ფსალმუნთა განმარტება

განმარტებათა ნაკრები ფსალმუნთა წიგნზე, შედგენილი სხვადასხვა წმინდა მამისა და მოძღვრისაგან ჰერაკლიის უსამღვდელოესი მიტროპოლიტის, უფალ ნიკიტას[1] მიერ[2]

წინ გვიდევს[3] წმინდა ფსალმუნთა განმარტება, მაგრამ პირველად იმის წარმოჩენა გვმართებს, რაც კავშირშია ჩვენს მიზანთან, რომ ამ გზით ფსალმუნთა განმარტებამდე მივიდეთ. ძიების ღირსია შემდეგი: პირველად ის, თუ როდის და რამდენგზის გადმოიღეს ებრაულიდან ელინურ ენაზე ძველი აღთქმის საღვთო წერილი და რომელი თარგმანია მიღებული ჩვენს მიერ. მეორე ის, თუ რა არის მიზეზი საწინასწარმეტყველო წიგნთა ბუნდოვანებისა. მესამე - რა არის საფსალმუნე, რა არის ფსალმუნი, რა - დიაფსალმა (რაც მრავალგან ჩანს წერილში) და რას ნიშნავს ”ალელუია”; აგრეთვე ის, თუ რა განასხვავებს ფსალმუნს, გალობას, ჰიმნს, ქებას და ლოცვას. მეოთხე - არის თუ არა დავითის ყველა ფსალმუნი და რის გამო წარმოითქმის კეთილშეწყობილად და გალობითურთ თვით ეს წინასწარმეტყველება. მეხუთე და უკანასკნელი - რამდენ ნაწილად განიყოფა ფსალმუნთა წიგნი.

საკითხებად აღვრიცხეთ რა ეს ყველაფერი, ჯერ პირველი მათგანი გამოვიძიოთ, ამ სახით დავიწყებთ რა საუბარს:

ფილონისა (20 ძვ. წ.-40 ჩვ. წ.) და წმ. იუსტინესი (103-165):

ადრე მხოლოდ იუდეველებს ჰქონდათ ძველი აღთქმის წიგნები, დაწერილნი საკუთარ ენაზე, ჩვენ კი მისგან სარგებელს ვერ ვიღებდით. მაგრამ როდესაც ალექსანდრე მაკედონელის შემდეგ ფილადელფოს პტოლემაიოსი გამეფდა ეგვიპტეში, იუდეველთა ფილოსოფიას დაეშურა იგი და განიზრახა, რომ ქალდეურიდან ელადის ენაზე ეწარმოებინა თარგმნა. მყის ელჩები მიუვლინა მან აზარიას, იუდეის მაშინდელ მღვდელთმთავარს, აუწყა განზრახული და მოუწოდა, რომ შეერჩია ღირსეულნი რჯულის მთარგმნელებად. მღვდელმთავარს, ბუნებრივია, ესიამოვნა ეს და მიიჩნია რა, რომ საღვთო შთაგონების გარეშე არ მოხდებოდა მეფის მიერ ამგვარი საქმისადმი გულმოდგინების გამოჩენა, ყურადღება შეაჩერა ყველაზე უფრო გამოცდილ ებრაელებზე, რომლებიც მშობლიურის გარდა ელინურ სწავლულებაშიც იყვნენ განსწავლულები. შემდეგ თორმეტივე ტომის ჩათვლით თითოეული მათგანიდან ექვს-ექვსი კაცი გამოარჩია მან და სიხარულით გაგზავნა ეგვიპტეში. ესენი, როგორც ამბობს ფილონ იუდეველი, ორ-ორად ანდა, როგორც გადმოგვცემს საღვთო იუსტინე, თითო-თითოდ განცალკევდნენ სხვადასხვა ოთახში, ალექსანდრიის კუნძულ ფაროსზე, და მთელი საღვთო წერილი, მათ შორის ფსალმუნნიც, თარგმნეს. ყველა მათგანის თარგმანი ერთიმეორეს ეთანხმებოდა და ეს თარგმანები არ სხვაობდნენ ურთიერთისგან არც აზრობრივად, არც სიტყვიერად. პირიქით, მთარგმნელებს ერთი და იგივე სახელები და ზმნები ჰქონდათ მისადაგებული აღწერილ საქმეთა მიმართ, ისე თითქოს ვინმე უჩინრად შთააგონებდა და უკარნახებდა თითოეულ მათგანს. ასე რომ, გაკვირვებული დარჩა პტოლემაიოსი.

ამ სამოცდათორმეტი ადამიანის თარგმანი შესრულდა სამასერთი წლით ადრე მაცხოვრის მოსვლამდე.

