54
წინა საუბრებში ჩვენ ვეხებოდით საკითხს იმასთან დაკავშირებით, თუ რამდენად უკავშირდება ადამიანის ბუნებას ენობრივი ფენომენი, სალაპარაკო ენა, სამეტყველო ენა. აღვნიშნეთ, რომ სამეტყველო ენა, მატერიალურ გარსში გამოხატული ენა, არ არის ადამიანური ბუნებისთვის განუყოფელი, რომ ის შენაძენია ადამიანური ბუნებისთვის და რომ მხოლოდ ეს არ არის ის ნიშანი, რითაც ადამიანი განეყოფა ცხოველს, რომ დებულება იმასთან დაკავშირებით, თითქოს ენობრივი ფენომენის გაუქმების ჟამს ადამიანი ცხოველი ხდება, თუ ადამიანში ენობრივ ფენომენს გავაუქმებთ ის ცხოველს უიგივდება, ეს დებულება ენათმეცნიერთა შორის მიღებული, არ გახლავთ მართებული ბიბლიურ-ეკლესიური სწავლებით. და რამდენადაც ამ საკითხს შევეხეთ, შევეხეთ იმას, თუ რა უნდა განასხვავებდეს მაშ ადამიანს ცხოველისაგან, ვალდებული ვიყავით განგვეხილა ეკლესიური სწავლება ცხოველური და ადამიანური ბუნების შესახებ, რა არის ცხოველი, რა ბუნებისაა ის და რა ბუნებისაა ადამიანი. ამასთან დაკავშირებით მივუთითებდით, რომ სხეულებრივი ასპექტით დაცემულ მდგომარეობაში ადამიანი არსებითად ცხოველური ბუნებისაა, რომ სხეულებრივად ადამიანსა და ცხოველს შორის ამ მიწიერ ყოფაში არ არის სხვაობა, სხვაობა არის მათ მეორე ნაწილში, რომლის განმარტებისასაც ჩვენ ჯერჯერობით კვალავაც ვტოვებთ ბერძნულ სახელწოდებას “ფსიხე”, რომ ცხოველური “ფსიხე” და ადამიანური “ფსიხე” ერთიმეორისგან არსებითად განსხვავდება.
ეს განსხვავება გულისხმობს იმას,
რომ ცხოველური ფსიხე არის ორნაწილედი, შედგება გულისწყრომითი და
გულისთქმითი ნაწილებისგან (ჩვენ ეს ტერმინები ადრე განვიხილეთ და კვლავ
აღარ განვმარტავთ). ორივე მათგანი გახლავთ ემოციური ნაწილები, მთლიანად
ემოციურობის, გრძნობადობის გამოხატულება და ამიტომაა, რომ ცხოველისადმი წმ.
გრიგოლ ნოსელი ამბობს, რომ ისაა ყოვლადი გრძნობა, ე.ი. მხოლოდ
გრძნობადობა, მაშინ როცა ადამიანს გარდა ამ ორი ნაწილისა (ე.ი. გარდა
ემოციური ნაწილებისა) აქვს მოაზროვნეობითი ნაწილი, რომელსაც ეწოდება
“პნევმა”, “პნევმური ნაწილი”, იგივე “გონითი ნაწილი”, რითაც ადამიანი
მარადიულად განესხვავება, მარადიულად ემიჯნება ცხოველს. ეს გახლავთ ის
ნაწილი, რითაც ადამიანი ადამიანია, რაც შეიცავს აზროვნებისა და თავისუფალი
ნების თვისებებს და ამ ნაწილითვე ადამიანის ყველა სხვა ნაწილი, რითაც ის ამ
შემთხვევაში თანმხვედრია ცხოველთან, უკვე განსაკუთრებულ ღირსებას იძენს,
ცხოველყოფილი ხდება ამ ნაწილისგან და ეს ნაწილი სხვა ნაწილებსაც გარკვეული
გაგებით უკვდავობას უნარჩუნებს.
ჩვენი წინა საუბარი შეჩერდა იმაზე, რომ “პნევმა”, ადამიანის “ფსიხეს”
შემადგენელი ყველაზე ღირსეული ნაწილი, მართლაც იმდენად ღირსეულია, იმდენად
მნიშვნელოვანია და მართლაც ამით ფასობს ადამიანი, რომ ეკლესიის მამათა
ნაწილი პნევმურ თვისებას ადამიანის ფსიხეში ზოგჯერ ცალკე გამოჰყოფს,
როდესაც ადამიანის ბუნებაზე მსჯელობს და შესაბამისად ადამიანს ღირსებითი
თვალსაზრისით, არა ბუნებითი, არამედ ღირსებითი თვალსაზრისით სამნაწილედად
წარმოაჩენს. ბუნებითად, კვლავ აღვნიშნავთ, ადამიანი გახლავთ ორარსეობოვანი,
ორბუნებოვანი - სხეულებრივი და სულიერი (ფსიქიკური) ბუნების მქონე, ესაა
ბუნებითად ადამიანის დახასიათება ყველა ეკლესიის მამის მიერ და ამ მხრივ,
ერთი შეხედვით ადამიანი თითქოს უიგივდება ცხოველს, რადგან ცხოველსაც აქვს
ფსიხე და სხეული, მაგრამ მათ შორის სხვაობის ხაზგასასმელად, სწორედ
ღირსებითი ნიშნით, ეკლესიის მამები ადამიანური ფსიქესგან ზოგჯერ მსჯელობის
ფორმით ცალკე გამოჰყოფენ (ღირსების ნიშნით, ანუ აქსიოლოგიურად) მის ყველაზე
მნიშვნელოვან პნევმურ ნაწილს და ამ შემთხვევაში წარმოჩნდება ადამიანი
სამნაწილედად. ასე რომ ერთიდაიგივე ეკლესიის მამა ზოგადად საუბრობს რა
ადამიანზე, გვასწავლის, რომ ადამიანი ბუნებითად, არსებითად არის
ორნაწილედი, ორბუნებოვანი, რომ ის შედგება ერთი მხრივ “ფსიქესგან” და მეორე
მხრივ სხეულისგან, მაგრამ ღირსებითად ანუ აქსიოლოგიურად ადამიანის
“ფსიქესგან” ცალკე გამოიყოფა მისი “პნევმა”, რომელიც კვლავ აღვნიშნავთ
ბუნებითად “ფსიქეს” ნაწილია, მაგრამ ღირსებითად იმდენად მნიშვნელოვანია,
რომ ეკლესიის მამები მას ცალკე გამოჰყოფენ, როგორც ცხოველურ “ფსიქეში” არ
შემავალს და ასეთ შემთხვევაში ცალკე გამოყოფილი “პნევმა” ადამიანს
ღირსებითი ნიშნით სამნაწიელდად წარმოაჩენს, რომ ადამიანს აქვს “პნევმა”,
“პნევმის” გარეშე აქვს “ფსიქე”, იმიტომ, რომ “ფსიქეში” მარტო “პნევმა” არ
არის, არის კიდევ ორი ნაწილი, ამ ორი ნაწილითაა დარჩენილი უკვე ადამიანის
“ფსიხე” (თუ ღირსებითად ცალკე გამოვყოფთ “პნევმას” მისგან) და მესამე
სხეულებრივი ნაწილი.
