არისტიდე ათენელი ფილოსოფოსი (II ს.)

123–124

ძირითადი აპოლოგეტური მონაცემები

ჩვენს წინა საუბარში უკვე შევეხეთ და ფაქტობრივად დავიწყეთ განხილვა იმ ეპოქისა, რომელიც ერთ-ერთი გამორჩეულია საეკლესიო ლიტერატურის ისტორიაში და აპოლოგეტიკის სახელით არის ცნობილი. რამდენიმე უარსებითეს მომენტს, რამაც განაპირობა აპოლოგეტიკის აღმოცენება, აპოლოგეტური სამწერლობო ჟანრის და ზოგადად აპოლოგეტური მოღვაწეობის ასეთი მკვეთრი გამოვლინება სწორედ II საუკუნეში, აი ამის მიზეზებს ჩვენ ნაწილობრივ წინა საუბარში შევეხეთ და ამჯერად უკვე კონკრეტულ ძეგლებზე, კონკრეტულ მოღვაწეებზე განვაგრძობთ ჩვენს საუბარს.

როდესაც ჟანრობრივ განსხვავებებზე გვქონდა მსჯელობა ჩვენ აღვნიშნავდით, რომ საეკლესიო აპოლოგეტიკა დღეისათვის ცნობილი წყაროების მიხედვით რამდენიმე აუცილებელ მონაცემს გულისხმობს, კერძოდ პირველი აპოლოგეტი, რომლის შრომაც ჩვენამდე არ მოღწეულა, მაგრამ სხვადასხვა ცნობით ვიცით, რომ მას ნამდვილად ჰქონდა აპოლოგია დაწერილი, ანუ პირველი საეკლესიო მოღვაწე, რომელმაც აპოლოგია დაწერა გახლდათ სამოცდაათთაგანი მოციქული კოდრატე, რომელმაც თავისი აპოლოგია ზეპირად წარმოთქვა ტრაიანე იმპერატორის წინაშე და როგორც ევსები კესარიელი გვაუწყებს, IV საუკუნის I ნახევარში, ეს აპოლოგია გავრცელებული იყო და იკითხებოდა, ე.ი. ტექსტობრივად ამ დროისათვის ჯერ კიდევ არსებობდა, თუმცა ჩვენამდე ის შემონახული არ გახლავთ. ეს ერთი მონაცემი, რომ პირველი აპოლოგეტი, პირველი მოღვაწე რომელმაც საზოგადოდ აპოლოგიური შრომა დაწერა, დღეისათვის ცნობილი წყაროების მიხედვით, ეს გახლავთ კოდრატე, ლათინურად კვადრატუს, სამოცდაათთაგანი მოციქული. მეორე მონაცემი, მეორე ფაქტი, რაც ასევე დასამახსოვრებელია გახლავთ ის, რომ პირველი აპოლოგეტი რომლის აპოლოგიაც ჩვენამდე მოღწეული გახლავთ ესაა ათენელი ფილოსოფოსი არისტიდე, II საუკუნის I ნახევრის და შუა წლების აპოლოგეტი. თუმცა კარგა ხანს მისი აპოლოგიაც ისევე დაკარგულად მიიჩნეოდა, როგორც ხსენებული კოდრატე მოციქულისა. მაშასადამე თუ კოდრატე ზოგადად პირველი აპოლოგეტია, რომელმაც აპოლოგია დაწერა, არისტიდე ათენელი ის პირველი აპოლოგეტია, რომლის აპოლოგიაც ჩვენამდე მოღწეული გახლავთ. და მესამე მონაცემი, რომელიც შემდეგში მდგომარეობს: არისტონ პელაიელი, რომელიც ჩვენს წინა საუბარშიც ვახსენეთ, გახლავთ პირველი აპოლოგეტი, ქრისტიან აპოლოგეტთა შორის, რომელმაც აპოლოგია დაწერა კონკრეტულად იუდაიზმის წინააღმდეგ. არისტიდეს აპოლოგია არსებითად მიმართულია ანტიკურობის, კერპთაყვანისმცემლობის, წარმართული ფილოსოფიის, ელინიზმის წინააღმდეგ. თუმცა იქ არის გარკვეულ მომენტებში ხსენება იუდაიზმისაც, მაგრამ არსებითად ეს ორიენტირი აქვს ამ ძეგლს. მაგრამ პირველი ძეგლი, რომელიც კონკრეტულად იუდაიზმს განაქიქებს, არის ის ძეგლი, რომლის ავტორიც არის არისტონ პელეელი, ანდა არისტონ პელაიელი (ზოგჯერ შეიძლება არისტონ პელაელის თქმაც), დაახლოებით II ს-ის 30-იანი წლების მოღვაწე, რომელმაც 240 წელს დაწერა თავისი აპოლოგია “პაპისკონისა და იასონის გაბაასება”. აქ მოხსენიებული პიროვნებები (პაპისკონი და იასონი) წარმოშობით ორივე ებრაელია, მაგრამ ერთი ქრისტიანია, ხოლო მეორე იუდეველი. თუმცა ეს ძეგლი უაღრესად ფრაგმენტულადაა ჩვენამდე მოღწეული, მაგრამ ფაქტი სახეზეა, რომ ეს არის დღეისათვის ცნობილი წყაროების მიხედვით პირველი აპოლოგია იუდაიზმის წინააღმდეგ. მომდევნო მოღვაწე იუსტინე მარტვილი კი გახლავთ პირველი, აპოლოგეტთა შორის, რომელიც აპოლოგიებს წერს როგორც ანტიკურობის ანუ ელინიზმის, კერპთაყვანისმცემლობის წინააღმდეგ, ასევე იუდაიზმის წინააღმდეგაც. ეს მონაცემები ალბათ არის იმ მნიშვნელობისა, რომ ჩვენ დავიმახსოვროთ და ორიენტირად გვქონდეს. ამჯერად კი შევუდგებით ქრონოლოგიური მიმდევრობით აპოლოგეტიკის განხილვას.