ამის შემდეგ, რომაელთა თვითმპყრობლის ჰადრიანეს დროს აკვილა სინოპელმა, რომელიც ჯერ ელინიზმიდან ქრისტიანობაში გადავიდა, მერე კი იუდაიზმისკენ მიიდრიკა, იუდეველთათვის სასურველი თარგმანი გამოაქვეყნა. აკვილას შემდეგ, სევეროზის დროს, სამარიტელმა სვიმაქოსმა, რომელიც რაღაცის გამო გაუბრაზდა სამარიტელებს და მათ ნაცვლად იუდეველები ირჩია, მიმადლა ამ უკანასკნელთ აზრგაუკუღმართებული თარგმანი. სვიმაქოსის შემდეგ, იმპერატორ კომოდის დროს, თეოდოტიონ ეფესელმა უკეთურად და დამახინჯებულად თარგმნა წმინდა წიგნები. აღმოჩენილია, აგრეთვე, მეხუთე და მეექვსე თარგმანი, ერთი - შესრულებული რომაელთა გამგებლის კარაკალას დროს, მეორე - ალექსანდრეს, მამაიას ძის, ზეობისას. ორივე მათანი უავტოროა და ანონიმური, თუმცა არცერთია უცთომელი.

დიოკლეტიანე და მაქსიმიანე ტირანების დროს მღვდელმოწამე ლუკიანემ, რომელმაც არანაკლებ ზედმიწევნით იცოდა ებრაული, ვიდრე ელინური, საუკეთესოდ და უცთომელად გადმოიღო მათი წიგნები ჩვენს (ბერძნულ, ე.ჭ.) ენაზე, ხოლო ჩვენს პატივს მივაგებთ ამ თარგმანსაც, თუმცა ყველაზე მეტად ვეყრდნობით სამოცდათორმეტის ტექსტს, რადგან მათ ცალ-ცალკე აწარმოეს ებრაულიდან თარგმნა და ყოველი მათგანის ტექსტში ერთი აზრი და სიტყვაა მოცემული.

აღნიშნულმა პირებმა თარგმნეს ფსალმუნნიც, რომელთაგან პირველი და მეორე ზედწერილის გარეშე გადმოიტანეს, რადგან ყოვლითურთ მიჰყვნენ ეზრას. ამ ეზრამ, სწავლისმოყვარე და გულმოდგინე იუდეველმა, სამოცდათორმეტის თარგმანამდე ასორმოცდაათი წლით ადრე სხვა საწინასწარმეტყველო წიგნებიც, მიმოფანტულნი იუდეველთა დაუდევრობისა თუ ხშირი ტყვეობების მიზეზით, კვლავ შეკრიბა, მათთან ერთად კი სამიათასი ფსალმუნი, რომლებსაც ზედწერილებიც დაურთო, რაც ახლაც აქვთ, მაგრამ მოგვიანებით ღვთისმოსავმა მეფემ ეზეკიამ ამ სამიათასიდან მხოლოდ ასორმოცდაათი გამოარჩია, სხვები კი უარყო. იგივე გააკეთა მან სოლომონის ნაწერებთან დაკავშირებითაც, მიაკუთვნა რა მას მხოლოდ სამი: იგავნი, ეკლესიასტე და ქება-ქებათა, ყველა სხვა კი, რაც სიბრძნემოჭარბებულმა სოლომონმა დაწერა ცის, სტიქიონების, მცენარეებისა და თითოეულის ძალის შესახებ, უკუაგდო მან. კეთილმსახურებითი აზრით გააკეთა ეს ეზეკიამ, რომელსაც სურდა, რომ ყველა ადამიანი მხოლოდ ღმერთს შევრდომოდა და ღვთისგანვე ეძია ყოველგვარი ვნებულებისა და სნეულების კურნება, რათა არ მინდობოდნენ ისინი ხეებსა და ქვებს და ამის შედეგად არ უგულებელეყოთ პატივი ღვთისა.

მათ შესახებ სულ ესაა.

წმ. იოანე ოქროპირისა (349-407):

წერილის ბუნდოვანების მიზეზად ორი რამ შეგვიძლია ვთქვათ: ერთი ის, რომ ებრაული ენიდან ითარგმნა იგი ელინურზე, ხოლო ერთი ენიდან მეორეზე თარგმნას უამრავი სირთულე (δυσκολίαν) ახლავს, რაც იცის ყველამ, ვინც კი მრავალ ენაშია გაწაფული. მეორე ის, რომ წინასწარმეტყველებანი ბევრ რამეს ცუდს ამცნობდნენ იუდეველებს წინდაწინ, კერძოდ - რომ ისინი განიგდებოდნენ, ჩვენ კი მიღებულნი ვიქნებოდით. ამიტომ, ცხადად რომ არ გაეგოთ მათ ყველაფერი და თავიდანვე რომ არ დაეხოცათ ამის მთქმელი წინასწარმეტყველები, ხოლო წიგნები მოესპოთ, წინასწარმეტყველებმა გამოთქმის სირთულეში დაფარეს თავისი წინასწარმეტყველებანი.

