წმიდა დიონისე არეოპაგელი - საღვთო სახელთა შესახებ

თანახუცეს⁽²⁾ ტიმოთეს დიონისე ხუცესი საღვთო სახელთა შესახებ¹

 

თავი I

[რა არის სიტყვის მიზანი და რა არის საღვთო სახელთა შესახებ გადმოცემა]²

[5]1. ახლა კი, ჰოი ნეტარო, “საღვთისმეტყველო განწესებათა”³⁽³⁾ შემდეგ, როგორც საწვდომია, საღვთო სახელთა ახსნაზე გადავიდეთ. ხოლო ახლაც წინასწარგანსაზღვრული იყოს ჩვენთვის [წმინდა] ნასიტყვაობათა⁴ რჯულდება: შევეკრძალოთ⁵ ღვთის შესახებ თქმულთა ჭეშმარიტებას “არა ადამიანური სიბრძნის სარწმუნო სიტყვე[6]ბის მიერ”⁽⁴⁾, არამედ ღვთისმეტყველთა სულითაღძრული ძალის “გაცხადებით” (შდრ. I კორ. 2,4), რომლის გზითაც უთქმელთ და უცოდნელთ უთქმელად და უცოდნელად შევერთვებით ჩვენეული აზრისმიერი და გონისმიერი⁶ ძალისა და მოქმედების ერთობისამებრ.

ამიტომ, არანაირად არ გაიბედება არც თქმა, არც რაიმეს გააზრება ზეარსი და ფარული ღმრთეების შესახებ⁽⁵⁾ იმათ გარდა, რაც წმინდა ნასიტყვაობათაგან ღვთისსახოვნად თქმულა ჩვენდამი, რადგან სიტყვაზე, გონებაზე და არსებაზე უზემოეს ამ ზეარსულობას⁷⁽⁶⁾ [ეთვისება] უცოდნელობა⁸. თვით მას უნდა განეკუთვნოს ზეარსი მეცნიერება⁽⁷⁾, [ჩვენ კი] იმ ზომით ავიხედოთ აღმართისაკენ, რა ზომითაც გასცემს თავის თავს ღმერთმოთავეობით⁹ ნასიტყვაობათა სხივი⁽⁸⁾ და უზენაეს ელვარებათა მიმართ საღვთოთადმი მრთელცნობიერებით¹⁰⁽⁹⁾ და სიწმინდით შემოვიზღუდოთ; რადგან, - თუ[7]კი გვმართებს რაიმეთი ვერწმუნოთ ყოვლადბრძენ და უჭეშმარიტეს ღვთისმეტყველებას⁽¹⁰⁾, - თითოეული გონების შესაფერისად ცხადდებიან და განიჭვრიტებიან საღმრთონი⁽¹¹⁾, როდესაც ღმერთმოთავეობითი სიკეთე მაცხოვნებელი სამართლიანობით⁽¹²⁾ ღვთივღირსეულად განზღუდავს განზომილებაში მყოფთაგან [თავის] განუზომელობას⁽¹³⁾, როგორც [მათთვის] ვერდასატევს.

როგორც მოუხელთებელია ⁽¹⁴⁾ და ვერდასანახია გრძნობადთათვის გონისეულნი და ნაძერწობასა¹¹ და გამოსახულებაში მყოფთათვის – მარტივნი და გამოუსახველნი, აგრეთვე, სხეულების აღნაგობათამებრ¹² დასახულთათვის – უსხეულოთა შეუხებელი და უაღნაგობო (ασχημάτιστος) დაუსახველობა, ჭეშმარიტების იმავე სიტყვისამებრ, [8]არსებებზე ზემდებარეა ზეარსი უსაზღვროება და გონებებზე [ზემდებარეა] ზეგონებისეული ერთობა. და ყოველი გააზრებისათვის (διανοὶαις) გაუაზრებელია გააზრებაზე უზემოესი ერთი, ვერარა სიტყვით ვერსათქმელი ზესიტყვიერი კეთილი, ერთება, ყოველი ერთების ერთმყოფელი⁽¹⁵⁾, ზეარსი არსება, გონება უგონებო (ανοητος) და სიტყვა ვერსათქმელი, უსიტყვოება, უგონებობა (ανοηὶα) და უსახელობა, არცერთი არსისებრ არ მყოფი და ყველასათვის არსებობის მიზეზი, ხოლო იგივე “არაარსი”, როგორც მიმღები ყოველი არსებისა, და როგორადაც, შესაძლოა, თვით მას თავისი თავის შესახებ უფლებრივად (κυριως)¹³ და მეცნიერულად (επιστητώς)¹⁴ წარმოეჩინა.

2. როგორც ითქვა, ამ ზეარსი და ფარული ღმრთეების შესახებ არ გაიბედება არც თქმა, არც რაიმეს მოაზრება იმათ გარდა, რაც წმინდა ნასიტყვობათაგან ღვთისსახოვნად თქმულა ჩვენდამი, რადგან როგორც თვით მან თავისი თავის შესახებ კეთილღირსეულად გადმოგვცა [წმინდა] ნასიტყვეობაში, მისი, - რაც კი არის ის, - მეცნიერება⁽¹⁶⁾ და ხედვა ყველა არსისათვის მიუვალია, როგორც ყველასაგან ზეარსულად განცალკევებულისა. და ღვთისმეტყველთაგან ბევრს ჰპოვებ, რომლებიც არა მხოლოდ როგორც “უხილავსა” და "გარეშეუცველს”, უგალობენ მას, არამედ, ამასთანავე, როგორც “მიუგნებელსა” და “მიუკვლეველს”, რადგან არ არის არანაირი კვალი მისი ფარული უსაზღვროებისაკენ⁽¹⁷⁾ გასულებისა¹⁵.

მაინც, ეს კეთილი მთლიანად უზიარებელი არ არის⁽¹⁸⁾ არცერთ [9]არსთან, არამედ იგი, თავის თავში ზეარსი⁽¹⁹⁾ სხივის მკვიდრად დამამყარებელი, კეთილღირსეულად საჩინოვდება არსთაგან თითოეულისათვის შესაფერისი გამობრწყინებების გზით. და, წვდომისებრ, მისდამი, ხედვის, ზიარებისა და მსგავსებისაკენ ზეაიზიდავს წმინდა გონებებს, რომლებიც როგორადაც ნებადართულია, სიწმინდის ღირსებისამებრ მიეახლებიან⁽²⁰⁾ კიდეც მას და არც შეზომილად (ἐναρμονὶως) გაცემული ღმერთმჩენეობის (θεοφανεὶας) ზევით (სიტყვ. “უფრო ზემოთასკენ”) უძლურად კადნიერდებიან⁽²¹⁾, არცთუ დაღმართისაკენ დაცურდებიან უდარესისადმი დათმობის გამო, არამედ კეთილმდგომარედ და მოუდრეკლად ზეაიზიდებიან მათზე მინათებული სხივისკენ და ნებადართულ გაბრწყინებათა შესაფარდისი ტრფობით [და] წინდა კრძალვით მრთელცნობიერად და სპეტაკად აფრთოვანდებიან.

3. მიდევნებულები ამ ღმერთმოთავეობით სასწორს (რაც მართავს, აგრეთვე, ზეციურ არსებათა¹⁶ მთელ წმინდა მწყობრთ), ერთი მხრივ, გონებაზე და არსებაზე უზემოეს დაფარულობას⁽²²⁾ ღმერთმოთავეობისას⁽²³⁾ გონების არაგამომეძიებელ და წმინდა კრძალვათა მიერ, მეორე მხრივ კი, გამოუთქმელ [მოვლენებს] მრთელცნობიერი დუმილით მივაგებთ პატივს და წმინდა ნასიტყვობათა გზით ჩვენდამი გამოშუქებულ ელვარებათა მიმართ ზეავიზიდებით და მათგან ზექვეყნიურად განათებულებს მათ მიერვე გზა გვინათდება (φωταγωγούμεθα) ღმერთმოთავეობითი საგალობლისაკენ¹⁷ და წმინდა გალობისმეტყველებათა მიმართ დავისახებით, რომ ვიხილოთ კიდეც ჩვენდა შესაფარდისად მათგან მონიჭებული ღმერთმოთავეობითი სინათლეები და ვუგალობოთ კიდეც ყველა წმინდა ნათელჩენის კეთილმომცემ დასაბამს⁽²⁴⁾, ისე როგორც ეს მანვე გადმოგვცა თავისი თავის შესახებ წმინდა ნასიტყვეობაში; მაგალითად, რომ არის ის ყოველივეს მიზეზი, დასაბამი, არსება, სიცოცხლე, აგრეთვე, ერთი მხრივ, მისგან გამოვარდნილთა უკუხმობა და აღდგომა¹⁸⁽²⁵⁾, მეორე მხრივ კი, ღვთისსახოვნების გახრწნისაკენ დაცურებულთა განახლება და ახალდასახულობა (αναμὁρφωσις), აგრეთვე, წმინდა სიმყარე მათთვის, რომლებიც უწმინდური რამ რყევით შეძრულ იქნენ, ხოლო მედეგთათვის [10]სიმტკიცე და მისკენ ამსვლელთათვის ზეამზიდველი მარჯვენა (სიტყვ. “ზეამზიდველი ხელითაყვანა”) და ნათელქმნადთა გაბრწყინება⁽²⁶⁾ და სრულქმნადთა სისრულეთმოთავეობა¹⁹ და გაღმრთობადთა ღმერთმოთავეობა და მარტივქმნადთა სიმარტივე და შეერთებადთა ერთობა, ყოველი დასაბამის ზეარსულად ზედასაბამიერი დასაბამი²⁰ და დაფარულის, რამდენადაც ნებადართულია, კეთილი მბოძებელი და, მარტივად რომ ვთქვათ, ცოცხალთა სიცოცხლე⁽²⁷⁾ და არსთა არსება, ყოველი სიცოცხლისა და არსების დასაბამი და მიზეზი, რადგანაც მისი სიკეთის შედეგად არსებობაში შემოდიან და შემტკიცდებიან არსნი.

4. ესენი საღვთო ნასიტყვობათა მიერ გაგვენდო²¹, [შენ კი] იმასაც იპოვი, რომ ღვთისმეტყველთა, შეიძლება ითქვას, ყველა წმინდა გალობისმეტყველება (ὐμνολογὶαν) ღმერთმოთავეობის კეთილმოქმედებით გამოვლინებებს გაცხადებითად⁽²⁸⁾ და გალობითად შეუწყობს საღვთო სახელებს, რის გამოც თითქმის ყველა საღვთისმეტყველო შრომაში ვხედავთ ღმერთმოთავეობას, წმინდად ნაგალობებს, როგორც “მხოლოობასა” და “ერთებას”⁽²⁹⁾ ზებუნებისეული დაუნაწილებლობის სიმარტივისა და ერთობის გამო, რომლის მიერაც, როგორც ერთმყოფელი ძალისაგან, ვერთიანდებით და, ზექვეყნიურად თანაშეიწყობიან რა (სიტყვ. “თანაშეიკვეცებიან რა” – συμπτυσσὁμενων) ჩვენეული დანაწილებული განსხვავებულობანი⁽³⁰⁾, ღვთისსახოვან მხოლოობასა და ღვთისმბაძველ ერთობაში თანაშევიკრიბებით.

[ხოლო უხმობენ მას], როგორც “სამებას” ზეარსი წარმომშობლობის სამგვამოვანი გაცხადების გამო²²⁽³¹⁾, რომლისგანაც არის და “წოდებულია ყოველი მამობა”⁽³²⁾ ცაში და მიწაზე” (შდრ. ეფეს. 3,15; მათე 28,18); [უხმობენ], როგორც არსთა “მიზეზს”, რადგან ყველაფერი არსებობაში მოვიდა მისი არსმყოფელი სიკეთის შედეგად; როგორც “ბძენსა” და “მშვენიერს”, რადგან ყოველი არსი⁽³³⁾, უხრწნელად დამცველი საკუთარი ბუნების [თვისებებისა], აღსავსეა ყოველი საღვთო ჰარმონიითა და წმინდა სიტურფით (ευπρἐπεια); [უხმობენ] განსაკუთრებით, როგორც “კაცთმოყვარეს”, რადგან ჩვენებრ [ადამიანებს] ჭეშმარიტად მთლიანად (ὁλικως)⁽³⁴⁾ ეზიარა მის გვამოვ[11]ნებათაგან ერთში²³, თავისკენ ზე უხმო რა და ზე აიყვანა ადამიანური უდარესობა (სიტყვ. “უკანასკნელობა” – έσχατὶα), რისგანაც გამოუთქმელად შეზავდა (συνετέθη)²⁴ მარტივი იესო და დროითი განგრძობადობა (παράτασιν χρονικήν)⁽³⁵⁾ მიიღო მარადიულმა და ჩვენეული ბუნების შიგნით იქმნა ის, ვინც ყოველგვარი ბუნების ყოველი წესისაგან ზეარსულად გამდგარია საკუთარ [თვისებათა] უცვლელი და შეურეველი⁽³⁶⁾ დამყარებითურთ.

და რაც კი სხვა ღმერთმოქმედებითი სინათლეები⁽³⁷⁾ მოგვანიჭა ჩვენ გაცხადებითად, [წმინდა] ნასიტყვობათა კვალობაზე, ჩვენი საღვთო წინამძღვრების ფარულმა გადმოცემამ⁽³⁸⁾, ამათ განდობილი ვართ ჩვენც, ერთი მხრივ, ახლა, როდესაც [საღვთო] ნასიტყვობათა და იერარქიულ გადმოცემათა კაცთმოყვარეობა წმინდა ფარდების გზით⁽³⁹⁾ გრძნობადთა შიგნით გონისეულებს და არსთა შიგნით ზეარსებულებს მიმოფარავს და დასახულობებსა და გამოსახულებებს²⁵ შემოაცმევს დაუსახველთ და გამოუსახველთ და ზებუნებისეულ და უაღნაგობო სიმარტივეს ნაწილედი სიმბოლოების⁽⁴⁰⁾ ნაირგვარობაში მრავალყოფს და შეძერწავს, მაშინ კი, როცა უხრწნელები და უკვდავები გავხდებით⁽⁴¹⁾ და მივაღწევთ ქრისტესსახოვანსა და უნეტარეს მოსვენებას (λἡξεως), “ყოვლითურთ უფალთან ვიქნებით” (I თეს. 4,17), თანახმად სიტყვისა, ავსებულები, ერთი მხრივ, მისი ხილვადი ღმერთმჩენეობით⁽⁴²⁾ ყოვლადწმინდა ხედვათა შორის, რაც უცხადესი ბრწყინვებით მიმოგვანათებს, როგორც მოწაფეებს იმ უსაღვთოესი ფერიცვალების დროს, მეორე მხრივ კი, წილმქონეები²⁶ მისი გონისეული ნათლისმოცემისა უვნებელი და უნივთო გონებით, [12]აგრეთვე, [წილმქონეები] გონებაზე უზემოესი ერთობისა ზენათელი სხივების უცოდნელ და ნეტარ ზედმოტყორცნათა (ἐπιβολαὶς) წიაღ, ზეციურ გონებათა უფრო საღვთო მბაძველობის გზით⁽⁴³⁾, რადგან “ანგელოზთა სწორნი” ვიქნებით და “ძეები ღმრთისა, ვართ რა აღდგომის ძეები” (ლუკა 20,36), როგორც ამბობს ნასიტყვობათა ჭეშმარიტება.

