საეკლესიო მწერლობის რაობა

6-9

ბიბლია, როგორც ღვთის სიტყვის სულიერი სამოსელი

წინა საუბრის დასასრულს ჩვენ აღვნიშნეთ, რომ მიუხედავად ცალკეული განმარტებებისა და წინასწარი მინიშნებებისა, ქრისტიანული ლიტერატურის რაობა სიღრმისეულად კვლავ გამოსაკვლევი გვაქვს. რა თქმა უნდა, ესეც წინასწარი განხილვაა, მაგრამ უკვე ჩვენის აზრით გზის მიცემა საეკლესიო მოძღვრების წერილობითი სახის დანიშნულების გასარკვევად.

პირველ რიგში ასეთი დებულების მსგავსი რამ უნდა განვაცხადოთ, რომელსაც შემდეგ გარკვეული დასაბუთება მოჰყვება, რომ საეკლესიო ლიტერატურას, რაც არ უნდა ეს უცნაურად მოგვეჩვენოს, თავისთავადი მიზანდასახულობა არა აქვს, თავისთავადი ღირსება არ აქვს. ვიდრე ამ ე.წ. დებულების ავკარგიანობას განვსაზღვრავდეთ უნდა გავიხსენოთ ის უცილობელი ფაქტი, რომ საეკლესიო მოძღვრება, როგორც ჭეშმარიტება, წერილობითი სიტყვით გაცხადებულია იმ წიგნში, რომელსაც (როგორც ეს ყველასთვის ცნობილია) ეწოდება “ბიბლია”. “ბიბლია” გახლავთ სწორედ ის წერილობითი უწყება, რომელსაც ჭეშმარიტად თავისთავადი ღირებულება აქვს, თვითწიგნია ბიბლია, თავადი წიგნია, წიგნთა წიგნია, როგორც მას ეწოდება, და სწორედ “ბიბლიასთან”, როგორც წიგნთან, როგორც წმინდა წერილთან მიმართებაში იძენს თავის უზენაეს ღირსებას საეკლესიო ლიტერატურაც, ე.ი. არა თავისთავად, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ საღვთო წერილთან განუყოფელ კავშირში. საღვთო წერილი არის წყარო ყოველივე სამოძღვრო და ზოგადად ადამიანური ცხოვრებისათვის მნიშვნელოვანი სწავლებისა. ეს ყველაფერი არეკლილია საეკლესიო ლიტერატურაშიც, მხოლოდ და მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც საეკლესიო ლიტერატურა განუყოფელ ერთიანობას ქმნის საღვთო წერილთან. უფრო ცხადად და ნათლად რომ გამოვთქვათ, საეკლესიო ლიტერატურა, როგორც სწავლების მაუწყებელი წიაღი, მაცოცხლებელი წიაღი, თავისი გამოთქმითი ფორმით გახლავთ განმარტებითი. ის განგვიმარტავს ჩვენ მოძღვრებას, განმარტებითად გადმოგვცემს სწავლებას. მაგრამ ვერცერთ სწავლებას ჩვენ ვერ ვპოვებთ საეკლესიო ლიტერატურაში, რაც ამავე დროს საღვთო წერილში, ბიბლიაში არ იყოს გადმოცემული. ასეთ დროს, რა თქმა უნდა, ბუნებრივია ისმის კითხვა: თუ ბიბლიის ორივე ნაწილში, ძველი და ახალი აღთქმის განუყოფელ ერთიანობაში, აბსოლუტურად ყველა სწავლება იგულისხმება, რაც კი ადამიანის ცხონებისთვის არსებითი და მნიშვნელოვანია და ეს აზრი ყველა მორწმუნის, ყველა საეკლესიო მოღვაწის მოღვაწეობის საფუძველია (ე.ი. აზრი იმის შესახებ, რომ ბიბლიაში ყველაფერია უწყებული. არ არსებობს რაიმეთი საჭირო სწავლება, რომ ის ბიბლიაში გადმოცემული არ იყოს. ბიბლია ყველა კეთილი და აუცილებელი სწავლების შემცველია და რაც გასაცხადებელი იყო ის გაცხადებულია ბიბლიაში. ბიბლიის მიღმა არ რჩება რაიმე ისეთი, რაც კი სიტყვით შეიძლება კაცობრიობას ეუწყოს. ყველაფერი, კვლავ აღვნიშნავთ, რაც საუწყებელი იყო და საუწყებელია და საუწყებელი იქნება, ეს ყველაფერი ბიბლიაში უკვე (შეგვიძლია წარსული ფორმით ვთქვათ) უწყებულია, რადგან ბიბლია დაწერილია), მაშინ რაღა აუცილებლობა იყო ესოდენ ვრცელი და ამოუწურავი საეკლესიო ლიტერატურის შექმნა და ჩამოყალიბება? საეკლესიო ლიტერატურა თავისი მოცულობით ჭეშმარიტად ამოუწურავი გახლავთ, პირდაპირ რომ ვთქვათ ეს ოკეანეა თავისი მიუწვდომელი სიღრმით, ან თუნდაც რაოდენობრივი თვალსაზრისით, თავისი ჟანრობრივი მრავალფეროვნებით, თავისი ისტორიის უაღრესად ვრცელი დიაპაზონით, გადმოცემულს სხვადასხვა ენებზე. ყველა ენას თავისი თანაბარი ღირსება აქვს ერთიანი და მთლიანი საეკლესიო ლიტერატურის, ასე ვთქვათ, კორპუსში. და თუ, კვლავ აღვნიშნავთ, საღვთო წერილში უკვე ყველაფერი დაწერილია და უწყებულია, რამ განაპირობა ასეთი ვრცელი საეკლესიო ლიტერატურის აღმოცენება?

სწორედ აქ მივდივართ ჩვენ იმის გარკვევისკენ, თუ რას წარმოადგენს თავისი არსით საეკლესიო ლიტერატურა. დიახ, ბიბლიაში ყველაფერია უწყებული, მაგრამ ეს ყველაფერი უწყებული გახლავთ ბიბლიის ენაზე, ბიბლიურ ენაზე. ძველთაგან, მამათაგან არსებობს შეფასება იმისა, რომ ერთი და იგივე მოძღვრება შეიძლება გამოითქვას ბიბლიური ენით, ბიბლიაშიც, ერთი მხრივ, ძველი აღთქმის ანუ წინასწარმეტყველური ენით, რაც გაცილებით მეტად იტევს ალეგორიზმსა და სიმბოლიზმს. სახეობრივი, წინასწარმეტყველური თქმა ნიშანდობლივია არსებითად ძველი აღთქმისთვის. ეს ბიბლური მეტყველების ერთი სახეობაა და შემდგომ ახალი აღთქმის ენა, მახარებლურ-სამოციქულო ენა. ესეც ბიბლური ენაა, ბიბლური ენის მეორე სახეობაა. აქ არის სულიერი განუყოფლობა და ერთიანი ბიბლიური სამეტყველო ენა - წინასწარმეტყველურ-სამოციქულო-მახარებლური. აი ამ ენით არის ნაუწყები ყველაფერი ის, რაც ღვთისგან ადამიანებს მოძღვრების სახით წერილობითი სიტყვით უნდა გადასცემოდა. მაგრამ იგივე სწავლებანი ეკლესიურ მოძღვრებაში უკვე გამოთქმულია არა ბიბლიურ ენაზე, არამედ განმარტების ენაზე. ბიბლიური მეტყველება ნაკლებად მოიცავს განმარტების სტილს, ნაკლებად იგუებს განმარტების თანამიმდევრული მსჯელობის სილოგისტიკას და ლოგიკურ-არგუმენტირებული გზით მეტყველების პრინციპებს და, რა თქმა უნდა, დაფუძნებულია წრფელი, ერთი მხრივ, უშუალო გაცხადების და მეორე მხრივ წინასწარმეტყველური სამოციქულო-მახარებლურ ენაზე, რაც თავის წიაღში აუცილებლად იტევს ძირითადად იგავურ-სიმბოლურ-ალეგორიულ მინიშნებასა და მეტყველებას. თვით უფალიც, მოგეხსენებათ უმრავლეს შემთხვევაში სწავლებას იგავურად გადმოსცემდა, ანდა საიდუმლოებითად. ბერძნული “მისტიკოს” (ქართ. “საიდუმლოებითი”) მაცხოვრის მიერ გადმოცემული ყველაზე აღმატებული სწავლებების განმსაზღვრელი ტერმინი გახლავთ. რა ფორმაც არ უნდა გვქონდეს ჩვენ მეტყველებისა, იქნება ეს წინასწარმეტყველური ალეგორისტიკა, იქნება ეს ახალი აღთქმის მისტიკა ანუ ღრმა საიდუმლოებითობა, ორივე მათგანს აუცილებელი კომენტარი და განმარტება სჭირდება. იმიტომ, რომ მორწმუნე რმევლი, რომელიც მოცულობით საუკუნეების მანძილზე თანდათანობით განივრცობოდა, რა თქმა უნდა, მთლიანობაში ვერ იყო უშუალოდ გამგები იმ ღრმა აზრისა (ვგულისხმობთ იმას, რომ მრევლის ყველა წევრი, რა თქმა უნდა, ვერ იქნებოდა უშუალოდ მწვდომელი ამ ღრმა აზრისა), რასაც წინასწარმეტყველური თუ მახარებლურ-სამოციქულო სიტყვა გულისხმობდა.

აქ არის ასეთი აუცილებელი წინაპირობა ბიბლიის კითხვისა: რამდენი ადამიანიც არსებობს შეიძლება ბიბლიური მეტყველების, ბიბლიური თხრობის, ბიბლიური უწყების იმდენგვარი გაგება არსებობდეს. რამდენი სიმბოლოცაა ბიბლიისა, ყოველმა წამკითხველმა შეიძლება ის თავისებურად ახსნას და ჩვენ დღევანდელ დღესაც, საქართველოში იქნება თუ საქართველოს გარეთ, აურაცხელ ინტერპრეტაციებს საღვთო წერილის ამა თუ იმ ეპიზოდისას ვეცნობით. მათი ავტორები, რა თქმა უნდა, დარწმუნებულნი არიან, რომ ძალიან საგულისხმო პარალელები გაავლეს, მაგრამ თუნდაც მართლაც საგულისხმო რამ იყოს გარკვეულ პარალელებში, ეს ყველაფერი მათი გონების, მათი მოღვაწეობის, მათი ხედვის ნაყოფია. ანუ სხვაგვარად რომ ვთქვათ მათებური გაგებაა ბიბლიისა. მაგრამ ჩვენ ამავე დროს ვიცით, რომ ბიბლია გახლავთ სიტყვა მაცხოვნებელი ანუ ცხონების საფუძველი. ბიბლია მიეწოდა კაცობრიობას მხოლოდ და მხოლოდ იმისათვის, რომ გამოეხსნა იგი, ეცხოვნებინა იგი. აი ასეთ დროს, რა თქმა უნდა, ყურადღებას იქცევს საკითხი იმის შესახებ, რომ ბიბლიის ამ აურაცხელ განმარტებათაგან, გაგებათაგან ნუთუ ყველა მართებულია, ნუთუ ყველა მაცხოვნებელია, ჭეშმარიტებისაკენ მიმყვანია? რა თქმა უნდა, თავისთავად ცხადია და აბსოლუტურად გამჭვირვალეა, რომ ეს ასე არ შეიძლება იყოს. თუ ეს ასე არ შეიძლება იყოს, ბუნებრივია ისმის კითხვა: რომელია ის მართებული წვდომა ბიბლიისა, ბიბლიის ის მართებული განმარტება ამ აურაცხელ განმარტებათა შორის, რომელთა უდიდესი ნაწილი მხოლოდ და მხოლოდ ხიბლის შემქმნელია, ფსევდოჭეშმარიტების ზმანებითი წარმოსახვაა. მაგრამ ვინც ჭეშმარიტების შეურყვნელ წყაროს, ჭას ეძიებს, მისთვის აუცილებლად სასიცოცხლო მნიშვნელობას იძენს ზემოაღნიშნულ კითხვაზე პასუხი, კითხვაზე, თუ რომელია ის ერთადერთი მართებული გზა, რომელიც ბიბლიური აზრის ჭეშმარიტ საუნჯეში შეგვიყვანს, შეგვიძღვება შიგნით.