წმ. ათანასე ალექსანდრიელისა (296-373):

ჩვენი მესამე საძიებელი ისაა, თუ რა არის საფსალმუნე (ψαλτήριον) და ასე შემდეგ.

საფსალმუნე ესაა ათსიამიანი მუსიკალური ინსტრუმენტი, ნაკეთობის ზედა ნაწილთაგან ხმოვანების წარმომქმნელი, რომელიც ხმის მელოდიაზე მისადაგებულად გამოსცემს ბგერებს. ებრაელები მას ნაულას უწოდებდნენ, ელინები - კითარას, რადგან ეს უკანასკნელნი ამზადებდნენ მას სწორი და გაუმრეუდებელი ძელისაგან, რომელზეც ათ სიმს ჭიმავენ, თითოეული სიმი ცალკეულად არის ჩახვეული საფსალმუნის ბოლოში, ხოლო სიმების თავები ზემოდან ეშვება, რადგან საფსალმუნის რქაზე ჩახრახნილი ათი მჭიმავი ანუ კოჭი ჭიმავს ან უშვებს სიმს ჰარმონიის რიტმის შესაბამისად და ფსალმუნთმგალობლის სურვილისამებრ.

წმ. ბასილისა (329-379):

უთქვამს ბასილი დიდს, რომ საფსალმუნეს ზემოდან აქვს ბგერების სათავეები - არათუ ისე, როგორც სხვა საკრავებთან დაკავშირებით გვაქვს, როდესაც მუსიკოსი ერთგზის შეაწყობს სიმებს და შემდეგ უწვალებლად უკრავს მას, არამედ აქ შეწყობის შემდეგ მარჯვენა ხელი, ერთი მხრივ, ხემს მართავს, მარცხენა კი, მეორე მხრივ, ზემოდან ეხება სიმებს შუალედებისამებრ და წარმდაუწუმ გადააქვს რა თითები, ყრუ ან მჟღერ ბგერებს გამოსცემს. თუმცა მრავალი მუსიკალური საკრავი არსებობდა, ფსალმუნთა წიგნი, მე ვფიქრობ, სწორედ ამ ეგრეთ წოდებულ საფსალმუნეს შეუწყო წინასწარმეტყველმა, რითაც თავის თავში ზემოდან სულიწმინდის მიერ შთაბგერილი მადლი წარმოაჩინა, რადგან მუსიკალური ინსტრუმენტებიდან მხოლოდ ამ საკრავს აქვს, როგორც ითქვა, ბგერათა მიზეზი ზემოდან. მართლაც, კითარისა და ლირის შემთხვევაში ხემს ქვემოდან აძლევს ხმას სპილენძი, საფსალმუნეს კი ჰარმონიული რიტმების სათავეები ზემოდან აქვს, ეს კი იმიტომ, რომ ჩვენც ზენათა ძიებას დავეშუროთ და მელოდიის სიტკბოებამ ხორციელ ვნებებამდე არ დაგვამდაბლოს. ვფიქრობ, საწინასწარმეტყველო სიტყვამ, ინსტრუმენტის აგებულებიდან გამომდინარე, ესეც გაგვიცხადა ღრმად და ბრძნულად, რომ აღნაგი და კეთილშეწყობილი სულები ადვილად ადიან ზენათაკენ.

საფსალმუნის ათსიმიანობა იგავურად მიგვანიშნებს სხეულზე, რადგან ამ უკანასკნელს აქვს ხუთი გრძნობა და სულის ხუთი მოქმედება, რამეთუ თითოეული გრძნობის მიერ თითო მოქმედება ხდება. როდესაც თითოეულ გრძნობის ორგანოს სულის თითოეულ ძალასთან შევაწყობთ და სამღვდელო მელოდიის საკრავად ვაქცევთ ჩვენს თავს (ἑαυτοὺς διοργανώσωμεν), მაშინ გავუხდებით ღმერთს ათსიამიან საფსალმუნედ, ჩვენგან გამუსიკებულად (μουσουργούμενον), კეთილი ხელოვნის (τεχνίτῃ), სულიწმინდის მიერ კი აჟღერებულად.

ეს, რაც შეეხება საფსალმუნეს.