ჩვენ ამ მომენტებზე ყურადღებას ვამახვილებთ იმიტომ, რომ შევეხოთ კიდევ ერთ ბუნდოვანებას. კარგახანია დამკვიდრებულია აზრი იმის შესახებ (XX ს-ის დასაწყისში ეს აზრი მრავალგზის გამოითქვა), რომ ქართული ენა ადამიანის ბუნების გამოთქმასთან დაკავშირებით ნაკლებ ტერმინოლოგიურია, რომ ქართულენოვანი ტერმინოლოგია ვერ არის საკმარისი რომ სრულად დაიტიოს ადამიანური ბუნება. აქ კერძოდ მხედველობაშია მიღებული ის გარემოება, რომ თუნდაც მაგალითად რუსულ ენაში არსებობს მკვეთრად დაკანონებული ორი ტერმინი – “დუხ” და “დუშა”, ისევე როგორც იგივე ვითარებაა ბერძნულში – “ფსიხე” და “პნევმა”, იგივე გახლავთ ლათინურშიც – “ანიმა” და “სპირიტუს” და ეს შენარჩუნებულია ევროპულ ენებშიც, რომლებიც ამ შემთხვევაში ეყრდნობიან ლათინურ ენას (მაგ. ფრანგულში “სული” გამოითქმის ფორმით “ლამ”, ხოლო “სპირიტუსის” მნიშვნელობით არის სწორედ “სპირიტ”. იგივეა ინგლისურშიც, სადაც შენარჩუნებულია “სპირიტ”, ხოლოდ “სულის” (ფსიხეს) მნიშვნელობით გვაქვს “სოულ”). აი ამგვარი ორტერმინობა სულიერ ნაწილთან დაკავშირებით ყველა ენაში სახეზეა, მაგრამ ქართულშიც ერთი მხრივ თითქოს ეს სახეზეა, რომ ჩვენ გვაქვს ტერმინები “სული” და “სამშვინველი, მაგრამ რამდენადაც “სამშვინველი” ვერ სარგებლობს გავრცელებულობით (ყოველშემთხვევაში აშკარად ნაკლებგამოყენებადია ქართულ ენაში, ვიდრე მაგალითად რუსული “დუშა”, ანდა ბერძნული “ფსიხე”, რომლებსაც გაცილებით ფართო განფენადობა აქვთ ხმარებისა), ის მხოლოდ გარკვეულ შემთხვევებში გხვდება ჩვენ ძველ ტექსტებში და რა თქმა უნდა სიტყვათხმარებაში ის ჩვეულებრივ არ გამოიყენება. მაშინ როცა “დუშა” და ბერძნული “ფსიხე”, აგრეთვე ლათინური “ანიმა” ესაა ყოველწამს მოხმარებადი ლექსიკური ერთეულები. შესაბამისად ამისა ქართულ ენაში “ფსიხეც” და “პნევმაც” უმრავალწილესად გადმოიცემა როგორც “სული”, ისევე როგორც რუსული “დუშა” და “დუხ” უმრავლეშემთხვევაში ქართულად ითარგმნება ასევე როგორც “სული”. ეს მხარე თუ ყოფითმეტყველებაში მეტნაკლებად დასაშვებია და დიდ აღრევას არ იწვევს, თეოლოგიურ-ფილოსოფიურ მსჯელობაში თითქოს მნიშვნელოვანი აღრევა შემოაქვს (ასე ითვლება), რამდენადაც სხვა არის “დუხ” და სხვა არის “დუშა”. რა შეიძლება ამასთან დაკავშირებით ითქვას?
უნდა აღვნიშნოთ, რომ მიუხედავად გარკვეული სიმართლის მარცვლისა (კერძოდ, ეს სიმართლის მარცვალი ამ შემთხვევაში იმაში მდგომარეობს, რომ ქართული “სამშვინველი” მართლაც არ არის იდენტური ტერმინი რუსული “დუშა”-სი და ბერძნული “ფსიხე”-სი), მაინც ტერმინოლოგიურ აღრევას ჩვენ საკუთრივ საღვთისმეტყველო მსჯელობებში ვერც ძველქართულ ტექსტებში და ვერც უფრო მოგვიანო ეპოქის (შუა საუკუნეების) საღვთისმეტყველო განმარტებებში, რა თქმა უნდა, ვერ ვხვდებით. იმიტომ, რომ როდესაც ადამიანის ორნაწილედობაზეა მსჯელობა, ორბუნებოვნებაზეა მსჯელობა, რომ ადამიანი არსობრივი ნიშნით ორბუნებოვანია, რომ ის შეიცავს “ფსიხეს” და სხეულს, ასეთ შემთხვევაში ბერძნული “ფსიხე” ქართულად ყოველთვის ითარგმნება როგორც “სული”. ე.ი. როდესაც ვამბობთ, რომ ადამიანი არის არსობრივად ორი ბუნებისა, სულიერი და სხეულებრივი ბუნებისა, ამ შემთხვევაში ქართული “სული” იდენტურია ბერძნული ტერმინისა “ფსიხე”. მაგრამ, როდესაც ვამბობთ, რომ ადამიანური ფსიხე შინაგანად სამნაწილედია და “პნევმა” ცალკე გამოიყოფა, ადამიანური “ფსიხე” დარჩენილი “პნევმის” გარეშე მხოლოდ ორ ნაწილს შეიცავს, ესაა გულისწყრომითი და გულისთქმითი ნაწილი. კვლავ აღვნიშნავთ, რომ ადამიანური “ფსიხე” ცხოველური “ფსიხესგან” განსხვავებით არის სამნაწილედი. თუ ცხოველურ ფსიხეში ორი ნაწილია მხოლოდ – გულისწყრომითი და გულისთქმითი ნაწილი, ადამიანურ “ფსიხეში” არის სამი ნაწილი – გულისწყრომითი, გულისთქმითი და გონითი ნაწილი. როცა ამ გონით, ანუ პნევმურ ნაწილს ჩვენ ცალკე გამოვყოფთ, რა თქმა უნდა ადამიანურ “ფსიხეში” რჩება მხოლოდ ორი ნაწილი – გულისწყრომითი და გულისთქმითი ნაწილი. ასეთ შემთხვევაში ადამიანური “ფსიხე” და თვითონ ტერმინი “ფსიხე” ქართულად ითარეგმნება არა როგორც “სული”, არამედ როგორც “სამშვინველი”. აი ასეთი ფსიხეა სამშვინველი, პნევმა მოკლებული “ფსიხე” გახლავთ სამშვინველი. და ამ შემთხვევაში უკვე “პნევმა” ითარგმნება ქართულად “სულად”. აი ეს ტერმინოლოგიური გარკვეულობაა ძველქართულში, “ფსიხე” მხოლოდ იმ შემთხვევაში ითარგმნება ქართულად “სულად”, როდესაც ეს “ფსიხე” “პნევმასაც” თავისთავში გულისხმობს, როდესაც ადამიანის სამნაწილედ “ფსიხეზეა” ლაპარაკი და “პნევმა” “ფსიხესგან”, თუნდაც მსჯელობის ფორმით ცალკე გამოყოფილი არ გახლავთ. აი ასეთი “ფსიხეა” ის “ფსიხე”, რომელიც ქართულად “სულად” ითარგმნება.