ახლა კი, როგორც ჩვენთვის საწვდომია, საღვთოთათვის საკუთრივი სიმბოლოებით ვისარგებლებთ და მათგან კვლავ გონისეულ სანახაობათა⁽⁴⁴⁾ მარტივი და შეერთებული ჭეშმარიტებისაკენ თანაზომიერად ზეავიზიდებით და ღვთისასახოვანთა ყოველგვარი ჩვენეული გააზრების შემდეგ, დავაცხრობთ რა ჩვენს გონისმიერ მოქმედებებს⁽⁴⁵⁾, რამდენადაც ნებადართულია, მივეახლებით ზეარს სხივს, რომელშიც ზეგამოუთქმელად წინადაარსებულია (προυφἐστηκεν)⁽⁴⁶⁾ ყოველგვარ ცოდნათა ყოველი ზღვარი, რომლის არც მოაზრება არის შესაძლებელი,(47] არც თქმა, არც საერთოდ რამენაირად ხედვა, რადგან იგი განცალკევებულია ყველაფრისაგან და ზეუცოდნელია და თავის თავში ყოველი არსობრივი ცოდნისა და ძალის სასრულით⁽⁴⁸⁾ ზეარსულად წინასწარშემცველია, - და თანაც ყველასი, - ამასთან, გარეშეუცველი ძალით ყველა ზეციურ გონებაზე ზედამყარებულია, რადგან თუკი არსებებისა არის ყველა ცოდნა⁽⁴⁹⁾ და [თუ] არსებებში აქვთ მათ ზღვარი, ის ვინც ყველა არსებაზე მიღმიერია, ყველა ცოდნისგანაც განცალკევებულია.

5. და მართლაც, თუკი უმჯობესია იგი ყოველ სიტყვაზე და ყოველ ცოდნაზე და [თუ] მთლიანად დამყარებულია გონებისა და არსების ზემოთ, არის რა ყოველივეს გარეშემცველი და თანაშემცველი და წინასწარშემცველი, თვით კი ყველასაგან მთლიანად მიუწვდომელი, [ისე რომ] არც გრძნობაა მისი, არც წარმოსახვა⁽⁵⁰⁾, არც ნაფიქრობა (δὸξα), არც სახელი, არც სიტყვა, არც შეხება⁽⁵¹⁾, არც მეცნიერება, - როგორ უნდა გამოვიკვლიოთ სიტყვა “საღვთო სახელთა” შესახებ, უწოდებლად და სახელზე უზემოესად⁽⁵²⁾ წარმოჩნდება რა ზეარსი ღმრთეება.

არამედ რაც გვითქვამს, როდესაც “საღვთისმეტყველო განწესებებს”⁽⁵³⁾ ვაყალიბებდით, ის ერთი, უცოდნელი, ზეარსი, იგივე კეთილი, - რაც არის, ვამბობ, სამობითი ერთება, თანაღმერთი⁽⁵⁴⁾ და თანაკეთილი, - [მისი] არც თქმა, არც მოაზრება არ არის შესაძლებელი. არამედ წმინდა ძალების ანგელოზთღირსი ერთობანიც⁽⁵⁵⁾, რომლებიც უნდა ითქვას, როგორც ზეუცოდნელი და ზენათელი სიკეთის [13]“ზედმიტყორცნანი” ან “შეწყნარებანი” (ἐἱτε έπιβολάς, ἐἱτε παραδοχάς), ვერსათქმელნიც არიან და უცოდნელნიც და არსებობენ მარტოდენ იმ ანგელოზებში, რომლებიც ანგელოზურ ცოდნაზე აღმატებულად არიან მათი ღირსნი.

მათდამი, როგორც საწვდომია, ანგელოზთმბაძველობი-თად შეერთებული ღვთისასახოვანი გონებები⁽⁵⁶⁾ (რადგანაც, ყოველი გონისმიერი მოქმედების დაცხრომისას⁽⁵⁷⁾, გაღმრთობილ გონებათა ამგვარი შეერთება ხდება ზეღმერთ სინათლესთან) უმეტესი უფლებრივობით (κυριώτατα) უგალობენ მას ყველა არსის ჩამოკლების გზით⁽⁵⁸⁾, ჭეშმარიტად და ზებუნებისეულად ნათელია რა მათთვის (მისდამი უნეტარესი ერთობის შედეგად), რომ იგია მიზეზი ყველა არსისა, თვით კი არ არის არაფერი⁽⁵⁹⁾, როგორც ყველასაგან ზეარსულად განცალკევებული.

ამგვარად, არ არის ნებადართული, რომ ღმერთმოთავეობითი ზეარსულობა, - რაც კი რამ არის ეს ზესიკეთისეული ზეარსებობა, - ან სიტყვად ან ძალად ან გონებად ან ცხოვრებად ან არსებად იგალობოს ვინმემ იმათგან, რომლებიც ყველა ჭეშმარიტებაზე უზემოესი ჭეშმარიტების მოტრფიალენი არიან, არამედ [უნდა უგალობონ], როგორც ყოველგვარი ნათვისობისაგან (έξεως)²⁷⁽⁶⁰⁾, მოძრაობისაგან, ცხოვრებისაგან, წარმოსახვისაგან, ნაფიქრობისაგან (δόξης), სახელისაგან, სიტყვისაგან, აზროვნებისაგან, მოაზრებისაგან, არსებისაგან, დგომისაგან, დამყარებისაგან, ერთობისაგან, ზღვრისაგან, უსაზღვროებისაგან, - ყველაფრისაგან, რაც კი არსია, ზეაღმატებით განცალკევებულს. ხოლო რადგანაც იგი, როგორც სიკეთის მყოფობა (ῦπαρξις), თვით არსებობით არის ყველა არსისი მიზეზი, ღმერთმოთავეობის ეს კეთილმოთავეობითი წინაგანგება⁽⁶¹⁾ ყველა [მის მიერ] [14]ნამიზეზევისაგან (αὶτιατών) უნდა იქნეს ნაგალობები, რადგან სწორედ მის გარშემოა და მის გამოა ყველა, “და იგი არის ყველაზე წინ და ყველაფერი მასში შემტკიცდა” (შდრ. კოლ. 1,17; რომ. 11,36); და მისი არსებობით არის ყველაფრის შემოყვანა და დაარსება (ῦπόστασις) და მას ეშურება ყველა: ერთი მხრივ, “გონისმიერნი” დ “აზრისმიერნი⁽⁶²⁾ ცოდნითად, მეორე მხრივ კი, მათზე დაკლებულნი გრძნობადად, და სხვები ცოცხლობითი მოძრაობით²⁸ ან არსობრივი და ნათვისობითი უნარის მიხედვით.

6. სწორედ ამიტომ, იციან რა ეს ღვთისმეტყველებმა, უსახელოდაც უგალობენ მას და ყველა სახელითაც; უსახელოდ, ერთი მხრივ, როდესაც ამბობენ, რომ თვით ღმერთმოთავეობამ სიმბოლური ღმერთმჩენეობის²⁹ ერთ-ერთ საიდუმლო ხილვაში გაკიცხა ის, ვინც უთხრა მას: “რა არის შენი სახელი”? (შესაქ. 32,20), და თითქოსდა გააშორა მან იგი ყოველგვარი ღმერთსახელდებითი ცოდნისაგან, უთხრა რა, ერთი მხრივ: “რის გამო იკითხავ ჩემს სახელს?” და, მეორე მხრივ: ეს არის: “საკვირველი” (შესაქ. 32,20; მსაჯ. 13,18). ანკი არ არის იგი მართლაც “საკვირველი სახელი” (შდრ. ფს. 8,2), “რაც უზემოესია ყველა სახელზე” (ფილ. 2,9), რაც უსახელოა, რაც “ყველა სახელდებულ სახელზე” ზედამყარებულია – ან “ამ საუკუნეში” ან “სამომავლოში” (ეფეს. 1,21)?

მრავალსახელიანად [უგალობენ], მეორე მხრივ, როცა კვლავ მას დაიმოწმებენ, როდესაც ამბობს: “მე ვარ არსი” (გამოს. 3,14), “სიცოცხლე” (იოანე 11,25; 14,6), “სინათლე” (იოანე 8,12), “ღმერთი” (გამოსვლ. 28,13), “ჭეშმარიტება” (იოანე 14,6), და როცა თვით ეს ღმრთივბრძენნი ყოველთა მიზეზს მრავალსახელიანად უგალობენ ყველა ნამიზეზევისაგან, როგორც კეთილს, როგორც მშვენიერს, როგორც ბრძენს, როგორც საყვარელს, როგორც ღმერთთა ღმერთს, როგორც უფალთა უფალს, როგორც “წმინდათა წმინდას”, როგორც საუკუნოს⁽⁶³⁾, როგორც არსს, როგორც საუკუნეთა მიზეზს, როგორც სიცოცხლის მბოძებელს, როგორც “სიბრძნეს”, როგორც “გონებას”, როგორც სიტყვას, როგორც მცოდნეს, როგორც ყოველგვარი ცოდნის ყველა საუნჯის წინასწარმქონეს, როგორც ძალას, როგორც შემძლეს, [15]როგორც მეფეთა მეფეს, როგორც დღეებით ძველს, როგორც უბერებელს⁽⁶⁴⁾ და უცვლელს, როგორც ხსნას, როგორც სამართლიანობას, როგორც განწმენდას, როგორც გამოსყიდვას, როგორც სიდიდით ყველაზე აღმატებულს და როგორც მსუბუქ ნიავში⁽⁶⁵⁾ [ჩენილს]. ამასთან, ამბობენ, რომ გონებათა შიგნითაც არის იგი და სულებშიც, სხეულებშიც, ცაშიც და მიწაშიც და თანაც ერთსა და იმავეში ერთი და იგივე (ἐν ταῦτω τον αῦτόν), ქვეყნიერების შიგნით [მყოფი], ქვეყნიერების გარემომცველი (περικόσμιὸν), ზექვეყნიური, ზეციური, ზეარსი, მზე, ვარსკვლავი, ცეცხლი, წყალი, ქარი, ცვარი, ღრუბელი, ლოდი და კლდე, - ყველა არსი და არცერთი არსთაგან.

7. ამგვარად, ყოველთა მიზეზს და ყველაფრის ზევით მყოფს უსახელობაც⁽⁶⁶⁾ ეთანადება (ἐφαρμόσει) და არსთა ყველა სახელიც, რომ უმეტნაკლებოდ (ακριβως) იყოს ყოველთა მეუფება და მის გარშემო იყოს ყველა და მასზე, როგორც მიზეზზე, როგორც დასაბამზე, როგორც ზღვარზე, დამოკიდებული [იყოს ყველა] და იგი, ნასიტყვობისებრ, იყოს “ყველა ყველაში”⁽⁶⁷⁾ (I კორ. 15,28) და ჭეშმარიტად უგალობენ მას, [როგორც] ყოველთა დამაარსებელს (ῦπόστατις), მეწინამძღვრეობითს (ἀρχηγική), მესრულეობითს (τελειώτική), შემამტკიცებლობითს, დამცველობასა და კერიას⁽⁶⁸⁾, თავისი თავისკენ მომაქცეველობითს, და ამასთან, [მომაქცეველობითს] შეერთებულად, მოუხელთებლად (ἀσχετως), განცალკევებულად, რადგან არ არის იგი მხოლოდ შემტკიცების ან ცხოვრების ან კიდევ მესრულეობის მიზეზი, რომ მხოლოდ ამათუიმ წინაგანგების მიხედვით ყოფილიყო სახელდებული სახელზე უზემოესი სიკეთე, არამედ ყველა არსი მარტივად⁽⁶⁹⁾ და შემოუსაზღვრელად წინასწარმოიცვა მან თავის თავში მისი ერთი და ყოვლისმომიზეზე (παναιτὶος) წინაგანგების ყოვლადსრულ სიკეთეთა მიერ და ყველა არსისაგან თანაშეწყობილად (έναρμονἱως) იგალობება და იწოდება იგი.

8. სწორედ ამიტომ, ღვთისმეტყველები პატივს მიაგებენ (πρεσβεῦουσι) არა მხოლოდ ამ ღვთისსახელებს, რაც ყოვლადსრული ან ნაწილედი წინაგანგების თუ წინაგანგებული [მოვლენების] [სახელებია], არამედ ისინი ზოგჯერ საღვთო რამ ჩვენებების მიხედვითაც⁽⁷⁰⁾, რომელთა მიერ წმინდა ტაძრებში⁽⁷¹⁾ თუ სადმე სხვაგან მესაიდუმლეები ან წინასწარმეტყველები გასხივოსნებულად, სხვადასხვა მიზეზად და ძალად სახელდებენ ზენათელ და ზესახელ სიკეთეს, და მას ადამიანურ თუ ცეცხლოვან ანდა ოქროვერცხლოვან დასახულობებსა და გამოსახულებებს შემოაცმევენ და უგალობენ მის თვალებს, ყურებს, კულულებს, პირისახეს, ხელებს, ბეჭებს, ფრთებს, მკლავებს, [16]ზურგს, ფეხებს. ასევე, შემოაძერწავენ მას გვირგვინებს, საკარცხულებს⁽⁷²⁾, სასმისებს, თასებს და სხვა დანარჩენს, რაც კი საიდუმლოა, რომელთა შესახებ ძალისამებრ ვიტყვით “სიმბოლურ ღვთისმეტყველებაში”³⁰⁽⁷³⁾.

ახლა კი, ნასიტყვაობათაგან შევკრებთ რა, რაც კი წინამდებარე შრომას ეთვისება და ვისარგებლებთ რა ზემოთქმულთა მიერ, როგორც რამ კანონით, მათდამი მზერამიპყრობილნი დავწინაურდეთ გონისეული ღვთისსახელების ახსნისაკენ და, როგორც ამას მარადის განაჩინებს იერარქიული⁽⁷⁴⁾ რჯულდება მთელ ჩვენეულ ღვთისმეტყველებაზე, ღმერთმჭვრეტელობითი გონებით განვჭვრიტოთ ღვთისსახოვანი³¹⁽⁷⁵⁾, უფლებრივად რომ ვთქვათ, ხედვანი და წმინდა ყურნი⁽⁷⁶⁾ მივუპყროთ წმინდა ღვთისსახელების ახსნას, დავამყარებთ რა, თანახმად საღვთო გადმოცემისა, სიწმინდეებს წმინდანთა შორის და გავაცალკევებთ რა მათ გაუნდბელთა სიცილისა და დაცინვისაგან, უფრო კი თვით იმათ, თუკი ასეთები საერთოდ ადამიანები არიან, ამგვარი ღვთისმბრძოლობისაგან გადავარჩენთ³².