წმ. გრიგოლ ნოსელისა (334-394):

"ფსალმუნი" ესაა ღვთისადმი მიძღვნილი მუსიკალური სიტყვა და ჰიმნი. ასე იწოდება იგი იმ საკრავის გამო, რომელსაც "საფსალმუნე" ჰქვია. ამიტომაა, რომ სხვა წერილნი, რომლებიც საკრავზე არ იგალობებიან, არ იწოდებიან ფსალმუნებად. ამასთან, გვმართებს, რომ არც "დიაფსალმა" დავტოვოთ უყურადღებოდ. ზოგის შეხედულებით, დიაფსალმა აღნიშნავს აზრის, საქმის ან პირის ცვალებადობას, ზოგის თვალსაზრისით კი - მელოდიის შეცვლას, კერძოდ ზოგჯერ დაბალ ტონალობას, ზოგჯერ - მაღალს. სხვები ამბობენ, რომ როდესაც დავითმა ფსალმუნები შეადგინა, ყოველი ფსალმუნი მისცა ერთ გუნდს და თვითვე გალობდა მას ამ გუნდში, მაგრამ თუ იგი ფსალმუნის შუაში სათნოიჩენდა, რომ სხვა გუნდისთვისაც მიეცა დანარჩენი ნაწილი ფსალმუნისა, მაშინ წარმოიქმნებოდა რიტმის მონაცვლეობა, რასაც ეწოდებოდა დიაფსალმა. ჩვენ არ უარვყოფთ მამათა შეხედულებებს, მაგრამ, ამასთან, არ დავაყოვნებთ, რომ ამ სიტყვის მნიშვნელობის ჩვენეული გააზრებაც წარმოვადგინოთ.

ჩვენი წვდომით დიაფსალმის მნიშვნელობა შემდეგია:

როდესაც წესისამებრ მომდინარეობდა ფსალმუნება, ასეთ დროს, თუ მოხდებოდა ისე, რომ წინასწარმეტყველების შუაში დავითზე აღსრულდებოდა სულიწმინდის სხვა საღვთო გამობრწყინება და შემატება ცოდნისმიერი მადლისა, მაშინ დავითი იმათ სასარგებლოდ, რომლებიც წინასწარმეტყველებას ისმენდნენ, შეიკავებდა ხმას და საშუალებას მისცემდა გონებას შეეწყნარებინა იმ აზრთა ცოდნა, რაც საღვთო გამობრწყინებით შთაინერგებოდა მასში. ისევე როგორც, მრავალგზის, ერთმანეთში მოსაუბრენი წყვეტენ საუბარს, თუკი საიდანმე ერთიანი დაბგერება მისწვდება მათ სმენას, და, მიმართავენ რა გონებას ამ ხმოვანებისაკენ, სიჩუმის გზით საშულებას მისცემენ სმენას, გაიგოს ხმოვანების მნიშვნელობა, შემდეგ კი, როდესაც მიწყდება დაბგერებული ხმა, კვლავ განაგრძობენ საუბარს, ამგვარადვე დიდი დავითიც, რომელიც სულით აღმოიტყოდა იმას, რაც აქამდე ესწავლა, მელოდიის მიმყოლი იყო, მაგრამ თუ მეტყველების შუაში კვლავ განისწავლებოდა იგი რაიმეთი, სულისმიერ სმენასაც სწორედ მას მიაპყრობდა, ვინც სულიერად ბგერდა მასში და დაადუმებდა რა გალობას, უკვე იმას მიეცემოდა, რითაც ახლახანს აღვსებულ იქნა.

ამრიგად, "დიაფსალმა" არის ფსალმუნთგალობის შუაში მომხდარი მყისიერი დადუმება ღვთივშთანერგილი აზრის შესათვისებლად, ანუ "დიაფსალმა" ესაა სულიწმინდის მოძღვრება სულისადმი, მასში იდუმალად შთანერგილი, რაჟამს ამ აზრისადმი ყურადღების მიპყრობით წყდება მელოდიის მდინარება. იმისათვის, რომ არ ეფიქრათ, თითქოს დუმილი ნიშანი იყო სულიწმინდის ძალის დაკლებისა წინასწარმეტყველში, ზოგმა განმმარტებელმა "დიაფსალმის" ნაცვლად ამ შუალედურ ადგილებს დააწერა სიტყვა "მარადის", რათა ამ სიტყვის მიერ გვესწავლა, რომ სულიწმინდის მადლი მუდმივად მყოფობდა, ხოლო სულში ღვთივშთანერგილი აზრების განმმარტებელი სიტყვა ყოველთვის არ იყო. ამიტომ, დავითი ზოგჯერ აღმომთქმელი იყო იმისა, რაც გონებაში ჰქონდა, ზოგჯერ კი - შემთვისებელი, და როცა, ერთი მხრივ, აღმოთქვამდა იგი მის გონებაში შთატვიფრულ აზრებს, კანონზომიერად მიმდინარეობდა ფსალმუნთგალობა, მაგრამ როცა კი, მეორე მხრივ, უფრო უსაღვთოესი რამ დაიბგერებდა მისი სულის სმენაში, მთლიანად ამისკენ მიაპყრობდა იგი გულისყურს და დაადუმებდა გალობას. ამიტომ, რადგან სულიწმინდა მარადის ეზრახებოდა მას სხვა დროსაც (გარდა მდუმარების ჟამისა), ამდენად მისი მეტყველებაც ინტერვალებით ანუ შუალედებით იყო, ხოლო ამ შუალედს განმმარტებელთა მიერ "დიაფსალმა" ეწოდა. ხოლო ის, რომ უსაღვთოესი მობერვის გაძლიერებაა დიაფსალმა, შემდეგითაც შეგვიძლია გავიგოთ ეს: მესამე ფსალმუნის დასაწყისში თავის უბედურებაზე გოდებს დავითი და შეჭირვებული ამბობს: "უფალო, რად განმრავლდნენ ჩემი მაჭირვებელნი?" (ფს. 3,1), მაგრამ ამავე ფსალმუნის დაახლოებით შუაში, სადაც არის დადებული დიაფსალმა, მხნეობით აღივსება იგი და თითქოსდა მხილველი საკუთარი გადარჩენისა, გულდაჯერებით კადნიერდება და ღაღადებს: "მე დავწექი და დავიძინე. ავდექი, რადგან უფალი შემეწია მე" (ფს. 3,5).