ასეთ დროს, ჩვენ რომ ეს საკითხი არა მხოლოდ ჩვენი ტრადიციულად შეთვისებული სარწმუნოების მიხედვით, რაც შეიძლება სხვამ და სხვამ არ დაგვიჯეროს, არამედ მართლაც დასაბუთებულად წარმოვაჩინოთ და მივაგნოთ ბიბლიის ჭეშმაირტებაში შემავალ კარს, ყურადღება უნდა მივაქციოთ ერთ საკითხს. ეს საკითხი გახლავთ შემდეგი: ჩვენ ვსაუბრობთ ბიბლიაზე, როგორც ჭეშმარიტების წერილობით გადმოცემაზე. კარგად არის ცნობილი, რომ სხვაგვარად ბიბლიას ეწოდება ღვთის სიტყვა, ცხოველი სიტყვა ღვთისა – ესაა ბიბლია. მაგრამ ამავე დროს ისიც კარგად არის ცნობილი, რომ ღვთის სიტყვა ჰიპოსტასური ანუ გვამოვნებითი ანუ პიროვნული წოდებაა ყოვლადწმინდა სამების მეორე პირისა - ძე ღმერთისა. ძე ღმერთი არის ის ბუნებითი და გვამოვანი ანუ ჰიპოსტასური სიტყვა, რომლის მატერიალურ სამოსელად წარმოჩნდება ბიბლია. თავად ჭეშმარიტება, მოგეხსენებათ ყოვლადუსხეულოა, არამატერიალურია, ზექვეყნიურია და ამ დროს ჭეშმარიტების გადაცემა ხდება ადამიანებისადმი, რომლებიც ნივთიერების, ხრწნადი მატერიის წიაღში არიან ცოდვისგან დაცემულნი და მათი გონებაც, მათი სმენაც, რა თქმა უნდა, მატერიალიზებულია. ჩვენ ვერ მივწვდებოდით ჭეშმარიტებას თავისთავადი სახით, ე.ი. უსხეულოსა და უნივთოს. მატერიაში მყოფთ აუცილებლად მათ ენაზე, რა მიმღებლობითი უნარიც აქვთ, აი ამ მიმღებლობის სახით უნდა გადასცემოდათ ჭეშმარიტება. ეს მიმღებლობითი სახე აუცილებლად ნივთიერი და მატერიალურია. ამიტომ ხდება ასეთი სასწაული, რომ საღვთო ჭეშმარიტება, რომელიც, რა თქმა უნდა, უსხეულოა, უნივთოა, მატერიაში, ნივთიერებაში შემოდის. მაგრამ არამატერიალური მატერიალურად პირდაპირ ვერასოდეს ვერ გამოითქმის. შეუძლებელია, რომ არანივთიერი ნივთიერმა დაიტიოს. ამიტომ ასეთ დროს, რა თქმა უნდა, ჭეშმარიტების გაცხადება უფრო საწვდომი, უფრო მოსახერხებელი ხდება სიმბოლოებში, ალეგორიებში ანუ არაპირდაპირი გზით, ირიბი მეტყველების გზით, რადგანაც პირდაპირი გზა, როგორც უკვე გითხარით შეუძლებელია, რომ მატერიალური სმენადობისა და აღქმადობის მქონე პირს არამატერიალური არამატერიალურადვე მიწეოდოს და მან ეს გაიგოს. ვისაც როგორი უნარი აქვს სმენისა, აუცილებლად იმავე უნარის შესაბამისად ხდება საღვთო ჭეშმარიტების გაცხადებაც. ამრიგად საღვთო ჭეშმარიტება იმოსება მატერიალური სიტყვით, სიტყვის მატერიალური გარსით, წერილობითი სიტყვით, რომელსაც ეკლესიის მამები უწოდებენ “ხმოვან სიტყვას” ანუ “წარმოთქმულ სიტყვას”, ბერძნ. “ლოგოს პროფორიკოს” (“გამოთქმული სიტყვა”). აქ არის მეორე მომენტიც: სიტყვა “პროფორიკოს”-ში დამაბოლოებელი ნაწილი “ფოროს” ის ტერმინია, რომელიც ქართულად ჩვეულებრივ ითარგმნება, როგორც “შემოსილი”, მაგ. “თეოფორს” – “ღმერთშემოსილი”, “ხრისტოფორს” – “ქრისტეშემოსილი”, “პნეუმატოფორს” – “სულშემოსილი” და სხვა. ანუ ტერმინი “პროფორიკოს” ჩვენ ამგვარადაც შეიძლებოდა ქართულად გვეთარგმნა და მართლაც იოანე პეტრიწი ბერძნულ ტერმინს “პროფორიკოს” სწორედ ამ ფორმით (“შემოსილი”) გადმოსცემს, რომელიც მანამდე სხვადასხვა სახით ითარგმნებოდა. კერძოდ, მაგალითად ეფრემ მცირიდანვე იღებს სათავეს, ე.ი. XI საუკუნის მიწურულიდანვე, ამ ბერძნული ტერმინის შესატყვისად ტერმინი “ხმოვანი”, “ხმოვანი სიტყვა”. შემდეგ გელათურ სკოლაში ჩვენ გვაქვს ასეთი ტერმინი: “წარმოჩენილი სიტყუაი”. მაგრამ იოანე პეტრიწი გვთავაზობს შესატყვისს: “გარემოსილი სიტყუაი”. Aნუ “პროფორიკული სიტყვა” ის სიტყვაა, რომელიც უკვე მატერიალური გარსითაა შემოსილი, გამატერიალურებულია, მატერიაშია შემოღწეული სულიერი აზრი. საკუთრივ იმ აზრს, იმ ჭეშმარიტებას, არანივთიერს, ნივთიერების მიღმა მყოფს ეკლესიის მამები განსაზღვრავენ მეორე ტერმინით – “შინაგანმდებარე სიტყუაი” (“ლოგოს (სიტყვა) ენდიათეტოს” (შიგნითმდებაე, შინაგანი, ყოვლადარამაეტრიალური, ყოველგვარი მატერიისგან და ნივთიერებისგან მიღმა მყოფი). ჭეშმაირტების გაცხადება სხვა არაფერია თუ არა შინაგანმდებარე სიტყვის ანუ “ენდიათეტური სიტყვის” გარემოსილ სიტყვად ანუ წარმოთქმულ სიტყვად, ანუ ხმოვან სიტყვად, ბერძნული ტერმინი რომ მოვიშველიოთ, “პროფორიკულ სიტყვად” ქცევა. “ენდიათეტური სიტყვა” იქცევა “პროფორიკულ სიტყვად” და ესაა სწორედ ჩვენთვის ჭეშმარიტების გამოცხადება. ბიბლია არის სწორედ ამ გაცხადების უზენაესი ნიმუში, რომლის არსი, რომლის სული ესაა შინაგანმდებარე სიტყვა, იგივე “სიტყვა ენდიათეტური”, ხოლო მისი ნივთიერი სახე ეს გახლავთ წარმოთქმული სიტყვა. ანუ ბიბლია წარმოთქმული სიტყვაა, შემცველი უშინაგანესი ღრმა აზრისა, რომელიც, როგორც აღვნიშნეთ, შინაგანმდებარე სიტყვად იწოდება.

ჩვენ მსჯელობა მიგვყავს იქითკენ, რომ ბიბლია, როგორც მატერიალური წერილობითი სიტყვა გახლავთ სულიერი სამოსელი ღვთის სიტყვისა, ყოვლადწმინდა სამების მეორე ჰიპოსტასისა. მამა ღმერთის მიერ სულიწმინდის მადლით სიტყვა ღვთისა ბიბლიის წიაღ ვლინდება კაცობრიობისადმი და მაცხოვნებელ ჭეშმაირტებას აუწყებს მას. ასე რომ, ჩვენ შეგვიძლია საღვთო წერილი სიმბოლურად განვსაზღვროთ, როგორც “ღვთის სიტყვის სამოსელი”. მაგრამ “სამოსელი” ეკლესიურ ტრადიციაში ხშირად უიგივდება მეორე ტერმინს “სხეული”, უფრო მკვეთრად “ხორცი” (თუმცა “სხეული” და “ხორცი” ყოველთვის იგივეობრივი არ გახლავთ). ამ გაგებით “ბიბლია” ითქმის ღვთის სიტყვის სხეულად. მაგალითად წმინდა ეგნატი ანტიოქიელი, I-II სს-ის მიჯნის უდიდესი საეკლესიო მოძღვარი სახარების შესახებ ასეთ სწავლებას გვაწვდის: “მივისწრაფვი სახარებისაკენ, როგორც იესოს ხორცისაკენ”. ე.ი. მას (ეგნატის) სახარება, წერილობითი ძეგლი, წარმოუჩნდება მაცხოვრის სხეულად, მაცხოვრის ხორცად.