არისტიდე ათენელი ფილოსოფოსი

რამდენადაც კოდრატეს აპოლოგია, როგორც აღვნიშნეთ, დაკარგულია ერთი მცირე ფრაგმენტის გარდა, რასაც იმოწმებს ევსები კესარიელი, ჩვენ ცხადია ამ აპოლოგიაზე ვერ ვიმსჯელებთ. ამიტომ მსჯელობას დავიწყებთ იმ აპოლოგეტით, რომლის შრომაც ჩვენამდე მოღწეულია, ეს გახლავთ არისტიდე ათენელი ფილოსოფოსი. ეს წოდება - ათენელი ფილოსოფოსი, მას, რა თქმა უნდა, გაქრისტიანების შემდეგ არ მიუღია, გაქრისტიანებამდე იყო ის წარმართი ფილოსოფოსი. როგორც აღვნიშნეთ აპოლოგეტთა უდიდესი ნაწილი წარმართულ ფილოსოფიაში უაღრესად განსწავლული იყო და შემდეგ როდესაც მათი გაქრისტიანება მოხდა, ყოველივე ის რაც ღირსეული იყო ანტიკურ ფილოსოფიაში, მათ ეკლესიის წიაღში შემოიტანეს ჭეშმარიტების მსახურებისთვის. არისტიდე ერთ-ერთი პირველთაგანი გახლავთ მათ შორის, რომელმაც თვით წოდებაც შეინარჩუნა - ათენელი ფილოსოფოსი. საეკლესიო ტრადიციაში ზოგადად ფილოსოფოსი ჩვენ ეპითეტურად ყველა ღვთივგანბრძნობილ მოღვაწეს შეგვიძლია ვუწოდოთ, მაგრამ მაინც გამოიყოფიან პირები, რომლებსაც გაცილებით მეტად ესადაგებათ ეს ეპითეტი და საკუთარი სახელივით აქვთ შემორჩენილი დღემდე. მხოლოდ არისტიდე არ გახლავთ ფილოსოფოსად წოდებული, არამედ იმავე აპოლოგეტიკის ეპოქაში, II საუკუნეში, ამგვარადვე იწოდება იუსტინე მარტვილიც, რომელიც ერთი მხრივ მარტვილადაა წოდებული, მაგრამ ამავე დროს ის ცნობილია როგორც წმ. იუსტინე ფილოსოფოსი, ისევე როგორც წმ. ათენაგორა ათენელი ფილოსოფოსი. აი ეს მოღვაწენი ტერმინ ფილოსოფოსს განიკუთვნებენ როგორც საკუთარ სახელს და ამ შემთხვევაში ხაზგასმა ხდება იმაზე, რომ ისინი ზოგადი, სულიერი, ეპითეტური გაგებით ღვთის სიბრძნის მწვდომელნი კი არ არიან მხოლოდ, ე.ი. სულიერი თვალით მხედველნი, არამედ ამავე დროს იმ ფილოსოფიის ზედმიწევნით მცოდნენიც, რაც ექვემდებარება ტერმინოლოგიას, სჯას, ლოგიკურ-სილოგისტურ აზროვნებით პროცესს, დასკვნის გამოტანას და ა.შ. ანუ არგუმენტირების წესით აღსრულებულ მსჯელობას, რასაც ასევე ფილოსოფიური მოღვაწეობა უდევს საფუძვლად, ტერმინოლოგიას ეფუძნება ამგვარი მსჯელობა, დისკურსიული ხაზი. აი ეს ყოველივე რომელ მოღვაწესთანაც გამოკვეთილია ეს მოღვაწე საკუთრივ ფილოსოფოსად არის წოდებული საეკლესიო ტრადიციაში. არისტიდე ათენელიც, როგორც აღვნიშნეთ, ამგვარი გახლდათ. გაქრისტიანებამდე ის წარმართი ფილოსოფოსი იყო, ხოლო როდესაც გაქრისტიანდა მთელი მგზნებარებით თავისი მოღვაწეობა უკვე ჭეშმარიტების სამსახურში ჩააყენა. ამგვარ პირთა, ე.ი. წარმართ ფილოსოფოსთა, მოღვაწეობა გაქრისტიანების შემდეგ ეკლესიისთვის ასევე აუცილებელი იყო, იმიტომ, რომ სწორედ მათ ხვდათ ვალდებულება ქრისტიანული მოძღვრების არგუმენტირებისა. რა თქმა უნდა, ვინც არგუმენტირების კულტურას არ ფლობს, ვისაც ტერმინოლოგია არ შეუსწავლია, ვისაც ლოგიკურ-სილოგისტური აზროვნება არ ახასიათებს, ის თავისთავად ცხადია რაიმე მყარ არგუმენტირებას ამა თუ იმ მოვლენის, ამა თუ იმ მოძღვრების შესახებ ჩვენ ვერ მოგვაწვდის. ღვთის განგებით, როდესაც აუცილებელი გახდა ქრისტიანული მოძღვრების ფილოსოფიური დასაბუთება, არგუმენტირება ამ მოძღვრებისა, სწორედ მაშინ გამოჩნდნენ საეკლესიო ასპარეზზე ეს ახოვანი მოღვაწენი, რომლებმაც მთელი თავიანთი განსწავლულობა, მთელი თავიანთი ფილოსოფიური ნიჭიერება, ტერმინოლოგიური ნიჭიერება და ტერმინოლოგიური ცნობიერება, რაც ყველაზე არსებითია, ჭეშმარიტების სამსახურში ჩააყენეს. არისტიდე ათენელი, აპოლოგიის ავტორი, კარგა ხანს მხოლოდ სახელით იყო ჩვენთვის ცნობილი, მისი აპოლოგია, როგორც აღვნიშნეთ, დაკარგულად მიიჩნეოდა და ასედაც იყო, ვიდრე XIX საუკუნის 70-იან წლებამდე, როდესაც მოხდა ჯერ მისი სირიული თარგმანის გამოვლენა, შემდეგ გარკვული ნაწილის სომხური თარგმანის გამოვლენა და როდესაც ფაქტობრივად მთელი ტექსტი არისტიდეს აპოლოგეტური შრომისა სხვა ენებზეც, თარგმანების სახით, მისაწვდომი გახდა მკვლევართათვის, ამის შემდეგ გამოირკვა მნიშვნელოვანი ფაქტი, რომ იგივე ტექსტი ბერძნულ ენაზეც არის შემონახული, მხოლოდ იდენტიფიკაციის გარეშე. ე.ი. ბერძნულად შემონახულია თითქმის მთელი ტექსტი არისტიდეს აპოლოგიისა, ოღონდ მას ცალკე გამოყოფილ შრომად არ წარმოგვიდგენენ ჩვენ ხელნაწერები, არც სათაურად ახლავს მას თუ რა ძეგლია ეს და არც ავტორი არ არის მინიშნებული. ამიტომ იყო, რომ ვიდრე სირიულ-სომხურ თარგმანებში არისტიდეს აპოლოგიის ტექსტი არ გამოვლინდებოდა, ცხადია არც ამ ბერძნულად შემონახული ტექსტის რაობის დადგენა რაიმე სახით მოხერხდებოდა. ეს ყოველივე მოხერხდა მას შემდეგ, რაც ერთი მხრივ ცხადი გახდა, რომ სირიულ-სომხურში შეონახული ტექსტი იგივეა, რაც აქამდე ბერძნულადაც არსებული ტექსტი და რამდენადაც სირიულ-სომხურში იგივე ტექსტი არისტიდეს აპოლოგიად არის განსაზღვრული, თავისთავად ცხადია ამგვარივე უნდა ყოფილიყო ბერძნული ტექსტიც. მაგრამ ბერძნული ტექსტი, როგორც აღვნიშნეთ, ცალკე შრომად კი არ აღმოჩნდა რომელიმე ხელნაწერში, არამედ ეს ტექსტი შესულია სხვა შრომაში ვრცელი ციტატის სახით. ეს სხვა შრომა გახლავთ შუა საუკუნეებში ერთ-ერთი ყველაზე უფრო გავრცელებული ძეგლი “ბალავარიანი”, რომელიც ქართულ სამყაროშიც ძველადაც, დღესაც უაღრესად ფართოდ გავრცელებული და ცნობილია მკითველისთვის. სხვათაშორის ამ ბოლო დროს გამოიცა “ბალავარიანის” ძველი ქართული თარგმანის მშვენივრად შესრულებული ახალქართული თარგმანი, რაც ალბათ იმ პირთათვის, რომელთაც ძველი ქართულით კითხვა მეტნაკლებად უჭირთ, აი ეს გამოცემა ამგვარ პირთათვის “ბალავარიანს” და ბალავარიანის სიბრძნეს ახლობელს გახდის (ძველ ქართულში მას ასეც ეწოდებოდა “სიბრძნე ბალაჰვარისი”). აი ამ ძეგლში გახლავთ ციტატის სახით შესული არისტიდეს აპოლოგია. მაგრამ ჯერ რომ გავაცნობიეროთ თუ რასთან გვაქვს საქმე, რა ციტატაა ეს და რატომ იქნა “ბალავარიანში” შეტანილი, აუცილებლად საკუთრივ ამ ძეგლის საკითხსაც უნდა შევეხოთ.