ამიტომ, გმართებს შენ, ჰოი კარგო ტიმოთე, დაიცვა ესენი უწმინდესი განჩინებისამებრ და არ სათქმელად, არც გასაცხადებლად გაუნდობელთათვის⁽⁷⁷⁾ არ ჰყო საღმრთონი, მე კი მომცეს ღერთმა, რომ ღვთივღირსეულად ვუგალობო უწოდებელი და უსახელო ღმრთეების ღმერთმოქმედებით მრავალსახელობას და ნუ მოსპობს იგი “ჭეშმარიტების სიტყვას” (ფს. 118,43; შდრ. II ტიმ. 2,5) ჩემი პირიდან.

-----------------------------------------

შენიშვნები

1 - ზოგ ხელნაწერში უფრო ვრცელი სათაურია: "დიონისე არეოპაგელი⁽¹⁾, ათენელთა ეპისკოპოსი ტიმოთეს, ეფესელთა ეპისკოპოსს "საღვთო სახელთა შესახებ".

2 - ეს სათაური, ისევე როგორც მომდევნო თავების დასათაურებანი, ხელნაწერთა დიდ ნაწილში არ არის.

3 - ეს შრომა უცნობია.

4 - საღვთო წერილის აღსანიშნავად წმ. დიონისე იყენებს ტერმინს το λόγιον (მრ. τὰ λογια), რაც ანტიკურ ეპოქაში ნიშნავდა "ორაკულის ნამცნებს, ნაწინასწარმეტყველებს". იგი ფუძეზიარია სიტყვასთან λογος ("სიტყვა"). შესაბამისად λόγιον-ის შესატყვისად ყველგან ვიყენებთ ტერმინს "ნასიტყვობა" და იგი აღმნიშვნელია, როგორც ვთქვით, საღვთო წერილისა.

5 - ბერძნ. καταδεισασθαι ("ვუფრთხი", "მეშინია", "ვეკრძალვი") აღნიშნულ ადგილას გულისხმობს "რაღაცასთან კრძალვით, შიშით მისვლას". ამ აზრს ტერმინულად კარგად ითავსებს სიტყვა "შევეკრძალოთ"; შდრ. დ. ჩუბინაშვილი, ქართულ-რუსული ლექს., თბ. 1984: "შევეკრძალები - ...კრძალვით  შევემთხვევი" (გვ. 1418), ე.ი. არა უბრალოდ "ვეკრძალები" (ანუ "ვერიდები", "ვუფრთხი"), არამედ "კრძალვით, შიშით მოვეპყრობი, შიშით მივეთვისები, მივეახლები" ანუ "შევეკრძალები" (შდრ. I ტიმ. 6,19: "შეეკრძალნენ ჭეშმარიტსა მას ცხოვრებასა". წყარო მითითებულია დ. ჩუბინაშვიის მიერ). ეს სიტყვა აღნიშნული შინაარსით უფრო შესაფერისია დღეისათვის, რადგან დღეს ზმნა "შეკრძალვა" მკითხველის მიერ უთუოდ აღიქმება "კრძალვასთან, რიდთან, სიწმინდის წინაშე შიშთან" დაკავშირებულ ცნებად და არა მისი ძირითადი ძველი ქართული მნიშვნელობით ("მტკიცედ პყრობა", "ფხიზლად დაცვა"). დავძენთ, რომ ხელნაწერთა სხვა ჯგუფში გვაქვს καταδησασθαι ("დამაგრება", "მიმაგრება", "დაკავშირება"). ეფრემი ასე თარგმნის: "შემყვანებლად".

6 - "აზრისმიერი და გონისმიერი" - λογικης  καὶ νοερας. წინამდებარე თარგმანში νοερὸς ყველგან გადმოტანილია, როგორც "გონისმიერი",  νοητὸς - "გონისეული", ხოლო λογικὸς - "აზრისმიერი".

7 - "ზეარსულობა" - υπεουσιιτης

8 - ე.ი. მის შესახებ "ცოდნის" უქონლობა, "აგნოსია" (αγγωσὶα).

9 - ტერმინი "თეარხია" (θεαρχὶα) დიონისეური შენაქმნია. კომპოზიტის პირველი წევრი "ღმერთს" ნიშნავს, ხოლო მეორე - "არხია" (-αρχὶα) თანადროულად გულისხმობს "დასაბამსაც" და "მთავრობასაც", რაც განპირობებს მისი თარგმნის სიძნელეს (წმ. მაქსიმე მას "ბატონობის", "მთავრობის" შინაარსით განმარტავს. იხ. სქოლიო №23). ვფიქრობთ, აღნიშნული ორმაგი შინაარსი კარგად ეთვისება ტერმინს "-მოთავეობა", რაც, ერთი მხრივ, რაიმეს დამწყებლობას, სათავის დადებას, პირველობას ნიშნავს, მეორე მხრივ კი, უფროსობას, წინამძღვრობას, გამგებლობას (შდრ. ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონი, ერთტომეული თბ. 1986, გვ. 316: "მოთავე"). ამგვარად, "თეარხია" გადმოგვაქვს ტერმინით "ღმერთმოთავეობა", ხოლო "თეარხიკოს" (θεαρχὶκος) - "ღმერთმოთავეობითი". ასევე "მოთავეობად" გადმოგვაქვს "-αρχὶα სხვა კომპოზიტებშიც.

10 - ”მრთელცნობიერება” - ბერძნ. σωφροσὺνη. ეს ტერმინი ვიდრე გელათურ სკოლამდე (XII ს.) ძირითადად ითარგმნებოდა, როგორც "სიწმიდე", "გონიერებაიჲ", ხოლო σωφρον - როგორც "წმიდა", "ბრძენი", "პატიოსანი", "მოღუაწე", "გონიერი" და სხვა. ეფრემი ტერმინ σωφρονιστης-ს თარგმნის, როგორც "მესიბრძნეს" (იხ. ხელწ. A-109, 208 v 1), "განმაბრძნობელს" (იქვე 69 V 1); ყველაზე მნიშვნელოვანია ის, რომ σωφροσὺνη ეფრემის მიერ ერთგან გადმოტანილია ტერმინით "ცნობიერებაჲ": "არა ცნობიერებისა (σωφροσὺνης) ...არათუ აღსლვისა და განღმრთობისა" (გრიგოლ ღვთისმეტყველის შრომები, ხელნ. A-109, 118 v 2; ბერძნ. ტექსტი იხ. Pg. 35, 837 c). ასევე, არსენ იყალთოელი განმარტავს: "სოფროსჳნი, რომლისა სწორი არარაჲ არს ქართულად, "კატა ტო სოა ფრონინ", ესე იგი არს, "მრთელად განმგონებელობისათჳს" ანუ "დია ტო ტო სომა ფრურინ აპო რჳპუ", ესე იგი არს, "ჴორცთა დაცვისათჳს ბიწისაგან" (ხელნ. S-1463, 7. 2). ამგვარი თარგმანი ამოსავალი ხდება გელათური საღვთისმეტყველო სკოლისათვის, რომელიც, საზოგადოდ, დაფუძნებულია არსენ იყალთოელისა და ეფრემ მცირის შრომებზე. გელათურ სკოლაში ბერძნული კომპოზიტი σωφροσὺνη (მომდინარებს სიტყვიდან σωφρων, რაც ასე იშლება: σῶς - "მრთელი", "საღი", "ჯანმრთელი" და φρήν - "გონება", "სული", "აზრი", "ცნობიერება") ასევე კომპოზიტურად ითარგმნება, როგორც "მრთელცნობიერებაჲ", ხოლო σωφρων - "მრთელცნობა" (იხ. მაქსიმე აღმსარებლის შრომათა გელათური თარგმანები, ხელნ. გელ. 14, 269 v 1; 298 v 2; 299. 1 და სხვა). იშვიათად, იმავე გელათურ ტექსტებში შესატყვისად გვხვდება, აგრეთვე, "ცხოველცნობობაჲ" (σωφροσὺνη), "სრულცნობაი", "ცნობამრთელი" (σωφρων), ზმნა "სრულცნობობა" (σωφρονοῦμεν - "სრულვცნობობთ") და სხვა. აღნიშნულ ტექსტებზე დაყრდნობით, σωφροσὺνη-ს ვთარგმნით, როგორც "მრთელცნობიერება", ხოლო σωφρων-ს - "მრთელცნობიერი".

11 - "ნაძერწობა" - πλἀσις. აღნიშნავს "ძერწვას", "ქმნას", "ქმნილებას", "ქმნადობას", "აგებულებას".

12 - აღნაგობათამებრ - κατἀ σχηματα. ტერმინი σχῇμα, რაც უძველეს ქართულ მწერლობაში ძირითადად "სახედ" ითარგმნებოდა, არსენის მიერ და მის კვალობაზე, გელათური სკოლის და პეტრიწის მიერაც ტერმინულად ითარგმნება, როგორც "ნაკუეთი", რაც "აღნაგობას", "ფორმას" ნიშნავს.

13 - სიტყვა κυρίως ნიშნავს ”საკუთრივ”, ”საკუთრივად”; ”მართებულად”. ამავე დროს ეს სიტყვა მომდინარეობს ზედსართავიდან κύριως - ”ძალაუფლების მქონე”, რის გასუბსტანტივებული სახეც არის Κύριως - ”უფალი”. დიონისე არეოპაგელი, საზოგადოდ, ყოველთვის ჭვრეტს სიტყვის ფუძისეულ შინაარსს. შესაბამისად, აღნიშნული ბერძ§ული ტერმინის შესატყვისად ზემორე კონტექსტში, ვფიქრობთ, მართებულია სიტყვა ”უფლებრივად” (შდრ. ეფრემი: ”ფლობით”. შდრ. მ. დე განდილაკის ფრანგ. თარგ.: dans sa maritrise").

14 - ერთ ხელნაწერში არის αἰσθητὼς (”გრძნობადად”).

15 - ესაა ერთ-ერთი უაღესად მისტიკური ადგილი ხსენებულ შრომაში (შდრ.: ”ὡς οὐκ ὄντος ἴχνους  οὐδενὸς τῶν ἐπὶ τὴν κρυφίαν αὐτῆς ἀπειρίαν διελη λυθότων.”). მოტანილი ტექსტი შეიძლება ეხებოდეს ღვთივმესაიდუმლეებს, რომლებიც პიროვნულად ამაღლდნენ, ”გავიდნენ” საღვთო უსაზღვროებისაკენ და სხვა ადამიანთათვის კვალმიუდევნებელნი არიან (ასეა გაგებული ბერძული ტექსტი მ. დე განდილაკის მიერ: ils n' ont laisse' aucune trace, ceux-la qui ont pene'tre jusqu' a sa secrete infinite),  მაგრამ, ასევე, საფიქრებელია, რომ ”გასულნი” გულისხმობდეს საღვთო უსაზღვროებისაკენ გამავალ უკვალო გზებს, მიუგნებელ დამიუკვლეველ ბილიკებს (დაახლოებით ასეთი გაგებაა ეფრემთან: ”არა არს ალაგი, არცა კუალი ერთი განსავლელი დაფარულსა მას შორის განუზომელობასა მისსა”).

16 - ხელნაწერთა ნაწილში არის τάξεων (”წესთა”, ”განწესებათა”, ”რიგთა”), ზოგ ხელნაწერში კი ან οὐσίων ან τάξεων აშიაზეა მიწერილი და, შესაბამისად, ორივეა წარმოდგენილი.

17 - შდრ. πρὸς τοὺς θεαρχικοὺς ὕμνους.

 

18 - ἀνάστασις.

19 - შდრ. τελεταρχία.

20 - ეს წინადადება შეიძლებოდა ასეც თარგმნილიყო: ”ყოველი მოთავეობის ზეარსულად ზემოთავეობითი მოთავეობა”.

21 - შდრ. μεμυήμεθα.

 

22 - შდრ. ὡς τριάδα δὲ διὰ τὴν τρισυπόστατον τῆς ὑπερουσίου  γονιμότητος  ἔκφανσιν ((შდრ. ეფრემი: ”ვითარცა სამებად სამგუამოვნებისათჳს ზეშთაარსებისა მის მშობლობისა განცხადებისა”).

23 - შდრ. τοῖς καθ' ἡμᾶς πρὸς ἀλήθειαν ὁλικῶς ἐν μιᾷ τῶν αὐτῆς ὑποστάσεων ἐκοινώνησεν .

24 - სიტყვები συντίθημι, σύνθεσις ძველ ქართულ მწერლობაში, ჩვეულებრივ, ითარგმნებოდა სიტყვით ”შეზავება”. გელათურ სკოლაში თავს იჩენს კალკირებულია ტერმინი ”თანდადება”. მეორე ჰიპოსტასთან დაკავშირებით ეს ტერმინი გულისხმობს, რომ ვიდრე განკაცებამდე ძე ღმერთი ”მარტივი”, ”შეუზავებელი” ჰიპოსტასი იყო, ხოლო განკაცების შემდეგ ეს ჰიპოსტასი (ძე ღმერთი) გახდა ”შეზავებული”, ”შედგენილი”, რომელიც ორი განუყოფლად ურთიერთშეერთებული, მაგრამ ყოვლად შეურეველი ბუნების ანუ არსების მქონეა.

25 - ”დასახულობებსა და გამოსახულებებს”: ”μορφὰς καὶ τύπους”. აღნიშნულ თარგმანში μορφή, ჩვეულებრივ, გადმოტანილია, როგორც ”დასახულობა”, ხოლო τυπος- ”გამოსახულება”.

26 - წილმქონეები - μετέχοντες. ბერძნ. μετέχω ნიშნავს ”რაღაცაში წილის ქონას”, ”რაღაცაში მონაწილეობას”. ეს სიტყვა, ჩვეულებრივ, ითარგმნებოდა, როგორც ”ზიარება”, ”თანაზიარება”. ეფრემ მცირესთან ტერმინულ შესატყვისად გვაქვს ”მიღება”, ”მიმღებელობა”. გელათურ სკოლაში - ”თანქონა, თანქონება”, პეტრიწთან - ”ზიარება”, ”თანზიარება”, ”თანქონება”, ”მიღება”.

27 - ტერმინი ἕξις ნიშნავს ”მყარ თვისებას”, ”მყარად შეთვისებულ ნიშანდობლიობას” (მომდინარეობს ზმნიდან ἔχω - მაქვს). იგი უძველეს ეპოქაში რაიმე მეტნაკლებად კანონზომიერი შესატყვისით არ გადმოიცემოდა. (გვხვდება შესატყვისები: ”ძალი”, ”სახე”, ”წესი”, ”საზომი”, ”აგებულება” და სხვა). ეფრემ მცირე მას თარგმნის ძირითადად, როგორც ”გუარი”, ”ჩუეულებაჲ”, ”წესი”, ”ანაგები”. ტერმინი ”ანაგები” უმთავრესი ხდება არსენისათვის და გელათური სკოლისათვის, აგრეთვე, იოანე პეტრიწისათვის, თუმცა ეს უკანასკნელი იყენებს, აგრეთვე, ტერმინებს: ”ჩუეულებაჲ”, ”ბუნებაჲ”, ”ანაგი”. გელათური თარგმანები შეიცავენ უთარგმნელ ფორმასაც: ”ექსი”. მითითებულ ტერმინს ყველგან ვთარგმნით, როგორც: ”ნათვისობა”, რაც, ვფიქრობთ, ითავსებს ბერძნულის ადეკვატურ საღვთისმეტყველო შინაარსს (რომ ესა თუ ის ნიშნადობლიობა შეთვისებულია მყარად).

