით გამოკვეთილი გახლავთ. კვლავ გავიხსენოთ, რომ პირველი სამი საუკუნის ქრისტიანობა იყო მოწამეობრივი. მოწამეობრივი იყო ეს საუკუნეები არა მხოლოდ იმიტომ, რომ ქრისტიანები იდევნებოდნენ და შესაბამისად ისინი ძალაუნებურად მსხვერპლნი ხდებოდნენ მდევნელთა, არამედ იმითაც, რომ მრავალი ქრისტიანი თვით იყო მოწადინე მარტვილობისა. მარტვილობის გვირგვინი აღმატებულია ყველა სხვა გვირგვინზე და ამ გვირგვინის მიმღები ჭეშმარიტი თანამოწამეა მაცხოვართან, ჭეშმარიტად თანაჯვარცმულია მაცხოვართან ერთად, ჭეშმარიტად თანადაფლულია მასთან ერთად და შესაბამისად ჭეშმარიტად თანააღდგომილია მაცხოვრის სიდიადის ბრწყინვალებაში. ამიტომ მარტვილობას ბევრი ეშურებოდა. ჩვენ შემდეგში გვექნება შესაძლებლობა ზედმიწევნით ცხადი და გარკვეული სწავლებანი ამ კუთხით წარმოვადგინოთ წმ. ეგნატი ანტიოქიელის მაგალითზე, რომელიც იმდენად ეტრფის და ესწრაფვის მარტვილობას, მოწამეობას, რომ მისდამი უაღრესი სიყვარულით განწყობილ ქრისტიანებს თხოვს, რომ სიყვარული ზედმეტი არ გამოავლინონ. და თითქოს პარადოქსი ხდება, რომ სიყვარულის გამოვლენა ყოველთვის დიდი სიკეთეა, მაგრამ ამ შემთხვევაში ეგნატისთვის, რომელსაც რამდენიმე დღის შემდეგ ყოფითი გაგებით საშინელი ხვედრი ელის, მხეცთაგან უნდა დაიგლიჯოს ის. ეგნატი, რომელიც წინასწარ ჭვრეტს თავის ამ მდგომარეობას და, რა თქმა უნდა, სულიერად ის უკვე მარტვილია, ამ სოფლისკენ აღარ იმზირება და მას როგორც ჭეშმარიტ ქრისტიანს, ცხადია, ვალდებულება ექნებოდა მისდაამი განსაკუთრებული მადლიერებისა და სიყვარულის გამოვლენის შემთხვევაში მრევლისგან, მასაც ნაცვალი სიყვარული მათთვის მიეგო. ეს კი მისთვის თუნდაც წამიერი, მაგრამ მაინც მზერის მოშორება იქნებოდა მარტვილობის გვირგვინისა. ეგნატი მთლიანად მარტვილობის გვირგვინზეა მზერამიჯაჭვული, მხოლოდ იქით იმზირება და ამიტომ რომ არ დაუბრკოლდეს ეს გზა, რომ მზერა ერთი წამითაც არ აუცდეს იმ უდიდეს სიკეთეს, მას თუნდაც სიყვარულისმიერი უკან მოხედვაც კი ამ შემთხვევაში ნაკლებად სურს, ნაკლებად ნებავს, ნაკლებად არის ამის მოწადინე. ამიტომაა, რომ ის ამბობს: “ვეტრფი წამებას, მაგრამ არ ვიცი ღირსი ვარ თუ არა”. შემდეგ მაცხოვარს იხსენებს და ამბობს: “ტრფიალება ჩემი ჯვარცმულია” და თვითონაც ამ ტრფიალების წიაღში შესვლა სურს.
ამრიგად მოწამეობას მრავალი ქრისტიანი თვით ეშურებოდა. გავიხსენოთ თუნდაც წმინდა შუშანიკი: “მე გულითად სიკუდილდ მივალ”. ცნობილია ორიგენეს მაგალითიც, როდესაც მამამისი შეპყრობილი იყო ციხეში, მან გაუგზავნა ეპისტოლე მამამისს და მოუწოდებდა, რომ მარტვილურად აღსრულებულიყო. თვით ორიგენეც იმდენად იყო ანთებული მარტვილობის სურვილით, რომ არა დედამისის წინააღდგომა, უეჭველად მსხვერპლად შეეწირებოდა დევნულებას და მამამისის გვერდით აუცილებლად მარტვილურად აღესრულებოდა. ამგვარი მაგალითები სრული უეჭველობით ადასტურებს, რომ ქრისტიანთა შორის არსებობდა დაუძლეველი, უდიდესი საღვთო წადილი მაცხოვართან თანამოწამეობისა, ჭეშმარიტი ფიზიკური მსხვერპლშეწირვის გზით მაცხოვნებელი ჭეშმარიტების წამებისა ანუ დადასტურებისა, რასაც მოწამეობა გულისხმობს.