საზოგადოდ საეკლესიო ისტორიაში ამ ციტირების საფუძველზე “ბალავარიანისა” და არისტიდეს აპოლოგიის საკითხი გადაჯაჭვულია ერთი მეორესთან და ჩვენც ალბათ არისტიდეს აპოლოგიაზე საუბრისას ვისარგებლებთ შემთხვევით და ამ ძეგლს “ბალავარიანს” ვრცლად შევეხებით, მაგრამ ვიდრე “ბალავარიანს” შევეხებოდეთ ჯერ მაინც გვინდა არისტიდეს აპოლოგიაზე განვაგრძოთ მსჯელობა და თუნდაც იმ ტექსტის მიხედვით, რაც ბალავარიანშია ციტატის სახით ანდა სირიულ-სომხურ თარგმანებში მოღწეული, აი ამათ საფუძველზე, რამდენადაც ეს ძალიან ზოგადად შესაძლებელია, წარმოვაჩინოთ თუ რა აპოლოგეტური შრომა დაწერა არისტიდე ათენელმა.

აღნიშნული აპოლოგია თავისთავად ცხადია ქრისტიანული მოძღვრების დაცვას განიზრახავს. რამდენიმე ყურადსაღები მომენტი ჩვენ შიძლებოდა გამოგვეყო, რომელთაგან ყველაზე მნიშვნელოვანი მაინც ალბათ გახლავთ შეიძლება ითქვას ყველაზე ორიგინალური, ამ ძეგლის ავტორის ანთროპოლოგია. ოღონდ ამ შემთხვევაში ჩვენ ანთროპოლოგიაში ვდებთ არა ადამიანთმცოდნეობის შინაარსს, არამედ კაცობრიობის შესახებ მის მოძღვრებას. შეიძლება ვუწოდოთ უფრო რელიგიური სოციოლოგია იმ მოძღვრებას, იმ თეზას, რაც არისტიდეს აპოლოგიაშია წარმოდგენილი. არისტიდე კაცობრიობას განჭვრეტს და განაცალკევებს ოთხ ნაწილად, შესაბამისად იმისა ცნობიერების რა საფეხურზე არიან ისინი. ყველაზე უფრო მდარე ნაწილად კაცობრიობისა არისტიდეს მიაჩნია ის ტომები, ის ერები, ანდა ზოგადად კაცობრიობის ის ნაწილი და ის პირები, რომლებსაც ბუნებითი ძალებისადმი აქვთ რწმენა და ესაა მათი სარწმუნოება, რომლებიც განაპირობებენ, განაღმრთობენ და ღმერთებად წარმოსახავენ მზეს, მთვარეს, ვარსკვლავებს, ბუნების სტიქიებს, ხეს, მდინარეს და სხვა. არისტიდესთვის ესაა ყველაზე კნინობითი სახე ცნობიერებისა. შემდეგში, ჯერ კიდევ ცოცხალი იყო ალბათ არისტიდე ათენელის ეს მოძღვრება საეკლესიო ტრადიციაში, როდესაც ათენაგორამ, ალბათ ყველაზე უფრო ღრმად ფილოსოფიურად მოაზროვნე აპოლოგეტმა ეკლესიის მამათა შორის, მკვეთრად მიანიშნა ყოველგვარი სარწმუნოების მცირედით მაინც უპირატესობა აბსოლუტურ ურწმუნოებაზე. როდესაც ის რომის იმპერიის სხვადასხვა სარწმუნოებას ეხებოდა ამგვარ თეზას აყალიბებდა და იმპერატორებს ამგვარად მიმართავდა, რომ “თქვენ რამდენადაც რაიმესადმი მორწმუნეობა, რა სახისაც არ უნდა იყოს ის, უფრო უმჯობესად მიგიჩნევიათ ვიდრე სრული ურწმუნოება, ამიტომ თქვენს სამეფოში ყველა სახის სარწმუნოება ნებადართული გაქვთ, ერთადერთი მხოლოდ ქრისტიანებს უპირისპირდებით”. ქრისტიანობასთან დაპირისპირება სხვა საკითხია, მაგრამ თვით ეს მხარე, რომ რომის იმპერიაში ყველა სარწმუნოება დაშვებული იყო იმის საფუძველზე, რომ ურწმუნოებას ადგილი არ ჰქონოდა, რადგან ყველაზე დიდი დაცემულობა აბსოლუტური ურწმუნოებაა და სწორედ ესაა გახაზული ათენაგორას მიერ. რა თქმა უნდა, სარწმუნოებათა შორის აურაცხელი სხვადასხვაობაა და ჭეშმარიტი სარწმუნოების ფონზე ყველა მათგანი ცდომილების წიაღშია და მათი მიმდევრები, რომლებიც ბოლომდ ერთგულნი დარჩებიან საკუთარი სარწმუნოებისა, ეკლესიური უცდომელი სწავლებით, აუცილებლად ცხონების მიღმა რჩებიან, წარწყმედაში მიდიან, მაგრამ ხარისხები არის  წარწყმედაშიც, რომ ზოგი უფრო ღრმად არის ჯოჯოხეთისეულ უფსკრულებში, ზოგი უფრო ზემოთ და სხვა, ეს ყოველივე ეკლესიის მამათა ჩამოყალიბებული სწავლება გახლავთ. ამიტომ ყოველი სარწმუნოება, თუნდაც მათ შორის მეტნაკლებობა არსებობდეს, დავუშვათ რომელი უფრო მეტად ცდომილია და რომელი უფრო ნაკლებად ცდომილი, ჭეშმარიტი სარწმუნოების მიმდევართათვის, რა თქმა უნდა, ცხონების მიღმა სამყაროში მოიაზრება და არა იმ გაგებით, რომ თითქოს რომელიმე სარწმუნოებაში მეტი ცხონებაა, რომელიმეში კიდევ უფრო მეტი და რომელიმე მთლად იტევს ამ ცხონებას. ეკლესიური მოძღვრება ასეთ კლასიფიკაციას არ აძლევს სარწმუნოებებს, არამედ ეკლესიური მოძღვრებით სარწმუნოებანი ორად განიყოფება, ერთი ჭეშმარიტი სარწმუნოება და მეორე არაჭეშმარიტი