მაგრამ თუ მოხდება ისე, როგორც უკვე ვთქვით, რომ მსჯელობაში და ამ მსჯელობის გამართლება ისაა, რომ ეკლესიის მამებს სურთ მკვეთრად გაუსვან ხაზი ადამიანის განსხვავებას ცხოველისგან, რომ მართალია ადამიანის სულიერ ნაწილსაც “ფსიხე” ეწოდება და ცხოველის სულიერ ნაწილსაც “ფსიხე”, მაგრამ განსხვავება არის არსებითი, იმიტომ, რომ ადამიანის “ფსიხეში” შედის პნევმური ნაწილი, რაც არა აქვს ცხოველს, აი ამ “პნევმაზე” ყურადღების გამახვილებისას, როცა ეკლესიის მამები მას ღირსების ნიშნით ცალკე გამოჰყოფენ, მაშინ სწორედ ეს ”პნევმა” ითარგმნება ქართულად “სულად”, ხოლო ამ პნევმის გარეშე დარჩენილი “ფსიხე” ითარგმნება “სამშვინველად”.
კიდევ ერთხელ დასკვნის სახით აღვნიშნავთ, რომ როდესაც ადამიანის არსობრივ მდგომარეობაზეა საუბარი ეკლესიური სწავლებით ის შედგება ორი ნაწილისგან - ფსიხესგან და სხეულისგან. ეს “ფსიხე” შინაგანად სამნაწილედია და პნევმას ის ამ შემთხვევაში თავისთავში შეიცავს, რადგან ბუნებითად “პნევმა” შედის “ფსიხეში”. ბუნებითი გაგებით მოხმარებული “ფსიხე”, გამოყენებული ეკლესიის მამათაგან, ქართულად ითარგმნება სულად, ანუ “ფსიხე”, რომელიც “პნევმას” თავის თავში გულისხმობს. მაგრამ როცა ადამიანის გონებას ღირსებითი ნიშნით განიხილავენ ეკლესიის მამები და ღირსებითი ნიშნით, ანუ აქსიოლოგიურად “პნევმას” პირობითად გამოჰყოფენ ცალკე “ფსიხესგან”, ასეთ შემთხვევაში სწორედ ეს ცალკე გამოყოფილი “პნევმა” ითარგმნება ქართულად “სულად”, ხოლო “პნევმის” გარეშე დარჩენილი “ფსიხე” ითარგმნება “სამშვინველად”. აი ამგვარი დაკონკრეტებაა ქართულ ენაში, რომ “პნევმის” შემცველი “ფსიხე” ქართულად ყოველთვის “სულად” ითარგმნება და ტერმინი “ფსიხე” ასეთ შემთხვევაში უდრის ქართულ “სულს”, მაგრამ “პნევმის” გარეშე დარჩენილი “ფსიხე” არის ის, რასაც ქართულად “სამშვინველი” ეწოდება და ასეთ შემთხვევაში საკუთრივ “პნევმა” ქართულად ითარგმნება “სულად”. სხვაგვარად ჩვენ შეგვიძლია ის ვთქვათ, რომ “ფსიხეს” სულობას ანიჭებს სწორედ “პნევმა” და ამიტომაა, რომ თუ ფრსიხეში “პნევმაც” შედის ეს “ფსიხე” ქართულად უკვე “სულად” ითარგმნება, ხოლო თუ “ფსიხეში” პნევმა” არ შედის, ის ქართულად “სამშვინველად” ითარგმნება, ხოლო “პნევმა”, რომელიც სულობას ანიჭებდა “ფსიხეს”, ცალკე გამოყოფილი უკვე თვითონ ითარგმნება ქართულად “სულად”. ამიტომ პირდაპირი, საღვთისმეტყველო გაგებით ცხოველებს აქვთ არა სული, არამედ სამშვინველი, რადგან მათ “პნევმა” საერთოდ არა აქვთ, მათი “ფსიხე” არ შეიცავს “პნევმას”. ამიტომ პირობითად, რა თქმა უნდა, შეიძლება ითქვას, რომ ცხოველებსაც აქვთ სული და ასეთი პირობითობით ზოგიერთი მცენარზეც კი ამბობს, რომ მცენარესაც აქვს სული, მაგრამ საღვთისმეტყველო სწავლებით, პირდაპირი მნიშვნელობით ცხოველური “ფსიხე” არის ის, რაც ქართულად “სამშვინველად” უნდა ითქვას, ხოლო ადამიანური “ფსიხე” არის ის, რაც ქართულად “სულად” უნდა ითქვას. მაგრამ თუ ამ ადამიანური “ფსიხესგან” ჩვენ მსჯელობის ჟამს ცალკე გამოვყოფთ მის “პნევმურ” ნაწილს, ასეთ შემთხვევაში ადამიანური “ფსიხე” უკვე ქართულად სამშვინველად უნდა ითქვას, ხოლო ცალკე გამოყოფილი “პნევმა” უნდა ითქვას ქართულად “სულად”. აი ამგვარი ტერმინოლოგიური გარკვეულობაა და ჩვენ ვნახულობთ, რომ ქართულ საღვთისმეტყველო ტექსტებში ეს ტერმინოლოგიური ცნობიერება არასოდეს არ ირღვევა. ასე რომ ამ მხრივ ჩვენ არავითარი ხარვეზი ძველ ქართულ ტერმინოლოგიაში არ გვაქვს.