ჩვენ ხაზს ვუსვამთ იმ სწავლებას, რომ მთელი საღვთო წერილი შეიძლება სიმბოლური აზრით წოდებული იყოს, როგორც “სხეული ღვთის სიტყვისა”, როგორც უზენაესი, არამატერიალური სიტყვის მატერიალური სახით მიწოდება კაცობრიობისადმი. ეს დავიმახსოვროთ და ეხლა ყურადღება მივაქციოთ მეორე მომენტს: კაცობრიობის ისტორიის გარკვეულ ყველაზე მნიშვნელოვან მომენტში, რომლის შესაბამისობა ამ მოვლენასთან მხოლოდ ღვთისთვის იყო ცნობილი, მოხდა ჭეშმარიტად უზენაესი მოვლენა – მეორე ჰიპოსტასის, ძე ღმერთის, ღვთის სიტყვად წოდებულის განკაცება. განკაცება ნიშნავს მაცხოვრის მიერ ადამინაური სხეულის მიღებას, სრულ ადამიანად გახდომას, რომ იგი გახდა სრული კაცი. კაცობრივი სხეული მაცხოვარმა მიიღო, შეიმოსა და იტვირთა ყველა ბუნებითი თვისება ადამიანური ბუნებისა. ეს ყოველივე დოგმატური სწავლებით ასე გამოითქმის:  განკაცებულმა ღმერთმა თავის ერთ ჰიპოსტასში, ერთ პირში, ერთ გვამოვნებაში საღმრთო ბუნებას, რომელიც მას განკაცებამდე ჰქონდა, შეუერთა განუყოფლად და შეურწყმელად კაცობრივი ბუნება. ჩვენთვის ამჯერად საყურადღებოა ეს მომენტი, რომ მან მიიღო ადამიანური სხეული, ის ადამიანური სხეულის მქონე გახდა. ამრიგად, თუ სიმბოლური აზრით ღვთის სიტყვის ე.წ. პირველ სხეულად ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ საღვთო წერილი (რადგან როდესაც ძველი აღთქმა დაიწერა მაშინ მაცხოვარი ჯერ კიდევ განკაცებული არ იყო), უკვე მის ნამდვილ ადამიანურ სხეულად, ნამდვილ კაცობრივ სხეულად ითქმის მაცხოვრის მიერ კაცობრივი ბუნების მიღება, როდესაც იგი ნამდვილი ადამიანი გახდა. მაგრამ აქ ითქმის ასეთი რამ: მაცხოვარი, რომელიც კაცად მოვიდა ჩვენთან, მოვიდა იმ მიზანდასახულობით, რომ ცხონება მოენიჭებინა დაცემული კაცობრივი ბუნებისათვის, ეჩვენებინა მისთვის გზა ცხონებისა. ცხონების გზით ჩვენება ბიბლიურ სწავლებასთან დაკავშირებით სხვა არაფერია, თუ არა ბიბლიის ჭეშმარიტი აზრის უწყება და ამ ჭეშმარიტი აზრისკენ გზის გახსნა მაცხოვრის მიერ კაცობრიობისათვის. სწორედ აქ, ამ ჟამს ამ უზენაესი მოვლენის შედეგად აღსრულდა ის, რომ ბიბლიური შინაგანი აზრი, ბიბლიური სწავლების ჭეშმარიტება გაგვიხსნა ჩვენ უფალმა იესო ქრისტემ. ე.ი. როდესაც ჩვენ ადრე დავსვით კითხვა მრავალ და აურაცხელ გაგებათა შორის რომელია ის მართებული და ერთადერთი, ანუ სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მაცხოვნებელი გაგება ბიბლიისა, ესაა ის განმარტება, რომელი თავად ღვთის სიტყვამ, რომლის სამოსელიც იყო ბიბლია, განკაცებულმა ანუ ნამდვილი ადამიანური სხეულის მიმღებმა კაცობრივი ბუნებით მის თანაარს მთელ კაცობრიობას გაუხსნა. სხვა ვერც იქნებოდა გამხსნელი იმ ჭეშმარიტებისა, რომლის წყაროც თვითონაა. ე.ი. როდესაც ბიბლიაში ნაგულისხმევი ჭეშმარიტების წყარო თავად მოვიდა ადამიანებთან, თავისთავად ცხადია, ეს ლოგიკური მსჯელობითაც უეჭველია, რომ სწორედ ეს წყარო იქნებოდა მაუწყებელი ამ ჭეშმარიტებისაკენ მიმავალი უცთომელი გზისა, იმ ჭეშმარიტებისკენ, რომელიც თვითონვე გახლავთ. ანუ ეს უტყუარია, რომ ბიბლიური ჭეშმარიტებისკენ მიმავალი გზა გახსნა მან, რომელიც თავად არის ეს ჭეშმარიტება, ძველ აღთქმაში წინასწარმეტყველურად, ბიბლიური ენით უწყებული და მოსწავებული. M

მაგრამ აქ უკვე მეორე კითხვა იბადება: გვწამს და ლოგიკური მსჯელობითაც ეს უეჭველია, რომ ერთადერთი და მართებული განმარტება ბიბლიური ჭეშმარიტებისა შეიძლებოდა მომხდარიყო თავად ამ ჭეშმარიტების მიერ, რომელიც განკაცებული სახით ჩვენამდე მოვიდა. მაგრამ სად არის ეს განმარტება? აქ უკვე ჩვენ მივდივართ მაცხოვრის და მაცხოვნებელი ჭეშმარიტების და ზოგადად საეკლესიო სწავლების კიდევ ერთ უარსებითეს მომენტამდე, რაც ამ შემთხვევაში კონკრეტულად ეკლესიას უკავშირდება.

კარგად არის ცნობილი პავლე მოციქულისგან სამოციქულო ავტორიტეტით ბეჭედდასმული სწავლება, რაც შემდგომ მრავალ საეკლესიო ძეგლში გვხვდება უფრო ვრცლად წარმოჩენილი, რომ ეკლესია არის სხეული ქრისტესი, გვამი მაცხოვრისა, ხოლო ქრისტე თავია ეკლესიისა. ანუ კვლავ გავიხსენოთ ის, რასაც ვამბობდით, რომ სულიერი, სიმბოლური გაგებით ბიბლია შეიძლება წოდებული იყოს, როგორც “სხეული ღვთის სიტყვისა”, იმ აზრით, რომ ღვთის უზენაესი და უნივთო სიტყვა ბიბლიურ წერილობით ფორმაში მატერიალიზებული და ნივთიერი სახით არის მოწოდებული ჩვენდამი და ამ გაგებით ბიბლიას, როგორც წერილობით უწყებას ჭეშმარიტებისას შეიძლება ეწოდოს ჭეშმარიტების სამოსელი და ჭეშმარიტების სხეული სიმბოლური გაგებით. შემდგომ ამისა ამ სამოსელის და ამ სიმბოლური სხეულის წიაღ ნაგულისხმევი ჭეშმარიტების ახსნა ჩვენ მოგვცა თაავად ამ ჭეშმარიტებამ, როდესაც ის უკვე ნამდვილი ადამიანური სხეულით მოვიდა ჩვენთან ანუ როდესაც მან შეიმოსა, მიიღო ნამდვილი ადამიანური სხეული განკაცებისას ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლისგან და გახდა სრული კაცი, ჭეშმარიტი კაცი და დატოვა მან ეს განმარტება, როდესაც მიწიერი ყოფა, მიწიერი და კაცობრივი ბუნებით დაასრულა მან, როდესაც მისი კაცობრივი, ადამიანური, ამქვეყნიური მოღვაწეობა აღსრულდა, დატოპვა მან ეს ჭეშმარიტი ახსნა ბიბლიური სწავლებისა თავისსავე, ამ რიგით თუ ვოტყვით სიმბოლურად, პირობითად და უხეშად, მესამე სხეულში, სულიერ სხეულში, მისტიკურ სხეულში, როგორც ეწოდება ეკლესიას. ეკლესია გახლავთ სწორედ სხეული მაცხოვრისა, ოღონდ ესაა სულიერი სხეული, მისტიკური სხეული (“ტო სომა მისტიკონ”), რაც მაცხოვარმა დაამკვიდრა ამქვეყნად, ვიდრე მეორედ მოსვლამდე, მისივე (მაცხოვრისეული) მაცხოვნებელი ღვაწლის განსაგრძობად, გასაგრძელებლად, რომ კაცობრიობის ახალ-ახალი თაობები ეკლესიამ თავის წიაღში ახლად შვას სულიერი ცხონებისათვის.

ამრიგად, ვფიქრობთ, ზემოთქმული ნათლად აჩვენებს, თუ რა გზა არსებობს ბიბლიის წიაღში წვდომისა, თუ სად არის ჭეშმარიტი განმარტება ბიბლიისა. ჩვენ განვიხილეთ მხოლოდ ლოგიკური და დასაბუთებასთან ახლოს მდგომი, დასაბუთების მიმღები გარკვეული გზა, რომელსაც ჩვენ მივყავართ უეჭველი დასკვნისკენ, რომ ბიბლიური ჭეშმარიტება, როგორც წერილობითი სიტყვა, სამოსელი და სხეული, უზენაესი და დაუწერელი და უსხეულო ღვთის სიტყვისა, განმარტებულ იქნა თავად ამ ჭეშმარიტების, თავად ამ ღვთის სიტყვის მიერ, როდესაც ის კაცობრივად ჩვენთან მოვიდა და დატოვებულ იქნა მისსავე სულიერ სხეულში – ეკლესიაში, რომლის მარადიული თავიც თვით არის. ამრიგად, თუნდაც ეს მიმდევრობითი ხაზი, რასაც ჩვენ აქ წარმოვაჩენდით, რომ ძველი აღთქმა, შემდეგ მაცხოვრის განკაცება და ახალი აღთქმის დაფუძნება და ახალ აღთქმაზე დაშენება საეკლესიო ტრადიციისა და საკუთრივ ეკლესიის დაფუძნება, შემდეგ საეკლესიო ლიტერატურის აღმოცენება ეკლესიის წიაღში, ეს ყველაფერი ჩვენ გვიკარნახებს იმას, რომ თუკი ეკლესია არის სულიერი სხეული მაცხოვრისა, თუკი ის მემკვიდრეობს მაცხოვრის კაცობრივი მოღვაწეობის პრინციპებს, მისი კაცობრივი მოღვაწეობის გეზს, რა თქმა უნდა, პირველ რიგში ეკლესია მემკვიდრეა იმ მაცხოვნებელი სწავლებისა, ბიბლიური აზრის იმ ერთადერთი და ჭეშმარიტი განმარტებისა, რაც მაცხოვარს ბუნებითად აქვს (რადგან თავად ბუნებითი ჭეშმარიტებაა) და რაც მან განკაცებულმა მოიტანა კაცობრიობასთან და ცხადია დატოვა და მარადიულად დაასაძირკვლა თავისსავე სულიერ სხეულში – ეკლესიაში.

ჩვენ აქ დროებით შევწყვეტთ საუბარს და შემდგომ საუბარში ამ თემას უფრო განვავითარებთ, ეკლესიის, ეკლესიური ხაზის და ჩვენთვის საყურადღებო კუთხით საეკლესიო მწერლობის მიმართებას საღვთო წერილთან.