ამათ შესახებ სულ ესაა.

მისივე:

"ალელუია" განიმარტება, როგორც "ქება ღვთისა", რადგან "ალელუ" არის "ქება", ხოლო "ია" - "ღმერთი". ამიტომ, ნაცვლად სიტყვებისა: "აქებდით უფალს, რადგან კარგია ფსალმუნი" (ფს. 146,1), სვიმაქოსმა ეს დაწერა: "ალელუია, რადგან კარგია ფსალმუნი".

წმ. ბასილისა (329-379):

ფსალმუნი და გალობა სხვადასხვაა, რადგან ფსალმუნი არის მუსიკალური სიტყვა, კეთილშეწყობილად აჟღერებული საკრავზე ჰარმონიულ კანონზომიერებათა მიხედვით, გალობა კი ესაა ჰარმონიულად გამოცემული მწყობრი ხმოვანება საკრავისეული თანაჟღერადობის გარეშე. ამრიგად, რადგან საფსალმუნე სახეობრივად გულისხმობს ჩვენი სხეულის აგებულებას, რითაც იქება ღმერთი, ამის შესაბამისად ფსალმუნი შეიძლება გააზრებულ იქნეს, როგორც სხეულისმიერი საქმე, რაც აღესრულება ღვთის სადიდებლად, რაჟამს ჩვენ, გონების მიერ კეთილშეწყობილნი, ჩვენს მოძრაობებში არაფერს შეუსაბამოს არ ვმოქმედებთ, ხოლო გალობა ისაა, რაც უკავშირდება მარტივად ჭვრეტასა და ღვთისმეტყველებას (ე.ი. არა, ამავე დროს, მუსიკალურ საკრავსაც, ე.ჭ.).

ასე ამბობს დიდი ბასილი.

წმ. გრიგოლ ნოსელი (334-394):

ხოლო მისი ძმა გრიგოლი "ფსლმუნს" იაზრებს ჩვენეულ ცხოვრებად, რაც მიწიერი ბგერებით ანუ აზრებით კი არ არის აჟღერებული, არამედ წმინდად და ადვილაღსაქმელად გამომცემელია ზენათა და ციურთამიერი ბგერადობისა. მეორე მხრივ "გალობას" იგი იაზრებს გარეგნულ ზნეკეთილობად. მისი თქმით, ისევე როგორც მუსიკალურ საკრავთაგან მელოდიის მხოლოდ ერთი ხმოვანება ხვდება ყურს და ნაგალობები სიტყვები წარმოთქმისას არ ნაწევრდება ბგერებად, გალობაში კი ორივეა ერთდროულად, - მელოდიის რიტმიც და მელოდიასთან ერთად გამოვლენილი სიტყვათშინაარსიც, რისი არცოდნაც მაშინ გვმართებს, როდესაც მხოლოდ მუსიკალურ საკრავთა მიერ იქმნება მელოდია, ამგვარადვე ხდება იმათთან დაკავშირებითაც, რომლებიც სათნოებას ეშურებიან, რადგან ისინი, რომლებიც გონებას ზეაღაპყრობენ არსთა ხედვითი და განჭვრეტითი ფილოსოფიისადმი (τῇ θεωρητικῇ καὶ ἐποπτικῇ τῶν ὄντων φιλοσοφίᾳ), რასაც განასახოვნებს "ფსალმუნი", მრავალთაგან უჩინოდ წარემატებიან სათნოებაში და ამ სიკეთეს საკუთარ ცნობიერებაში ხშავენ, ხოლო ისინი, რომლებიც, ამავე დროს, ყოფით ჩვეულებაშიც (τὸ ἧθος τοῦ βίου) წარემატებიან, გარეგნული ზნეკეთილობითაც, როგორც რამ სიტყვითა და კეთილხმოვანი გალობით, საკუთარი ცხოვრების კეთილშეწყობილობას წარმოაჩენენ. ამრიგად, "ფსალმუნის" მიერ აღინიშნება გონებისეული სიკეთე, ხოლო "გალობა" ჩვეულებად და გარეგნულ ზნეკეთილობად განიმარტება.