სარწმუნოებანი. ჭეშმარიტი სარწმუნოება არის მხოლოდ ცხონების წიაღში, არაჭეშმარიტი სარწმუნოებანი კი საეკლესიო, ჩამოყალიბებული და დოგმატური, მოძღვრების მიხედვით ცხონების მიღმა არიან. უკლებლივ ყველა, მაგრამ ამ ცხონების მიღმა მყოფ სარწმუნოებათა შორის არის ხარისხობრივი მეტ-ნაკლებობა. იქ ყველა ერთი, აბსოლუტური ცთომილებისა არ გახლავთ, ზოგი გაცილებით მეტად ცდომილია, ზოგი შედარებით ნაკლებ ცდომილი, მაგრამ რამდენადაც ცხონებაში ცდომილების აჩრდილიც კი არ შეიძლება ახლდეს სარწმუნოებასა და პიროვნებას, ამიტომაა ყველა მათგანი ცხონების მიღმაა. და როგორც ცხონებაშია შიგნით ხარისხები, ასევე წარწყმედაშიც არის ხარისხები და ყველა სარწმუნოება, გარდა ერთი ჭეშმარიტი სარწმუნოებისა, ამ სარწმუნოების მიმდევართათვის აუცილებლად ცხონების მიღმა, ცხონების ზღურბლის იქით, ცხონების გალავანს იქით მყოფად არის წარმოჩენილი. ამიტომ როდესაც კლასიფიკაციაზეა საქმე, თუნდაც ათენაგორას მიერ თქმული, რომ რომის იმპერიაში ყველა სარწმუნოება იყო დაშვებული, რადგანაც ურწმუნოება ყველაზე საშინელი რამაა, ეს იმ აზრითაა აქ თქმული, რომ ნებისმიერი სარწმუნოებრივი მდგომარეობა რაიმეთი მაინც ოდნავ დაწინაურებულია სრულ ურწმუნოებაზე. რაც უფრო შედარებით შეგნებულობისა და აღმატებული ცნობიერების ბეჭედი აქვს ამა თუ იმ სარწმუნოებას, მისი მიმდევარისთვის მეტი შანსია, რომ ამ ხორციელ სიცოცხლეში მან ჭეშმარიტ მოძღვრებამდე მისვლა მოასწროს. აი აქეთკენ გზასთან სიახლოვის ნიშნით განიჭვრიტება ეკლესიის მოძღვრისთვის ამა თუ იმ არამართლმადიდებლური სარწმუნოების ღირსება-ნაკლოვანებანი. რა თქმა უნდა, ჩვენ სრულიად ობიექტურად ვამბობთ, რომ ზოგი სარწმუნოება ქრისტიანობასთან უფრო ახლოს არის, თვით ფსევდო ქრისტიანულ სარწმუნოებათა შორის ზოგი უფრო მეტადაა ახლოს მართლმადიდებლობასთან და ზოგი უფრო შორსაა. აქ შეიძლება ასეთი კითხვა დაისვას, რომ თუ ყველა მათგანი მაინც ცხონების მიღმაა და წარწყმედაშია, რაღა მნიშვნელობა აქვს რომელი უფრო ახლოსაა ცხონებასთან და რომელი უფრო შორს, ყველანი ხომ წარწყმედაში არიან? რა თქმა უნდა, თუ რომელიმე პიროვნება ამ სარწმუნოებათა ერთგულებას თავისი სიცოცხლის ბოლომდე შეინარჩუნებს, ეკლესიური სწავლებით ის აუცილებლად ცხონების მიღმაა, მაგრამ ეს სარწმუნოებანი იმის შესაძლებლობას იძლევიან, რომ ვიდრე ამ ქვეყნად ხორცში მყოფობს ესა თუ ის პიროვნება, რაც უფრო დაწინაურებული სარწმუნოების მიმდევარია იგი, უფრო მეტად შეძლებს, რომ გული და გონება გაუხსნას ჭეშმარიტ სარწმუნოებას, უფრო მეტი იმედია მისი გადარჩენისა, რომ მოასწროს მან, ვიდრე გარდაცვალებამდე, ჭეშმარიტ სარწმუნოებასთან მისვლა. შეგნებულობა, გონება, რაც ღვთივდაფუძნებულია ადამიანში, განაპირობებს ამა თუ იმ პიროვნების საკუთარი ნებელობითა და გააზრებულობით, შეგნებულობით სვლას ჭეშმარიტებისკენ. და თუ მისი სარწმუნოებრივი მხარეც ნაკლებ კნინობითი და ნაკლებ დაცემულია, რა თქმა უნდა, იმ მწვერვალთან მისვლა ასეთი პირისთვის უფრო ადვილი იქნება. სრული ურწმუნოებიდან მწვერვალამდე ასვლა კი, ანუ დაცემულობიდან, ქვესკნელიდან მწვერვალამდე ასვლა გაცილებით რთულია, ვიდრე გარკვეული სიმაღლიდან. და თუმცა კი ეს სიმაღლეც ეკლესიური მოძღვრებით იგივე წყვდიადი და იგივე ჯოჯოხეთისეული სიბნელეა, მაგრამ რაღაც სიმაღლიდან მაინც მწვერვალამდე ასვლა გაცილებით უფრო შესაძლებელია, უფრო საიმედოა, უფრო მოსალოდნელია. ამიტომაა, რომ ეკლესიური მოძღვრება ამასაც აუცილებლად ყურადღებას აქცევს, რომ ერთი მხრივ ეკლესიური სწავლებით ყველა სარწმუნოება აბსოლუტურად, როგორც სამოძღვრო სისტემა, ჭეშმარიტების მიღმა დგას, მაგრამ ამავე დროს მათ შორის ხარისხებს განაწესებს იმისდა მიხედვით თუ რომელი უფრო ახლოს არის მართლმადიდებლობასთან და რომელი უფრო შორს, ერთადერთი სასოების პერსპექტივით, რომ უფრო ახლოს მდგომი სარწმუნოებიდან ჭეშმარიტებაში და ცხონებაში შემოსვლისთვის, ამა თუ იმ პიროვნებას გაცილებით მეტი შესაძლებლობა ეძლევა.