6–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=rI5Vk4dKFWY

საეკლესიო მწერლობა, როგორც ბიბლიის განმარტება. მოძღვრების გადაცემის სახეობები

ჩვენი წინა საუბარი შეჩერდა ძალიან საგულისხმო და რთულად გამოსაკვლევ, მაგრამ გარკვეული დასაბუთების გზითაც რომ რაღაც სიცხადე შედის ისეთ საკითხზე. კერძოდ ვგულისხმობთ ბიბლიური სწავლებისა და საეკლესიო მოძღვრების ურთიერთმიმართებას, მათ განუყოფლობას. პასუხი იმ კითხვაზე, რაც ჩვენ წინა საუბარში დავსვით, თუ რომელია ბიბლიური სწავლების, ბიბლიური თუნდაც სიმბოლიკისა და ალეგორიზმის ერთადერთი და მართებული ანუ იგივე მაცხოვნებელი განმარტება, აი ამ კითხვაზე პასუხო ჩვენი წინა საუბრის ბოლოს, ვფიქრობთ, ლოგიკურად სრული უეჭველობით გამოვიტანეთ, რომ ეს ერთადერთი გზა ბიბლიური ჭეშმარიტების წვდომისა გახლავთ ეკლესიური გზა. სწორედ იმ უზენაესი დოგმატიდან გამომდინარე, რომ ეკლესია გახლავთ სულიერი სხეული მაცხოვრისა და მაცხოვარი, რომელიც თავად არის ჭეშმარიტება, თავად არის უწყებული საღვთო წერილში და მთელი საღვთო წერილი მის შესახებაა, აი ეს მხარე ბიბლიური ჭეშმარიტებისა, ეს მიმართება, რომ ღვთის სიტყვაა ის, ოღონდ წერილობითად გაცხადებული, რა თქმა უნდა, ამის წვდომა ბიბლიის წყარომ, თავადმა ჭეშმარიტებამ, როდესაც კაცობრიობას მოუტანა, მან დატოვე იგი სწორედ ეკლესიაში. სხვაგან, სხვა გარემოში, უცხო გარემოში შეუძლებელია, რომ ბიბლიის მართებული განმარტება ღვთისგან დატოვებული ყოფილიყო და ეკლესია ამგვარი სწავლებისგან მას დაეობლებინა. მაშინ ეკლესია აღარ იქნებოდა მისი სულიერი სხეული და უმალ ის სხვა შეირაცხებოდა მის სულიერ სხეულად.

მაგრამ, როდესაც ჩვენ უკვე ამ უზენაეს დებულებასთან მივედით, ვფიქრობთ, მაინც უფრო ნათელყოფა სჭირდება პრაქტიკული გაგებით საეკლესიო ლიტერატურის რაობას. ჩვენ განვსაზღვრეთ, რომ საღვთო წერილი ყველაფრის შესახებ გვაუწყებს ჩვენ, რაც კი ჭეშმარიტებას უკავშირდება, ოღონდ გვაუწყებს ბიბლიურ ენაზე. მაგრამ ამ ბიბლიურ ენას ესაჭიროება აუცილებელი განმარტება, რადგან ბიბლიური მეტყველების წვდომა შეიძლება იყოს ძალიან ნებისმიერი და საერთოდ სიმბოლიკა ამ მხარეს იტევს. სიმბოლოს იმდენგვარი გაგება არსებობს რამდენი გონებაცაა. მაგრამ ჩვენ გვაინტერესებს ბიბლიის, როგორც ცხონების წიგნის სწავლება და არა ბიბლიის, როგორც სიმბოლოთმეტყველების, როგორც მხატვრული ნაწარმოების, როგორც სხვადასხვა ზნეობრივ დებულებათა მხოლოდ გადმომცემის განმარტება, არამედ ბიბლიის, როგორც ცხონების, გადარჩენის საფუძველის. პიროვნება, რომელიც ტყვეობაშია, რომელიც ჭაობშია, ჩაძირვაშია და ეძიებს გზას, რომ თავი გადაირჩინოს ამ დაცემულობისგან, დაიხსნას თავისი თავი ბორკილებისგან, ის სხვადასხვა საკითხზებზე ნაკლებად ფიქრობს. ერთადერთი რაც მას ამ შემთხვევაში აინტერესებს არის მხოლოდ ის, თუ რა უშველის მას, რა გადაარჩენს მას. ბიბლია, როგორც ზეციდან მოწოდებული მხსნელი და გამომხსნელი საშუალება, რომელსაც უნდა მოეჭიდოს ადამიანი, ამგვარი საშუალება ამავე თვალით დანახული, რა თქმა უნდა, ნებისმიერ პიროვნებას, რომელიც თავის დაცემულ მდგომარეობას აცნობიერებს, მხოლოდ ამ კითხვას წარმოუდგენს: როგორ შევიდე ბიბლიის წიაღ, როგორ მოვიპოვო ის მაცხოვნებელი მოძღვრება, რომელმაც ამ სიღრმიდან, ძველი ქართულით რომ ვთქვათ, დაცემულობის უყიდან უნდა აღმომიყვანოს. ე.ი. სხვა დაინტერესება ადამიანს ამ შემთხვევაში არა აქვს და, დავუშვათ, ბიბლიური მეტყველების მხატვრულობით ტკბობა, ანდა სიმბოლიკის პოეტურობა, ნაკლებად აღელევებს. ნაკლებად აღელვებს პიროვნებას, რომელიც სულის მოთქმას ეძიებს, რომელიც საკუთარი სულის გადარჩენას ეძიებს და თვალწინ უდგას მას განსაცდელი სამუდამო წარწყმედისა. აი ასეთი საშიშროების წინაშე ვისაც თვალი ახელილი აქვს, ის ბიბლიის სხვადასხვა მხარეს, რაც თავისთავად, ობიექტურად არსებობს, კი არ აქცევს ყურადღებას, მისთვის არსებითი ერთადერთია: როგორ შევაღო კარი ბიბლიისა, რომ მომეცეს გამომხსნელობითი საუნჯე მისგან, გამომხსნელობითი საშუალება ბიბლიამ ჩემდამი გამოავლინოს და გამოხსნილი ვიყო. ამის ძიებისას, რა თქმა უნდა, ადამიანი მზერას მიაპყრობს და თავის ძალისხმევას მიმართავს იქეთკენ, რომ როგორმე ეს კარი შეაღოს. ხოლო კარის შეღება, კვლავ აღვნიშნავთ, შესაძლებელია მხოლოდ მაცხოვრისგან, რომელიც არის სული ბიბლიისა, რომლის შესახებაც არის ბიბლია. ამიტომ ამბობს მაცხოვარი, რომ ისაა ცხონებისკენ მიმავალი გზა და კარი. სხვა კარი და სხვა გზა არ არსებობს. მაგრამ ამ კარში, ამ გზაში შესვლა საიდან შეიძლება? სად მოვიპოვოთ ეს კარი? როგორ აღმოვაჩინოთ ეს გზა? ეს გზა, ეს კარი აღმოიჩინება მხოლოდ იქ, სადაც მაცხოვარმა თვითვე დააწესა გასაღები, ბილიკი მიმავალი ცხონებითი კარიბჭისკენ. ეს გახლავთ ეკლესია – მარადიული სულიერი წინამძღოლი მთელი კაცობრიობისა იმ ერთადერთი კარისკენ, რომელსაც ცხონებაში შევყავართ.

ამრიგად, ეკლესიური განმარტება გახლავთ ერთადერთი მართებული განმარტება (“მართებულში” ჩვენ ყოველთვის ვდებთ ცხონებულობის შინაარსს) ანუ ერთადერთი მაცხოვნბელობითი განმარტება ბიბლიისა. სხვადასხვა განმარტებებს არ გამოვრიცხვათ, რომ თავისი გარკვეული ღირსებები ჰქოდნეთ. საერთოდ კაცობრიობის ისტორიაში ღირსებანი სხვადასხვაგვარია, მრავალგვარია, მაგრამ მათ შორის ხარისხობრივი მიმართებაცაა. არის ღირსება შედარებით ნაკლებ მნიშვნელოვანი, არის ღირსებანი უფრო მნიშვნელოვანნი, მაგრამ არის ღირსება არსებითი მნიშვნელობის მქონე. არსებითი მნიშვნელობის მქონე გახლავთ ის ღირსება, რომელსაც მაცხოვნებლობითი ანუ გადამრჩენლობითი, გამომხსნელობითი, იგივე სოტერიოლოგიური დანიშნულება აქვს. აი ამგვარი გახლავთ საეკლესიო განმარტება. ვთქვათ, მაგალითად ნებისმიერი განმარტებანი ბიბლიისა ღირსეულია, რომელიც გამოკვეთს ბიბლიის მხატვრულ ღირსებებს, გამოკვეთს ბიბლიური ალეგორისტიკისა და სიმბოლიკის პოეტურობას, შთაგონებითობას, რომ ბიბლია სამწერლობო თვალსაზრისით უმწვერვალესი ძეგლია, ღრმა ფილოსოფიური თხზულებაა, ზნეობრივ პრინციპებს გვიქადაგებს და სხვა (ეს ყველაფერი თავისთავადაც უკავშირდება ცხონებას მეტ-ნაკლებად, რადგან მაგ. სათნოებითი, ზნეობრივი მხარე არსებითად უკავშირდება ამ შემთხვევაში ცხონებას), მაგრამ მთლიანობაში, ჩვენს წინაშე ერთობლივად გახსნა და არა დანაწილებულად, რომ დავუშვათ ბიბლიის ერთი რომელიმე მხარეა მნიშვნელოვანი, ანდა სხვა, არამედ მთლიანობითად, სავსეობითად ბიბლიური ჭეშმაირტების წვდომა ეს იგივეა, რაც ბიბლიის მაცხოვნებლობითი დანიშნულების გაცნობიერება ჩვენს მიერ. აი ამ დანიშნულებას განგვიმარტავს ჩვენ ეკლესია, აქეთკენ მიგვმართავს ჩვენ ეკლესიური გზა, ამ კარიბჭეში შევყავართ საეკლესიო მოძღვრებას. სხვაგვარად, და ეს უკვე მართლაც დებულებაა ზემორე მსჯელობიდან გამოტანილი, საეკლესიო მოძღვრება სხვა არაფერია, თუ არა ბიბლიის მაცხოვნებლობითი განმარტება. ეს იგივეა, რაც ბიბლიის მართებული განმარტება, რადგან ბიბლია თავისი არსით, თავისი მართებულობით იგივე მაცხოვნებელი სწავლებაა და ამის გამოკვეთაა, ამის მოპოვებაა ერთადერთი მიზანდასახულობა საეკლესიო მოძღვრებისა. თუ წერილობითი აზრით ვიტყვით და ესაა ჩვენთვის მნიშვნელოვანი, მთელი ეს ხანგრძლივი, ამოუწურავი საეკლესიო ლიტერატურა სხვა არაფერი გახლავთ, თუ არა ბიბლიის, საღვთო წერილის, წმინდა წერილის ვრცელი განმარტება, ვრცელი საეკლესიო კომენტარი. ოღონდ კომენტარი მხოლოდ მაცხოვნებლობითი მიზანდასახულობით, რომ ბიბლიის არსი, მისი მაცხოვნებლობითი დანიშნულება კაცობრიობის წინაშე ჩვენთვის მისაწვდომი გახადოს.