ამ ტერმინოლოგიურ დაზუსტებას, ვფიქრობთ, ის მცირედი სიკეთე მაინც ახლდა, რომ უფრო დეტალურად წარმოჩნდა ეკლესიური სწავლება ადამიანური ბუნების შესახებ და ჩვენი აზრით ზედმიწევნით გამოიკვეთა ის მხარე, რაც მარადიულად განასხვავებს ადამიანსა და ცხოველს, რომ ბიბლიურ-ეკლესიური სწავლებით ადამიანი მარადიულად განსხვავდება ცხოველისგან არა თავისი სალაპარაკო ენით, არამედ თავისი გონითი ნაწილით, მის “ფსიხეში” შემავალი პნევმური ნაწილით, რაც იგივე სულიერი ნაწილია, იგივე მოაზროვნეობითი ნაწილია, იგივე ნებელობითი ნაწილია. აი ეს პნევმური ნაწილი გახლავთ სულიერი, მოაზროვნეობითი, ნებელობითი თვისებების შემცველი. ხოლო ამ მოაზროვნეობის ერთ-ერთი გამოხატულება გახლავთ სალაპარაკო ენა. ეს არ არის ერთადერთი და ამავე დროს არ არის მარადიული. ეს არის გარკვეულ მდგომარეობაში აუცილებლობის გამო შექმნილი, ვითარებიდან გამომდინარე საშუალება აზროვნებითობის გამოვლენისა. ეს იყო მართლაც აუცილებლობა, რომ მატერიალურ მდგომარეობაში, მატერიალურ სხეულში მყოფი ადამიანები ჯერ ერთიმეორეს დაკავშირებოდნენ და შემდეგ ამ კავშირ-ურთიერთობის საფუძველზე საზოგადოება შეექმნათ. აქედან გამომდინარე მიწიერ ცხოვრებაში საზოგადოების შექმნის საფუძველი, რა თქმა უნდა, სალაპარაკო ენაა და ამ მიწიერ მდგომარეობაში სალაპარაკო ენა ჭეშმარიტად წარმოჩნდება ადამიანის განმასხვავებელ ნიშნად ცხოველისგან. მაგრამ ბუნებითი გაგებით, რამდენადაც ეს სალაპარაკო ენა, სამეტყველო ენა, მხოლოდ ერთ-ერთი ლოკალური გამოვლინებაა ადამიანის ყოფისა, ადამიანის რაობისა და მას თავისი გაუქმების ზღვარიც აქვს, ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ სალაპარაკო ენა არ არის განუყოფელი ადამიანისგან, რომ ის შენაძენია და შენაძენია მხოლოდ მიწიერ სამყაროში.
ამ მომენტში ჩვენ მივდივართ უკვე იმ მნიშვნელოვან საკითხამდე, რაც უკავშირდება იმის გარკვევის აუცილებლობას, თუ როდის შეიძენს ადამიანი სალაპარაკო ენას, როდის ხდება სალაპარაკო ენა სამეტყველო ენა, ენობრივი ფენომენი თავისი გრამატიკული კანონზომიერების გაგებით, ადამიანური ბუნებისთვის შენაძენი. როგორც აღვნიშნეთ ის ყოველთვის ადამიანურ ბუნებას არ ქონია, არც ყოველთვის ექნება. როდის არ ექნება ეს ნაწილობრივ აღვნიშნეთ, ამას კვლავაც დავუბრუნდებით. მიწიერი ცხოვრების დასრულების შემდგომ ადამიანს ეს ელემენტი მთლიანად ამოეძირკვება, მას არავითარი სალაპარაკო ენა არ გაჰყვება საიქიოში, არ ექნება მეორედ მოსვლისას, მის შემდგომ, არც ჯოჯოხეთში და არც სამოთხეში. მაგრამ მთავარი და ძირითადი გახლავთ გარკვევა იმისა, თუ როდის შეიძინა მან ეს ელემენტი, როდის შეიძინა სალაპარაკო ენა, როგორი შეიძლება ეს სალაპარაკო ენა თავდაპირველად ყოფილიყო და რამ განაპირობა მისი ამგვარი გავრცობადობა და სხვადასხვაობა?