28 - κατὰ ζωτικὴν κίνησιν.

29 - τῆς συμβολικῆς  θεοφανείας.

30 - ეს შრომა უცნობია.

31 - ხელნაწერებში არის θεοφανεὶς (”ღმერთმჩენეობითნი”), მაგრამ როგორც წმ. მაქსიმეს კომენტარებიდან ცხადი ხდება (იხ. სქოლიო 75), უძველეს ტექსტში (ყოველ შემთხვევაში, მაქსიმე აღმსარებლის დროისათვის) იკითხებოდა θεοειδεὶς (”ღვთისსახოვანი”). საფიქრებელია, რომ ამ უკანასკნელის ზემორე სიტყვით შეცვლა განაპირობა წმ. მაქსიმეს აღნიშნულმა კომენტარმა.

32 - იგულისხმება, რომ უწმინდურთაგან სიწმინდეთა დაფარვით ეს უწმინდურნი თავისთავად გარიდებულნი აღმოჩნდნენ ღვთისმბრძოლობისაგან, რადგან ისინი ვეღარ იპოვიან სიწმინდეთა დაცინვის საბაბს (ამ სიწმინდეთა მოუხელთებლობის ანუ უწმინდურთაგან მათი დაფარულობის გამო). ამიტომ, უზნეოთაგან სიწმინდეთა დაფარვა თვით სიწმინდეთა შეურყვნელად დაცვის მიზნითაც ხდება და იმის სურვილითაც, რომ გაუკუღმართებულ პირებს ღვთისმბრძოლობის საშუალებაც მოესპოთ.

---------------------------------------------------------------------------------------------

წმ. მაქსიმე აღმსარებელი 

სქოლიოები

 (წმ. დიონისე არეოპაგელის შრომაზე” საღვთო სახელთა შესახებ”):

[17](1) - “არეოპაგელი”:

ძველი წმინდანები ქრისტესკენ მოქცევის შემდეგაც ურცხვენლად განიკუთვნებდნენ იმ წოდებას, რაც მათ ჰქონდათ ჯერ კიდევ ელინებს (წარმართებს, ე.ჭ.). აჰა “არეოპაგელად” სახელდო მან საკუთარ თავს, ისევე როგორც საღვთო იუსტინემაც თავის სიტყვას “ელინებისადმი” [წააწერა]: “იუსტინე ფილოსოფოსისა”.

(2) - “თანახუცესი”:

“თანახუცესის” სახელი ეპისკოპოსსაც აღნიშნავს, ხოლო ეპისკოპოსი ხუცესიცაა. ამას ცხადყოფს წმინდა მოციქულთა “საქმენი”, რომლის მიხედვითაც პავლე ასიის ეკლესიებში დაადგენს [ხუცესებს] (საქმე 14,23).

(3) - “საღვთისმეტყველო განწესებანი”:

ინიშნე, რომ სხვა შრომა დაუწერია მას, როგორც პირველდაწყებითი წინაშესავალი და წინაგანჭვრეტა იმისა, რაც წერილში მიმობნეულად არის თქმული ღვთის შესახებ. ან იქნებ გახსენებაა [იმ შრომისა], რომლის მომდევნოდ დაწერა მან წინამდებარე [წიგნი] (ე.ი. “საღვთო სახელთა შესახებ”, ე.ჭ.).

(4) - “ადამიანური სიბრძნის სარწმუნო სიტყვები”:

ადამიანური სიბრძნე გრძნობადთაგან მეროჭიკეობს  დამაჯერებლობას მტკიცებებისათვის, რადგან სილოგიზმების დიდი კანონზომიერება საფუძველს უქმნის გეომეტრიას, მაგრამ უსხეულოთა, უფრო კი ზეუსხეულოთა და ყოვლად ზეარსთა შესახებ ლოგიკურად როგორ იმეცნიერებს ვინმე განმარტების გარეშე, თუ არა ის, რომ ბოლოსდაბოლოს გონების უმწვერვალესი ყვავილით, უზადო კეთილმსახურების წიაღ, შეძლებს იგი უთქმელად შეიმეცნოს ღვთის შესახებ უცოდნელობა, რაც კი არის [ეს უცოდნელობა].

[18](5) - “რაიმეს გააზრება ზეარსი და ფარული ღმრთეების შესახებ”:

ზეარსია ღმერთი, როგორც ყველა არსებაზე (გონისეულზე თუ გონისმიერზე, ბევრად უფრო კი – გრძნობადზე) ზევით ხილული.

(6) - “ზეარსულობა”:

თუკი “არსება” ითქმის “არსებობის” მიხედვით, ხოლო “არსებობა” [არსებობაში] რამ შემოყვანის აზრს აღნიშნავს, არ შეიძლება, რომ “არსება” საკუთრივად ითქვას ღვთისადმი, რადგან ღმერთი ყველა არსებაზე ზემდებარეა. არსებულთაგან არცერთი არ არის იგი, არამედ არსებულთა ზევითაა და მისგან არის არსნი, რამეთუ მხოლოდ ღმერთის ყველასგან დაფარული (ἀπόκρυφος) ღმრთეება ღმერთმოთავეობითი ძალაა, მოთავეობს რა ღმრთეებად წოდებულთ: ანგელოზებს თუ წმინდა ადამიანებს. ასევე, წილმქონეობათა გზით (ἐκ  μεθέξεων) ღმერთებად ქმნილთა შემოქმედიცაა იგი, ვინც თავისი თავიდან და უმიზეზოდ ჭეშმარიტად თვითღმრთეებაა.

(7) - “თვით მას უნდა განეკუთვნოს ზეარსი მეცნიერება”:

მარტოდენ თავად ღმრთეებისათვის არის საცოდნელი ყველაფერი მისეული, რადგან ბუნებითად აქვს.

(8) - “ნასიტყვობათა სხივი”:

კარგად ითქვა: “სხივი” და არა “მზე”, რადგან როგორც მზისკენ ცქერა არ ძალგვიძს, არამედ ალბათ, იმ სხივებს [ვუმზერთ], რაც მის გარშემოა, ასევე ვერ ვიტევთ თვით ღმერთის შეცნობას.

(9) - “საღვთოთადმი მრთელცნობიერება”:

გასაბედი არ არის ღვთისმეტყველება, არამედ მრთელცნობიერი აზრით (σωφρονοῦντι λογισμῷ ) უნდა მივყვეთ საღვთო თაყვანისცემისადმი სისპეტაკეს, წარმოვთქვამთ რა და განმარტების საგნად ვაქცევთ რა¹ მარტოდენ იმას, რაც (როგორც მან თქვა ცოტათი წინ) ღვთის შესახებ მოასწავა წერილმა (κατά τήν Γραφήν χρησμῳδηθέντα).

-----------------------------------------------------

1 - სიტყ. ”განმარტებასთან მივიყვანთ.

(10) - “უჭეშმარიტესი ღვთისმეტყველება”:

ხედავ, როგორ უწოდებს საღვთო პავლეს ნაწერს “ჭეშმარიტ ღვთისმეტყველებას”, რადგან იგია, ვინც თქვა, რომ თითოეულს შესაძლებლობის ზომისამებრ ცხადად მიენიჭება ღვთისმიერი გამობრწყინება, როგორც ამას ცხადყოფს უფალიც, ეუბნება რა უფრო [19]სრულ მოწაფეებს (τοῖς τελειοτέροις μαθηταῖς): “თქვენდამი მოცემულია სასუფევლის საიდუმლოთა ცოდნა” (მათე 13,11), რადგან უფრო გონიერად მიუპყრეს მათ გულისყური წინასწარმეტყველებებს, ეს კი არა მხოლოდ ადამიანთა შესახებ განსჯისათვის თქვა დიდმა დიონისემ, არამედ ანგელოზთა შესახებაც, რომლებსაც, ზოგი გარეშე ფილოსოფოსისებრ, ჩვეულებრივ, “გონებებს” უწოდებს იგი და რომლებიც ზენა მწყობრთა “გონებებად” თქმულან, რადგან არსობრივად არიან ისინი “ყოველი გონება” [და] ყოველივე იმის შემმენცებლები, რაც კი ერთობითად იღვრება ღვთისაგან მათდამი უწყვეტლივ (προσεχῶς). ამიტომაც ითქმის მათზე, რომ მთლიანნი მთლიანად (ὅλοι  ὅλως ; შდრ. ლათ.: toti totaliter ) თვალს ახელენ (κατομματοῦσθαι) უწმინდეს ქერუბიმებში¹.

------------------------------------------------------------

1 - იგულისხმება, რომ რამდენადაც ყოველი უზემოესი ანგელოზური მწყობრი მთლიანად შემცველია უქვემოესისა, ამდენად ყველა უქვემოესი მწკრივი მოცულია ქერუბიმთა მწყობრში, რომელიც სერაფიმთა შემდეგ ყველაზე უზემოესია. ამ მწყობრში იძენენ საცნაურობას ანუ სულიერ მხედველობას, შემმეცნებელ თვალთა ახელას ქვემორე ანგელოზური სიმწყობრეები.

(11) - “ცხადდებიან... საღმრთონი”:

იცოდე, რომ ანგელოზებიც საკუთარი შესაბამისობის მიხედვით ხდებიან ღვთისმცოდნეობის ღირსნი.

(12) - “მაცხოვნებელი სამართლიანობით”:

ამის გამო, - ამბობს, - თითოეულს მისი ძალისამებრ უცხადებს ღმერთი [ჭეშმარიტებას]; არათუ იმიტომ, რომ ენანება მას ბევრი, არამედ იმიტომ, რომ დაიცვას მან ღვთისმცოდნეობის საზომში [არსებული] სამართლიანობა, რადგან სამართლიანობის თვისებაა თითოეულს მიუზომოს მისი ღირსებისამებრ. ამრიგად, უსაზომოა ღვთის შესახებ ცოდნა, ჩვენ კი ზომა გვესაჭიროება, რადგან თუკი განუზომლად გამოგვეცხადებოდა, ვერ გადავრჩებოდით, ისევე როგორც ხორციელი თვალი, მთელი მზის მიმღები.

(13) - “ღვთივღირსეულად განზღუდავს... განუზომელობას”:

ახლა “განუზომელობად” ამბობს თვით ღვთიურობას (τό Θεῖον), და მის, შესაძლებლობისამებრ, გამობრწყინებას.

(14) - “როგორც მოუხელთებელია...”:

აქედან ღვთის შესახებ ცოდნის მიუწვდომლობას წარმოაჩენს, რადგან თუკი ვერც მარტივნი და დაუსახველნი ვერ ექვემდებარე[20]ბიან გრძნობას (თუმცა კი არსებები რამ არიან ისინი), როგორც [კერძოდ] ანგელოზები და სულები – სხეულს, რაოდენ უფრო აღმატებულია ღმერთი, რომელიც არც არსებაა, არამედ – არსებაზე უზომოესია, არც მარტივია, არამედ – სიმარტივეზე უზომოესია, არც გონებაა, არამედ – გონებაზეც უზომოესია, არც ერთებაა, არამედ ერთებაზეც უზომოესია, არც რაიმე საზღვრით გარშემოწერილია, არამედ უსაზღვროებით გაშორებულია არსთაგან? გესმის რა წერილისაგან ღვთის “დასახულობა” (μορφή), “სახე” (εἶδος) და “პირისახე” (πρόσωπον), ზეამზიდველობითად და ზესხეულებრივად, ღვთის ღირსებისამებრ გაიაზრე [ეს], ხოლო როდესაც “ერთობას” გაიგონებ, ნუ იგულისხმებ განსხვავებულთა თანხვედრას ერთობაში, რადგან არათუ ამგვართა შესახებ არის ახლა მსჯელობა, არამედ ღვთის შესახებ, რომელიც არც რიცხვთა დასაბამია და შეუდგენელიცაა (ἀσυνθέτου), ამასთან, შეერთებულიცაა მხოლოარსებაზე (τά μονοούσια) აღმატებულად.

(15) - “ერთმყოფელი”:

როდესაც უკვე განეშორა ღვთის შესახებ [სწავლებანი] ყველაფერ იმას, რაც არსებულთა შორისაა, ამიერიდან ჩვენეული ენის საზომს მიჰყვება [მოძღვარი] (რადგან არ ძალგვიძს აღვემატოთ ამ საზომს) და იმათგან ადიდებს ღმერთს, რომელთაგანაც განაშორა იგი. და ამბობს “ერთებას”, მაგრამ “ერთობათა ერთმყოფელს”, ესე იგი, მარტივი არსებების, როგორც – ანგელოზებისა და სულების, შემოქმედს; და [უწოდებს] “გონებას უგონებოს”, ნაცვლად იმისა, რომ [თქვას]: “ვერანაირი გონების მიერ ვერ შეცნობადი”, რადგან თუ “მსგავსი მსგავსისაგან შეიცნობა”¹, ისიც, თუკი იგი “გონება” იქნებოდა, უნდა შეცნობილიყო “გონებათაგან”; მაგრამ “ვინ ცნო უფლის გონება” (რომ. 11,34)? ამრიგად არის ის გონებათა უზემოესი გონება და ყველა სახელზე უზომოესი სახელი. და ამბობს: “ჩემი სახელი არ მითქვამს მათთვის”. ამიტომ, ყველასათვის უსახელოა. ამასთან, არც “არსებულია” იგი, რადგან თუკი არარსებულთაგან ქმნის [21]არსებულთ, ცხადია, რომ არ არის არსებულთაგანი, არამედ არსებულთა უზემოესია.

----------------------------------------------------------------

1 - εἰ γάρ (ზოგ ხელნაწერში καί γάρ) τό ὅμοιον ὑπό τοῦ ὁμοίου γινώσκεται. შდრ. პლატონი: συγγίνεται καὶ τῶ ὁμοίω τὸ ὅμοιον . Enn. VI 9, 11, 32 (“მსგავსსაც მსგავსი უერთდება”). ეს აზრი ვლინდება სხვა ნეოპლატონიკოსებთანაც: პორფირი, Ad Marc . 9. 280; 19.287; იამბლიქე, Protrept. 108.24; 109.12; ჰიეროკლე, In aurem Pyth. carmen commentarius , 177.4; პროკლე, In Tim. II, 208.8; წყაროები მითითებულია ჰ. მერკის მიერ (იხ. Hubert Merki, "Ομοίωσις Θεω", Von Der platonischen Angleichung an Gott zur Gottahnlichkeit bei Gregor von Nyssa, Freiburg 1952, s. 25.