აი ეს მხარე, რომ საეკლესიო ლიტერატურა თავისი არსით სხვა არაფერია, თუ არა განმარტება საღვთო წერილისა, თავში გამოთქმულ დებულებას, რაც ერთი შეხედვით, ალბათ, უცნაური ჩანდა, ვფიქრობთ, სრულიად ნათლად წარმოაჩენს. შეგახსენებთ იმ დებულებას, რომ საეკლესიო ლიტერატურას თავისთავადი დანიშნულება არა აქვს. დიახ, რაც განმარტებაა, რაც კომენტარია მას მნიშვნელობა აქვს მხოლოდ და მხოლოდ იმ განსამარტავ მასალასთან ერთად. ნებისმიერი კომენტარი ფასობს იმ ტექსტით და იმ ტექსტთან მთლიანობაში, რომელსაც ის განმარტავს. კომენტარს არასოდეს არ ქონია თავისთავადი მნიშვნელობა და ამ შემთხვევაში არც საეკლესიო ლიტერატურას არ შეიძლება ჰქონდეს ბიბლიისგან თავისთავადი მნიშვნელობა. ბიბლია თავადი წყაროა ყველა ჭეშმარიტებისა და ეს ყველა ჭეშმარიტება ბიბლიურ ენაზე მასში უწყებული განმარტებითად გამოთქმულია ჩვენთვის საეკლესიო ლიტერატურის მიერ. განმარტებითად მხოლოდ და მხოლოდ იმიტომ, რომ ბიბლიური მეტყველების სირთულის გამო ანდა თავისებურების გამო სხვადასხვა ნიუანსები და სხვადსხვა ასპექტებია ბიბლიურ მეტყველებაში, მას ყველა ვერ ჩაწვდება, აქ არ შეიძლება თვითდინებაზე იქნეს მიშვებული ადამიანური გონება, ის გონება, რომელიც ცხონებას ეძიებს. ამიტომ, ცხონების მაძიებელი ადამიანისთვის არსებობს მიმყვანელი გზა ბიბლიური ჭეშმარიტებისკენ, ბიბლიური ჭეშმარიტების მაცხოვნებლობითი წიაღისკენ და ეს გზა გახლავთ საეკლესიო ლიტერატურა, ეკლესიის მამათა განმარტებანი, იმ წმინდა მოძღვართა წვდომანი და ხედვანი ბიბლიისა, რომელთაც ჭეშმარიიტად შეუმცდარად განჭვრიტეს ბიბლიური სწავლების მაცხოვნებლობითი სიღრმე. ვინც აღმატებულია სულიერად, რა თქმა უნდა, ის გაცილებით ღრმად და უცდომლად ხედავს, მაგრამ მარტო ხედვა არაა ადამიანური დანიშნულება, რომ პიროვნება წარემატა და ჭვრეტს ჭეშმარიტებას, არანაკლები ვალდებულება და გაცილებით მეტი მასზე, ვიდრე სულიერ წარმატებამდე იყო (სულიერი წარმატებისას ეს ვალდებულება კიდევ უფრო მკვეთრდება), გახლავთ ის, რომ მისგან წვდომილი, მისგან განჭვრეტილი მან აუცილებლად სხვებსაც უნდა აუწყოს, სხვებსაც უნდა გადასცეს. ეკლესიის წმინდა მოძღვარნი შუამდგომელნი არიან მრევლსა და უაღმატებულეს ბიბლიურ მოძღვრებას შორის. ბიბლიისკენ არა მხოლოდ მიმყვანელია ეკლესიის მამათა განმარტებანი, არამედ გეზის მიმცემი, კალაპოტის და აღვირის ამომდებიც, რომ სხვადასხვა მხარეს აზრთა და მოძღვრებათა მაძიებელი გონება არ გადასხლდეს და შესაბამისად ჭეშმარიტებისკენ მავალი გზა მისთვის არ გამრუდდეს.

ამრიგად, საეკლესიო ლიტერატურის (კვლავ აღვნიშნავთ და ამის აღნიშვნა რამდენიმეგზის ჩვენის აზრით იმიტომაა აუცილებელი, რომ ეს ყოველივე შეთვისებული იყოს ჩვენს მიერ. ამაზე დაშენდება შემდგომი ნებისმიერი განმარტება საღვთო წერილისაც და ეკლესიური მოძღვრების ამა თუ იმ ასპექტისა, ამა თუ იმ მიმდინარეობისა) მიმართება საღვთო წერილთან, გახლავთ ამგვარი, რომ მოძღვრება ერთი და იგივეა, ოღონდ საღვთო წერილი ესაა ჭეშმარიტება ბიბლიური ენით გამოთქმული, ხოლო საეკლესიო ლიტერატურა ეს გახლავთ ასევე ჭეშმარიტება განმარტებითი ენით, სხვაგვარად რომ ვთქვათ ეკლესიური ენით (ეკლესიური ენა ყოველთვის განმარტებითია) ანუ იგივე მაცხოვნებლობითი ენით გადმოცემული. ჩვენ მეტიც შეგვიძლია ვთქვათ, რომ საეკლესიო ლიტერატურაც იგივე ბიბლიაა, ოღონდ განმარტების ენაზე. ეს ბოლო ფრაზა, ჩვენი აზრით, მკვეთრად წარმოაჩენს იმ განუყოფლობას, რაც ბიბლიას, როგორც წერილობით ძეგლსა და საეკლესიო ლიტერატურას, როგორც წერილობითი ძეგლების უდიდეს მთლიანობას, ერთ დიდ კრებულსა და კორპუსს შორის არსებობს. საეკლესიო ლიტერატურაც და ბიბლიაც განუყოფელნი არიან და სწორედ ამ გაგებით ვიტყვით, რომ ჩვენ შეგვიძლია შევაბრუნოთ და ვთქვათ, რომ ბიბლიაც იგივე საეკლესიო მოძღვრებაა, ოღონდ ბიბლიურ ენაზე, ხოლო საეკლესიო მოძღვრება იგივე ბიბლიაა, ოღონდ განმარტების ანუ ეკლესიის ენაზე გამოთქმული.

ჩვენ რამდენიმე სიტყვით ამ მიმოხილვის შემდეგ შევეხებით იმასაც, თუ საეკლესიო ლიტერატურაში ჭეშმარიტების წვდომისა და გადაცემის რა სახეობანი შეიძლება გამოვყოთ. ესეც შესავალ ნაწილში უნდა ითქვას, ვიდრე საეკლესიო ლიტერატურის შესახებ ქრონოლოგიურ და ეპოქალურ მიმდევრობებს განვიხილავდეთ. საეკლესიო ტრადიციამ მიიღო ბიბლია, განმარტავს იგი ბიბლიას, ბიბლიას ეფუძნება ის, თვითვეა ბიბლია, მაგრამ ყოველივე ამას ერთადერთი მიზანდასახულობა აქვს. ეკლესიურ მოღვაწეობას, განმარტებით მოღვაწეობას აქვს ერთადერთი მიზანდასახულობა: მათ, რომლებიც არ არიან იმ სიმაღლეზე, იმგვარად დაწინაურებულნი სულიერად, რომელთა სულიერი თვალი არაა ისეთი გახსნილი, რომ ბიბლიური წიაღის ჭეშმარიტება თავისთავად მოიპოვოს, მოინაყოფოს, მას სჭირდება შუამდგომელი, ხელის აღმპყრობელი, ხელის შემშველებელი, რომელიც ქვემოთ მყოფს ზემოთ აიყვანს. ყელას თავისი ხელის შემშველებელი ყავს, მათ შორის ზემოთ მდგომებსაც თავიანთი წინამძღვრები ჰყავთ, იმ წინამძღვრებსაც კიდევ უფრო აღმატებულნი წინამძღვარნი (ამაზე ჩვენ სხვადროს გვექნება უფრო დეტალური საუბარი) და მთელი იერარქიული რიგი, ხარისხობრივი დაქვემდებარებულობა საფეხურებისა ისახავს ერთადერთ მიზანდასახულობას: ცხონებისკენ მავალი გზა არავისგან დარჩეს მიუწვდომელი, თუკი ის ინებებს. ეკლესიური სწავლება ამიტომ არის საყოველთაო, ამიტომაა საყოველთაოობის ნიშნით აღბეჭდილი, რომ ის არცერთ ადამიანს არ გამოაკლებს შესაძლებლობას ცხონებისას. ყველას ძალუძს ცხონება, თუკი ის ინებებს და იღვაწებს ამისთვის. აი ეს არის ეკლესიური სწავლებით გამოხსნის საიდუმლო. გამოხსნა არაა მხოლოდ რჩეულთათვის განკუთვნილი, არაა მხოლოდ ფილოსოფოსთათვის, ანდა განათლებულთათვის, ანდა გონებრივად უაღრესად დაწინაურებულთათვის, არამედ ყველასთვისაა, ყველაზე უბადრუკი ადამიანისთვისაც კი არსებობს ცხონება, თუნდაც გონებრივი შესაძლებლობის მხრივ ყველაზე უბადრუკი ადამიანისთვსიაც კი, თუკი ადამიანი ინებებს და იღვაწებს ამისთვის.

რადგან ამ მხარეზე ჩვენ ვამახვილებთ ყურადღებას, რა თქმა უნდა, კვლავ გავხაზავთ იმას, რისი თქმაც გვინდა, რომ პიროვნება რომელიც დაწინაურდება და მას თავისი უფრო აღმატებული წინამძღვარი ჰყავს, ამავე დროს ეს პიროვნება მხოლოდ საკუთარ დაწინაურებას კი არ უნდა განიზრახავდეს და აქცევდეს ყურადღებას, არამედ ქვემორეთაც აუცილებლად ხელს უნდა აშველებდეს და ეს ხელის შეშველება გახლავთ სწორედ მოძღვრების გადაცემა, მოძღვრების განმარტება. მოძღვრების განმარტება და მოძღვრების გადაცემა გახლავთ ერთი და იგივე. “განმარტება” ბერძნულად გამოითქმის ასეთი დაკანონებული ტერმინით: “ექსეგესის”, რაც ქართულშიც გახლავთ შემოსული “ეგზეგეტიკის” ფორმით. ეს ტერმინი ერთი გაგებით საეკლესიო ლიტერატურის ერთ-ერთი ცალკე ჟანრია (როდესაც ჩვენ ჟანრებზე ვისაუბრებთ ამ საკითხზეც გავამახვილებთ ყურადღებას), მაგრამ ზოგადი და ღრმა აზრით მთელი საეკლესიო ლიტერატურა ასევე ეგზეგეტიკაა ანუ განმარტებაა საღვთო წერილისა. ჩვენ შეგვიძლია ეგზეგეტიკის ანუ განმარტების არეალი კიდევ უფრო გავაფართოვოთ და ვთქვათ, რომ ბიბლიაც განმარტებაა. არა მხოლოდ საეკლესიო ლიტერატურაა ბიბლიის განმარტება, არამედ ბიბლიაც თავის მხრივ განმარტებაა. კერძოდ განმარტება გახლავთ, როგორც უკვე ვთქვით, უზენაესი საღვთო ჭეშმარიტებისა, ღვთის სიტყვის ჭეშმარიტებისა. ბიბლიით მაუწყებლობს, ანუ ბიბლიით გვესაუბრება ღვთის სიტყვა და შესაბამისად ბიბლია მისი გაცხადება და მისი განმარტებაა. მთელი ბიბლიაც ეგზეგეტიკაა, ის გახლავთ წინასწარმეტყველურ-სამოციქულო-მახარებულური ენით უზენაესი ჭეშმარიტების განმარტება. კიდევ უფრო ფართოდაც შეგვიძლია წარმოვაჩინოთ ტერმინი “ეგზეგეტიკა”. ადამიანებს, მთელ კაცობრიობას ჭეშმარიტება, როგორც ამას სრულიად არაორაზროვნად გვასწავლის წმინდა დიონისე არეოპაგელი, ეუწყება და განემარტება ანგელოზებისგან. ანგელოზები არიან მასწავლებელნი ადამიანებისა, მათთვის ხელის შემშველებელნი, რომ უფრო აღმატებულ ჭეშმარიტებამდე აიყვანონ ისინი. შესაბამისად, ჯერ თვითონ სახელი ანგელოზი ძალიან უახლოვდება განმარტებას, რადგან “ანგელოს” ნიშნავს “მაუწყებელს”, “მაცნეს”, “მიმთხრობელს”  და მაუწყებლობა, ჭეშმარიტების გადმოცემა აუცილებლად იტევს თავის თავში განმარტებასაც, ასე რომ ანგელოზები ჩვენი დიდი ეგზეგეტები არიან ჭეშმარიტებისკენ მავალ გზაზე. უფრო მეტიც შეიძლება ითქვას და ეს უკვე გვირგვინია ტერმინ “ეგზეგეტიკის” დიაპაზონის გაფართოებისა, რომ თავად მაცხოვარიც განმმარტებელია, ეგზეგეტია, როდესაც ის კაცობრივად ჩვენთან მოვიდა. ყველაზე დიდი განმარტება, რაც კი ქმნილებას ოდესმე მისცემია, არა მხოლოდ ადამიანებს, ხილულ სამყაროს, არამედ უხილავ სამყაროსაც და მთლიანობაში მთელ შესაქმეს, ეს გახლავთ თავად ღვთის სიტყვის განკაცება, ჭეშმარიტების ყველაზე დიდი ახმოვანება ქმნილების წინაშე. აი ასეთი გაფართოებადი შინაარსი აქვს ეგზეგეტიკას, სხვადასხვა შრეები გახლავთ და ეს სხვადასხვა შრეები ჩვენ გვიკარნახაებს იმას, რომ მოძღვრების გადაცემა, რაც იგივე განმარტებაა, აი ამგვარი ღრმა საფუძვლიდან მომდინარე განვჭვრიტოთ და არა მხოლოდ კერძოობით გამოვლინებაში, როგორც, დავუშვათ, საეკლესიო ლიტერატურის ერთ-ერთი ჟანრი (ამ ერთ-ერთ ჟანრზე, კვლავ აღვნიშნავთ, შემდეგ გვექნება საუბარი).