ამგვარად, რადგან ვისწავლეთ, რომ "ფსალმუნი" ესაა მუსიკალური საკრავის მელოდია, ხოლო "გალობა" - პირით წარმოთქმული მელოდია სიტყვებითურთ, ახლა იმას ვიტყვით, თუ რა არის ჰიმნი: იგი არის ჩვენში არსებულ სიკეთეთა გამო ღვთისადმი აღვლენილი სადიდებელი.

"შესხმა" ანუ "ქება" ესაა საღვთო საკვირველებათა მაქებლობა.

"ლოცვა" არის ღვთისადმი მიძღვნილი სავედრებელი იმის გამო, რაც გვარგებს.

ამათ შესახებ კიდევ ვიტყვით.

წმ. იოანე ოქროპირისა (349-407):

გამოვიკვლიოთ მეოთხე საკითხი: არის თუ არა ყველა ფსალმუნი დავითისა? ვამბობთ, რომ სამიათასი ფსალმუნთგალობელი ლევიტელთა და სამღვდელოთა ტომიდან, სამ ქოროდ გაყოფილი, დავითის ფსალმუნს ფსალმუნებდა. პირველ ქოროს ანუ მწყობრს ლოტბარობდა იდითუმ მემწყობრეთმოძღვარი, მეორეს - აითამი, მესამეს კი - ასაფატი. როდესაც ესენი დაიღლებოდნენ, კორეს ძეები ენაცვლებოდნენ მათ, რის გამოც დავითმა მრავალი ფსალმუნი მათი სახელით იფსალმუნა. ამიტომ, ზოგიერთებმა მცდარად იფიქრეს, რომ კორეს ძეებისა იყო ეს ფსალმუნები, რადგან ამათი სახელებიც იჩენს თავს ფსალმუნთა ზოგ ზედწერილში. მაგრამ როგორც მიაჩნიათ ზედმიწევნით მცოდნეებს და როგორც ეს ჭეშმარიტია, დავითის არის ყველა ფსალმუნი.

წმ. ბასილისა (329-379):

ეს წინასწარმეტყველება (დავითისეული, ე.ჭ.) გალობით ითქმის, რომ გალობისას თითოეულმა სულიც დაიტკბოს და კითხვის სიმძიმეც განაქარვოს. მართლაც, უწოდა რა ღმერთმა, რომ უზარმაცესი იყო მრავალი ადამიანი, რომლებსაც განარისხებდათ სულიერთა შესახებ კითხვა და ამ კითხვისგან გამოწვეულ დაქანცულობას უდრტვინველად ვერ დაითმენდნენ, ამის გამო ინება მან, რომ უფრო საამური გაეხადა ეს შრომა და მოესპო დაღლილობის შეგრძნება, რისთვისაც აღძრა მან ნეტარი დავითის ენა, რომ მას მელოდია შეეზავებინა წინასწარმეტყველებასთან და ჩვენ, მელოდიის რიტმით სულიერად შვებულთ, დიდი წადიერებით აღგვევლინა უფლისადმი წმინდა ჰიმნები. ჩვენი ბუნება იმგვარადაა მიდრეკილი საგალობლებისა და მელოდიებისადმი, რომ, მაგალითად, ამ სახით აძინებენ მტირალ ჩვილებს. ასევე, ფეიქარი ქალებიც, მოგზაურებიცა და მენავეებიც სიმღერითვე იქარვებენ საქმეთა სიმძიმეს, რადგან სული, რომელიც მელოდიას და გალობას ისმენს, ადვილად ახერხებს ყოველგვარი საწუხარისა და სიმძიმილის ატანას. ამრიგად, რადგან ჩვენს ბუნებას მიდრეკილება აქვს ამ სახის სიამოვნებისადმი, იმისათვის, რომ არ მომხდარიყო გარყვნილი სიმღერების შემოტანა ეშმაკთა მიერ და ამ გზით ყველას გაუკუღმართება, კედლად აღუმართა მათ ღმერთმა ფსალმუნნი, რაც ერთროულად სიამის მომცემიცაა და სარგებლობისაც, რადგან ამგვართა მეფსალმუნე სულზე მყისვე დაფრინდება სულიწმინდა.