მაგრამ დასრულდა რომში მარტვილური ეპოქა, ქრისტიანობა ჯერ დაშვებული, შემდეგ შეწყნარებული და ბოლოს აღიარებული სარწმუნოება გახდა და ქრისტიანობის გულისთვის აღარავინ იდევნებოდა. მაგრამ საღვთო სწრაფვა მაცხოვართან თანამოწამეობისა ყველა ქრისტიანის გულში ღვიოდა. შესაბამისად, რამდენადაც გარეგანი მდევნელი ფაქტობრივად დაცხრომილი იყო, ქრისტიანებმა თვით მიმართეს საკუთარი ცოდვილი ბუნების გვემას, ცოდვილი ბუნების დევნას, ცოდვებთან შებმა თვით გადაწყვიტეს და ამიტომ დატოვეს ეს სოფელი, რომ უკიდურესი გაჭირვების ჟამს მოღვაწეობის აღსრულების გზით ღირსნი გამხდარიყვნენ მაცხოვართან თანამოწამეობისა. განდეგილობაც იგივე მარტვილობაა, ოღონდ მხოლოდ სულიერი თვითნებელობითი გზით აღსრულებული საკუთარ თავზე, გარეგანი ძალის გარეშე და ეს სულიერო მდგომარეობა განგრძობაა იმ ადრინდელი მოწამეობრივი ღვაწლისა, რაც I-III სს-ის მარტვილებმა ჭეშმარიტებისათვის ფიზიკური მსხვერპლშეწირვით აჩვენეს. ამიტომ იყო, რომ როდესაც ანტონი დიდის მაგალითი ყველასთვის ცნობილი გახდა, მას შემდეგ რაც წმ. ათანასე ალექსანდრიელმა მისი ცხოვრება აღწერა, აურაცხელი ქრისტიანი შეუდგა მის კვალს, მრავალთა და მრავალთა შორის აღმოცენდა სახმილი ანუ ცეცხლი, კოცონი განდეგილური მოღვაწეობის მგზნებარებისა და უკვე IV საუკუნეშივე უდიდესი განვრცობა შეიძინა განდეგილურმა ღვაწლმა, როგორც სულიერი მარტვილობის, სულიერი მოწამეობის აღსრულების ყველაზე ჭეშმარიტმა საშუალებამ და გზამ. განდეგილობის დაფუძნების ნამდვილი მიზეზი სწორედ ეს გახლდათ, რომ მოწამეობრივი სურვილი ქრისტიანისა განდეგილური მოღვაწეობის მხრივ სრულქმნილიყო, აღსრულებულიყო.
განდეგილურ მოღვაწეობას სათავეს უდებს ანტონი დიდი. მართალია მანამდეც იყვნენ განდეგილები, და მათ შორის მაგალითად ჩვენთვის ცნობილი პავლე თებელი, ერთ-ერთი უადრესი განდეგილი, რომელიც 113 წლისა სწორედ ანტონი დიდმა დაკრძალა, თუმცა მაინც ანტონი დიდი მიიჩნევა მესაფუძვლედ, რამდენადაც მისი ღვაწლი გახმაურდა, აურაცხელი მოწაფე ჰყავდა მას (განსხვავებით პავლე თებელისგან) და სწორედ ანტონი გახლავთ ის ნიშანსვეტი, რომლისკენაც ყველა თაობაში აურაცხელი ქრისტიანი მიემართებოდა და მიემართება დღესაც. ჩვენ გვქონდა წერილობითი აღნიშვნა იმასთან დაკავშირებით, რომ თვით წმ. გრიგოლ ხანძთელიც ანტონის სულიერ შვილად უნდა ვიგულისხმოთ, იმიტომ, რომ მისი აღსრულების შემდეგ, როგორც ეს მის ცხოვრებაშია წერია, “ანტონ ერისთავის (ანუ განდეგილთა სიმრავლის მოთავის, წინამძღვრის) დასსა შერთულ არს იგი”.
ჩვენ ამ საკითხებზე ამჯერად უფრო დეტალურ ყურადღებას აღარ გავამახვილებთ, ეს ყველაფერი ქრონოლოგიური განხილვის ჟამს იქნება წარმოდგენილი, მათ შორის ანტონი დიდის შესახებაც, რომლის უმნიშვნელოვანესი 7 ეპისტოლე ჩვენამდე მოღწეულია. ხაზგასმა გვინდა იმაზე, რომ სწორედ მაშინ ყალიბდება არსებითად ასკეტური ლიტერატურა. მიუხედავად იმისა, რომ ასკეზისი მანამდეც სახეზეა, გამოკვეთილად საეკლესიო ლიტერატურის ასკეტური ჟანრი IV ს-ში ყალიბდება განდეგილური, იგივე სათნოებითი ღვთისმეტყველების სახით. იგულისხმება თუნდაც იგივე ანტონი დიდის ეპისტოლეები, შემდეგ მისი გზის გამგრძელებლის ამონას, ცნობილი უდიდესი მეუდაბნოის ეპისტოლეები, ანდა მეორე მხრივ პირველი სამონასტრო ტიპიკონის შემდგენელის პახუმი დიდის წეს-განგება, ორი დიდი მაკარის - მაკარი ალექსანდრიელისა და მაკარი ეგვიპტელის მოღვაწეობა და განსაკუთრებით ამ უკნაასკნელის სულიერი სწავლანი (ძველ ქართულად მისი 26 სიტყვა და ორი ეპოისტოლე თარგმნილი