123–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=X_Wv7EUn7Lc

არისტიდე ათენელი და მისი აპოლოგეტური ნაშრომი (გაგრძელება)

ჩვენს წინა ორ საუბარში ვეხებოდით აპოლოგეტური ეპოქის ყველაზე უფრო არსებით პრინციპებს, ამ ეპოქის მოღვაწეთა სულიერ დანიშნულებას, ვალდებულებას, წარმომავლობასაც, რომ ისინი ვიდრე გაქრისტიანებამდე ანტიკური მოღვაწეები იყვნენ, ანტიკურ ფილოსოფიაში ღრმად განსწავლულნი, რომლებმაც გაქრისტიანების შემდეგ მთელი თავიანთი ნიჭიერება, თავიანთი მონაცემები, ღირსებანი, ეკლესიური მსახურების სამსახურში ჩააყენეს. ამასთან ვეხებოდით პირველ აპოლოგეტს არისტიდე ათენელს, მის აპოლოგიას, რომელიც XIX ს-ის მიწურულიდან უკვე მკვლევართათვის, მკითხველისთვის ხელმისაწვდომი გახლავთ. ამ აპოლოგიის ერთ ყველაზე უფრო მნიშვნელოვან მომენტად განვიხილავდით არისტიდე ათენელის სწავლებას კაცობრიობის ხარისხების შესახებ, რომ კაცობრიობა ერთ ხარისხოვანი არ არის. ბუნებით ერთია კაცობრიობა, მაგრამ ჭეშმარიტების და ზოგადად სულიერების მხრიდან კაცობრიობის გამსჭვალვის ასპექტით ხარისხები გამოიყოფა, რომელთაგან ყველაზე უფრო მდარე ხარისხი არისტიდესთვის  არის კაცობრიობის ის ნაწილი, ის ადამიანები, რომლებსაც ბუნებითი ძალებისადმი აქვთ რწმენა, ნამდვილი, ჩამოყალიბებული, ფანატიკური რწმენა ანუ აღმერთებენ ბუნების ძალებს, მზეს, მთავრეს, ვარსკვლავებს, ბუნების სტიქიებს, მდინარეს, ხეს და სხვა. მეორე, უფრო დაწინაურებული ნაწილი კაცობრიობისა არისტიდესთვის ესაა ანტიკურ მოაზროვნეთა კრებული, ანტიკური ფილოსოფია, ფილოსოფიურად მჭვრეტელნი და აღმქმელნი ამ სამყაროსი, რომლებიც მართალია ერთღმერთიანობამდე ვერ ადიან, მაგრამ სამყაროს მომწესრიგებელს განჭვრეტენ, როგორც ეს გვაქვს თუნდაც პლატონთან, და რომლებიც მეტნაკლებად ბუნებითი ძალების გაღმერთებიდან უფრო აღმატებული სინამდვილისკენ მაღლდებიან გონებითად. ანუ ანტიკურობა, ელინიზმი არის უფრო აღმატებული საფეხური არისტიდესთვის, ვიდრე ის პირველი, რაც ბუნებითი ძალების გაღმერთებას გულისხმობს. თუ პირველს შეიძლება ეწოდოს ბარბარიზმი, ყველაზე უფრო კნინობითი და დაცემული მდგომარეობა, მეორეს ეწოდება ელინიზმი. მათზე აღმატებულად არისტიდეს შემოაქვს იუდაიზმი, სადაც უკვე გამოკვეთილად ერთ ღმერთიანი სარწმუნოებაა და ეს ერთი ღმერთი არის ყოველთა ზედა აღმატებული, უხილავი, მიუწვდომელი ქმნილებისგან, ყოვლითურთ თვით სრული, ყოვლის შემძლე, საკუთარი არსებობისთვის არ მსაჭიროებელი არცერთი სხვა ქმნილებისა, ყოვლადუზრუნველი და სხვა, რომელიც აღასრულებს შესაქმეს. ამ ნიშნებით იუდაიზმი არისტიდესთვის არის უფრო აღმატებული სარწმუნოება, ვიდრე ელინიზმი და ვიდრე ბარბარიზმი. მაგრამ, როგორც ჩვენ წინა საუბარში გვქონდა ამაზე განხილვა, მიუხედავად ურთიერთ შორის ამგვარი ხარისხობრივი მეტნაკლებობისა და მიუხედავად იმისა, რომ ელინიზმი აღემატება ბარბარიზმს, ხოლო იუდაიზმი აღემატება ელინიზმს, ეს აღმატებულება მაინც არ ნიშნავს რომელიმე მათგანის იმ მწვრვალამდე ასვლას, რაც ჭეშმარიტებას გულისხმობს და რაც აუცილებელ ცხონებას ანიჭებს მის მიმდევრებს. ვერც იუდაიზმი, ვერც ელინიზმი და მითუმეტეს ვერც ბარბარიზმი ვერ აცხოვნებს პიროვნებას, ვერ აცხოვნებს სულს და თუ ამ მოძღვრებათა მიმდევარნი ბოლომე ერთგულნი დარჩებიან მისი (ამ მოძღვრების), ისინი გარდაცვალების შემდეგ აუცილებლად ცხონების მიღმა დარჩებიან, აუცილებლად წარწყმედას მიეცემიან. ის სამეული, რომელსაც აქამდე განიხილავდა არისტიდე, მაინც ერთ ნაწილად მოიაზრება და შინაგანად არის მათ შორის ხარისხობრივი მეტნაკლებობა. მაგრამ ამ სამეულისგან დიამეტრულად გამიჯნულია და გადაულახავი უფსკრულით არის გამოყოფილი მეოთხე ნაწილი კაცობრიობისა. გადაულახავი არა იმ გაგებით, რომ პირველი სამიდან აქეთ ვინმეს, თუკი ის ინებებს, გადმოსვლა ეკრძალება, არამედ იმ გაგებით, რომ შეურევნელია იმ ბიწიერებასთან, იმ დაცემულობასთან, რაც წინარე სამს ახასიათებს და იმ უცხონებლობასთან ეს მეოთხე ნაწილი. ამას გულისხმობს გადაულახაობა, რომ თვით იმ სარწმუნოებათა ბიწიერება ოდნავადაც ვერ შეერევა და შეეზავება ამ მეოთხე უწმინდეს ნაწილს, ამ მეოთხე ჯერ უწმინდეს მოძღვრებას და ამ მოძღვრების წიაღში მყოფ კაცობრიობის ნაწილს, რაც არის ქრისტიანობა და ქრისტიანობის შემთვისებელი და ამღიარებელი ქრისტიანთა ტომი. ქრისტიანთა ტომი ერთ სარწმუნოებად და ერთ მოდგმად კაცობრიობისა წარმოუჩნდება არისტიდე ათენელს, ესაა იგივე ცხონების წიაღი და ცხონებულთა კრებული, რომელსაც ეკლესია ეწოდება, ეკლესია როგორც ცხონებულთა ანდა ცხონებათდა კრებული, ცხონების წიაღი.