წმ. ბასილისა (329-379):

ამრიგად, როგორც ითქვა, როდესაც სულიწმინდამ ნახა, რომ ადამიანთა მოდგმა ძნელად წასაყვანი იყო სათნოებისკენ და რომ ჩვენ, სიამოვნებისაკენ მიდრეკის გამო, უგულებელვყოფდით სწორ ცხოვრებას, მელოდიის საამურობით შეგვიზავა მან დოგმატები, რათა ხმის სიამესა და სინარნარეში შეუმჩნევლად შეგვეთვისებინა სიტყვათამიერი სარგებლობაც. ისევე როგორც ბრძენი ექიმები, რომლებმაც უძლურებსა და ავადმყოფებს დასალევად უნდა მისცენ განკურნებისათვის საჭირო უმჟავესი და მწარე წამლები, თაფლით ატკბობენ მათ, რომ ადვილად მიაღებინონ ისინი, ამგვარადვე შესაბამსიად იმისა, რომ მკაცრია სათნოებითი მოღვაწეობა, მელოდიისგან ეძლევა მას სიტკბოება. სწორედ ამიტომ იქნა მოფიქრებული ფსალმუნთა ეს ჰარმონიული საგალობლები, რათა ასაკით ბავშვებს ანდა, საზოგადოდ, ჩვევითად ყრმებს თავის მხრივ ის ჰგონებოდათ, რომ გალობდნენ, სინამდვილეში კი მათ სულებს განსწავლულობა შესძენოდა. ჰოი, მოძღვრის ბრძნულო განზრახვავ, რითაც შესაძლებლობა მოგვეცა გვეგალობა კიდეც და, ამასთანევ, ისიც გვესწავლა, რაც გვარგებდა! ამ გზით ხომ უკეთ შთაიტვიფრება ჩვენს სულებში, რაც სასწავლია, რადგან იძულებით ნასწავლი ვერ ნარჩუნდება. მეორე მხრივ, ის, რასაც სიამოვნებით და წადიერად ვითვისებთ, უმყარესად ჯდება ჩვენს სულებში. ამრიგად, ხელშესახები მიზეზი იმისა, რომ სიამოვნებით აღვასრულებთ ფსალმუნებში გაწვრთნას, ეს არის: მელოდიით გალობა სიტყვებისა.

წმ. გრიგოლ ნოსელისა (334-394):

ჩანს, რომ მელოდიისმიერი ფილოსოფია (ἡ διὰ τῆς μελῳδίας φιλοσοφία) უფრო მეტს ნიშნავს, ვიდრე ეს მრავალთა გონებას წარმოუჩნდება. რისი თქმა მინდა ამით? მსმენია ვინმე ბრძენისაგან, რომელიც ჩვენი ბუნების შესახებ მსჯელობდა, რომ ადამიანი არის მცირე რამ კოსმოსი, აქვს რა თავის თავში ყოველივე ის, რაც - დიდ კოსმოსს. მაგრამ ყოველივეს სიმწყობრე ესაა მუსიკალური რამ ჰარმონია (ἁρμονία τὶς μουσική), მრავალსახოვნად და მრავალგვარად თავის თავში შეწყობილი გარკვეული წესისა და რიტმის შესაბამისად. მე ვფიქრობ, რომ დიდი დავითიც ამ ღვთიური ჰიმნოდიის (τῆς θεσπεσίας ύμνῳδίας) მსმენელი გახდა და ამიტომ თქვა მან ერთ-ერთ ფსალმუნში, რომ აქებენ ღმერთს ცისქვეშეთის ყველა სხვა ძალნი, ვარსკვლავიერი სინათლე (το ἀστρῳον φῶς), მზე, მთვარე და ცანი ცათანი, აგრეთვე ზეციური წყალი. ამრიგად, თუ მთელი სიმწყობრე ესაა მუსიკალური რამ ჰარმონია, ხოლო ადამიანი მცირე კოსმოსია, ყველაფერში ხილული მუსიკა ადამიანურ ბუნებაშიც გამოჩნდება. ამას ავლენს ჩვენი სხეულის ორგანული აგებულებაც, რაც ბუნების მიერ სამუსიკო მოღვაწეობისათვის არის ნახელოვნები. შეხედე არტერიის მილაკს, სასის თაღს, აგრეთვე ენის, ყბებისა და პირის, როგორც კითარის სიმებისა და ხემის, გალობას. თუკი ყოველივე ბუნებითი თვისობრივია ბუნებისათვის, შესაბამსიად, რადგან მტკიცდება, რომ მუსიკა ბუნებითია ჩვენთვის, სწორედ ამის გამო უნდა ყოფილიყო, რომ დიდმა დავითმა სათნოებათა შესახებ ფილოსოფია მელოდიით შეაზავა, როგორც რამ თაფლის სიტკბოებით, რაშიც ჩაღვარა აღმატებული დოგმატები. მე ვფიქრობ, რომ ამით იგავურად დაგვმოძღვრა მან, რომ სათნოებად მცხოვრებთ უნდა ჰქონდეთ არა უმუსიკო, გამრუდებული და მოუწესრიგებელი ჩვეულება, არამედ - მოწესრიგებული და კეთილშეწყობილი, რაც არ განიცდის გადაძაბვას ზომაზე მეტად (რადგან სიმის გადაძაბვით უთუოდ ირღვევა ჰარმონიულობა), არცთუ, პირიქით, მოშვებული ხდება იგი უზომო სიამოვნების შედეგად, რადგან ყრუვდება და მუნჯდება სული, როდესაც კი სიამოვნების ვნებებში ჩაითენთება. ამრიგად, ზემოთქმულიდან ცხადია, თუ რაზე მიგვითითებს მელოდიის იგავი. ეს იგავი, კერძოდ, გვმოძღვრავს, რომ შევიკავოთ ვნებები, რაც ნაირგვარად შთაინერგება ჩვენში ყოფითი ვითარებებიდან გამომდინარე. ამის გამოა, რომ ხსნებეული საღვთო მუსიკის წარმატებებსაც სწორედ დავითისადმი ადასტურებს ისტორია, რადგან როდესაც მან სიშლეგეში მყოფი და გონდაკარგული საული ნახა, უგალობა მას და ასე განკურნა იგი ვნებულებისგან, კვლავ დააბრუნა რა ბუნებრივ გონიერებაში.

წმ. ეპიფანესი (310-403):

ფსალმუნთა წიგნი (ამის გამოკვლევა დაგვრჩა) ხუთ წიგნად იყოფა ებრაელთა მიერ. ასე რომ, ისიც ასევე ხუთწიგნედია (მსგავსად იმისა, რომ არსებობს მოსეს ხუთწიგნედი, ე.ჭ.), რადგან პირველი ფსალმუნიდან მეორმოცემდე პირველი წიგნი აღირიცხება, ორმოცდამეერთედან სამოცდამეთერთმეტემდე - მეორე, სამოცდამეთორმეტედან ოთხმოცდამერვემდე - მესამე, ოთხმოცდამეცხრედან ასმეხუთემდე - მეოთხე, აქედან ბოლომდე კი - მეხუთე, რადგან ყოველი ის ფსალმუნი, რომელსაც ბოლოში აქვს სიტყვები: "კურთხეულია უფალი... იყავნ, იყავნ" ამა თუ იმ წიგნის დაბოლოებად მიიჩნიეს. მხოლოდ მეხუთე ნაწილს ნაცვლად სიტყვებისა "კურთხეული არს უფალი..." აქვს: "ყოველი სული აქებდეს უფალს". რა კანონზომიერებაა ამგვარ განლაგებაში? პირველი მონაკვეთი ბოროტებისგან განაშორებს ადამიანს. მეორე მათგანს ადამიანი შემოჰყავს, როგორც უმჯობესისათვის მწყურვალი, მსგავსად უმწყურვალესი ირმისა. მესამე წიგნი არსთა ბუნების მჭვრეტელად წარმოგვიდგენს მას, რადგან ამბობს: "როგორ კეთილია ღმერთი ისრაელისადმი", ხოლო მე, განაგრძობს, პირუტყვისებრი ვიყავი, რაჟამს წუთიერით ვსაზღვრავდი სიკეთეს, აწ კი შენთან ვარ, რაჟამს მარჯვნივ ვისწრაფე! მეოთხე ნაწილი აღარ ეხება ჩვეულებრივ ადამიანს, არამედ უკვე ღმერთთან აკავშირებს მას, რადგან ოთხმოცდამეცხრე ფსალმუნს ასეთი ზედწერილი აქვს: "ლოცვა მოსესი, ღვთის ადამიანისა". მეხუთე ნაკვეთს აღმასვლის მწვერვალამდე აჰყავს იგი, სადაც არის ადამიანური ხსნის ყოველგვარი სრულყოფა, რადგან ამბობს: "ყოველი სული აქებდეს უფალს".

ამგვარია წინასწარი გემოს გასინჯვა. ახლა კი დროა, რომ თვით ის სანადიმო ტაბლა წარმოვაჩინოთ, რაც განუმზადა საღვთო დავითმა თავის კეთილ მონადიმეებს (ამის შემდეგ იწყება ფსალმუნთა ტექსტი წმ. კირილე ალექსანდრიელის კომენტარებით, ე.ჭ.).

-------------------------------------------------------------------

[1] – ნიკიტა ჰერაკლიელი იყო XI ს-ის მოღვაწე, თავდაპირველად კონსტანტინოპოლის წმინდა სოფიას ტაძრის დიაკონი, შემდეგში კი (XI ს-ის მიწურულს) ჰერაკლიის მიტროპოლიტი, რომელიც განსაკუთრებით ცნობილია როგორც წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველის კომენტატორი.

[2] – თარგმანი ეფუძნება ორიგინალის მინისეულ გამოცემას (იხ. Patrologiae Cursus Completus, ed. J. Migne, Patrologiae Graecae Tomus 127 ).

[3] – ე.ი. “განზრახული გვაქვს”, “გასაკეთებელ საქმედ გვიდევს წინ”.

ძველი ბერძნულიდან თარგმნა
ედიშერ ჭელიძემ
ჟურნალი "გული გონიერი", საშობაო გამოცემა, 2011 წ.