გახლავთ), წმ. ჰორსისიუსის, წმ. თეოდორეს, წმ. ისიდორე პელუსიელის სწავლანი. სხვათაშორის უნდა ვახსენოთ აგრეთვე ევაგრე პონტოელი, რომელიც სამწუხაროდ გაუკუღმართდა რამდენიმე დოგმატთან დაკავშირებით. განსაკუთრებით ის ადამიანთა სულების წინასწარარსებულ ორიგენისტულ ცრუ სწავლებას მიემხრო და ამიტომ ანათემირებულია, მაგრამ მნიშვნელოვანი ასკეტური ღვაწლი და მნიშვნელოვანი ასკეტური სწავლებანი განეკუთვნება მას. ეკლესიას, რა თქმა უნდა, მისი ეს ღვაწლი არ დაუკარგავს. მისი ღირსეული შრომები ჩვენამდე მოღწეულია (სხვათაშორის ძველ ქართულ თარგმანშიც, რაც გამოცემულიცაა) და ევაგრე პონტოელი ერთ-ერთ მესაფუძვლედ ითვლება ასკეტური ლიტერატურისა. მან დააფუძნა ე.წ. მუხლობრივი ფორმა წერისა, დებულებითი – პირველი, მეორე, მესამე... შეგონებითი სახეობა, რაც მთლიანდება მრგვალ ციფრებში (ორმოცდაათეული, ასეული, ორასეული და ა.შ.), რასაც თავისი განგრძობა აქვს ერთ-ერთ უდიდეს ასკეტთან წმ. იოანე სინელთან, რომლის “კიბე” ანუ “კლემაქსი” ამგვარი წესით არის დაწერილი. თუმცა ჩვენ ამ შემთხვევაში უფრო გვიანდელ ეპოქაზე გადავედით, იოანე სინელი VII ს-ის მოღვაწეა. უფრო ადრე ისიდორე პელიუსიელის შემდეგ უნდა ვახსენოთ, რა თქმა უნდა, წმ. პალადიუს მეუდაბნოე (პალადი ჰელენოპოლელი), რომელმაც პირველმა აღგვიწერა ჩვენ მეუდაბნოე მამათა ცხოვრებანი, ის მეუდაბნოენი დაგვიტოვა ჩვენ მარად ცოცხალ სახეებად, რომლებიც უშუალოდ იცნობდნენ მას და რომლებსაც თვითონ ემოწაფებოდა. აგრეთვე ჩვენამდე მოღწეულია ანონიმი ავტორის, დაახლოებით 400 წელს დაწერილი, ასევე მეუდაბნოე მამათა ცხოვრება. შემდგომ ამისა უნდა ვახსენოთ წმ. თეოდორიტე კვირელის “სირიელ მეუდაბნოეთა ისტორია”, უაღრესად მნიშვნელოვანი ძეგლი, რომელიც ქართულადაც გახლავთ თარგმნილი თეოფილე ხუცესმონაზონის მიერ, ისევე როგორც პალადის შრომა “ლავსაიკონი” ანუ იგივე მეუდანოეთა ცხოვრება ქართულად თარგმნილი წმ. ეფრემ მცირის მიერ; უნდა ვახსენოთ აგრეთვე იოანე მოსხოსის VI ს-ში ცნობილი თხზულება “ლიმონარი ანუ სამოთხე”, მეუდაბნოე მამათა ცხოვრების შემცველი წიგნი. შემდეგ იოანე სინელი, რომელიც უკვე ვახსენეთ, ამ დროს გამოჩინებული მრავალი მეუდაბნოე, ასევე მოგვიანო პერიოდში და ეს ყველაფერი ქმნის იმ უდიდეს სისავსეს, რასაც ასკეტური ლიტერატურა ეწოდება.
ამ ლიტერატურის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ნაწილია ე.წ. პატერიკონები, თუმცა არსებობდა მატერიკონებიც, სადაც (ამ ორ წიგნში) აღწერილია მეუდაბნოე მამათა და დედათა მოღვაწეობის ამსახველი თხრობანი და მათი სწავლებანი, ლაკონურად, შემოკლებითად. ფაქტობრივად პატერიკონია პალადის, თეოდორიტე კვირელის, იოანე მოსხის შრომები, თუმცა საკუთრივ პატერიკონები უფრო ანონიმურინი არიან და გაცილებით ლაკონურნი და მოკლე ტექსტების შემცველნი. ხშირად ისინი ანბანზეა დალაგებული ეკლესიის განდეგილ მამათა სახელების მიხედვით. ქართულად თარგმნილი გახლავთ ამგვარი ლიტერატურა X საუკუნემდეც. სხვათაშორის ახლახანს აღმოჩნდა სინას მთის ახალ ხელნაწერებში ძალიან საყურადღებო ტექსტი ამ მხრივ, რომელიც ქართველ მოღვაწეებსაც შეიცავს. ერთ-ერთი შეგვიძლია დავასახელოთ სახელითაც – მამა ჯუანშერი. გამოცემულიცაა ნაწილი ამგვარი ტექსტებისა, შუასაუკუნეების ნოველების სახელით, თუმცა აქ “ნოველები” ალბათ ადეკვატური არ არის შინაარსისა. პატერიკონი შემედგ ექვთიმე ათონელმა თარგმნა ქართულად, შემედგ, როგორც უკვე ვთქვით, თეოფილე ხუცესმონაზონმა, რომელიც უფრო სრულყოფილია, ეფრემისგან თარგმნილი “ლავსაიკონიც” ფაქტობრივად პატერიკონია.