ამგვარი ხარისხობრივი დიფერენცირება ჩვენს წინაშე თვალნათლივ წარმოაჩენს იმას, რაზეც წინა საუბარშიც ვსაუბრობდით, რომ ქრისტიანული მოძღვრება მხოლოდ იმით არ იყო დაინტერესებული და იქეთკენ მზერა მიპყრობილი, რომ ცხონებაში მყოფთა ცხოვრება რეგლამენტირებულ ჰყოს და მათ უწინამძღვროს. კაცობრიობის დანარჩენი ნაწილიც ყოველთვის იყო ეკლესიის მეურვეობის ქვეშ, ეკლესიის მჭვრეტელობის ქვეშ მათთვის პერსპექტივის დასახვის მიზანდსახულობით თუ სამოღვაწეო გეზი, წინ მიმავალი გზა საითკენ უნდა განიმზირებოდეს, რა მოძღვრებისკენ უნდა ჰქონდეთ მათ სწრაფვა, რომ ცხონების წიაღს შეერთონ. ანუ მთელი კაცობრიობაა ეკლესიის სამზრუნველო და არა მხოლოდ ქრისტიანები. ამის დადასტურებაა არისტიდე ათენელის ეს შრომა, ამით არის ის უაღრესად ძვირფასი და განსხვავებით იმ ცალკეულ პირთა თუ ჯგუფთა შეხედულებისა, რომ თითქოს ეკლესიური მოძღვრება მხოლოდ ქრისტიანებს განეწესებათ და მხოლოდ ქრისტიანთა მოღვაწეობით იფარგლება, ყველა ჭეშმარიტი მოძღვარი და თვით ეკლესია, როგორც ჭეშმარიტების წიაღი აუცილებლად თავის მზრუნველობას მთელ კაცობრიობაზე ავლენს, ოღონდ ეს მზრუნველობის შინაარსი, რა თქმა უნდა, სხვადასხვაა. ცხონებულთა მიმართ ეკლესიის ზრუნვა სრულიად სხვაა, სასუფევლისკენ წარმართავს მათ და უკვე მიცემული ცხონებითი მარგალიტის შეურყვნელობის დაცვას განაპირობებს მათში, რომ ეს მადლი რაც ეკლესიისგან მიიღეს რჩეულებმა, ანუ იგივე ქრისტიანებმა, რაიმეთი არ შეიბილწოს, მხნეობა შეიძინონ ცხონებაში, მადლმოსილებაში. მაგრამ სრულიად სხვაა ეკლესიის სამოღვაწეო გეზი კაცობრიობის იმ ნაწილისადმი, რომლებიც ჯერ ცხონებაში არ შემოსულან. ეს სამოღვაწეო გეზი გულისხმობს იმ ბნელეთიდან საბელით ანუ თოკით მათ თანდათანობით ამოზიდვას, მათივე ნებით აუცილებლად, იმიტომ, რომ თუ ისინი ამ თოკს არ მოეჭიდნენ, თავისთავად ცხადია საბელის ზე ამოზიდვას ვეღარ გამოჰყვებიან და ვერც ცხონების წიაღში შემოვლენ. შესაბამისად ეკლესიას მთელი კაცობრიობის წინაშე აქვს გადაგდებული ანკესი, რათა ამ ანკესით (ძველ ქართ. სამჭედური), ანდა სულიერი ბადით (ბადე უფრო სახეობრივია და მას ხშირად იყენებენ ეკლესიის მამები) რაც შეიძლება მეტი და მეტი პიროვნება, აქაც ძველ ქართულ ტერმინს გამოვიყენებთ, მოისათხევლოს ანუ სულიერი ბადით შეიპყროს, ჭეშმარიტი მოძღვრება წარმოუჩინოს და ამ მოძღვრებით მათი ცნობიერება მთლიანად დააკავოს, რომ ჭეშმარიტებას შემოუკრიბოს ისინი, ჭეშმარიტების წიაღში შემოიყვანოს და ახლად შვას ცხონებისათვის. აი ეს მესათხევლეობა, მებადურობა, რაც ყოფითი საქმიანობა იყო მოციქულებისა და მაცხოვრის მადლით ისინი სულიერ მებადურებად გარდაიქმნენ კაცობრიობისა, აი ეს სულიერი მებადურეობა ყველა საეკლესიო მოღვაწის მიზანდასახულობა და ვალდებულებაა და, რა თქმა უნდა, მთლიანად ეკლესიისა. ეკლესია არის ის უზენაესი მესათხევლე, მებადური, ღვთივ დადგენილი ამ ქვეყნად, რომელიც ამ სულიერ ბადეს მთელი კაცობრიობის წინაშე მიაფენს, ხოლო ეს სულიერი ბადე სხვა არაფერია თუ არა სამოძღვრო ჭეშმარიტების ყველას წინაშე წარმოჩენა. ეკლესიური მოღვაწეობა მხოლოდ ამ გეზით მიემართება, რომ ის ჭეშმარიტება, გამოცხადებითი სიბრძნე, რაც უფლისგან დაინერგა ამქვეყნად, განმარტებითი წესით ყველასთვის მისაწვდომი ფორმით მთელ კაცობრიობას მიეწოდოს და ეს ჭეშმარიტება უკვე თვითონ მოქმედებს ამ პირთა სულიერებით გამსჭვალვას. თუ მოძღვრება ჭეშმარიტია, შეუძლებელია, რომ ცნობიერებისა და გონიერების მქონე პიროვნება ამ ჭეშმარიტებით, როგორც სულიერი რამ სამჭედურით ანუ ანკესით არ იქნეს დატყვევებული (ამ შემთხვევაში დატყვევებულობა მხოლოდ სიკეთეს გულისხმობს) და მის კვალს შედგომილი, ხოლო ამ კვალზე სვლა, კათაკმევლური სვლა, აუცილებლად ნათლისღების წიაღში, ეკლესიის წიაღში შეიყვანს მორწმუნეს. აი ესაა მიზანდასახულობა საელესიო მოღვაწეობისა და ის აპოლოგეტური ღვაწლი ყოველი პიროვნებისა, რომლებიც ეკლესიურ პასუხისმგებლობას საკუთარ თავზეც განიკუთვნებენ, მათ მოღვაწეობაში ეს სავსებით თვალსაჩინოა. არისტიდე სწორედ ამ ნიშნით გამოყოფს მეოთხე ტომს, ქრისტიანთა ტომს, როგორც სულიერ მებადურს მთელი დანარჩენი კაცობრიობისა, რომ ისინიც