(16) - “მისი, - რაც კი არის ის, - მეცნიერება”:

მხოლოდ ღმერთია მცოდნე თავისი თავის შესახებ, მეცნიერებით და უფლებრივად უწყის რა მან თავისი თავი, როგორც არის; ხოლო ყველა დანარჩენისათვის უცოდნელია იგი იმით, თუ რა არის და როგორ არის: “არავინ იცის მამა, თუ არა ძემ და ძე, თუ არა მამამ” (მათე 11,27), რადგან იცის მამამ მისი თაყვანსაცემი ხატი (τήν ἑαυτοῦ προσκυνητήν εἰκόνα), ესე იგი, ძე. იცის მან თავისი თავიც. ეგევე [ითქმის] სულიწმინდის შესახებაც, რადგან არავინ იცის ის, რაც ღვთისაა, თუ არა სულმა, რომელიც არის ღვთისაგან. ამრიგად, ყველაფერი ის, რასაც ეს ნეტარი კაცი ღვთის შესახებ ჭვრეტს, სათაყვანო სამების შესახებ იგულისხმე.

(17) - “უსაზღვროება”:

შემოსაზღვრული, ბუნებრივია, გარემოცულიც არის იმის მიერ, რითაც შემოისაზღვრება, ხოლო თუკი ღმერთი ყველაფრის ადგილია (არა სხეულებრივად, არამედ შემოქმედებითად), რადგან აღავსებს იგი ცას, მიწას და ყოველივეს, და ამათ გარეთ არის, ცხადია, რომ უსაზღვროებაა ანუ საზღვრის არ მქონე ძალაა იგი.

(18) - “უზიარებელი არ არის”:

ეს ნიშნავს: ყველა წილმქონეა (μετέχουσι) მისი ზიარებისა და მაცხოვნებელი წინაგანგებისა.

(19) - “ზეარსი”:

როგორაა, რომ ზოგჯერ “არსებად” უწოდებს ღვთიურობას, ხოლო ზოგჯერ “ზეარსად”? როგორც “უგონებო გონებად” და “ყველა სახელზე უზომოეს სახელად” [უწოდებს მას], ასევე [უწოდებს] “ზეარს არსებადაც”.

(20) - “მიეახლებიან”:

რის წვდომაც მოგვცა ჩვენ ღმერთმა, მათდამი “მიახლება” შეჰფერის ჩვენს გონებას და არა რაიმეს ძიება ჩვენი უძლურების ზევით, როგორც ის, რომ “კეთილია” იგი, რომ “შემოქმედია”, რომ “კაცთმოყვარეა” და ასე შემდეგ, ხოლო თუ რა არის ღვთის არსება, ნუ ცნობისმოყვარეობ.

(21) - “უძლურად კადნიერდებიან”:

კარგად [თქვა]: “უძლურად”, რადგან თუნდაც ეცადოს ვინმე, ვერ [22]მიწვდება; მარტოდენ დაიბნელებს იგი გონისმიერ თვალებს და ჭეშმარიტი სინათლიდან გამოვარდება, როგორც ის, ვინც შეუპოვრად მოინდომებს ხორციელ თვალში დაიტიოს მთელი მზე. მოასწავებენ რა ამას, საღვთო და გონისეული ძალები, ქერუბიმები და სერაფიმები სახეებს იფარავენ, ცხადყოფენ რა, რომ არ ეჭიდებიან მათზე აღმატებულ ჭვრეტას, არ მიცემულს მათდამი. ამიტომ, ღმრთივბრძენნი ამბობენ, რომ იხილვება დიდება ღვთისა, მაგრამ არა ღმერთი.

(22) - “გონებაზე და არსებაზე უზომოესი დაფარულობა”:

ამათგან აშკარად შეიძლება არიოზისა და ევნომიოსის სიცოფის დათრგუნვა, რომლებიც მხოლოდშობილის გამოუთქმელი და ზეარსი არსების ბრძნულსიტყვაობაც (τεχνολογεῖν) კი იკადრეს.

გონებაზე უზომოესია ღმერთმოთავეობის ანუ ყოვლადმეუფე და სახელდაურქმეველი არსების მიუწვდომლობა.

(23) - “დაფარულობა ღმერთმოთავეობისა”:

ღმერთმოთავეობად უწოდებს ყველგან ყოვლადმეუფე სამებას, რადგან მოთავეობს იგი, აგრეთვე, ღმერთებად წოდებულებს, ვამბობ ანგელოზებს და წმინდანებს, როგორც ეს უკვე ვთქვით. ხოლო “დაფარულობა” [ნიშნავს] ამ სახელდაურქმეველი არსების მიუწვდომლობას, რასაც ცოტათი შემდეგ ამბობს: “მრთელცნობიერი დუმილით”; ზემოთ კი: “როგორადაც ნებადართულია, სიწმინდის ღირსებისამებრ”.

(24) - “კეთილმომცემი დასაბამი”:

რის მიხედვით არის ღმერთი დასაბამი ყოველი ნათელჩენისა და რა არის “ნათელჩენანი” და “ახალდასახულობანი”.

(25) - “აღდგომა”:

ეს არის ის, რასაც ამბობს სვიმეონი, როდესაც მან იხილა ქრისტე: “ეგ ჰგიეს მრავალთა დასაცემად და აღსადგომად ისრაელში” (ლუკა 2,34), - დასაცემად იმისა, რაც უარესია ჩვენში, ხოლო აღსადგომად იმისა, რაც უკეთესია.

(26) - “ნათელქმნადთა გაბრწყინება”:

საფეხურებრივად თქვა, როგორც უმჯობესისაკენ წინმავალმა, ჯერ “ნათელქმნადნი”, შემდეგ “სრულქმნადნი”. ხოლო “სრულქმნა” არის სრულქმნილებამდე მისვლა კეთილ ცხოვრებაში ნათლისღების შემდგომი წარმატების გზით, რათა შეძლოს [ასეთმა] ვინმემ თქმა: “სრბოლა სრულვყავი, სარწმუნოება დავიცავი” (II ტიმ. 4,7). ამიტომ, [23]სათაყვანო სამება, მოთავე ამგვარი მესრულეობისა (τελετῆς), სამართლიანად გაიაზრება, აგრეთვე, როგორც ყოველგვარი სისრულის შემოქმედებითი მესრულეობათმოთავე (τελετάρχις). მართლაც, ჭეშმარიტად განიღმრთობიან (θεοῦνται) ისინი, რომლებიც წარმატების გზით სრულიქმნებიან, ხდებიან რა საღვთო ბუნების ზიარნი, რომელთა ღმერთმოთავეობაა, შესაბამისად, ღმერთი, არის რა იგი ღმერთებად ქმნილთა რამ სათავე. მართლაც, ამ აღმასვლის შემდეგ სიმარტივისაკენ წარემატებიან ისინი, ხდებიან რა ანგელოზთსწორნი აღდგომის გზით და უკვე აქვთ არა “მშვინვიერი სხეული”, თანახმად მოციქულისა, ესე იგი, არა სამშვინველისაგან შედგენილი და ამოძრავებული [სხეული], “არამედ სულიერი”, რაც ნიშნავს იმას, რომ დიდად მიეღვრებათ რა მათ ყოვლადწმინდა სული, აზრების მრავალთხზული სიჭრელისაგან და გრძნობათაგან განთავისუფლდებიან, რის შემდეგ ერთდებიან კიდეც ისინი, წინამძღვრებნი სიმარტივის ერთებისაკენ, როგორც ეს გვითქვამს ადრე, რადგან სხვაგანაც ამბობს [წერილი]: “იყო მრწმუნებელთა გული და სამშვინველი ერთი” (საქმე 4,32).

(27) - “ცოცხალთა სიცოცხლე”:

ღმერთი თავისთავად არ შეიმეცნება, მაგრამ რადგან ყველა არსებულის მიზეზია და სათავე იგი, [ამიტომ] არის მარტივთა სიმარტივე, ცოცხალთა სიცოცხლე, არსებათა ზეარსება და, მარტივად, ყველა სიკეთის წილმბოძებელი (μεταδότις).

(28) - “გაცხადებითად”:

საკუთრივ “გამაცხადებლებად” ითქმოდნენ ისინი, რომლებიც სიმბოლურად გააცხადებდნენ დაფარულ საიდუმლოებებს.

(29) - “როგორც მხოლოობასა და ერთებას”:

აქ იმას ცხადყოფს, თუ რის აღნიშვნა სჩვევია ღვთისადმი თქმულ “ერთებასა” და “მხოლოობას”. და ამბობს, რომ ღვთის უნაწილედობის წარმოსაჩენად ეს [სიტყვები] ითქმის ღვთისმეტყველთა მიერ, რადგან ის, რაც მოცულობითა და რაოდენობით არის გამოყოფილი, ნაწილდება კიდეც, როგორც სხეული, ხოლო უნაწილედო არც სხეულს აჩენს, არამედ ყოველგვარ უსხეულობაზე უზემოესიცაა. განსაკუთრებით კი ღმერთი, რომელმაც, იაზროვნა რა (διανοηθείς), განზრახულად (βουλητικῶς) დააარსა ყოველივე, არათუ როგორც რამ გონება, აზრებად დანაწილდა და გამრავლდა, არამედ “მკვიდრობ[24]და რა, - ამბობს, - და მკვიდრობს რა იგი ერთებაში, უნაწილედოდ და გაუფანტავად დააარსა კიდეც მან და აარსებს კიდეც მათ, რომლებიც შესაქმეში არიან”, რადგან “ვიდრე აქამდე იქმს” ღმერთი (იოანე 5,17), როგორც თქმულია სახარებაში. ამრიგად ზეგამარტივებულია (ὑπερήπλωται) იგი, უნაწილედოდ ზეაღემატება რა ყველა სიმარტივეს.

(30) - “ჩვენეული დანაწილებული განსხვავებულობანი”:

ძეციურ ქვეყნიერებათა (κόσμων) შორის და ამ ხილულ [ქვეყნიერებაშიც] უქვემოესი უზემოესთა მიმართ მიიქცევა და სხეულებრივი დაფუძნებულია ცოცხალში (τό σωματικόν ἥδρασται ἐν τῷ ζῶντι), რადგან “მის (უფლის) ხელშია მიწის ყველა კიდე” (ფს. 94,4), ისევე როგორც ცანიც, რადგან ამბობს: “რომელშიც არის ყველაფერი” (შდრ. რომ. 11,36).

ჩვენს მოკვდავ [ბუნებაში] ზემოთქმულთა საპირისპირო ხდება: სამშვინველი მიიქცევა სულისაკენ (τό  πνεῦμα), რაშიც დამკვიდრებულია გრძნობები და ფიქრები, რომელთა მიერ განვსჯით მას, რაც მსჯელობაში [შედის]. მოციქულის თანახმად, “სულმა იცის ის, რაც ადამიანშია” (შდრ. I კორ. 2,11). ამრიგად, ამ სულისაკენ (πρός τοῦτο τό πνεῦμα) მიქცეული სამშვინველი (ψυχή) მიიქცევა, აგრეთვე, მასში (სულში) [არსებული] გრძნობებისაკენ და ამათგან [მიიქცევა] სხეულისაკენ. გონებაში აზრები თითქოსდა ნაწილდება და ისინი გაბნეულად (σκεδαστῶς) გადადიან განსხვავებულობებში პირველი აზრიდან მეორეთა, - უმჯობესთა ან უარესთა, - მიმართ. ამიტომ ამბობს, რომ ზეავიზიდებით რა ღვთისაკენ, იმ ერთების მიერ ვხდებით უნაწილედო ერთი (ἕν ἀμερές), როდესაც ჩვენი მრავალნაწილედი განსხვავებულობანი გაბნეულობისაგან თანაშეწყობაში (სიტყ. “თანაშეკვეცაში” – εἰς  σύμπτυξιν, ე.ი. “მწყობრად თანაშეერთებაში”, ე.ჭ.) შემოიკრიბებიან და ერთი ხდებიან ზექვეყნიურად, ესე იგი, გონისმიერად და არა გრძნობადად, რაჟამს აღარ ვართ უკვე საკუთარი თავისადმი შეუგუებელნი (ἀσυμβάτων), არამედ ვხდებით ერთსახოვანი ერთი (ἕν ἑνοειδές), “როგორც ერთია თვით ისიც”, სახარების სიტყვისებრ (შდრ. იოანე 17,22).

(31) - “...როგორც სამებას”, ზეარსი წარმომშობლობის სამგვამოვანი გაცხადების გამო”:

“სამებად ინიშნე სამგვამოვნება; “წარმომშობლობად” კი ამბობს [25]მამისეულ ზეცნობად წინსვლას (πρόοδον) ძისა და სულიწმინდის გასაცხადებლად. ხოლო კარგად თქვა: “როგორც სამება”, რადგან ითქმის არა რიცხვი, არამედ დიდება: “უფალი ღმერთი, უფალი ერთი არს” (II სჯ. 6,4).

(32) - “რომლისგანაც არის და წოდებულია ყოველი მამობა”:

“მამობანი” უნდა გაგებულ იქნეს, როგორც “მწყობრნი”, რომლებიც თანამემწყობრეობის (ὁμοταγίας) გამო თითქოსდა ურთიერთ შეერთებულები არიან: ქერუბიმები, სერაფიმები, მთავრობანი, ხელმწიფებანი; ჩვენს შორის კი, აგრეთვე, სულიერნიც (τάς πνευματικάς), (როგორც თანამონათესავენი) და საგვარეულოებიც (სიტყვ. “კავშირები” – ἀλληλουχίας), (როგორც აღნიშნავს თვით მოსეც ნათესაობებს).

(33) - “რადგან ყოველი არსი...”:

ღვთის ყველა შენაქმნი (δημιουργήματα) კარგია და შეიქმნენ [ისინი] “ძალიან კარგნი” (შესაქ. 1,31) და არიან [ამგვარნი], რა ზომამდეც რჩებიან ბუნებისეულ წესში, ისე როგორც შეიქმნენ, ხოლო ბუნებისეულის გაუკუღმართება, - ანგელოზებში იქნება ეს, სულებში თუ რომელიმე სხეულში, - სპობს სიკარგეს და მისგან გადახვევის გზით შერცხვენას ბადებს.

(34) - “ჭეშმარიტად მთლიანად”:

კარგად გამოთქვამს აქ [საღვთო] განგებულებას, რომ სამებისაგან ერთმა ივნო. ინიშნე, რომ ერთი გვამოვნებათაგანი მთლიანად გვეზიარა ჩვენ და რომ თქვა მან (დიონისემ) თვით ჩვენი უფალი იესო ქრისტე, - მარტივი, შემდეგ შეზავებული, როდესაც თავისი თავისკენ ზე უხმო მან ადამიანურ უდარესობას (სიტყვ. “უკანასკნელობას”). ამრიგად, კარგად ვამბობთ, რომ წმინდა სამებისაგან ერთი იყო ჯვარზე. ეს – ნესტორიანელთა და უთავოთა წინააღმდეგ, რადგან აჰა, ამბობს: “გვამოვნებათაგან ერთი მთლიანად გვეზიარა ჩვენ”, როგორც ამბობს მოციქული: “რომელშიც მკვიდრობს ღმრთეებიის მთელი სისავსე ხორციელად” (კოლას. 2,9). ხოლო ეს [სიტყვა]: “მთლიანად” აპოლინარის წინააღმდეგაც არის, რადგან ცხადყოფს, რომ მან (ძე ღმერთმა, ე.ჭ.) სრული ადამიანი მიიღო.