ამ საუბრით იმის განმარტებას ვცდილობთ და იმის გამოკვეთას, რომ საეკლესიო ლიეტრატურა, როგორც ბუნებით ეგზეგეტიკა, როგორც განმარტება, ამ მოძღვრების აუცილებელ გადაცემასაც მომდევნო თაობებისთვის როდესაც მიზნად ისახავს, ამ გადაცემასაც ეგზეგეტიკური თვისებით მიმართავს, ანუ ეს მოძღვრების გადაცემაც თავისთავად ეგზეგეტიკაა, განმარტებაა მოძღვრებისა. სწორედ ამაზე გვინდოდა გვესაუბრა, თუ რა და რა სახეობისა შეიძლებოდა ყოფილიყო მოძღვრების გადაცემანი საეკლესიო ტრადიციაში, რამდენი სახის სამოძღვრო გადაცემა არსებობს.

პირველი გამოკვეთილი, ყველასთვის კარგად ცნობილი ეს გახლავთ წერილობითი გადაცემა მოძღვრებისა, მოძღვრების წერილობითი განმარტება. ამის ნიმუშია თავად საღვთო წერილი, როგორც მოძღვრების ყოველგვარი წერილობითი გადაცემის საფუძველი. საეკლესიო ლიტერატურაც, წერილობითი სახე მოძღვრების გადაცემისა სწორედ ამიტომ იქმნება, ის მიბაძვაა მოძღვრების ბიბლიური გადაცემისა წერილობითი სიტყვის სახით და ესაა ერთ-ერთი სახეობა.

მეორე სახეობა მოძღვრების გადაცემისა (ჩვენ ამჯერად მხოლოდ ჩამოვთვლით სახეობებს და შემდგომ საუბარში ალბათ უფრო დეტალურად შევეხებით მათ) გახლავთ ზეპირი გზა. ზეპირი გზაც ღვთივმომავალია, ღვთივდაფუძნებულია და ამ შემთხვევაში თუ კონკრეტულად საეკლესიო მოძღვრების გადაცემის ზეპირ გზაზე გავამახვილებთ ყურადღებას, მის სათავეს ჩვენ უშუალოდ მაცხოვართან ვპოვებთ, რომელიც ზეპირად გადასცემდა მოძღვრებას. მოციქულებიც არა მხოლოდ წერილობით გადასცემდმენ, არამედ ზეპირადაც და ეს ზეპირი გადაცემა მოძღვრებისა ყველაზე უფრო მეტად ჟანრობრივი სახით გახლავთ ქადაგება. ზეპირგადაცემითი ხაზი იგივე მქადაგებლური ხაზია წერილობით ხაზთან ერთად.

ზოგჯერ ეს ორი სახეობა მოძღვრების გადაცემისა ერთიმეორეს მჭიდროდ უკავშირდება, იმ გაგებით, რომ პიროვნება, რომელიც ქადაგებს ზეპირად და ზეპირი გზით გადასცემს მოძღვრებას, შემდეგ შეიძლება თვითონვე წერდეს მას, ანდა სხვა წერდეს და ეს ქადაგება წერილობითი გზით მოძღვრების გადაცემასაც დაუკავშირდეს, როცა ის დაიწერება. მეტიც შეიძლება ითქვას, უდიდეს საეკლესიო მოძღვართა უმთავრესი შრომები და ხშირ შემთხვევაში თითქმის ყველა შრომა სწორედ ამ წესით გახდა წერილობითი. ანუ თავდაპირველად ის ქადაგების სახით წარმოითქვა ამბიონიდან და მრევლისგან იქნა ჩაწერილი, მქადაგებელს თვითონ წერილობითაც კი არ გაუფორმებია თავისი ქადაგება, სხვებმა ჩაიწერეს და ასე მოექცა ზეპირად გადაცემული სწავლება წერილობითი გადაცემის ტრადიციაში. ხდება საპირისპირო მოვლენაც, როდესაც წერილობითად გადმოცემული ესა თუ ის ძეგლი შეისწავლება ამა თუ იმ მოძღვრისგან და ზეპირად იქადაგება მის მიერ. ძალიან ხშირად ამგვარი რამ მიღებული იყო საეკლესიო ტრადიციაში. ყველა მოძღვარი არ იყო ყოველთვის იმ სიმაღლეზე, რომ მთელი თავისი სიღრმით განეჭვრიტა ესა თუ ის ბიბლიური ეპიზოდი, ანდა ესა თუ ის დღესასწაული, რასაც ქადაგება უნდა შეხებოდა. შესაბამისად ის სარგებლობდა წინარე მოძღვართა წერილობითი განმარტებებით და ქადაგების სახით წარმოთქვამდა მას. ამ შემთხვევაში ჩვენ ვხედავთ, რომ წერილობითი ფორმა მოძღვრების გადაცემისა გარდაიქმნება ზეპირ ფორმად, ანუ განუყოფლობაა ამ ორ სახეობაში.

მაგრამ მხოლოდ ეს ორი სახეობა არ გვაქვს ჩვენ მოძღვრების გადაცემისა. არსებობს მესამე სახეც, რომელიც გვირგვინია საერთოდ გადაცემათა სახეობებს შორის. ეს გახლავთ მოძღვრების საიდუმლოებითი გადაცემა. აქ საიდუმლოებითი არ ნიშნავს საიდუმლოდ გადაცემას, იგულისხმება მხოლოდ და მხოლოდ ეკლესიის წიაღში დაფუძნებული შვიდი საიდუმლოს გზით მოძღვრების გადაცემა. ესიც მოძღვრების გადაცემაა. როდესაც ადამიანი ინათლება უზენაესი მოძღვრება გადაეცემა მას, ის განიწმინდება, ნათელმოსილი ხდება და ეს თავად არის მოძღვრება. ზიარების საიდუმლო გახლავთ ჭეშმარიტი დაგვირგვინება არა მხოლოდ ადამიანთა შორის, საზოგადოდ მოძღვრების გადაცემის რაიმე სახეობის გამოვლინებათა შორის ყველაზე უფრო აღმატებული და კვლავაც მიუწვდომელი. იმიტომ, რომ ეს ისეთი სახეობაა მოძღვრების გადაცემისა, რომელსაც გონება, ქმნილების სულიერი სიღრმე ვერასოდეს ვერ ჩაწვდება, როდესაც ღმერთი თავად გეძლევა, თავად გადმოგეცემა პირდაპირი აზრით. აქ აღარ არის უკვე სიმბოლიკა, ალეგორია, აქაა უშუალო წვდომა ჭეშმარიტებისა, უშუალო მიღება ჭეშმარიტებისა და ამიტომაა ეს ყველაზე უფრო აღმატებული მოძღვრების გადაცემათა შორის. ეს მოძღვრების გადაცემაზე მეტია, ეს თავადი ჭეშმარიტების მიღებაა და თუ ნებისმიერი გადაცემა მოძღვრებისა ჭეშმარიტების მიღებას გულისმხობს, მხოლოდ ამ გაგებით შეიძლება ზიარების საიდუმლოს მოძღვრების გადაცემა ვუწოდოთ. თორემ, თავისთავად იმდენად აღმატებულია, ასე ვთქვათ, კულტუროლოგიური გაგებით, ლიტერატურადმცოდნეობითი გაგებით მოძღვრების გადაცემის ნებისმიერ სახეზე ზიარებისა საიუდმლო, რომ თითქოს შეუთავსებლობა ჩანს. მაგრამ ჩვენ წინა სწავლება იმიტომ წარუმძღვარეთ ამ განმარტებას, თუ რა სიღრმის შინაარსია ეგზეგეტიკა, რომ თვით მაცხოვრის განკაცებაც ეგზეგეტიკაა ანუ განმარტება ანუ იგივე მოძღვრების გადაცემა, რომ ამ სიმაღლიდან შევხედოთ მოძღვრების გადაცემას და მაშინ დავრწმუნდებით, რომ ყველა სხვა გადაცემა მოძღვრებისა ფასობს სწორედ ზიარების საიდუმლოთი, რადგან ზიარების საიდუმლო, ეს გახლავთ ყველაფრისადმი ღირსების მიმნიჭებელი და შინაარსმყოფელი ყველა სხვა სახეობისა, რაც კი მოძღვრებას გადასცემს.

აუცილებლად უნდა ვახსენოთ სხვა საიდუმლონიც, რომ მაგალითად ზიარება ვერ აღსრულდება მღვდლობის საიდუმლოს გარეშე, მღვდელია მისი აღმსრულებელი. თქვენ წარმოიდგინეთ, ქორწინების საიდუმლოც კი მოძღვრების გადაცემაა, იქაც აუცილებელი დამოძღვრა, კატეხიზაცია ხდება მოძღვრისგან ჯვარდაწერილთა და სხვა. ზეთის კურთხევა უზენაესი სახეობაა ერთ-ერთი მოძღვრების გადაცემისა, როდესაც ჭეშმარიტება ამ შემთხვევაშიც უშუალოდ შემოდის ადამიანში, უშუალოდ იღებს ის ჭეშმარიტებას, როდესაც საკურნებელად სულისა და ხორცისა ის წმინდა ზეთს იღებს.