ამრიგად, ეს თარგმანები და ორიგინალები, განუყოფლად ერთიმეორესთან მთლიანობაში, ყველა მართლმადიდებელ ერში განსაზღვრავდნენ და მიმართულებას ძლევდნენ განდეგილური მოღვაწეობისკენ მსწრაფველ თაობათა მისწრაფებებს და შესაბამისად ამგვარი ლიტერატურა უზომოდ განივრცობოდა ერში, როგორც სულიერი სიბრძნის წყარო.
ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ასკეტური ლიტერატურა ერთი უმძლავრესი ძარღვია საეკლესიო ლიტერატურისა და პირდაპირ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ეს ძარღვი ძალუმად ფეთქავდა და ფეთქავს საქართველოშიც.
ასკეტური მოღვაწეობა, მაცხოვრისგან და მოციქულთაგან საფუძველდადებული, თანდათანობით ნაირსახოვანი ხდება, მაგრამ ყველაზე მეტად გამოკვეთილი სახე მან შეიძინა III ს-ის მიწურულს და IV ს-ის დამდეგს. ეს გახლავთ განდეგილობა, ამა სოფლისგან განშორებულობა, რასაც სხვაგვარად მეუდაბნოეობა ეწოდება. განდეგილობაც შინაგანად მრავალსახოვანია, მაგრამ ვიდრე ამაზე ვისაუბრებდეთ, ჯერ ის უნდა აღვნიშნოთ, თუ რატომ შეიძინა განდეგილობამ ასეთი ყოვლისმომცველი სახე სწორედ IV ს-ის დამდეგიდან და რატომ არ იყო შესამჩნევი ასკეტიზმის ეს სახეობა უფრო ადრე. ჩვენ უპირველეს ყოვლისა ყურადღება უნდა მივაქციოთ შემდეგ ფაქტს: ვიდრე IV ს-მდე, პირველი სამი საუკუნე ქრისტიანული სარწმუნოება რომის იმპერიაში არსებითად მოწამეობრივი, მარტვილური იყო. ქრისტიანობა იდევნებოდა უკიდურესი დევნულობით. ყველა ფორმა იყო გამოყენებული დევნულებისა ქრისტიანთა წინააღმნდეგ. ვგულისხმობთ პირველ რიგში ფიზიკურ ძალადობას, რის გამოც აურაცხელი ქრისტიანი მსვერპლად შეეწირა ამგვარ დევნულებებს სხვადასხვა იმპერატორის ჟამს აღმოცენებულს. Mაგრამ არანაკლებ საშიში იყო სიტყვისმიერი დევნულებანი, ცილისწამებითი ბრძოლა ქრისტიანობის წინააღმდეგ. როგორც ცნობილია და ამის შესახებ II ს-ის აპოლოგეტები დაწვრილებით ცნობებს გვაწვდიან ჩვენ, ვრცელდებოდა უაღრესად მძიმე და საშინელი ცილისწამებანი ქრისტიანთა ცხოვრების შესახებ. მიუთითებენ სამ ძირითად ცილისწამებას ქრისტიანთა მიმართ, რომ პირველ რიგში ქრისტიანებს უწოდებდნენ უღმერთოებს, ანუ ათეისტებს, რაზეც ათენაგორა ათენელი უპასუხებს, რომ “ჭეშმარიტად უღმერთონი ვართ იმ კერპების მიმართ, რომლებსაც არავითარი ძალა არა აქვთ, მაგრამ გვწამს ერთი დიადი უფალი, ყოვლისმპყრობელი, შემოქმედი ცათა და ქვეყანისა”. მაგრამ ასეა თუ ისე იმპეატორის წინაშე ქრისტიანობის მოძულენი ავრცელებდნენ ხმებს მათი უღმერთობის შესახებ, ხოლო რომის იმპერიაში, როგორც ამას იგივე ათენაგორა ათენელი ასაბუთებს, უღმერთობა იყო მიჩნეული ყველაზე დიდ უბედურებად და ყველაზე მეტად მძიმე გაუკუღმართებად ადამიანის ცნობიერებისა და სულისა, რაც შესაბამისად ასევე იდევნებოდა. ასევე უაღრესად მძიმე ცილისწამება იყო ქრისტიანთა მიმართ ერთი პერიოდი საყოველთაოდ გავრცელებული აზრი, თითქოს ისინი ადამიანის ხორცს სჭამდნენ. ამას ქრისტიანობის მოძულენი ასაბუთებდნენ ლიტურგიიდან მიტაცებული მაცხოვრისგან წარმოთქმული მაცხოვნებელი სიტყვებით: “მიიღეთ და სჭამეთ, ესე არს ხორცი ჩემი, თქვენთვის განტეხილი მისატევებელად ცოდვათა”, და ასევე “სუთ ამისგან ყოველთა, ესე არს სისხლი ჩემი ახლისა აღთქუმისა, თქვენთვის და მრავალთათვის დათხეული, მისატევებელად ცოდვათა”, თითქოსდა აქ ადამიანის ხორცის მჭამელობაზეა საუბარი. ამ უმძიმეს ბრალდებასთან დაკავშირებით ათენაგორა იმპერატორებს აუწყებს: “თუ ეს ყოველივე მართალია, მაშინ არათუ უბრალოდ დევნულება უნდა მოაწიოთ ჩვენზე, არამედ დედაბუდიანად უნდა აღმოგვფხვრათ, ისე რომ სახსენებელი ჩვენი საერთოდ აღარ ისმოდეს. მაგრამ თუ ეს ყოველივე ცილისწამებაა, მაშინ რა სასჯელს უნდა დაექვემდებარონ ამგვარად ცილისმწამებელნი”.