(35) - “და დროითი განგრძობადობა მიიღო”:

როდესაც მამა (დიონისე) ამბობს “განგრძობადობას”, ვფიქრობ, ეს არის ხორცში უფლის ცხოვრების დროით საზომი.

(36) - “შეურეველი”:

[26][ეს იმიტომ], რომ დარჩა იგი ღმერთი-სიტყვა, იქმნა რა ის, რაც არ იყო, შეურეველად. და ინიშნე, რომ “შეურევლობა” სამოცქიულო დროიდან იქადაგება.

(37) - “რაც კი სხვა ღმერთმოქმედებითი სინათლეები...”:

“ღმერთმოქმედებით სინათლეებად” ამბობს წმინდანთა სწავლებებს, რომლებიც ცოდნის სინათლეს (φῶς γνώσεως) შთაუნერგავენ და [ამით] აღმრთობენ (θεούσας) მრწმუნებელებს.

(38) - “წინამძღვრების ფარული გადმოცემა”:

ინიშნე, რომ რაც კი ზეაღემატება და მრავალთა სმენაზე უზემოესია ღვთისმეტყველების თუ თვით ცხოველმყოფელი ღვთის განგებულების თაობაზე, ფარულად გადასცეს საღვთო მოცქიულებმა (κρυφίως παρεδίδοσαν οἱ θεῖοι Ἀπόστολοι), საიდუმლოებითად გაუცხადეს რა სრულებს (μυστηριωδῶς ἀποκαλύπτοντες τοῖς τελείοις), და რომ მოციქულთაგან არის: “შეურევლად და უცვლელად”, რაც თქვა (დიონისემ), და აგრეთვე: “მთელი კაცისა”. ამიტომ მოციქულიც, მისწერეს რა თესალონიკელებს, ეუბნება, რომ მართებთ მათ დაიცვან, რაც კი ისმინეს “ან სიტყვით ან ეპისტოლით” (II თეს. 2,15). ასევე, ამბობს, რომ ტიმოთესაც მისცა “წინდი” (II ტიმ. 1,12) “საიდუმლოდ” (ἐν μυστηρίῳ), რაც აქ “გაცხადებითად” (ἐκφαντορικῶς) ითქვა (დიონისეს მიერ).

(39) - “წმინდა ფარდების გზით”:

ინიშნე, რომ ერთ წესზე უნდა დაიდოს წმინდა წერილი და ეპისკოპოსთა გადმოცემები, [რომლებსაც, ჩვეულებრივ, “მღვდელმთავრებს” (“იერარქებს” – ἱεράρχας) უწოდებს, როგორც “მთავრებს” მღვდლებისას, ესე იგი, ხუცესების, დიაკვნებისა და კარისმცველებისას, როგორც ამას ამბობს იგი “ჩვენეულ იერარქიაში” (ე.ო. შრომაში “საეკლესიო იერარქიის შესახებ”, ე.ჭ.)]¹, რის გამოც მათი დამოწმებების გზითაც დოგმატებს ვერწმუნებით. ამ ნასიტყვობათაგან, ამბობს, უფრო უხეში (παχύτερα) [სამოსელი] შემოეცმებათ ზეარსებულებს, რომ შევიმეცნოთ [ისინი] და [მათ შესახებ] ვმესაიდუმლეობდეთ (სიტყვ.: “...ჩვენი შემეცნებისა და მესაიდუმლეობის – “მისტაგოგიის” გამო”, ე.ჭ.), როგორც [მაგალითად] ღვთის შესახებ, რაჟამს ჩნდება იგი “ცეცხლად” და “მოხუცად” “დანიელის წიგნში”, ან[27]და “მორკინალ კაცად” – იაკობის წინაშე და სხვა ამგვარი, აგრეთვე, ანგელოზთა შესახებ, როგორებიცაა თუნცად ქერუბიმები, ვითარცა “ნადირისსახოვანნი”, ანდა სხვები, კაცთა და ჭაბუკთა წესით [ჩენილნი].

----------------------------------------------------

1 - ამ შემთხვევაში კავებში ჩასმულია თვით ორიგინალის ტექსტი

(40) - “ნაწილედი სიმბოლოები”:

წერილი კაცმეტყველებს ღვთიურობას (ἀνθρωπολογεῖ τό Θεῖον ἡ Γραφή), სახელდებს რა მას ადამიანისეული [ნიშნებით] და შემოაცმევს რა მას ფეხებს, ხელებს და პირისახეებს.

(41) - “როცა უხრწნელები და უკვდავები გავხდებით”:

აღდგომის ჟამს წმინდანები უხრწნელებითა და უკვდავებით მიაღწევენ ქრისტესსახოვან მდგომარეობას (τῆς  χριστοειδοῦς καταστάσεως), გაბრწყინდებიან რა მზეზე მეტად, როგორც [გაბრწყინდა] უფალიც, როდესაც მთაზე ფერი იცვალა მან [და] როგორც ამბობს მოციქული წმინდანთა შესახებ, რომ მაშინ იქნებიან ისინი, როგორც თვით იგი არის და ყოველთვის უფალთან იქნებიან (I თეს. 4,17).

(42) - “მისი ხილვადი ღმერთმჩენეობა”:

ინიშნე, რომ მის (მაცხოვრის) საღვთო სხეულსაც “ხილვად ღმერთმჩენეობად” ამბობს, რათა ერთი და იგივე გამოთქმა შეამზადოს როგორც ნესტორიანელთა და უთავოთა მიმართ, ასევე მათ წინააღმდეგ, რომლებიც მიიჩნევენ, რომ უფალი სხეულით არც ახლა არის და [არც] იქნება.

და [ინიშნე], რომ არსებობს, ერთი მხრივ, მისი ხილვადი რამ ღმერთმჩენეობა, რაც არის განსულიერებული ხორცი (ἡ ἐμψυχωμένη σάρξ), ხოლო, მეორე მხრივ, - გონისეული [ღმერთმჩენეობა], რაც მაშინ გონების მიხედვით იქნება უფრო სრულად წილადსახვდომი (“საწილმქონეო” – μεθεκτή) ჩვენთვის (ἥτις κατά νοῦν ἔσται ἡμῖν μεθεκτή τότε τελειοτέρως), რის გამოც ღვთისაკენ მივიქცევით რა, იქედან (ἐκεῖθεν) სრულად გაბრწყინებულნი, ერთსახოვნად ერთი გავხდებით (ἑνοειδῶς  ἕν  γενώμεθα), განთავისუფლებულნი ჩვენი “შეზავებული (სიტყვ. “შეზავებისამებრი”) განსხვავებულობებისაგან”, რაც ნიშნავს ქვეყნიურ გრძნობებსა და გულისთქმებს.

(43) - “უფრო საღვთო მბაძველობის გზით”:

“უფრო საღვთო მბაძველობა” თქვა, აღნიშნა რა [ამით] “უფრო ზედმიწევნითი” და “უფრო სრული”, როგორც ამჟამადაც წმინდანთა ანგელოზთღირსი ცხოვრება ღვთის დიდებაში და ხორციელ[28]თა არადჩაგდებაში [ჰგიეს], თუმცა არა ყოვლადსრულად. ამიტომ ბაძვისეულობანიც (τά  τῆς  μιμήσεως ) უფრო ზომიერია¹, მაშინ კი ამათში (მიმბაძველობებში, ე.ჭ.) გამოჩნდება სისრულე.

---------------------------------------------------------------

1 - იგულისხმება საღვთო მბაძველობის ხარისხები.

(44) - “გონისეულ სანახაობათა”:

სიმბოლოების გზით ანგელოზთა შესახებ გონისელთა¹ განჭვრეტით, რადგან ანგელოზთა შესახებ ამბობს [იგი], როგორც ამას ცხადყოფს იმის თქმითაც, რომ ღვთისსახოვანნი არიან ისინი. ზევით კი, მათ შესახებ სიმბოლოებსაც წარმოაჩენს [წიგნში]: “ციური იერარქიის შესახებ”², ხოლო ამჟამად ღმერთს უკავშირებს [ამ სიმბოლოებს].

-----------------------------------------------------------

1 - τά περί ἀγγέλων νοητά. იგულისხმება ანგელოზთა ცხოვრების, ანგელოზთა არსებობის გონისეული, ნოეტური, ზეციური თვისებები, ვითარებანი, რაგვარობანი.

2 – ამ წიგნის თარგმანი გამოქვეყნებული გვაქვს “საღვთისმეტყველო კრებულის” 1988 წ.-ის 3-ე ნომერში.

(45) - “დავაცხრობთ რა ჩვენს გონისმიერ მოქმედებებს”:

“გონისმიერი მოქმედებების დაცხრომა” თქვა, აღნიშნა რა საღვთო ბუნების მიუწვდომლობა, რადგან არაფერი მისგანთაგანი (ამ ბუნებისაგანნი, ე.ჭ.) არ მიიწვდომება გონების მოძრაობით, არცთუ რამ აღსრულებული და თვალნათლივი დარწმუნებულობისაკენ მიიქცევა შემეცნება¹, გარდა “მიუწვდომლობისა” (ე.ი. გარდა იმისა, რომ მიუწვდომელია საღვთო ბუნება, ე.ჭ.), რაც საკუთარი უმოქმედობით (τῇ οἰκείᾳ ἀνενεργησίᾳ) მიიწვდომება (ე.ი. მიიწვდომება საკუთარ გრძნობად თუ აზრისმიერ მოქმედებათა დაცხრომით, ე.ჭ.).

---------------------------------------------------------------

1 - შდრ.  ἤ πρός τινα ὁμολογουμένην καί τρανήν πληροφορίαν ἡ νόησις φέρεται.

(46) - “ზეგამოუთქმელად წინადაარსებულია”:

საჭიროა გულმოდგინება, რომ გავიგოთ [სიტყვა]: “წინადაარსებულია”, რადგან ყველა საქმეს (ზოგ ხხელნაწერში: “ყველა სხვას”) თანამიმდევრულად ცხადყოფს. ამისგან გასაგები ხდება, თუ როგორ ამბობს მოციქული, რომ ღმერთში ვიყავით ჩვენ “ვიდრე ქვეყნის დაფუძნებამდე” (ეფეს. 1,4). ამიტომ, უნდა ვიცოდეთ, რომ ყველაფრის გაჩენა (სიტყვ. “შემოყვანა”) მიზეზისა და დასაბამის მიხედვით მასზეა (ღმერთზეა) დამოკიდებული, რადგან ყველა არსი მისგან არის. [ამიტომ], ბუნებრივია, რომ ისინი, რომლებსაც მისი შე[29]უცნობელი (ἀνεπινόητον - inconceptibilem) ნებით არსებობა უნდა მიეღოთ, წინასწარდაარსებულნი არიან მასშივე, მცოდნეში იმისა, რომ გააჩენს და როდის გააჩენს (სიტყვ. “შემოიყვანს”). ამირგად მასში საუკუნეთა უწინარეს წინასწარცნობილნი წინადაარსებულნი არიან, რადგან ვიდრე გონისეულთა გაჩენამდე (სიტყვ. “შემოყვანამდე”), რომლებიც საუკუნეები არიან (πρίν γάρ τά νοητά παραχθῆναι, ἅτινά εἰσιν αἰῶνες) და უწინარეს ყველა სხვა შესაქმისა, როგორც ითქვა, ცნობილი იყო მისთვის სამომავლონი: “ვინც მცოდნეა ყველაფრისა ვიდრე მათ შექმნამდე” (დან. 13,42); და აგრეთვე: “ვიდრე მე შეგძერწავდი შენ მუცელში, გიცანი შენ” (იერ. 1,5).

(47) - “რომლის არც მოაზრება არის შესაძლებელი”:

ასევე ამბობს გრიგოლ ღვთისმეტყველიც, გარდათქვამს რა იგი [ელინთაგან] თქმულს (μεταφράζων τό  εἰρημένον [τοῖς  Ἕλλησι]) : “ღმერთის მოაზრება შეუძლებელია, გამოთქმა კი უფრო შეუძლებელი” (გრიგოლ ღვთისმეტყველი, 28-ე ჰომილია, $ 4; ეს არის ციტატა პლატონიდან: იხ. პლატონი, “ტიმაიოსი” 28 c).

(48) - “ყოველი არსობრივი ცოდნისა და ძალის სასრულთა...”:

თქვა რა “არსობრივ ცოდნათა და ძალთა სასრულნი”, იგივე სიტყვა განაახლა, რაც უთქვამს ცოტა წინ: “ყოველგვარ ცოდნათა ყოველი ზღვარი”. ამიტომ, ან ორივე გამონათქვამის მიერ იმას მიანიშნებს, რაც ადრეც გადმოსცა, რომ ღმერთში ყველა ცოდნა უქმდება (ἀργεῖ - otiari), და რომ მას (ღმერთს) აქვს ყველა მოძრაობის დასასრული საღვთო ბუნების მიუწვდომლობის გამო, რაც მარადიულად და არა დროითად განიჭვრიტება მის შესახებ; ანდა უფრო ის, რომ [ღმერთში არის] ყოველი არსობრივი ცოდნის ზღვარი და სასრული ანუ დასასრული. ესენი არიან არსებები და ძალები, რომელთა შესახებ [არის] ცოდნანი და რომელ არსებათა და ძალთა, - ერთობლივად ყველას, - ღმერთში წინადაარსებას ამბობს – არა ცალკეულად, არამედ ერთბაშად, - მისი (ღვთის) წინასწარცოდნის გამოუთქმელი სიტყვისამებრ, იცის რა [ღმერთმა] დაბადებაში შემოსაყვანთაგან თითოეული, თუ რა ბუნების და ძალისა იქნებიან ისინი, [ღმერთმა], რომლის არსება ზეარსია და ზეუცოდნელია. ხოლო უნდა ვიცოდეთ, რომ სხვა არის არსება და სხვა ძალა, რადგან პირველი მათგანი თავისი თავის მიხედვით (καθ' ἑαυτά) არსებულთა (ὑφεστώτων) [თვისებაა], ხოლო მეორე – მათი, რომ[30]ლებსაც სხვაში აქვთ არსებობა.

(49) - “თუკი არსებებისა არის ყველა ცოდნა...”:

ნათქვამთა განმარტება:

კარგად თქვა, რომ თუკი ცოდნანი არსებათა და არსებულთა შესახებაა, ხოლო თუ ღმერთი არც არსებაშია, არც რაიმეა იგი არსებულთაგან, ბუნებრივია, ცოდნისაგანაც მიღმიერია.

(50) - “არც წარმოსახვა”.