ვიდრე ამ საკითხს შევეხებოდეთ, ჩვენ ბოლოს თქმულ სიტყვებს ორიოდე წუთით ყურადღებას დავუთმობთ. ყველასთვის თვალსაჩინოა, რომ კაცობრივი ენა არის უაღრესად დანაწილებული, აურაცხელი სხვადასხვაობითა და ნაირგვარობით დატვირთული, ურთიერთგანსხვავებული, ანუ აურაცხელი ენის არსებობა ადასტურებს, რომ ესაა დიდი მრავალფეროვნება. რატომ ვუსვამთ ამას ხაზს? ამას ხაზს ვუსვამთ იმიტომ, რომ სალაპარაკო ენა რომ მართლაც ადამიანის ბუნების განუყოფელი ნაწილი ყოფილიყო, მისი ბუნებითი თვისება რომ ყოფილიყო, მაშინ ასეთი სხვადასხვაობა სახეზე არ იქნებოდა. ადამიანური ბუნება ერთიდაიგივეა და ადამიანური ბუნების თვისება ყველგან ერთიდაიგივეა. ინგლისელი იქნება, აფრიკელი თუ ქართველი ადამიანი, მათ ერთიდაიგივე თვისება აქვთ შიმშილისა, ერთიდაიგივე თვისება აქვთ წყურვილისა, დაღლისა, მოაზროვნეობისა, თავისუფალი ნებისა და სხვა და ყოვლად შეუძლებელია ითქვას, რომ მაგ. აფრიკელს სხვანაირი თვისება აქვს შიმშილისა და დავუშვათ ევროპელს სხვანაირი. ეს იმიტომ, რომ ყველა ეს თვისება გახლავთ ამ დაცემულ მდგომარეობაში მყოფი ადამიანური ბუნების მართლაც ბუნებითი თვისებები. მაგრამ თვით ამ დაცემულ მდგომარეობაშიც რომ სალაპარაკო ენა ადამიანის ბუნების ბუნებითი თვისება არაა და მხოლოდ გამოხატულებითი თვისებაა, ფორმაა მხოლოდ მისი, ამას ეს მრავალფეროვნებაც ადასტურებს. ის რაც მრავალფეროვანია არ შეიძლება ერთიდაიმავე ბუნების ბუნებითი თვისება იყოს. მაშინ ადამიანის ბუნებაც ისევე მრავალფეროვანი უნდა იყოს, როგორც ენობრივი ფენომენია, როგორც სალაპარაკო ენაა, თუ სალაპარაკო ენა ბუნებითი თვისებაა. ჩვენ სხვა მხრივაც აღვნიშნავდით, რომ ამ ყოფაში არსებული კატეგორია ადამიანებისა, რომლებიც ვერ მეტყველებენ სალაპარაკო ენით (კერძოდ მუნჯებს ვგულისხმობთ), კვლავაც ხაზგასმაა იმაზე, რომ არათუ საზოგადოდ, არამედ თვით ამ ლოკალურ მდგომარეობაშიც, ამ დაცემულ მიწიერ ყოფაშიც ადამიანისთვის სალაპარაკო ენა არ გახლავთ მისი ბუნებისთვის განუყოფელი, რომ აქაც ის მხოლოდ და მხოლოდ გარეგნული ფორმაა და მის გარეშეც ამ ყოფაში ადამიანი შეიძლება არსებობდეს და ადამიანი იყოს. ესეც კიდევ ერთი დადასტურებაა იმისა, თუ რა განმარტება შეიძლება მიეცეს სალაპარაკო, გრამატიკულ ენას, რომ ის მხოლოდ ერთ-ერთი ფორმაა, ერთ-ერთი ნაყოფია ადამიანის მოაზროვნეობითი მოღვაწეობისა, რომ ის ადამიანისგან შექმნილია. რა თქმა უნდა, ყოველგვარი ქმნილება, რაც ადამიანისგან გამომდინარეობს, ღვთის ნებას გულისხმობს, საღვთო წარმართულობას გულისხმობს, ღვთივგანმსჭვალვას და ღვთივმიმადლებულობას გულისხმობს, მაგრამ უშუალოდ შემქმნელი ადამიანური ენისა თვითონ ადამიანია. ჩვენ მივდივართ იმ უეჭველ დასკვნამდე, რაც შეიძლება ძალიან განსხვავებული იყოს მრავალი ლინგვისტის შეხედულებისგან, რის მიხედვითაც ენა ადამიანისგან შექმნილი არ არის, ის ღვთისგან მიეცა ადამიანებს (ვგულისხმობთ მატერიალურ ენას). მაგრამ ეს ასე არ გახლავთ. ეს რომ ასე ყოფილიყო ,ასეთი უაღრესი მრავალფეროვნება ენას არ ექნებოდა. ჩვენ ასე შეგვიძლია ვთქვათ: ღვთის ნებით, ღვთის შთაგონებით ადამიანი თავისი ისტორიის მანძილზე თანდათანობით აყალიბებს და ქმნის ენას, რომ ეს ენა არ არის ერთიანი მოცემულობა, რომელიც ადამიანს ებოძა საჩუქრად და შემდეგ ადამიანმა ის გამოიყენა თავის მიწიერ ცხოვრებაში.
ჩვენ ამ მომენტებზე ყურადღებას ვამახვილებთ იმიტომ, რომ შევეხოთ კიდევ ერთ ბუნდოვანებას. კარგახანია დამკვიდრებულია აზრი იმის შესახებ (XX ს-ის დასაწყისში ეს აზრი მრავალგზის გამოითქვა), რომ ქართული ენა ადამიანის ბუნების გამოთქმასთან დაკავშირებით ნაკლებ ტერმინოლოგიურია, რომ ქართულენოვანი ტერმინოლოგია ვერ არის საკმარისი რომ სრულად დაიტიოს ადამიანური ბუნება. აქ კერძოდ მხედველობაშია მიღებული ის გარემოება, რომ თუნდაც მაგალითად რუსულ ენაში არსებობს მკვეთრად დაკანონებული ორი ტერმინი – “დუხ” და “დუშა”, ისევე როგორც იგივე ვითარებაა ბერძნულში – “ფსიხე” და “პნევმა”, იგივე გახლავთ ლათინურშიც – “ანიმა” და “სპირიტუს” და ეს შენარჩუნებულია ევროპულ ენებშიც, რომლებიც ამ შემთხვევაში ეყრდნობიან ლათინურ ენას (მაგ. ფრანგულში “სული” გამოითქმის ფორმით “ლამ”, ხოლო “სპირიტუსის” მნიშვნელობით არის სწორედ “სპირიტ”. იგივეა ინგლისურშიც, სადაც შენარჩუნებულია “სპირიტ”, ხოლოდ “სულის” (ფსიხეს) მნიშვნელობით გვაქვს “სოულ”). აი ამგვარი ორტერმინობა სულიერ ნაწილთან დაკავშირებით ყველა ენაში სახეზეა, მაგრამ ქართულშიც ერთი მხრივ თითქოს ეს სახეზეა, რომ ჩვენ გვაქვს ტერმინები “სული” და “სამშვინველი, მაგრამ რამდენადაც “სამშვინველი” ვერ სარგებლობს გავრცელებულობით (ყოველშემთხვევაში აშკარად ნაკლებგამოყენებადია ქართულ ენაში, ვიდრე მაგალითად რუსული “დუშა”, ანდა ბერძნული “ფსიხე”, რომლებსაც გაცილებით ფართო განფენადობა აქვთ ხმარებისა), ის მხოლოდ გარკვეულ შემთხვევებში გხვდება ჩვენ ძველ ტექსტებში და რა თქმა უნდა სიტყვათხმარებაში ის ჩვეულებრივ არ გამოიყენება. მაშინ როცა “დუშა” და ბერძნული “ფსიხე”, აგრეთვე ლათინური “ანიმა” ესაა ყოველწამს მოხმარებადი ლექსიკური ერთეულები. შესაბამისად ამისა ქართულ ენაში “ფსიხეც” და “პნევმაც” უმრავალწილესად გადმოიცემა როგორც “სული”, ისევე როგორც რუსული “დუშა” და “დუხ” უმრავლეშემთხვევაში ქართულად ითარგმნება ასევე როგორც “სული”. ეს მხარე თუ ყოფითმეტყველებაში მეტნაკლებად დასაშვებია და დიდ აღრევას არ იწვევს, თეოლოგიურ-ფილოსოფიურ მსჯელობაში თითქოს მნიშვნელოვანი აღრევა შემოაქვს (ასე ითვლება), რამდენადაც სხვა არის “დუხ” და სხვა არის “დუშა”. რა შეიძლება ამასთან დაკავშირებით ითქვას?