ასე რომ, აღმატებული სახეობა, თუ შედარებებს არ გავაკეთებთ, მოძღვრების გადაცემისა ეს გახლავთ ეკლესიის შვიდი საიდუმლო, ყველაფრის მაკურთხეველი და ყველაფრის ცხოველმყოფელი.

მეოთხე სახეობა, რომელსაც ამჟამად მხოლოდ მოვიხსენებთ, ეს გახალვთ პირადი მაგალითით მოძღვრების გადაცემა. როდესაც ადამიანი საკუთარი მოღვაწეობით სახეა, ნიმუშია მომდევნო თაობებისა და შესაბამისად მომდევნო თაობებიც ეშურებიან, ესწრაფვიან იმავე მოძღვრებას, რომელმაც ასეთი მხნეობა, ახოვანება შესძინა პიროვნებას, რომ იგი ნიმუში და მაგალითი გახდა სხვათათვის. აქ იგულისხმებიან წმინდა მოძღვარნი, მარტვილნი, განდეგილნი, მეუდაბნოენი, რომლებმაც საკუთარი ცხოვრებით დაადასტურეს მძლეობა უკეთურებაზე, თანაეწამნენ მაცხოვარს, მაცხოვრის ჭეშმარიტებას ანუ, როგორც მათ მიმართ არის თქმული, “რომელთა უძლევიეს სოფელი”.

7–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=SLv4PzlFe-c

მოძღვრების გადაცემის სახეობები (გაგრძელება). საეკლესიო ლიტერატურის ჟანრობრივი მრავალფეროვნება

განვაგრძობთ შეწყვეტილ სსაუბარს იმასთან დაკავშირებით, თუ რამდენი სახეობაა მოძღვრების გადაცემისა ანუ მოძღვრების განმარტებისა. ჩვენ პირადად, როდესაც მოძღვრების გადაცემაზე ვსაუბრობთ, ყველგან გადაცემას განმარტების მნიშვნელობით ვიყენებთ. იმიტომ, რომ სხვა მნიშვნელობა საეკლესიო ტარდიციაში ტერმინ გადაცემას არასოდეს ჰქონია. თუ ვინმეს რაიმეს გადავცემთ განვუმარტავთ კიდეც მას. შეიძლება ჩვენ არ ვუმატებდეთ რაიმეს იმას, რასაც მოძღვრების გადაცემა გულისხმობს, მაგრამ მაშინ აუცილებლად ჩვენამდეა გადმოცემული განმარტებითად. განმარტების გარეშე, შინაარსის წვდომის გარეშე მოძღვრების გადაცემა არ არსებობს, რადგან ეკლესიური ხაზი ყოვლითურთ და ყოველგვარად გამორიცხავს ყოველგვარ მაგიურობას, ეზოტერულობას, ელიტარულობას ჭეშმარიტების წვდომაში. ჭეშმარიტება, კვლავ აღვნიშნავთ, ეკლესიური სწავლებით ყველასთვის არის განკუთვნილი, ვინც ინებებს და იღვაწებს ამისთვის. და მათ, როდესაც მოძღვრება გადაეცემათ, გადაეცემათ მოძღვრება განმარტებული, ამას შეიმეცნებენ ისინი, ამას შეითვისებენ და ამასვე გადასცემენ სხვებს.

ოთხი სახეობა გამოიყო, როგორც ვნახეთ, რომელთაგან ერთი გახლავთ წერილობითი სახით მოძღვრების გადაცემა, მეორე ზეპირი სახით, მესამე ეკლესიის წმინდა შვიდი საიდუმლოს გზით და მეოთხე სახეობა – პირადი მაგალითის მიცემით (სხვაგვარად მას ეწოდება თვითშეწირვითი, მსხვერპლშეწირვითი) მოძღვრების გადაცემა. პიროვნება, რომელიც მოღვაწეობს ქრისტიანული ჭეშმარიტების შესაბამისად და მაცხოვრის მიბაძვით, ქრისტესებრ, ის, რა თქმა უნდა, შემწირველობს კიდეც ამ ჭეშმარიტების მიმართ, საკუთარ მოღვაწეობას, საკუთარ ღვაწლს მსხვერპლად სწირავს და ნიმუში ხდება სხვათათვის. ჩვენ აღვნიშნეთ, რომ ეს ძირითადად გულისხმობს მარტვილურ მოღვაწეობას, ანდა იმგვარ სათნო ცხოვრებას, რაც მომდევნო თაობებისთვის მაგალითი ხდება, ვთქვათ მეუდაბნოე მამებისა და სხვა. მაგრამ უნდა დავძინოთ, რომ საკუთრივ ლიტერატურული მოღვაწეობაც, თუნდაც იმავე წერილობითი ძეგლების შექმნაც ასევე მსხვერპლის გაღებაა და ესეც ნიმუშის მიცემაა თაობებისთვის.

მოღვაწეობის ყველა სახეობა ნიმუშია თაობებისთვის და ბოლო რიგში ეს იმიტომ მოვათავსეთ მოძღვრების გადაცემის სახეობათა შორის, რომ ყველა სხვა სამ სახეობას აერთიანებს. პიროვნება ნიმუშის მიმცემი შეიძლება გახდეს სხვათათვის წერილობითი სწავლებების გზით, წერილობით რომ მოღვაწეობს ის, ზეპირი ღვაწლის ჟამს, როდესაც ის დადის, მოგზაურობს, სამოციქულო მოშურნეობა (დადებითი გაგებით) აქვს აღებული და ღვაწლს სწევს სხვათა დასანახათ. არა იმ გაგებით, რომ სხვებს თავი მოაჩვენოს, არამედ სხვები ხედავენ მას, როგორც ხორცშესხმულ ნიმუშს ჭეშმარიტების გამო მოღვაწეობისა, ჭეშარიტებისთვის ბრძოლისა და მრავალნი, რა თქმა უნდა, შემდეგში მიემსგავსებიან კიდეც მას.

საეკლესიო საიდუმლოებითი გზით მოძღვრების გადაცემაც ასევე მსხვერპლშეწირვითია. სამღვდელო მოღვაწე უდიდეს ძალისხმევას იჩენს საიდუმლოთა აღსრულების ჟამს. საკუთრივ მსხვერპლშეწირვა სწორედ სამღვდელო მოქმედების ჟამს ხდება შესაძლებელი, რადგან ზიარება, წმინდა მსხვერპლის გაღება, არის ერთადერთი, ნამდვილი და ბუნებითი მსხვერპლი. სხვა არაფერი პირდაპირი აზრით, საეკლესიო აზრით მსხვერპლად არ შეიძლება ითქვას, არამედ მხოლოდ მიმსგავსებულად, გადატანითი მნიშვნელობით, როგორც მაგალითად ვამბობთ, რომ ადამიანი პირად მოღვაწეობას მსხვერპლად სწირავს. ერთადერთი და ნამდვილი მსხვერპლი ეს გახლავთ წმინდა ზიარება და შესაბამისად მღვდლობა და შვიდი საეკლესიო საიდუმლო, რომელიც სწორედ მღვდლობაში შედის, რადგან მღვდლის გარეშე საიდუმლოებებს ვერავინ ვერ შეასრულებს, ეპისკოპოსის კურთხევით (ეპისკოპოსიც მღვდელია ამ აზრით). ანუ მღვდლობის საიდუმლოა ეს ყოველივე და ესეც მსხვერპლშეწირვითია.

როდესაც ჩვენ ვამბობთ, რომ მაგალითად პიროვნებამ შეიძლება რაღაც ლიტერატურული მოღვაწეობა გასწიოს და მსხვერპლად გაღებად ჩაეთვალოს ეს, შეგვიძლია ამის შესანიშნავ ნიმუშად მოვიტანოთ წმინდა კირილე ალექსანდრიელის სახელგანთქმული განმარტება “იოანეს სახარებისა”. როდესაც ის მიმართავს ადრესატს, ადრესატს, რომელმაც დიდი ენერგია გამოიჩინა, რომ როგორმე დაეთანხმებინა კირილე ალექსანდრიელი ამ გამორჩეული ღვაწლისთვის, რომ განემარტა მისთვის იოანეს სახარება, კირილე ალექსანდრიელი ბოლოს დათანხმდა და ასეთი რამ თქვა: “რამდენადაც უკეთილმოყვარესო ძმაო მარწმუნე მე, დამაჯერე მე, რომ შევდგომოდი ამ ღვაწლს, გავიღებ შესაწირავს, როგორც ბაგეთა ნაყოფს და ძღვენს თქვენდამი და შევდუგები იოანე სახარების განმარტებას”. ე.ი. თავის ამ განმარტებებს, ამ წერილობით შრომას (ის ამბიონიდან არ წაკითხულა) ის თვლის ნამდვილ შესაწირავად, ნამდვილ საუფლო ძღვნად მისგან გაღებულად. ამ შემთხვევაში თვითონ წერილობით რაც წერია ეს თავისთავად მოძღვრების გადაცემაა, მაგრამ საკუთრივ მოღვაწეობის სახეობა – მოღვაწეობა, ესეც თავისთავად არის მოძღვრების გადაცემა, როგორც პირადი მაგალითი და პირადი ნიმუში.

ერთ-ერთი ადრეული პერიოდის საეკლესიო მოღვაწე ამბობდა: “მე ბევრი რამ არ მესმოდა ქრისტიანთა მოძღვრებისგან, მაგრამ როდესაც უშიშარად და ახოვნად ვიხილე ისინი ღვაწლში, განსაცდელთა წინაშე, სიკვდილის თვალწინ, ვირწმუნე მაშინ, რომ ფუჭი და არაჭეშმარიტი საქმისთვის ისინი ესოდენ ახოვანებას ვერ იტვირთებდნენ”. ამ პირადმა ნიმუშმა აღაფრთოვანა ის და ამის გამო გახდა ქრისტიანი. მსგავსი ფაქტები არის აურაცხელი და თუკი ქრისტიანად გახდომა სხვა არაფერია, თუ არა მოძღვრების მიღება, მაცხოვნებელი სწავლების მიღება და მაცხოვნებლობის წიაღში შესვლა, შესაბამისად, როგორც ვხედავთ, პირადი მაგალითი ყოფილა ერთ-ერთი უაღმატებულესი სახეობა მოძღვრების გადაცემისა.

როდესაც ამ სახეობათა შესახებ ვისაუბრეთ, ამჯერად რამდენიმე სიტყვით შემოკლებულად შევეხებით საეკლესიო ლიტერატურის ჟანრობრივ სისავსეს. ე.ი. ამ ოთხი სახეობიდან ჩვენ გამოვყოფთ ამ შემთხვევაში პირველ სახეობას – მოძღვრების წერილობით გადაცემას, რომელიც არის იგივე საეკლესიო ლიტერატურა და ვიდრე კონკრეტულად დავიწყდებდეთ გარკვეულ ეპოქებზე საუბარს, შევეხებით იმ ჟანრობრივ სახეობებს, რაც ერთ დიდ საეკლესიო სისავსეს ქმნის ლიტერატურული თვალსაზრისით.