სხვა არის “წარმოსახვა” (φαντασία - imaginatio) და სხვა არის “მოაზრება” (νόησις) ანდა “ნააზრობა” (νόημα), რადგან განსხვავებული ძალებისაგან და მოძრაობის [განსხვავებული] თვისებით წარმოიქმნებიან ისინი. “მოაზრება” არის მოქმედება და ქმნა, ხოლო “წარმოსახვა” – განცდა (πάθος) და აღბეჭდილობა (τύπωσις), გამაცხადებელი რაღაც “გრძნობისეულისა” ან “თითქოსდა რაღაც გრძნობისეულისა”. გრძნობა აღიქვამს არსებულთ ერთიან დასახულობაში¹, ხოლო გონება ეხება, ესე იგი, აღიქვამს არსებულთ სხვაგვარად და არა ისე, როგორც გრძნობა. სხეულებრიობისა და სულიერების (τό πνευματικόν) ირგვლივ, აგრეთვე, იმ [ნაწილში], რომელშიც, როგორც ადრე ვთქვით, მყოფობს გრძნობა, ვნებადი (“განცდისმიერი” – παθητικόν) და დამსახველობითი (μορφωτικόν) მოძრაობა გვაქვს, ხოლო მსჯელობითი და აღქმითი [მოძრაობა] სამშვინველსა და გონებას უნდა განეკუთვნოს. ამიტომ, საჭიროა, რომ “წარმოსახვითობაც” (καί τό φανταστικόν) სამშვინველის აღმქმელობით [თვისებამდე] დავიყვანოთ, რადგან “წარმოსახვითობა” სამ ნაწილად იყოფა: პირველია აღქმათა სახოვანმყოფელი² [ნაწილი], [სახოვანმყოფელი] მათდამი, რომლებიც გრძნობადს ხდიან აღქმას³; მეორეა ამათგან დარჩენილი ნაშთების გარდამსახველი (ἀνατυπωτικήν) [ნაწილი], რომლის ხატოვნებანი არაფერს არ ემყარება და რომელსაც საკუთრივ “წარმოსახვითად” უწოდებენ. მესამეა ის [ნაწილი], რაშიც არსებობს წარმოსახვითად ზმანებული სიკეთის მთელი სიამოვნება ანდა ზმანებული ბოროტების მწუხარებისებრობა. როგორც თქმულია, არანაირ წარმოსახვას არა აქვს ადგილი ღმერთში, რადგან ყოველგვარ აზრზე ერთბაშად უზემოესია და ზემდებარეა იგი. ხოლო “ნაფიქრობა” (δόξα) [31]არის ერთი შეხედვით საეგებიო რამ ვარაუდი.

-----------------------------------------------------------

1 - ἡ μέν αἴσθησις ἀντιλαμβάνεται τῶν ὄντων κατά ἀθρόαν μόρφωσιν (col. 201 B).

2 - τήν τῶν ἀντιλήψεων εἰκονιστικήν (col. 201 B).

3 - ... τά  ποιοῦντα  αἰσθητήν  τήν  ἀντίληψιν (იქვე).

(51) - “არც შეხება”:

ამჯერად “შეხებად” ამბობს გონისმიერ წვდომას, რადგან როდესაც გონისეულებსა და უნივთოებს გონების მიერ მეცნიერებით მივეახლებით (τῷ νῷ ἐπιστητῶς ἐπιβάλλοντες), გვგონია, თითქოს ვეხებით მათ და ისინი გონების წიაღ რაღაცნაირად შეგრძნობადნი არიან, როგორც შეხების გზით – გრძნობადნი, ხოლო ღმერთს ვერც გონისმიერად შევეხებით.

(52) - “უწოდებლად და სახელზე უზემოესაც”:

“უწოდებლად” ამბობს ნაცვლად იმისა, [რომ ეთქვა]: “ვერ წოდებული რაიმე სახელწოდებით”, რადგან თვით იგი “უწოდებს არარსებულთ, როგორც არსებულთ” (რომ. 4,17), როგორც კვიროსს ამდენი წლით ადრე და იოსიას.

(53) - “არამედ რაც გვითქვამს, როდესაც “საღვთისმეტყველო განწესებებს”...:

საძიებელია (სიტყვ. “იძებნება”) შრომა (“სიტყვა” - λόγος, Liber ) “საღვთისმეტყველო განწესებათა შესახებ”.

(54) - “თანაღმერთი”:

“თანაღმერთად” როგორღაც ამბობს ყოვლადწმინდა სამებას.

(55) - “ანგელოზთღირსი ერთობანი”:

თქვა რა ღვთის შესახებ, რომ შეუმეცნებელია და გამოუთქმელია იგი ჩვენთვის, ამიერიდან უდარესისაგან ამტკიცებს ღვთის შესახებ [თქმულს], რადგან თუ ანგელოზთა შესახებ [ვითარებანი] უცოდნელია ჩვენთვის, რა უნდა ვისმჯელოთ ღვთის შესახებ? ამიტომ, ამბობს, რომ ანგელოზური საქმენი (αἱ ἀγγελικαί  δημιουργίαι), არის როგორც რამ “ზედმიტყორცნანი” (ἐπιβολαί) ღვთისეული სიკეთისა, ხოლო “ზედმიტყორცნა” უნდა გავიგოთ, როგორც გაჩენილთაგან (სიტყვ. “შემოყვანილთაგან”)¹ თითოეულისადმი, ესე იგი, გონისეულთაგან თითოეულის გაჩენისადმი (სიტყვ. “შემოყვანისადმი”)² უნაწილედოდ დანაწილებული მოძრაობა³. შესაძლებელია იმგვარად გაგებაც, რომ [ნაგულისხმევია] ღმერთთან ერთობათა სახეობები⁴ (რამდენადაც კი შეჰფერით ანგელოზებს შეერთება ღმერთთან) და ღვთისადმი ერთობის მიხედვით ან “ზედმიეტყორცნებიან” (ἐπιβάλλουσι) [32]ისინი ღვთის სიკეთეს საკუთარი ღირსებისამებრ ანდა “შეიწყნარებენ” (παραδέχονται) მისგან (ღვთისგან) მისეული (ღვთისეული) სიკეთის გამოცხადებას. და ამგვარად [ეს სახეობები] მიუწვდომელია არა მარტოდენ ჩვენთვის, არამედ უფრო ქვემორე ანგელოზებისთვისაც და შეიცნობა მხოლოდ უზემოეს ანგელოზთა მიერ, რომლებიც ღირსქმნილნი არიან შეერთების ზემოთქმული სახეობისა. ხოლო “ციური იერარქიის” შესახებ შრომაში (“სიტყვაში”) ანგელოზთა მწკრივებსაც ამბობს იგი.

----------------------------------------------------------------

1 - τῶν παραγομένων (204 A).

2 - τήν παραγωγήν (იქვე).

3 - μεριζομένην ἀμερῶς κίνησιν. საგულისხმოა, რომ პაქიმერის პერიფრაზში გვაქვს არა κίνησις (”მოძრაობა), არამედ θέλησις (”ნება”) (იხ. იქვე, შენ. 77).

4 - οἱ τρόποι τῶν πρός Θεόν ἑνώσεων (იქვე).

(56) - “ანგელოზთმბაძველობითად შეერთებული ღვთისსახოვანი გონებები”:

“ღვთისსახოვანი გონებები”, რომლებსაც “ანგელოზთმბაძველობითად” ამბობს, რამდენადაც კი აღწევენ ისინი ამას, რომ მიყვანილ იქნენ (ἄγεσθαι ) წმინდა ძალთა ერთობაში (რომელი “ძალებიც” ადრე “ანგელოზებად” თქვა), - უნდა გულისხმობდეს ჩვენეულ ღვთისმეტყველთ, ვამბობ წინასწარმეტყველებს და მოციქულებს, რადგან “ანგელოზებად” ვერ გაიგება ისინი (“ღვთისსახოვანი გონებები”), განსაკუთრებით იმიტომ, რომ “ანგელოზთმბაძველობითად” თქვა [მათზე], ხოლო არათუ ანგელოზი “ჰბაძავს” ანგელოზს, არამედ უდარესი.

“გონებები” უწოდა რა მან ღვთისმეტყველთ, თქვა, რომ ძალისამებრ აღწევენ ისინი ღმერთთან ანგელოზთმბაძველ ერთობას, განიღმრთობიან რა ყველა ქვეყნიური მოქმედების დაცხრომის შედეგად, რადგან გონისმიერთა შორის ყველა მოძრაობა, ყველა მოქმედება და ყველა სიწყნარე (ἠρεμία) მოქმედებითად არის¹ და წარმმართველია ერთმყოფელი სისრულისაკენ, რადგან საუკუნოთა და უსხეულოთა შორის არსებული სიწყნარეები, მდუმარებანი და მოქმედებათაგან დაცხრომანი ბუნებისამებრ ქმედებას იწვევენ (τό κατά φύσιν πράττειν ποιοῦσιν), რაც შეგვძენს უშფოთველობასა და სისრულეს ერთობაში.

--------------------------------------------------------

1 - · ἐπί γάρ τῶν νοερῶν πᾶν κίνημα καί πᾶσα ἐνέργεια καί πᾶσα ἠρεμία ἐνεργῶς ἐστι.

(57) - “დაცხრომა”:

შეუძლებელია შეერთება ღმერთთან და რაღაცნაირად ღმერთად გახდომა (καί θεόν τρόπον τινά γενέσθαι), თუკი ვინმე არ დაცხრება [33]ნივთიერ მოქმედებათაგან გრძნობისმეირად და აზროვნებისმეირად.

(58) - “ყველა არსის ჩამოკლების გზით”:

“ყველა არსის ჩამოკლებად” უწოდებს არსთაგან არაფრისადმი მიმსგავსებას ღვთიურობისას, არამედ ამბობს, რომ [არ არის იგი] არც სხეული, არც ნათვისობა, არც ძალა, არცთუ რაიმე სხვა, როგორც ეს შემდეგ აღნიშნა [მანვე].

(59) - “თვით კი არ არის არაფერი”:

ის, რომ “არაფერი არ არის ღმერთი”, ასე უნდა გავიგოთ: არსებულთაგან არაფერია იგი, რადგან არსებულთა უზემოესია არსებულთა მიზეზი, რის გამოც ღმერთი ყველგან და არსად [მყოფად] იღვთისმეტყველება. მართლაც, იმიტომ არ არის იგი არსად, რომ ყველაფერი მისგან არის და მასშია, [მასში], რომელიც არაფერია არსებულთაგან, და ამასთან, მასშია, როგორც ყველგან მყოფში; სხვა ყველაფერი მისგან არის, თვითონ კი [არ არის] არსად და აღავსებს იგი ყველაფერს, როგორც ყველგან მყოფი, თანახმად წინასწარმეტყველისა (შდრ. გამოსვლ. 3,14), ხოლო არ არის არსად, ამბობს რა, თანახმად სხვა [წინასწარმეტყველისა]: “ანკი რომელია ჩემი მოსვენების ადგილი?” (ეს. 66,1), რადგან თუ მხოლოდ ყველგან იქნებოდა, თვით იქნებოდა ადგილის მიხედვით ყველაფერი და ყველაფერში. ამიტომ [ღმერთი] არის აგრეთვე “არაფერი”, როგორც არსებულთა უზემოესი.

(60) - “არამედ როგორც ყოველგვარი ნათვისობისაგან...”:

“ნათვისობა” (Ἕξις) არის მყარი მდგომარეობა, ხოლო მოძრაობა მრავლმხრივ წამოჩნდება, როგორც დაპირისპირებული სიწყნარესთან. ცხოვრება არის ის, რაც მოქმედად გამოაჩენს ამათ. წარმოსახვა არის გააზრებაში გარდამსახველი (τό ἐν διανοίᾳ ἀνατυπωτικόν) [რამ], ნაფიქრობა არის სარწმუნოქმნილი ვარაუდი. განეყოფა “მოაზრება” (νόησις) “გააზრებას” (διανοίας), რადგან პირველი მათგანი მყოფობს სამშვინველის სააზროვნო [ნაწილში] (ἐπί τοῦ διανοητικοῦ τῆς ψυχῆς ), ხოლო მეორე – სააზროვნო [ნაწილის] მოძრაობას ცხადყოფს. ყველაფერი ეს და სხვაც, რაც კი ამათთან ერთად ჩამოითვლება, არის არა არსება, არამედ განიჭვრიტება არსების გარშემო. ამიტომ, გამოყო კიდეც [მოძღვარმა] იგი (არსება) ამათგან.

(61) - “ღმერთმოთავეობის ეს კეთილმოთავეობითი წინაგანგება”:

ამათგან ირღვევა იმ პირთა უგუნური თვალსაზრისები, რომლებ[34]მაც იკადრეს თქმა, რომ შემოქმედებითობა (τό δημιουργικόν) რაღაცნაირად ბუნებითად მყოფობს ღმერთში, როგორც ობობაში ქსელვა, [მოძღვარი კი] ამბობს, რომ მხოლოდ სიკეთის გამო გააჩინა (სიტყვ. “შემოიყვანა”) ყველაფერი ღმერთმა. ამიტომაც, არცერთი ღვთისმეტყველი არ კადნიერდება უგალობოს ღმერთს მათგან, რაც თვით ღვთისაა, ესე იგი, მისი არსებისაგან, რადგან შეუცნობელია იგი, არამედ იმისდა მიხედვით, რომ [ხდება[ [მისი] წინსვლა¹ (ეს წინსვლა არის წინაგანგება) გარეგანთა მიმართ, ნამიზეზევნი, ესე იგი, ისინი, რომლებიც მისგან, მიზეზისაგან შემტკიცდნენ, გალობისმეტყველებენ ღვთის ყველაფრისადმი წინაგანგებას, რადგან ყველაფერი საღვთო წინაგანგებას ეშურება (რისგანაც არსებობს კიდეც და შემტკიცებულია იგი), მაგრამ გონისმიერნი და აზრისმიერნი (λογικά) – “მცოდნეობითად (γνωστικῶς), “გონისმიერებად” კი ითქმიან, რომლებიც, არიან რა “გონებები”, შეიმეცნებენ ზემდებარე “გონისეულებს” (νοητά), რადგან “გონისეული” არის “შეცნობადი” (νοούμενον ), რაც, აგრეთვე, საზრდოა “გონისმიერისა”, როგორც მისი “შემცნობელისა” (νοοῦντος ). ამრიგად, რომლებიც კი გონისმიერები არიან და აზროვნებენ, როგორც გონებები, ისინი, - აზრისმიერები, - მცოდნეობითად (γνωστικῶς) ეშურებიან (ἐπιβάλλοντα ) ღვთის წინაგანგებას და [მათთვის] შესაფერისად მიელტვიან ღმერთს, ხოლო გონისმიერებზე დადაბლებულებს, რომლებიც არიან “მგრძნობელობითი სამშვინველი” (ψυχή αἰσθητική ), - ვამბობ ცხოველებზე, აგრეთვე, ყველა გასულიერებულ, მაგრამ უაზროვნო (ἀλόγων) სხეულზე, რომელთა სამ[35]შვინველსაც, შემტკიცებულს სტიქიონებისაგან და შიგანივთიერი ცეცხლისაგან (τοῦ ἐνύλου πυρό), შიგანივთიერ სულში აქვს არსებობა (ἐν πνεύματι ἐνύλῳ ἔχει τό εἶναι), - ამათ მხოლოდ გრძნობის მიერ ეძლევათ ბიძგი შიმშილისა და წყურვილისადმი და, ბუნებრივია, ისინიც გრძნობადად მიელტვიან მბოძებელს, როგორც [თქმულია]: “ყველანი შენდამი სასოებენ, რომ გასცე მათი საზრდო შესაფერის დროს” (ფს. 103,27). და ამგვარს ბევრს იპოვი იობთანაც და დავითთანაც.

სხვები კი, რომლებსაც უგრძნობლად და უსულოდ  (ἀψύχως) აქვთ მარტოდენ აღმოცენებითი ანუ ცოცხლობითი (ζωτικήν ) მოძრაობა, როგორც ყველა მცენარესა და ბალახს და რომლებსაც მარტოდენ ცოცხლობითი სული აქვთ შემტკიცებული (ζωτικόν πνεῦμα μόνον συνιστῶν ἔχουσι), [ანუ] რომელთა არსება [შემტკიცებულია] გრძნობის გარეშე, როგორც ყველა ხისა (ითქვა უკვე) და ამგვართა, - ესენიც, იმის მიხედვით, რომ ხმებიან, მოაკლდებათ რა მათ აღმოცენებითი სული (τοῦ φυτικοῦ πνεύματος), რითაც მოძრაობენ ზრდისა და გაფურჩქვნისაკენ, -ამის გამო წარმოჩნდებიან, როგორც აგრეთვე საღვთო განგებისაკენ მსწრაფველნი, რათა შემტკიცდნენ კიდეც [მისგან] და აყვავდნენ. ამიტომ, ესენიც ჩართულია 148-ე ფსალმუნში, რომ ადიდონ [მათაც] ღმერთი მათი აგებულების წიაღ. ამრიგად, ესენიც წილმქონე არიან გამოუთქმელი წინაგანგებისა მარტოდენ იმის მიხედვითაც, რომ ცოცხლობენ, თუმცა კი [ცოცხლობენ] უსულოდ და უგრძნობელად და თანახმად ნათვისობითი უნარისა (κατά τήν ἑκτικήν ἐπιτηδειότητα ), რაც არის ძალის თვისება (ἰδιότης τῆς δυνάμεωςა)², რადგან “ნათვისობად” ითქმის გამყარებული რაგვარობა (ἕμμονος ποιότης ), რომელი მდგომარეობისა და ძალის მიხედვითაც საგანზე (სიტყვ. “რაიმე”) ითქმის “როგორი”. ამრიგად, ამგვარი ნათვისობის მიხედვით, ისინი, რომლებიც არსობრივად და ნათვისობითად (თუმცა კი უსულოდ და უგრძნობლად) წილმქონე არი[36]ან აღმოცენებითი სიცოცხლისა მარტოდენ ზრდისა და მოძრაობისათვის, ითქმიან, როგორც მსწრაფველნი (სიტყვ. “ითქმიან, რომ ისწრაფვიან”) ღვთის სიკეთისაკენ.

-----------------------------------------------------------------

1 - ἐκ τῆς εἰς τά ἔξω προόδου (ლათ. processu), ἥτις ἐστί πρόνοια... ტერმინი πρόοδος (სინსვლა”, “დაწინაურება”, “გამოსვლა”) ეფრემის მიერ ითარგმნება, როგორც “განფენაჲ” (იხ. დიონისე არეოპაგელის შრომათა ს. ენუქაშვილისეული გამოც., გვ. 8.16; 75.33; 82.9); “გამოსვლაჲ” (17.9; 18.33; 23.33; 24.34; 25.11); “გამოსავალი” (42.13); “გამომავლობაჲ” (59.2; 59.3); “წინაგამოსავალი” (59.29); “წინაგამომავალობაჲ” (65.12; 84.3; 84.7; 84.9; 87.28; 101.10; 122.1; 125.28; 129.12; 147.27; 160.28; 163.33); “წინაგანმავლობაჲ” (95.13; 143.11); “გარდამოსლვაჲ” (173.5); “წინაგამოსლვაჲ” (251.3); არსენი აღნიშნულ ტერმინს გადმოსცემს, როგორც “გზავნაჲ” (“და ძე უკუე საკუთრებით არს მეორებაჲ გუამოვნებისაჲ იგივეობასა შინა ბუნებისა ანუ აღორძინებასა პირისა თანამონათესვისასა ანუ გზავნაჲ ბუნებისაჲ, ერთნათესვობით ცნობილი”, წმ. ანასტასი სინელი, წინამძღვარი, ხელ. S-1463, 3v2; ბერძნ. ტექსტი, Pg. 89, 56 A). იმავე მთარგმნელთან გვხვდება, აგრეთვე, “გამოსლვაჲ” (იქვე 7.2; 80 D); გელათურ ტექსტებში დასტურდება არსენისეული “გზავნაჲ” (ხელნ. გელ. 14, 2v2; ბერძნ. Pg. 90,269 c; 3.1 – 272 A).

2 – იგულისხმება, რომ მეცნიერული სამყარო არსებობს ოდენ ცოცხლობითი მოძრაობით ანუ ისინი ცოცხალნი არიან არა გრძნობადად, როგორც ცხოველნი, არა აზრისმიერად, როგორც ადამიანები, არამედ მარტოდენ მათში შთანერგილი სასიცოცხლო თვისების, მათში ღვთივჩამკვიდრებული სასიცოცხლო უნარის ანუ ცოცხლობითი ძალის შედეგად. ესაა იგივე “ნათვისობითი უნარი” ანუ მყარად შთანერგილი მიდრეკილება სიცოცხლისაკენ, მგუებლობა ამგვარი არსებობისა, რაც წმ. მაქსიმეს სიტყვით, ძალის ანუ პოტენციის თვისებაა.

(62) - “გონისმიერნი” და “აზრისმიერნი”:

“გონისმიერად” ამბობს ანგელოზურ ბუნებას, “აზრისმიერად” – ადამიანურს, ამათზე უდარესს კი – “უაზროვნოდ”, რომელსაც მხოლოდ გრძნობადობა ეთვისება. ამიტომაც ითქვა [მასზე]: “გრძნობადად”, ესე იგი, “მგრძნობელობითად”, ხოლო სხვათაგან, როგორებიცაა მცენარეები და, აგრეთვე, ყველაფერი, რაც კი უსულოა და უმოძრაო, ერთნი თქვა “ცოცხლობითი მოძრაობის მიხედვით”, ესე იგი, როგორც “საზრდოობითი” (θρεπτικήν ) და “ზრდითი” (αὐξητικήν ), რაც ეთვისებათ მცენარეებს, მეორენი კი – “უსულოებად”, რადგან მათ თავიანთ თავში ის აქვთ, რომ საერთოდ არსებობენ (ἐν τῷ ἔχειν ἐν ἑαυτοῖς τό ὅλως εἶναι ).

(63) - “როგორც საუკუნოს”:

ხედავ, როგორ ცხადად გალობისმეტყველებენ ყოველთა უზენაესს ნამიზეზევთაგან და ქმნილებათაგან, რადგან ”საუკუნოდ” ამბობენ საუკუნეთა შემოქმედსა და ჭეშმარიტად საუკუნეს (αίῶνα ), რამეთუ (εἴγε , siquidem) მარადის არსებულია თავად. ამიტომ ითქმის იგი “საუკუნედაც”, ხოლო “საუკუნო” არათუ იგივე “საუკუნეა”, არამედ “საუკუნესთან” წილმქონეა. და, მათლაც, ესაია ამბობს: “ღმერთი საუკუნო, მიწის კიდეთა შემქმნელი” (ეს. 40,28), ხოლო ღმერთი არათუ საუკუნის შემდგომია (სიტყვ. “მეორეა”), რომ წილმქონე იყოს მასთან, არამედ შემოქმედია საუკუნეებისა.

(64) - “როგორც უბერებელს”:

თანახმად [სიტყვისა]: “ხოლო შენ იგივე ხარ და შენი წლები არ დაიკელბს” (ფს. 101,28).

(65) - “როგორც მსუბუქ ნიავში”:

ეს არის ნათქვამი “მეფეთა” წიგნში, რომ არც მიწისძვრის წიაღ, არც ღრუბელში არ მოსულა უფალი ელიასთან, რათა გაზრახებოდა მას, არამედ “მსუბუქი ნიავის ხმით” უხმო (III მეფ. 19,11), ხოლო ეს ცხადყოფს, რომ სხეულში მყოფადაც ამბობს [მოძღვარი] ღმერთს (ὅτι καί ἐν σώματίφησιν εἶναι τόν Θεόν ), - რომელიც ყველაფრისაგან გარეშეუცავია, - რადგან მობერვის (πνοή) წილმქონეა ყველა და ყველაშია იგი (მობერვა), მაგრამ არავის მიერ არ მოი[37]ხელთება, როგორც სახარებაშიც ამბობს უფალი: “სულია (Πνεῦμα ) ღმერთი და მის თაყვანისმცემლებს სულით და ჭეშმაირტებით მართებთ თაყვანისცემა” (იოანე 4,24).

(66) - “უსახელობაც”:

“უსახელობა” იმიტომ, რომ ყველაფერია იგი და [ამავე დროს] არაფერია არსებულთაგან, არამედ მისგან არის ყველააფერი, როგორც თვით განმარტავს ამას თავისი თავის შესახებ (II კორ. 5,18).

(67) - “ყველა ყველაში”:

“ყველა” არის “არსნი”, რადგან მისგან არის ყველა.

(68) - “და კერიას”:

თქვა იგი (ღმერთი) ყველას “კერიად”, რადგან სამკვიდროა ყველა წმინდანისა, როგორც ამბობს თვით უფალი: “დარჩით ჩემში” (იოანე 15,4), რადგან როგორც ტაძრები ვართ მისი, თანახმად [სიტყვისა]: “დავმკვიდრდები და მიმოვივლი თქვენში” (II კორ. 6,16), ასევე, ისიც სახლია ჩვენი. ხოლო იქვე კარგად დაუმატა [მოძღვარმა]: “შეერთებულად”, რადგან როდესაც თქვა: იგია “ყველა”, ვინმეს რომ შედგენილობა არ ეგულისხმა (სიტყვ. “ვინმეს რომ შედგენილობისაკენ არ მიემართა გონება”) და არ დასცილებოდა ჭეშმარიტებას, იფიქრებდა რა, რომ ყველაფერი გროვად არის თავმოყრილი ღმერთში, ან კიდევ, რომ შედგენილობითად არის ღმერთი ყველაფერი, საჩქაროდ განკურნა [მოძღვარმა] უმსგავსობა და თქვა: “შეერთებულად”, ესე იგი, “საკუთარ ერთებაში”, უფრო კი, როგორც ერთებაზე ზემოთ მყოფი და ზეგამარტივებული (ὑπερηπλωμένον ), რომელიც უნაწილედოდ და შეუზავებლად არის არსთათვის “ყველა ყველაში”, ამასთან “მოუხელთებლად” (ἀσχέτως) არის იგი ყველაში, რაც ნიშნავს, რომ არაფრისაგან არ არის პყრობილი ან გარემოცული სხეულებრივად, არამედ უფრო “განცალკევებულად” [მყოფია], რადგან ყველაფრის გარეთ არის იგი, ვინც არსად მყოფია (οὐδαμοῦ ὤν, nusquam exsistens); ყველა არსი მისგან არის და ის არის ყველაში, რადგან მისგან შემტკიცდა ყოველივე.

(69) - “ყველა არსი მარტივად...”:

ესე იგი, შეუზავებლად (“შეუდგენლად” – ἀσυνθέτως), რადგან არსებულთაგან არაფერს არ შეზავებია, არ შეერთებია სხეულებრივად, თუ არა განგებულების (=განკაცების, ე.ჭ.)¹ ჟამს.

----------------------------------------------------------

1 - ბერძნ. ტერმინი ἡ οἰκονομία (“განგებულება”) ღვთის მიმართ საეკლესიო ტექსტებში, ჩვეულებრივ, ნიშნავს “განკაცებას” (შდრ. ლათ. incarnatio).

(70) - “საღვთო რამ ჩვენებების მიხედვითაც”:

[38]“ჩვენებებს” უწოდებს ღვთის სიმბოლოებში გამოცხადებებს და ინიშნე, თუ როგორ ამბობს მას (სიმბოლოს).

(71) - “ტაძრებში”:

ელინები “ტაძრებად” (ἀνάκτορα) უხმობდნენ მათეულ ღმერთთა სამყოველთ. ამირგად, წმინდანი ამათ მიერ (“ტაძართა” მიერ) ესაიას [ამბავს] გვიცხადებს, რადგან ჩანს, რომ იგი (ესაია) მიანიშნებს იმ საღვთო დიდებისა და სანახაობის, [კერძოდ] სერაფიმისეულის, - ტაძარში ხილვაზე. შემდგომი [სიტყვები] [მოძღვრის მიერ] თქმულია ეზეკიელის ხილვის გამო, რაც ბაბილონში [მოხდა], აგრეთვე, სხვა ჭვრეტათა [გამო].

(72) - ”საკარცხულებს”:

ტახტებს.

(73) - “სიმბოლურ ღვთისმეტყველებაში”:

დაპირებაა სხვა თხზულების დაწერისა, რასაც უწოდებს “სიმბოლურ ღვთისმეტყველებას”.

(74) - “იერარქიული”:

ინიშნე, რომ განსაკუთრებით მღვდლებს შეჰფერით განჭვრიტონ საღვთო წერილი.

(75) - “ღვთისსახოვანი”:

ნაცვლად [სიტყვისა]: “ღმერთმჩენეობითი” (θεοφανεῖς).

(76] - “წმინდა ყურნი”:

გვამცნებს, რომ წმინდანთ მივაპყროთ წმინდა ყურნი, ესე იგი, კეთილმსახურებითი და წმინდანთა ღირსი სმენა.

(77) - “გაუნდობელთათვის”:

ესე იგი, “არამესაიდუმლეთათვის” (ἀμυήτων, non initiatorum), რადგან ის, ვინც სიცილითა და დაცინვებით ისმენს საღვთო ნასიტყვობებს ანდა მათ შესახებ განმარტებებს, განისჯება, როგორც ღვთისმბრძოლი. მოციქულიც სწერს ტიმოთეს, რომ არ არის საჭირო ამგვართა შესახებ საუბარი მათთან, რომლებიც ჭეშმარიტებით არ ითვისებენ სიტყვას.

ძველი ბერძნულიდან თარგმნა და კომენტარები დაურთო
ედიშერ ჭელიძემ

ჟურნალი “გზა სამეუფო”, N1, 1995 წ.

კავებში ([]) ჩასმული ნუმერაციით მითითებულია ჟურნალის გვერდები