ჭეშმარიტების წიაღში შემოიყვანოს. ამიტომ მისი აპოლოგიის ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი, ყველაზე უფრო არსებითი ნაწილი სწორედ ამაზე სწავლებაა, რომ კაცობრიობა ტომებად განიყოფება, ოღონდ ეს ტომები და ეს ნაწილები კაცობრიობისა, კვლავ აღვნიშნავთ, არ ნიშნავს ეროვნულ დაყოფას, არამედ ესაა კაცობრიობის დაყოფა ცნობიერებითი ხარისხების მიხედვით, რომ ზოგი უფრო აღმატებული ცნობიერებისაა, ზოგი უფრო დაკნინებულის, ხოლო მწვერვალი არის ის მაცხოვნებლობითი წიაღი, სადაც აბსოლუტური გასხივოსებულობაა ცნობისა და გონებისა ქრისტიანული მოძღვრებით, უზენაესი ყოვლადწმინდა სამების მადლით. ამიტომ ის მწვერვალი, როგორც მარადის მზიური ელვარებით განათებული, რა თქმა უნდა, ქვე ჩაიმზირება საკუთარ უფსკრულებში, სადაც სხვადასხვა სიმაღლეზე სხვადასხვა ნაწილი კაცობრიობისა მკვიდრობს და რაც უფრო მიახლოებულია რომელიმე ნაწილის ცნობიერება ზეციურ სიმაღლეს, კვლავ აღვნიშნავთ, მისთვის გაცილებით მეტი შესაძლებლობა არსებობს იმისა, რომ ამქვეყნიურ სიცოცხლეში, ხორცში მყოფობის ჟამსვე, სანამ ჭეშმარიტად არსებობს სინანულის შესაძლებლობა, თვალი გაუსწოროს მწვერვალზე აელვარებულ საღვთო ჭეშმარიტებას, გული გაუხსნას მას და თვითონაც აზიდული იქნეს იმ მწვერვალამდე. რაც უფრო დაშორებულია ამ მწვერვალს ვისიმე ცნობიერება ანდა რომელიმე ნაწილის, რომელიმე კრებულის, რომელიმე ერისაც ზოგჯერ, რა თქმა უნდა, ასეთ შემთხვევაში ეს შანსი, ეს შესაძლებლობა იმ მწვერვალამდე ასვლისა გაცილებით ნაკლებია. მაგრამ ყველა წინ უნდა ვიდოდეს ამ ცხოვრებაში, რომ არ უნდა იყოს საკუთარი მოძღვრებით აბსოლუტური შეკავებულობა წინსვლისა და დარწმუნებულობა იმაში, რომ ისინი ჭეშმარიტებაში მყოფობენ, მაშინ როცა ყველა მათგანი ხიბლში მყოფობს. ეკლესიის მამები თუკი რამ საშინელებას და საფრთხეს რომელიმე მოვლენისას ამ ქვეყნად განჭვრეტენ, ერთი უმთავრესთაგანი გახლავთ სწორედ ხიბლისმიერი მდგომარეობა. როდესაც აპოლოგეტები ასეთი დაწვრილმანებით, დამაჯერებლობით, ამგვარი არგუმენტირებით მოძღვრებას გადასცემენ ადრესატს და ეს ადრესატი უმრავლეს შემთხვევაში ან წარმართი ფილოსოფოსია ანდა იუდეველი, ხოლო ისინი მაინც არ ირწმუნებენ და ოდნავადაც არ უგდებენ ყურს ამ არგუმენტებს, არანაირი სხვა საშუალება და შესაძლებობა ჩვენ არ გვრჩება, რადგან ისინი მხოლოდ მათი მოძღვრების ჭეშმარიტებით კი არ არიან შეპყრობილნი, არამედ ხიბლისმიერი მდგომარეობა უხშობს მათ სულიერ მზერას და ეს როგორც რაღაც გაურღვეველი ბადე ცნობიერებისა, მათ ცნობიერებას მარადიულად იმ უმეცრების, ფსევდო ჭეშმარიტების წიაღში ატყვევებს. ამიტომ პიროვნების შემოსვლა ქრისტიანობის წიაღში ჭეშმარიტად უიგივდება თავის დახსნას საპყრობილიდან და ეს თავის დახსნა საპყრობილიდან როგორც ყოფითად არის რთული, რა თქმა უნდა, გაცილებით რთულია სულიერად. და თუ ეს ღვაწლი აპოლოგეტებმა აღასრულეს, ამ სირთულის ფონზე, ალბათ ჩვენს თვალთა წინაშე მათი თავდადებულობის სიდიადე კიდევ უფრო მკვეთრად წარმოჩნდება. შორიდან ჩვენ ვიცით, რომ აპოლოგეტები მოღვაწეობდნენ, ცალკეული შრომები მათ დაწერეს, გარკვეული ნაწილი მოაქციეს ქრისტიანობაზე, მაგრამ ეს ყველაფერი არის სულიერი გრძნობადობის გარეშე წარმოთქმული გარკვეული ფაქტები, ფაქტოლოგიური მონაცემები. მაგრამ გავითვალისწინებთ რა რომ ერთი პიროვნების მოქცევაც კი ურთულეს პროცესს წარმოადგენს, რადგან მხოლოდ ამ პიროვნების წინააღმდეგ არ წარმოებს ბრძოლა და მხოლოდ ამ პიროვნების გამოტაცება არ არის ამ შემთხვევაში სამოღვაწეო სირთულე, აქ ბრძოლა წარმოებს იმ ყველაზე ძნელად დასამარცხებელ მოვლენასთან, რასაც ხიბლი ეწოდება, რომელსაც თავისი ავტორი ჰყავს აუცილებლად, თავისი შემმაგრებელი ჰყავს და შემქმნელი, გარშემომხვევი თვალის და მზერის დამაბნელებელი რაღაც ბადე, წყვდიადის შემქმნელი, და აი ამ ყოველივეს გარღვევა და სინათლის შეტანა იქ სადაც მხოლოდ წყვდიადია და ხიბლისმიერი ცრუ სინათლეა, ამ ყოველივეს აღსრულება უდიდეს ძალისხმევას მოითხოვდა მოღვაწეთაგან. ამიტომ პირველ მოღვაწეთა შორის ჩვენ აუცილებლად, ამ სურათის ფონზე, ჩვენს გონებაშიც ყოველთვის უნდა წარმოვიდგენდეთ აპოლოგეტებს.