უნდა აღვნიშნოთ, რომ მიუხედავად გარკვეული სიმართლის მარცვლისა (კერძოდ, ეს სიმართლის მარცვალი ამ შემთხვევაში იმაში მდგომარეობს, რომ ქართული “სამშვინველი” მართლაც არ არის იდენტური ტერმინი რუსული “დუშა”-სი და ბერძნული “ფსიხე”-სი), მაინც ტერმინოლოგიურ აღრევას ჩვენ საკუთრივ საღვთისმეტყველო მსჯელობებში ვერც ძველქართულ ტექსტებში და ვერც უფრო მოგვიანო ეპოქის (შუა საუკუნეების) საღვთისმეტყველო განმარტებებში, რა თქმა უნდა, ვერ ვხვდებით. იმიტომ, რომ როდესაც ადამიანის ორნაწილედობაზეა მსჯელობა, ორბუნებოვნებაზეა მსჯელობა, რომ ადამიანი არსობრივი ნიშნით ორბუნებოვანია, რომ ის შეიცავს “ფსიხეს” და სხეულს, ასეთ შემთხვევაში ბერძნული “ფსიხე” ქართულად ყოველთვის ითარგმნება როგორც “სული”. ე.ი. როდესაც ვამბობთ, რომ ადამიანი არის არსობრივად ორი ბუნებისა, სულიერი და სხეულებრივი ბუნებისა, ამ შემთხვევაში ქართული “სული” იდენტურია ბერძნული ტერმინისა “ფსიხე”. მაგრამ, როდესაც ვამბობთ, რომ ადამიანური ფსიხე შინაგანად სამნაწილედია და “პნევმა” ცალკე გამოიყოფა, ადამიანური “ფსიხე” დარჩენილი “პნევმის” გარეშე მხოლოდ ორ ნაწილს შეიცავს, ესაა გულისწყრომითი და გულისთქმითი ნაწილი. კვლავ აღვნიშნავთ, რომ ადამიანური “ფსიხე” ცხოველური “ფსიხესგან” განსხვავებით არის სამნაწილედი. თუ ცხოველურ ფსიხეში ორი ნაწილია მხოლოდ – გულისწყრომითი და გულისთქმითი ნაწილი, ადამიანურ “ფსიხეში” არის სამი ნაწილი – გულისწყრომითი, გულისთქმითი და გონითი ნაწილი. როცა ამ გონით, ანუ პნევმურ ნაწილს ჩვენ ცალკე გამოვყოფთ, რა თქმა უნდა ადამიანურ “ფსიხეში” რჩება მხოლოდ ორი ნაწილი – გულისწყრომითი და გულისთქმითი ნაწილი. ასეთ შემთხვევაში ადამიანური “ფსიხე” და თვითონ ტერმინი “ფსიხე” ქართულად ითარეგმნება არა როგორც “სული”, არამედ როგორც “სამშვინველი”. აი ასეთი ფსიხეა სამშვინველი, პნევმა მოკლებული “ფსიხე” გახლავთ სამშვინველი. და ამ შემთხვევაში უკვე “პნევმა” ითარგმნება ქართულად “სულად”. აი ეს ტერმინოლოგიური გარკვეულობაა ძველქართულში, “ფსიხე” მხოლოდ იმ შემთხვევაში ითარგმნება ქართულად “სულად”, როდესაც ეს “ფსიხე” “პნევმასაც” თავისთავში გულისხმობს, როდესაც ადამიანის სამნაწილედ “ფსიხეზეა” ლაპარაკი და “პნევმა” “ფსიხესგან”, თუნდაც მსჯელობის ფორმით ცალკე გამოყოფილი არ გახლავთ. აი ასეთი “ფსიხეა” ის “ფსიხე”, რომელიც ქართულად “სულად” ითარგმნება.
მაგრამ თუ მოხდება ისე, როგორც უკვე ვთქვით, რომ მსჯელობაში და ამ მსჯელობის გამართლება ისაა, რომ ეკლესიის მამებს სურთ მკვეთრად გაუსვან ხაზი ადამიანის განსხვავებას ცხოველისგან, რომ მართალია ადამიანის სულიერ ნაწილსაც “ფსიხე” ეწოდება და ცხოველის სულიერ ნაწილსაც “ფსიხე”, მაგრამ განსხვავება არის არსებითი, იმიტომ, რომ ადამიანის “ფსიხეში” შედის პნევმური ნაწილი, რაც არა აქვს ცხოველს, აი ამ “პნევმაზე” ყურადღების გამახვილებისას, როცა ეკლესიის მამები მას ღირსების ნიშნით ცალკე გამოჰყოფენ, მაშინ სწორედ ეს ”პნევმა” ითარგმნება ქართულად “სულად”, ხოლო ამ პნევმის გარეშე დარჩენილი “ფსიხე” ითარგმნება “სამშვინველად”.