არანაკლებ მძიმე იყო ქრისტიანთა მიმართ ცილისწამება იმის შესახებ, თითქოს მათ შორის ხდებოდა ინცესტი, ანუ ყოველგვარი აღრევა სისხლისა, ყოველგვარი ნებადართულობა სქესობრივი კავშირისა, რის მტკიცებულებადაც მათ მოჰქონდათ პავლე მოციქულის სიტყვები: “არცა მამაკაცება, არცა დედაკაცება, არამედ თქვენ ყოველნი ერთ ხართ ქრისტე იუსის მიმართ”, რასაც აბსოლუტურად სხვა მნიშვნელობა აქვს.
მოკლედ, ქრისტიანთა მიმართ ფიზიკურ დევნულებასთან ერთად, მძლავრად იყო აღბორგებული ცილისმწამებლური დევნულება, რომელსაც ზოგჯერ უფრო მძლავრი ზემოქმედება ჰქონდა მასებზე, ვიდრე საკუთრივ ფიზიკურ დევნულებას. მაგრამ ამჯერად ჩვენ ყურადღებას მივაქცევთ ასეთ მხარეს, რომ ამ დევნულებათა ჟამს, ე.ი. ქრისტიანობის მოწამეობრივ ეპოქაში, ქრისტიანთა მთელი ჯგუფები განერიდებოდნენ ზოგჯერ დევნულებას და თავს აფარებდნენ შორეულ ადგილებში. განსაკუთრებით ეს მოხდა ბოლო პერიოდში, III ს-ის 40-წლების მიწურულსა და 50-იანი წლების დასაწყისში, დეკიუსის დევნულების ჟამს, როდესაც მრავალი ქრისტიანი განერიდა მდევართა მახვილს და თავი შეაფარა მიუვალ ადგილებს. როდესაც დევნულებანი დამთავრდა, ქრისტიანთაგან მრავალნი უკვე იმდენად შეჩვეულნი იყვნენ განმარტოებულ მყოფობას, რომ უკან აღარ ბრუნდებოდნენ და კვლავ განაგრძობდნენ ღვაწლს. ამიტომ ისტორიული გაგებით მრავალი მკვლევარი მიუთითებს იმის შესახებ, რომ განდეგილობის აღმოცენების ერთ-ერთი საფუძველი იყო დევნულებათა ჟამს მდევართა მახვილს გარიდებულ ქრისტიანთა დამკვიდრება მიუვალ ადგილებში. მაგრამ, რა თქმა უნდა, ჩვენ ამ მოვლენით იმ განსაკუთრებული მნიშვნელობის ფაქტს, რასაც განდეგილობა ეწოდება, ვერანაირად ვერ ავსხნით. შესაძლოა ამასაც ქონდა თავისი წვლილი, მაგრამ არა გადამწყვეტი. და თუ ეს იყო გადამწყვეტი, მაშინ განდეგილობა მართლაც I-II სს-ში უნდა დაწყებულიყო, რადგან არანაკლებ მძლავრი დევნულებანი მაშინაც ხდებოდა და უეჭველია, რომ ქრისტიანთა გარკვეული ჯგუფები მაშინაც განერიდებოდნენ მდევარის მახვილს. გადამწყვეტი მიზეზი სულიერ სინამდვილეშია საძიებელი და ეს მიზეზი სავსებით გამოკვეთილი გახლავთ. კვლავ გავიხსენოთ, რომ პირველი სამი საუკუნის ქრისტიანობა იყო მოწამეობრივი. მოწამეობრივი იყო ეს საუკუნეები არა მხოლოდ იმიტომ, რომ ქრისტიანები იდევნებოდნენ და შესაბამისად ისინი ძალაუნებურად მსხვერპლნი ხდებოდნენ მდევნელთა, არამედ იმითაც, რომ მრავალი ქრისტიანი თვით იყო მოწადინე მარტვილობისა. მარტვილობის გვირგვინი აღმატებულია ყველა სხვა გვირგვინზე და ამ გვირგვინის მიმღები ჭეშმარიტი თანამოწამეა მაცხოვართან, ჭეშმარიტად თანაჯვარცმულია მაცხოვართან ერთად, ჭეშმარიტად თანადაფლულია მასთან ერთად და შესაბამისად ჭეშმარიტად თანააღდგომილია მაცხოვრის სიდიადის ბრწყინვალებაში. ამიტომ მარტვილობას ბევრი ეშურებოდა. ჩვენ შემდეგში გვექნება შესაძლებლობა ზედმიწევნით ცხადი და გარკვეული სწავლებანი ამ კუთხით წარმოვადგინოთ წმ. ეგნატი ანტიოქიელის მაგალითზე, რომელიც იმდენად ეტრფის და ესწრაფვის მარტვილობას, მოწამეობას, რომ მისდამი უაღრესი სიყვარულით განწყობილ ქრისტიანებს თხოვს, რომ სიყვარული ზედმეტი არ გამოავლინონ. და თითქოს პარადოქსი ხდება, რომ სიყვარულის გამოვლენა ყოველთვის დიდი სიკეთეა, მაგრამ ამ შემთხვევაში ეგნატისთვის, რომელსაც რამდენიმე დღის შემდეგ ყოფითი გაგებით საშინელი ხვედრი ელის, მხეცთაგან უნდა დაიგლიჯოს ის. ეგნატი, რომელიც წინასწარ ჭვრეტს თავის ამ მდგომარეობას და, რა თქმა უნდა, სულიერად ის უკვე მარტვილია, ამ სოფლისკენ აღარ იმზირება და მას როგორც ჭეშმარიტ ქრისტიანს, ცხადია, ვალდებულება ექნებოდა მისდაამი განსაკუთრებული მადლიერებისა და სიყვარულის გამოვლენის შემთხვევაში მრევლისგან, მასაც ნაცვალი სიყვარული მათთვის მიეგო. ეს კი მისთვის თუნდაც წამიერი, მაგრამ მაინც მზერის მოშორება იქნებოდა მარტვილობის გვირგვინისა. ეგნატი მთლიანად მარტვილობის გვირგვინზეა მზერამიჯაჭვული, მხოლოდ იქით იმზირება და ამიტომ რომ არ დაუბრკოლდეს ეს გზა, რომ მზერა ერთი წამითაც არ აუცდეს იმ უდიდეს სიკეთეს, მას თუნდაც სიყვარულისმიერი უკან მოხედვაც კი ამ შემთხვევაში ნაკლებად სურს, ნაკლებად ნებავს, ნაკლებად არის ამის მოწადინე. ამიტომაა, რომ ის ამბობს: “ვეტრფი წამებას, მაგრამ არ ვიცი ღირსი ვარ თუ არა”. შემდეგ მაცხოვარს იხსენებს და ამბობს: “ტრფიალება ჩემი ჯვარცმულია” და თვითონაც ამ ტრფიალების წიაღში შესვლა სურს.
ამრიგად მოწამეობას მრავალი ქრისტიანი თვით ეშურებოდა. გავიხსენოთ თუნდაც წმინდა შუშანიკი: “მე გულითად სიკუდილდ მივალ”. ცნობილია ორიგენეს მაგალითიც, როდესაც მამამისი შეპყრობილი იყო ციხეში, მან გაუგზავნა ეპისტოლე მამამისს და მოუწოდებდა, რომ მარტვილურად აღსრულებულიყო. თვით ორიგენეც იმდენად იყო ანთებული მარტვილობის სურვილით, რომ არა დედამისის წინააღდგომა, უეჭველად მსხვერპლად შეეწირებოდა დევნულებას და მამამისის გვერდით აუცილებლად მარტვილურად აღესრულებოდა. ამგვარი მაგალითები სრული უეჭველობით ადასტურებს, რომ ქრისტიანთა შორის არსებობდა დაუძლეველი, უდიდესი საღვთო წადილი მაცხოვართან თანამოწამეობისა, ჭეშმარიტი ფიზიკური მსხვერპლშეწირვის გზით მაცხოვნებელი ჭეშმარიტების წამებისა ანუ დადასტურებისა, რასაც მოწამეობა გულისხმობს.
მაგრამ დასრულდა რომში მარტვილური ეპოქა, ქრისტიანობა ჯერ დაშვებული, შემდეგ შეწყნარებული და ბოლოს აღიარებული სარწმუნოება გახდა და ქრისტიანობის გულისთვის აღარავინ იდევნებოდა. მაგრამ საღვთო სწრაფვა მაცხოვართან თანამოწამეობისა ყველა ქრისტიანის გულში ღვიოდა. შესაბამისად, რამდენადაც გარეგანი მდევნელი ფაქტობრივად დაცხრომილი იყო, ქრისტიანებმა თვით მიმართეს საკუთარი ცოდვილი ბუნების გვემას, ცოდვილი ბუნების დევნას, ცოდვებთან შებმა თვით გადაწყვიტეს და ამიტომ დატოვეს ეს სოფელი, რომ უკიდურესი გაჭირვების ჟამს მოღვაწეობის აღსრულების გზით ღირსნი გამხდარიყვნენ მაცხოვართან თანამოწამეობისა. განდეგილობაც იგივე მარტვილობაა, ოღონდ მხოლოდ სულიერი თვითნებელობითი გზით აღსრულებული საკუთარ თავზე, გარეგანი ძალის გარეშე და ეს სულიერო მდგომარეობა განგრძობაა იმ ადრინდელი მოწამეობრივი ღვაწლისა, რაც I-III სს-ის მარტვილებმა ჭეშმარიტებისათვის ფიზიკური მსხვერპლშეწირვით აჩვენეს. ამიტომ იყო, რომ როდესაც ანტონი დიდის მაგალითი ყველასთვის ცნობილი გახდა, მას შემდეგ რაც წმ. ათანასე ალექსანდრიელმა მისი ცხოვრება აღწერა, აურაცხელი ქრისტიანი შეუდგა მის კვალს, მრავალთა და მრავალთა შორის აღმოცენდა სახმილი ანუ ცეცხლი, კოცონი განდეგილური მოღვაწეობის მგზნებარებისა და უკვე IV საუკუნეშივე უდიდესი განვრცობა შეიძინა განდეგილურმა ღვაწლმა, როგორც სულიერი მარტვილობის, სულიერი მოწამეობის აღსრულების ყველაზე ჭეშმარიტმა საშუალებამ და გზამ. განდეგილობის დაფუძნების ნამდვილი მიზეზი სწორედ ეს გახლდათ, რომ მოწამეობრივი სურვილი ქრისტიანისა განდეგილური მოღვაწეობის მხრივ სრულქმნილიყო, აღსრულებულიყო.