მკვეთრი ხაზგასმა ამ მოღვაწეებზე ჩვენგან იმითაა ნაკარნახევი, რომ ეს პირები ფაქტობრივად დღეისათვის დავიწყებულნი არიან. ვფიქრობთ ალბათ არც პირადად ჩვენს შორის და არც საეკლესიო მსახურებაში თითქმის აღარ იხსენიება არც არისტიდე ათენელი, არც არისტონ პელაიელი, არც ათენაგორა ათენელი (ამ ბოლო დროს შეიძლება ითქვას რომ ათენაგორა შემოვიდა საეკლესიო ხსენებაში, იმიტომ რომ უაღრესად სასიკეთო განჩინებით ის წმინდანად შეირაცხა, მისი კანონიზება მოხდა და რადგან ერთი მართლმადიდებლური ეკლესიის მიერ შრაცხილი წმინდანის მოხსენიების უფლება ყველა მართლმადიდებელ ეკელსიას აქვს, აქედან გამომდინარე ჩვენც შეგვიძლია ათენაგორას ვიხსენიებდეთ, ამ ჭეშმარიტად დაუცხრომელ მოღვაწეს ქრისტიანული მოძღვრების გამარჯვებისთვის), იუსტინე მარტვილი ცხადია იხსენიება მაგრამ ძალიან ნაკლებად, ძალიან ნაკლებად არის მის შესახებ ცოდნა დღევანდელ დღეს, ისევე როგორც თეოფილე ანტიოქიელის შესახებ, წმ. ირინეოს ლიონელის და სხვათა შესახებ. მაგრამ ეს პირები გახლდათ ის სულიერი მხედრები II საუკუნისა, რომელთაც მართლაც ურთულეს ეპოქაში მოუხდათ ცხოვრება. ყველა ეპოქა რთული იყო ეკლესიის ისტორიაში, მაგრამ რთულთა შორისაც გამოიყოფა ურთულესი და ალბათ ეს იყოს ურთულესი ეპოქა, რამდენადაც ეკლესიის წინააღმდეგ, ეკლესიის გასაგმირად, მათი გაგებით და მათი სურვილით, რა თქმა უნდა, მრავალი მახვილი იყო განმზადებული და ამ მახვილთა ძლევა, რა თქმა უნდა, ადვილი არ გახლდათ. და ერთ-ერთი დიდი მოასპარეზე აპოლოგეტთა შორის სწორედ არისტიდე ათენელი იყო, რომლის შრომაც, კვლავ აღვნიშნავთ, ღვთის მადლით გამოვლინდა ჩვენს წინაშე და თუნდაც ამ შრომის საფუძველზე კარგად შეგვიძლია განვჭვრიტოთ მისი სამოღვაწეო სიდიადე, მისი საღვთისმეტყველო სიღრმეც, არა მხოლოდ იმ მხრივ, რაც კაცობრიობის ხარისხებად დაყოფას ეხება, არამედ არისტიდესგან საკუთრივ ამ აპოლოგიაში ღვთისმეტყველური გაშინაარსების მხრივაც, იმ შემდეგში უკვე საკმაოდ ცნობილი დებულებისა, რომ შემოქმედის შეცნობა შესაძლებელია ქმნილების გზით, რომ ქმნილება თვით მიგვიძღვის, თვით გვიწინამძღვრებს შემოქმედისკენ. ეს შემდეგში და დღესაც უკვე ტრაფარეტული ფორმულირებაა, რომ ქმნილების ხედვით ჩვენ შემოქმედი უნდა განვჭვრიტოთ, მაგრამ ღვთისმეტყველური გაშინაარსება ამ აზრისა და სწავლებად ჩამოყალიბება სწორედ არისტიდე ათენელის დამსახურება გახლავთ. მან განჭვრიტა, რომ ჭეშმარიტებისკენ სვლა იმ მხრივაც შეუძლია ადამიანს თუ ის შემოქმედის ნაკვალევს განჭვრეტს ქმნილებაში, ის უკვე ურწმუნოებიდან აუცილებლად სარწმუნოებისკენ წარემატება და სარწმუნოებაში შესული პიროვნება, რომელსაც შემოქმედისა სწამს, უკვე საკუთრივ ამ სარწმუნოებაში უნდა დაწინაურდეს, ზღურბლი კი მას უკვე (ურწმუნოებიდან სარწმუნოებაში შესვლა) გადალახული ექნება. რადგან როდესაც პიროვნებას სრული შემთხვევითობა სჯერა ყველაფრისა, მას არ სწამს შემოქმედისა და მთელი ეს სამყარო თვითნებურად და ყოველთვის არსებულად მიაჩნია, რა თქმა უნდა, ასეთი პიროვნება ვერასოდეს სულიერად და ცნობიერად ვერ დაწინაურდება, რადგან ამ სამყაროში შემთხვევითობაა თუ ზოგჯერ სრულიად გაუთვლელი მოვლენები, ეს ყველაფერი მაინც ამ სამყაროს ნაწილია. და თუ პიროვნებისთვის არანაირი შემოქმედებითი წინაგანგება არაფერს არ ახლავს, არ არსებობს მისთვის საიქიო, არ არსებობს  უკვდავება და ღვწაც, ღვაწლიც, მაშინ ცნობიერების წარმატებაც რა მიზანდასახულობას უნდა ჰგულობდეს. როდესაც მიზანი არ არსებობს მაშინ წინსვლასაც აზრი ეკარგება, ამგვარ სწავლებაში კი, რაც ურწმუნოებას, ათეიზმს გულისხმობს, რა თქმა უნდა მიზანი არ არსებობს. მიზანი იფარგლება მხოლოდ ამქვეყნიური ცხოვრებით, რომელიც (ამქვეყნიური ცხოვრება) დასრულებადია, რაც იმას ნიშნავს, რომ ამ ადამიანთა მიზანიც დასრულებადია. რადგან ამქვეყნიური ცხოვრება ჩვენთვის კვდომადია, ჩვენ ვკვდებით ამ ცხოვრებისთვის თუ ეს ცხოვრება კვდება ჩვენთვის ამ შემთხვევაში ამას არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს, მთავარი ისაა, რომ ეს ცხოვრება ჩვენთვის განქარვებადია. შესაბამისად რაწამს დადგება ჟამი და ეს ცხოვრება ჩვენთვის განქარდება, თუ ამ ცხოვრებით იფარგლებოდა ჩვენი მიზანი, მაშინ ეს მიზანიც განქარდება. ასე რომ მიზანი თუ ვინმეს ამ ვეყნად ცხოვრებაში აქვს და ის ათეისტია, თავისთავად ცხადია ეს მიზანი არის დროებითი, ლოკალური, მომენტალური და მას მიზანი აღარც შეიძლება დაერქვას. ესაა რაღაც სრულიად შეუცნობელი, შეუგნებელი, ყოველგვარი აღმატებული განზრახულობის გარეშე ადამიანის ცხოვრება ამქვეყნად, რაც დიდად არ განსხვავდება ცხოველის სიცოცხლისგან, ცხოველსაც თავისი ამქვეყნიური ყოფითი მიზნები აქვს, რომ საკვები მოიპოვის, შთამომავლობა გააჩინოს და არაფრით მათ მოღვაწეობას არ აღემატება ცნობიერებითი თვალსაზრისით იმ პირთა ამქვეყნიური ცხოვრება, რომლებიც სრულ ურწმუნოებაში, ათეიზმში არიან. ასე რომ პირველი მიჯნა ესაა ურწმუნოებიდან სარწმუნოებაში შესვლა, რისი აღსრულებაც, არისტიდეს სწავლებით, შესაძლებელია ქმნილების განჭვრეტით. ადამიანი თუ თავის გონებას ქნილებას მიაპყრობს შეუძლებელია, რომ ქმნილების მიღმა მან შემოქმედი არ დაინახოს. ეს უზენაესი სამყარო, რომელსაც შედგენილობა აქვს, რა თქმა უნდა, ფლობს შინაგან თვისებებს იმისას, რომ ჩვენ გამოგვივლინოს, გამოგვიცხადოს შემოქმედი და ამ ნიშანთა სისტემის წვდომა, ცხადია, თითქმის ყველა ადამიანისთვისაა შესაძლებელი ვინც კი მოიცლის და თავისი გონების თვალს აქეთკენ მიაპყრობს. აი ეს სწავლება გამოკვეთა არისტიდემ, რომ ქმნილებას, შესაქმეს ამ მხრივაც უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ყველა ჩვენთაგანის ცნობიერებისთვის, რადგან მათზე დაკვირვებით შემოქმედის რწმენამდე ავმაღლდებით. ისევე როგორც ზღვაში მიმავალი გემის მოძრაობაზე დაკვირვებით, თუმცა ჩვენ მესაჭეს ვერ ვხედავთ, აუცილებლად იმ მესაჭის არსებობამდე გონებრივად ავმაღლდებით და ამ მესაჭის არსებობას აუცილებლად ვირწმუნებთ, ხოლო ის უზენაესი მესაჭე, ყოვლის მპყრობელი, სამყაროს წარმმართველი, ჩვენს სულიერ თვალთა წინაშე, არისტიდეს სწავლებით, ცნობიერდება მას შემდეგ, რაც მის ნამოქმედარს, მისგან ქმნილს გონების თვალით განვჭვრეტთ, სადაც შემოქმედის ნაკვალევი ყველგან სახეზეა და წარუხოცელია.

124–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=0AEV56Qdi-U

ავტორი: ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი ედიშერ ჭელიძე

კავებით ([]) აღნიშნულია წუთობრივი მონაკვეთები