კიდევ ერთხელ დასკვნის სახით აღვნიშნავთ, რომ როდესაც ადამიანის არსობრივ მდგომარეობაზეა საუბარი ეკლესიური სწავლებით ის შედგება ორი ნაწილისგან - ფსიხესგან და სხეულისგან. ეს “ფსიხე” შინაგანად სამნაწილედია და პნევმას ის ამ შემთხვევაში თავისთავში შეიცავს, რადგან ბუნებითად “პნევმა” შედის “ფსიხეში”. ბუნებითი გაგებით მოხმარებული “ფსიხე”, გამოყენებული ეკლესიის მამათაგან, ქართულად ითარგმნება სულად, ანუ “ფსიხე”, რომელიც “პნევმას” თავის თავში გულისხმობს. მაგრამ როცა ადამიანის გონებას ღირსებითი ნიშნით განიხილავენ ეკლესიის მამები და ღირსებითი ნიშნით, ანუ აქსიოლოგიურად “პნევმას” პირობითად გამოჰყოფენ ცალკე “ფსიხესგან”, ასეთ შემთხვევაში სწორედ ეს ცალკე გამოყოფილი “პნევმა” ითარგმნება ქართულად “სულად”, ხოლო “პნევმის” გარეშე დარჩენილი “ფსიხე” ითარგმნება “სამშვინველად”. აი ამგვარი დაკონკრეტებაა ქართულ ენაში, რომ “პნევმის” შემცველი “ფსიხე” ქართულად ყოველთვის “სულად” ითარგმნება და ტერმინი “ფსიხე” ასეთ შემთხვევაში უდრის ქართულ “სულს”, მაგრამ “პნევმის” გარეშე დარჩენილი “ფსიხე” არის ის, რასაც ქართულად “სამშვინველი” ეწოდება და ასეთ შემთხვევაში საკუთრივ “პნევმა” ქართულად ითარგმნება “სულად”. სხვაგვარად ჩვენ შეგვიძლია ის ვთქვათ, რომ “ფსიხეს” სულობას ანიჭებს სწორედ “პნევმა” და ამიტომაა, რომ თუ ფრსიხეში “პნევმაც” შედის ეს “ფსიხე” ქართულად უკვე “სულად” ითარგმნება, ხოლო თუ “ფსიხეში” პნევმა” არ შედის, ის ქართულად “სამშვინველად” ითარგმნება, ხოლო “პნევმა”, რომელიც სულობას ანიჭებდა “ფსიხეს”, ცალკე გამოყოფილი უკვე თვითონ ითარგმნება ქართულად “სულად”. ამიტომ პირდაპირი, საღვთისმეტყველო გაგებით ცხოველებს აქვთ არა სული, არამედ სამშვინველი, რადგან მათ “პნევმა” საერთოდ არა აქვთ, მათი “ფსიხე” არ შეიცავს “პნევმას”. ამიტომ პირობითად, რა თქმა უნდა, შეიძლება ითქვას, რომ ცხოველებსაც აქვთ სული და ასეთი პირობითობით ზოგიერთი მცენარზეც კი ამბობს, რომ მცენარესაც აქვს სული, მაგრამ საღვთისმეტყველო სწავლებით, პირდაპირი მნიშვნელობით ცხოველური “ფსიხე” არის ის, რაც ქართულად “სამშვინველად” უნდა ითქვას, ხოლო ადამიანური “ფსიხე” არის ის, რაც ქართულად “სულად” უნდა ითქვას. მაგრამ თუ ამ ადამიანური “ფსიხესგან” ჩვენ მსჯელობის ჟამს ცალკე გამოვყოფთ მის “პნევმურ” ნაწილს, ასეთ შემთხვევაში ადამიანური “ფსიხე” უკვე ქართულად სამშვინველად უნდა ითქვას, ხოლო ცალკე გამოყოფილი “პნევმა” უნდა ითქვას ქართულად “სულად”. აი ამგვარი ტერმინოლოგიური გარკვეულობაა და ჩვენ ვნახულობთ, რომ ქართულ საღვთისმეტყველო ტექსტებში ეს ტერმინოლოგიური ცნობიერება არასოდეს არ ირღვევა. ასე რომ ამ მხრივ ჩვენ არავითარი ხარვეზი ძველ ქართულ ტერმინოლოგიაში არ გვაქვს.
ამ ტერმინოლოგიურ დაზუსტებას, ვფიქრობთ, ის მცირედი სიკეთე მაინც ახლდა, რომ უფრო დეტალურად წარმოჩნდა ეკლესიური სწავლება ადამიანური ბუნების შესახებ და ჩვენი აზრით ზედმიწევნით გამოიკვეთა ის მხარე, რაც მარადიულად განასხვავებს ადამიანსა და ცხოველს, რომ ბიბლიურ-ეკლესიური სწავლებით ადამიანი მარადიულად განსხვავდება ცხოველისგან არა თავისი სალაპარაკო ენით, არამედ თავისი გონითი ნაწილით, მის “ფსიხეში” შემავალი პნევმური ნაწილით, რაც იგივე სულიერი ნაწილია, იგივე მოაზროვნეობითი ნაწილია, იგივე ნებელობითი ნაწილია. აი ეს პნევმური ნაწილი გახლავთ სულიერი, მოაზროვნეობითი, ნებელობითი თვისებების შემცველი. ხოლო ამ მოაზროვნეობის ერთ-ერთი გამოხატულება გახლავთ სალაპარაკო ენა. ეს არ არის ერთადერთი და ამავე დროს არ არის მარადიული. ეს არის გარკვეულ მდგომარეობაში აუცილებლობის გამო შექმნილი, ვითარებიდან გამომდინარე საშუალება აზროვნებითობის გამოვლენისა. ეს იყო მართლაც აუცილებლობა, რომ მატერიალურ მდგომარეობაში, მატერიალურ სხეულში მყოფი ადამიანები ჯერ ერთიმეორეს დაკავშირებოდნენ და შემდეგ ამ კავშირ-ურთიერთობის საფუძველზე საზოგადოება შეექმნათ. აქედან გამომდინარე მიწიერ ცხოვრებაში საზოგადოების შექმნის საფუძველი, რა თქმა უნდა, სალაპარაკო ენაა და ამ მიწიერ მდგომარეობაში სალაპარაკო ენა ჭეშმარიტად წარმოჩნდება ადამიანის განმასხვავებელ ნიშნად ცხოველისგან. მაგრამ ბუნებითი გაგებით, რამდენადაც ეს სალაპარაკო ენა, სამეტყველო ენა, მხოლოდ ერთ-ერთი ლოკალური გამოვლინებაა ადამიანის ყოფისა, ადამიანის რაობისა და მას თავისი გაუქმების ზღვარიც აქვს, ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ სალაპარაკო ენა არ არის განუყოფელი ადამიანისგან, რომ ის შენაძენია და შენაძენია მხოლოდ მიწიერ სამყაროში.