განდეგილურ მოღვაწეობას სათავეს უდებს ანტონი დიდი. მართალია მანამდეც იყვნენ განდეგილები, და მათ შორის მაგალითად ჩვენთვის ცნობილი პავლე თებელი, ერთ-ერთი უადრესი განდეგილი, რომელიც 113 წლისა სწორედ ანტონი დიდმა დაკრძალა, თუმცა მაინც ანტონი დიდი მიიჩნევა მესაფუძვლედ, რამდენადაც მისი ღვაწლი გახმაურდა, აურაცხელი მოწაფე ჰყავდა მას (განსხვავებით პავლე თებელისგან) და სწორედ ანტონი გახლავთ ის ნიშანსვეტი, რომლისკენაც ყველა თაობაში აურაცხელი ქრისტიანი მიემართებოდა და მიემართება დღესაც. ჩვენ გვქონდა წერილობითი აღნიშვნა იმასთან დაკავშირებით, რომ თვით წმ. გრიგოლ ხანძთელიც ანტონის სულიერ შვილად უნდა ვიგულისხმოთ, იმიტომ, რომ მისი აღსრულების შემდეგ, როგორც ეს მის ცხოვრებაშია წერია, “ანტონ ერისთავის (ანუ განდეგილთა სიმრავლის მოთავის, წინამძღვრის) დასსა შერთულ არს იგი”.
ჩვენ ამ საკითხებზე ამჯერად უფრო დეტალურ ყურადღებას აღარ გავამახვილებთ, ეს ყველაფერი ქრონოლოგიური განხილვის ჟამს იქნება წარმოდგენილი, მათ შორის ანტონი დიდის შესახებაც, რომლის უმნიშვნელოვანესი 7 ეპისტოლე ჩვენამდე მოღწეულია. ხაზგასმა გვინდა იმაზე, რომ სწორედ მაშინ ყალიბდება არსებითად ასკეტური ლიტერატურა. მიუხედავად იმისა, რომ ასკეზისი მანამდეც სახეზეა, გამოკვეთილად საეკლესიო ლიტერატურის ასკეტური ჟანრი IV ს-ში ყალიბდება განდეგილური, იგივე სათნოებითი ღვთისმეტყველების სახით. იგულისხმება თუნდაც იგივე ანტონი დიდის ეპისტოლეები, შემდეგ მისი გზის გამგრძელებლის ამონას, ცნობილი უდიდესი მეუდაბნოის ეპისტოლეები, ანდა მეორე მხრივ პირველი სამონასტრო ტიპიკონის შემდგენელის პახუმი დიდის წეს-განგება, ორი დიდი მაკარის - მაკარი ალექსანდრიელისა და მაკარი ეგვიპტელის მოღვაწეობა და განსაკუთრებით ამ უკნაასკნელის სულიერი სწავლანი (ძველ ქართულად მისი 26 სიტყვა და ორი ეპოისტოლე თარგმნილი გახლავთ), წმ. ჰორსისიუსის, წმ. თეოდორეს, წმ. ისიდორე პელუსიელის სწავლანი. სხვათაშორის უნდა ვახსენოთ აგრეთვე ევაგრე პონტოელი, რომელიც სამწუხაროდ გაუკუღმართდა რამდენიმე დოგმატთან დაკავშირებით. განსაკუთრებით ის ადამიანთა სულების წინასწარარსებულ ორიგენისტულ ცრუ სწავლებას მიემხრო და ამიტომ ანათემირებულია, მაგრამ მნიშვნელოვანი ასკეტური ღვაწლი და მნიშვნელოვანი ასკეტური სწავლებანი განეკუთვნება მას. ეკლესიას, რა თქმა უნდა, მისი ეს ღვაწლი არ დაუკარგავს. მისი ღირსეული შრომები ჩვენამდე მოღწეულია (სხვათაშორის ძველ ქართულ თარგმანშიც, რაც გამოცემულიცაა) და ევაგრე პონტოელი ერთ-ერთ მესაფუძვლედ ითვლება ასკეტური ლიტერატურისა. მან დააფუძნა ე.წ. მუხლობრივი ფორმა წერისა, დებულებითი – პირველი, მეორე, მესამე... შეგონებითი სახეობა, რაც მთლიანდება მრგვალ ციფრებში (ორმოცდაათეული, ასეული, ორასეული და ა.შ.), რასაც თავისი განგრძობა აქვს ერთ-ერთ უდიდეს ასკეტთან წმ. იოანე სინელთან, რომლის “კიბე” ანუ “კლემაქსი” ამგვარი წესით არის დაწერილი. თუმცა ჩვენ ამ შემთხვევაში უფრო გვიანდელ ეპოქაზე გადავედით, იოანე სინელი VII ს-ის მოღვაწეა. უფრო ადრე ისიდორე პელიუსიელის შემდეგ უნდა ვახსენოთ, რა თქმა უნდა, წმ. პალადიუს მეუდაბნოე (პალადი ჰელენოპოლელი), რომელმაც პირველმა აღგვიწერა ჩვენ მეუდაბნოე მამათა ცხოვრებანი, ის მეუდაბნოენი დაგვიტოვა ჩვენ მარად ცოცხალ სახეებად, რომლებიც უშუალოდ იცნობდნენ მას და რომლებსაც თვითონ ემოწაფებოდა. აგრეთვე ჩვენამდე მოღწეულია ანონიმი ავტორის, დაახლოებით 400 წელს დაწერილი, ასევე მეუდაბნოე მამათა ცხოვრება. შემდგომ ამისა უნდა ვახსენოთ წმ. თეოდორიტე კვირელის “სირიელ მეუდაბნოეთა ისტორია”, უაღრესად მნიშვნელოვანი ძეგლი, რომელიც ქართულადაც გახლავთ თარგმნილი თეოფილე ხუცესმონაზონის მიერ, ისევე როგორც პალადის შრომა “ლავსაიკონი” ანუ იგივე მეუდანოეთა ცხოვრება ქართულად თარგმნილი წმ. ეფრემ მცირის მიერ; უნდა ვახსენოთ აგრეთვე იოანე მოსხოსის VI ს-ში ცნობილი თხზულება “ლიმონარი ანუ სამოთხე”, მეუდაბნოე მამათა ცხოვრების შემცველი წიგნი. შემდეგ იოანე სინელი, რომელიც უკვე ვახსენეთ, ამ დროს გამოჩინებული მრავალი მეუდაბნოე, ასევე მოგვიანო პერიოდში და ეს ყველაფერი ქმნის იმ უდიდეს სისავსეს, რასაც ასკეტური ლიტერატურა ეწოდება.
ამ ლიტერატურის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ნაწილია ე.წ. პატერიკონები, თუმცა არსებობდა მატერიკონებიც, სადაც (ამ ორ წიგნში) აღწერილია მეუდაბნოე მამათა და დედათა მოღვაწეობის ამსახველი თხრობანი და მათი სწავლებანი, ლაკონურად, შემოკლებითად. ფაქტობრივად პატერიკონია პალადის, თეოდორიტე კვირელის, იოანე მოსხის შრომები, თუმცა საკუთრივ პატერიკონები უფრო ანონიმურინი არიან და გაცილებით ლაკონურნი და მოკლე ტექსტების შემცველნი. ხშირად ისინი ანბანზეა დალაგებული ეკლესიის განდეგილ მამათა სახელების მიხედვით. ქართულად თარგმნილი გახლავთ ამგვარი ლიტერატურა X საუკუნემდეც. სხვათაშორის ახლახანს აღმოჩნდა სინას მთის ახალ ხელნაწერებში ძალიან საყურადღებო ტექსტი ამ მხრივ, რომელიც ქართველ მოღვაწეებსაც შეიცავს. ერთ-ერთი შეგვიძლია დავასახელოთ სახელითაც – მამა ჯუანშერი. გამოცემულიცაა ნაწილი ამგვარი ტექსტებისა, შუასაუკუნეების ნოველების სახელით, თუმცა აქ “ნოველები” ალბათ ადეკვატური არ არის შინაარსისა. პატერიკონი შემედგ ექვთიმე ათონელმა თარგმნა ქართულად, შემედგ, როგორც უკვე ვთქვით, თეოფილე ხუცესმონაზონმა, რომელიც უფრო სრულყოფილია, ეფრემისგან თარგმნილი “ლავსაიკონიც” ფაქტობრივად პატერიკონია.
ამრიგად, ეს თარგმანები და ორიგინალები, განუყოფლად ერთიმეორესთან მთლიანობაში, ყველა მართლმადიდებელ ერში განსაზღვრავდნენ და მიმართულებას ძლევდნენ განდეგილური მოღვაწეობისკენ მსწრაფველ თაობათა მისწრაფებებს და შესაბამისად ამგვარი ლიტერატურა უზომოდ განივრცობოდა ერში, როგორც სულიერი სიბრძნის წყარო.
ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ასკეტური ლიტერატურა ერთი უმძლავრესი ძარღვია საეკლესიო ლიტერატურისა და პირდაპირ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ეს ძარღვი ძალუმად ფეთქავდა და ფეთქავს საქართველოშიც.
20–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ
ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე
აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=q3orkcldZAI&t=1s
ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე
აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=q3orkcldZAI&t=1s
ავტორი: ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი ედიშერ ჭელიძე
კავებით ([]) აღნიშნულია წუთობრივი მონაკვეთები
No comments:
Post a Comment