ამ მომენტში ჩვენ მივდივართ უკვე იმ მნიშვნელოვან საკითხამდე, რაც უკავშირდება იმის გარკვევის აუცილებლობას, თუ როდის შეიძენს ადამიანი სალაპარაკო ენას, როდის ხდება სალაპარაკო ენა სამეტყველო ენა, ენობრივი ფენომენი თავისი გრამატიკული კანონზომიერების გაგებით, ადამიანური ბუნებისთვის შენაძენი. როგორც აღვნიშნეთ ის ყოველთვის ადამიანურ ბუნებას არ ქონია, არც ყოველთვის ექნება. როდის არ ექნება ეს ნაწილობრივ აღვნიშნეთ, ამას კვლავაც დავუბრუნდებით. მიწიერი ცხოვრების დასრულების შემდგომ ადამიანს ეს ელემენტი მთლიანად ამოეძირკვება, მას არავითარი სალაპარაკო ენა არ გაჰყვება საიქიოში, არ ექნება მეორედ მოსვლისას, მის შემდგომ, არც ჯოჯოხეთში და არც სამოთხეში. მაგრამ მთავარი და ძირითადი გახლავთ გარკვევა იმისა, თუ როდის შეიძინა მან ეს ელემენტი, როდის შეიძინა სალაპარაკო ენა, როგორი შეიძლება ეს სალაპარაკო ენა თავდაპირველად ყოფილიყო და რამ განაპირობა მისი ამგვარი გავრცობადობა და სხვადასხვაობა?
ვიდრე ამ საკითხს შევეხებოდეთ, ჩვენ ბოლოს თქმულ სიტყვებს ორიოდე წუთით ყურადღებას დავუთმობთ. ყველასთვის თვალსაჩინოა, რომ კაცობრივი ენა არის უაღრესად დანაწილებული, აურაცხელი სხვადასხვაობითა და ნაირგვარობით დატვირთული, ურთიერთგანსხვავებული, ანუ აურაცხელი ენის არსებობა ადასტურებს, რომ ესაა დიდი მრავალფეროვნება. რატომ ვუსვამთ ამას ხაზს? ამას ხაზს ვუსვამთ იმიტომ, რომ სალაპარაკო ენა რომ მართლაც ადამიანის ბუნების განუყოფელი ნაწილი ყოფილიყო, მისი ბუნებითი თვისება რომ ყოფილიყო, მაშინ ასეთი სხვადასხვაობა სახეზე არ იქნებოდა. ადამიანური ბუნება ერთიდაიგივეა და ადამიანური ბუნების თვისება ყველგან ერთიდაიგივეა. ინგლისელი იქნება, აფრიკელი თუ ქართველი ადამიანი, მათ ერთიდაიგივე თვისება აქვთ შიმშილისა, ერთიდაიგივე თვისება აქვთ წყურვილისა, დაღლისა, მოაზროვნეობისა, თავისუფალი ნებისა და სხვა და ყოვლად შეუძლებელია ითქვას, რომ მაგ. აფრიკელს სხვანაირი თვისება აქვს შიმშილისა და დავუშვათ ევროპელს სხვანაირი. ეს იმიტომ, რომ ყველა ეს თვისება გახლავთ ამ დაცემულ მდგომარეობაში მყოფი ადამიანური ბუნების მართლაც ბუნებითი თვისებები. მაგრამ თვით ამ დაცემულ მდგომარეობაშიც რომ სალაპარაკო ენა ადამიანის ბუნების ბუნებითი თვისება არაა და მხოლოდ გამოხატულებითი თვისებაა, ფორმაა მხოლოდ მისი, ამას ეს მრავალფეროვნებაც ადასტურებს. ის რაც მრავალფეროვანია არ შეიძლება ერთიდაიმავე ბუნების ბუნებითი თვისება იყოს. მაშინ ადამიანის ბუნებაც ისევე მრავალფეროვანი უნდა იყოს, როგორც ენობრივი ფენომენია, როგორც სალაპარაკო ენაა, თუ სალაპარაკო ენა ბუნებითი თვისებაა. ჩვენ სხვა მხრივაც აღვნიშნავდით, რომ ამ ყოფაში არსებული კატეგორია ადამიანებისა, რომლებიც ვერ მეტყველებენ სალაპარაკო ენით (კერძოდ მუნჯებს ვგულისხმობთ), კვლავაც ხაზგასმაა იმაზე, რომ არათუ საზოგადოდ, არამედ თვით ამ ლოკალურ მდგომარეობაშიც, ამ დაცემულ მიწიერ ყოფაშიც ადამიანისთვის სალაპარაკო ენა არ გახლავთ მისი ბუნებისთვის განუყოფელი, რომ აქაც ის მხოლოდ და მხოლოდ გარეგნული ფორმაა და მის გარეშეც ამ ყოფაში ადამიანი შეიძლება არსებობდეს და ადამიანი იყოს. ესეც კიდევ ერთი დადასტურებაა იმისა, თუ რა განმარტება შეიძლება მიეცეს სალაპარაკო, გრამატიკულ ენას, რომ ის მხოლოდ ერთ-ერთი ფორმაა, ერთ-ერთი ნაყოფია ადამიანის მოაზროვნეობითი მოღვაწეობისა, რომ ის ადამიანისგან შექმნილია. რა თქმა უნდა, ყოველგვარი ქმნილება, რაც ადამიანისგან გამომდინარეობს, ღვთის ნებას გულისხმობს, საღვთო წარმართულობას გულისხმობს, ღვთივგანმსჭვალვას და ღვთივმიმადლებულობას გულისხმობს, მაგრამ უშუალოდ შემქმნელი ადამიანური ენისა თვითონ ადამიანია. ჩვენ მივდივართ იმ უეჭველ დასკვნამდე, რაც შეიძლება ძალიან განსხვავებული იყოს მრავალი ლინგვისტის შეხედულებისგან, რის მიხედვითაც ენა ადამიანისგან შექმნილი არ არის, ის ღვთისგან მიეცა ადამიანებს (ვგულისხმობთ მატერიალურ ენას). მაგრამ ეს ასე არ გახლავთ. ეს რომ ასე ყოფილიყო ,ასეთი უაღრესი მრავალფეროვნება ენას არ ექნებოდა. ჩვენ ასე შეგვიძლია ვთქვათ: ღვთის ნებით, ღვთის შთაგონებით ადამიანი თავისი ისტორიის მანძილზე თანდათანობით აყალიბებს და ქმნის ენას, რომ ეს ენა არ არის ერთიანი მოცემულობა, რომელიც ადამიანს ებოძა საჩუქრად და შემდეგ ადამიანმა ის გამოიყენა თავის მიწიერ ცხოვრებაში.
54–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ
ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე
აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=wVmE6IGtLCE&t=1029s
ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე
აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=wVmE6IGtLCE&t=1029s
ავტორი: ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი ედიშერ ჭელიძე
კავებით ([]) აღნიშნულია წუთობრივი მონაკვეთები
No comments:
Post a Comment