ყველა მართლმადიდებლური ქრისტიანული ლიტერატურის ენაზე, იქნება ეს ქართული, ბერძნული, რუსული თუ სხვა, ჟანრობრივი ნაირსახეობანი საეკლესიო ლიეტრატურისა ბუნებრივად არსებობს. მაგრამ როდესაც ჟანრობრივ ნაირსახეობებს ჩვენ ხაზს ვუსვამთ, პირველი და არსებითი ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს, რომ ეს მხოლოდ ვითარებისდა მიხედვით განსხვავებაა ფორმისა, რაც ამა თუ იმ საეკლესიო ძეგლს სულიერად არასოდეს არ განასხვავებს. მოძღვრება შეიძლება გადაცემულ იქნეს ეპისტოლარული ჟანრით, ეპისტოლის გაგზავნით, შეიძლება გადმოცემული იქნეს საკუთრივ ეგზეგეტური ჟანრით (ამაზე, როგორც ერთ-ერთ ჟანრზე ჩვენ საგანგებოდ ვისაუბრებთ), შეიძლება დოგმატური ჟანრის ენაზე, პოლემიკის, ასკეტიკის, ლიტურგიკის და ჰაგიოგრაფიისაც კი (ესეც ერთ-ერთი სახეობაა, ერთ-ერთი ჟანრია, მაგრამ ამ კუთხით ერთ-ერთი გამოთქმითი ენაცაა საეკლესიო ჭეშმარიტების უწყებისა). ყველა ამ ენაზე შეიძლება გამოითქვას მოძღვრება, მაგრამ მოძღვრება მხოლოდ ფორმით განსხვავდება ამ შემთხვევაში, რომ ეპისტოლე ფორმით აბსოლუტურად სხვაა, ვიდრე დავუშვათ ეგზეგეტური თხზულება, ანდა დოგმატური შრომა და სხვა. მაგრამ არსი ყოველთვის ერთია. ჩვენ ჭეშმარიტებას, ვთქვათ, ყველაზე აღმატებული დოგმატის ერთარსება სამპიროვანი ღვთის შესახებ, ქადაგებისას მქადაგებლური ფორმით ვიტყვით მრავალათასიანი აუდიტორიის წინაშე, თუ წერილობითი ღრმა დინჯი ანალიზით და წყაროების მოხმობით დავასაბუთებთ დოგმატურ შრომაში, თუ ამ დოგმატისთვის ასკეტურად ვიღვაწებთ და განვადიდებთ ამ დოგმატს და ეს დოგმატი იქნება ჩვენი შემშველებელი და ჩვენი ნუგეშის საფუძველი, რომ დიდნი და დიდნი სათნოებითი ასკეტური ღვაწლი ვიტვირთოთ, თუ ლიტურგიკულ მსახურებაში სწორედ ამ დოგმატის გამო დავშვრებით (ღვაწლის შინაარსით), თუ მარტვილურ მოღვაწეობას სწორედ ამ დოგმატის დასაცავად შევუდგებით, რადგან მას არასოდეს არ უარვყოფთ, როგორი სახეობაც არ უნდა იყოს, შინაარსი ერთია – დოგმატი ყოვლადწმინდა სამების შესახებ. ისევე როგორც დოგმატი განკაცებული ღმერთის, იესო ქრისტეს ორბუნებოვნების შესახებ, ეკლესიის შესახებ დოგმატი და სხვა. ე.ი. რაც შინაარსია საეკლესიო მოძღვრებისა, ის შეიძლება გადაიცეს ქადაგების ენაზეც, შეიძლება გადაიცეს ეგზეგეტური შრომის ენაზეც, დოგმატური თხზულებისა და სხვა. ფორმა განსხვავებულია, მაგრამ შინაასი ერთია.

ამას ჩვენ ხაზს ვუსვამთ იმიტომ, რომ ვსაუბრობთ რა სხვადასხვა ჟანრის შესახებ საეკლესიო ლიტერატურის ისტორიაში, რა თქმა უნდა, აუცილებლად ვგულისხმობთ, რომ ესაა მხოლოდ ფორმობრივი განყოფა, თორემ მართლმადიდებლური საეკლესიო ლიტერატურის უკლებლივ ყველა ჟანრი არსითა და სულით ერთი და იგივეა, ერთი მთლიანობაა, ერთი განუყოფლობაა. მაგრამ რამდენადაც ფორმობრივი სახესხვაობა სრულიად აშკარაა, ხოლო საეკლესიო ტრადიციაში და ჭეშმარიტების წიაღში ყველაფერს მნიშვნელობა აქვს, იქ უმნიშვნელო არაფერია არაა, შინაარსი თავისთავადი მნიშვნელობაა, მაგრამ ამ შინაარსის გამოხატვის ფორმაც არ არის უმნიშვნელო და ისიც ძალიან მნიშვნელოვანია, თუ რა ფორმით გამოვთქვამთ მოძღვრებას. შესაბამისად მოძღვრების ამ ფორმობრივ გამოხატულებებსაც, სხვადასახვაობას ფორმობრივ გამოხატულებებში, რაც სწორედ ჟანრობრივი სახეობებია, ჩვენ ყურადღება უნდა მივაქციოთ და საეკლესიო ლიტერატურა, როგორც ერთი დიდი სისავსე მრავალფეროვნებისა, ამ კუთხითაც შეგვიძლია წარმოვადგინოთ. მრავალფეროვნებას და სისავსეს ხაზს ვუსავმთ არა მხოლოდ იმ მიზნით, რომ ეს ბუნებითად ასეა, არამედ იმ კუთხითაც, რომ სამწუხაროდ კარგა ხანია ჩამოყალიბებულია დიამეტრულად სხვა შეფასება საეკლესიო ლიტერატურისა, სხვაგვარი გაგება მისი. კერძოდ დამკვიდრებული აზრით მიიჩნევა და ძალიან სერიოზულ წრეებშიც ეს აზრი სრულიად უპირობოა, წერილობითი პუბლიკაციებშიც არაერთაზროვნად გამოთქმულა აზრი ამ სამწუხარო გაუგებრობის თვალსაზრისით, რომ თითქოს საეკლესიო ლიტერატურა ესაა სრული მოკლებულობა ყოველგვარი მრავალფეროვნებისა, რომ ის ერთსახეობაა, ერთფეროვნებაა, სადაც არ არის არავითარი აზროვნებითი სიახლე, არავითარი ძიებანი, არავითარი მრავაფლეროვნება, რომ იქ თითქოს ყველაფერი ერთხელ ვიღაცამ დააკანონა და ჩვენ გვინდა თუ არ გვინდა ეს ყოველივე თუთიყუშებივით უნდა გავიმეოროთ. თუ ეს მართლაც ასეა, მაშინ საეკლესიო ლიტერაურას არაფერი ფასი არ ჰქონია. ჩვენ ამაზე ნაწილობრივ უკვე ვისაუბრეთ, როდესაც “დოგმატის” რაობას განვმარტავდით. საეკლესიო ლიტერატურისადმი ამგვარი გაგებაც გამომდინარეობს სწორედ იმის ვერ გაგებისგან, თუ რას ნიშნავს “დოგმატი”. იმავე გაგებას გვთავაზობენ მავანნი და მავანნი “დოგმატიკასთან” დაკავშირებითაც, რომ “დოგმატიკა” სხვა არაფერია, თუ არა რაღაც ჩარჩოები, საზღვრები, ყოველგვარი აზროვნების უარყოფა, მექანიკური პროცესი და სხვა. კვლავ აღვნიშნავთ, რომ ეს გამოთქმულია ძალიან სერიოზულ პუბლიკაციებში სერიოზული ხალხისგან, რომლებიც განწყობილებას ქმნიან თავიანთ მომხრეებშიც და ზოგადად ერშიც. ჩვენ ამ შემთხვევაში არავისთან პოლემიკის სურვილი არ გვაქვს, როდესაც დოგმატიკის შესახებ ვსაუბრობდით, მაშინაც არავითარი ამგვარი განწყობა არ გვქონია, მხოლოდ იმის გამოკვეთა გვინდა, რომ ეს ასე არ არის. გარედან ხედვა არ ნიშნავს მოვლენის არსობრივ გრძნობას. შეიძლება ვინმესთვის გარედან მართლაც ასე სჩანდეს, მაგრამ თუ შემოვა იმ კარიბჭეში, რასაც საეკლესიო ლიტერატურა ეწოდება, ნახავს, რომ აქ არის უდიდესი მრავაფლეროვნება, ფერადოვნება, მშვენიერების გამოვლინების აღუწყავი მრავალსახეობა და ისეთი სიცოცხლე აზრისა, აზროვნებისა, რაც არსად არ იპოვება დედამიწის ზურგზე. კვლავ აღვნიშნავთ, რომ ეს მცდარი გაგება გამომდინარეობს მხოლოდ და მხოლოდ იქედან, რომ ამგვარი აზრის მქონე პირები საკუთრივ დოგმატთა მოწინააღმდეგენი არიან, ისინი თავისუფლების შეზუდვას ხედავენ იმაში, რომ არსებობს დოგმატი, რომელიც ჩვენ არ უნდა განვჩხრიკოთ. აი ამ აზრისადმი შეუგუებლობა განაპირობებს მათ უარყოფით დამოკიდებულებას საეკლესიო მოძღვრებისადმი. მაგრამ, როგორც აღვნიშნეთ, დოგმატი ესაა უზენაესი აზრის, თავად საღვთო აზრის, ღვთის სიბრძნის გამოცხადება და თუ ადამიანს თვითმიზნურად არა აქვს ახირებული, რომ რაღაც განჩხრიკოს, რაღაც თავისი აზროვნების მიხედვით განსაჯოს და სხვა, რა მიზანდასახულობით უნდა ჩხრეკდეს ის ღვთისგან უწყებულ სწავლებას. ეს ხომ თავადი ჭეშმარიტებისგან არის ნაუწყები. აი ამიტომ ვამბობდით, რომ “დოგმატი” ეს არის, როგორც უზენაესი აზრისა და უზენაესი თავისუფლების წერილობითი და ტერმინოლოგიური გამოთქმა, ფორმულირება. და რადგან ამგვარად ფასდება დოგმატი, შესაბამისად ის არათუ ზღუდავს ადამიანს აზროვნებით თავისუფლებაში, არამედ მიუძღვის ჭეშმარიტი აზროვნებითი თავისუფლებისაკენ. ჭეშმარიტი აზროვნებითი თავისუფლება, ბუნებითი აზროვნებითი თავისუფლება თავად ღმერთია და დოგმატი არის სწორედ ის სადინარი საითკენაც ადამიანური გონება მისი მეშვეობით აუცილებლად მიემართება, თუკი ის, რა თქმა უნდა, საზღვრებს არ გადაუხვევს. საზღვრების არ გადახვევა იმ მიზანდასახულობით კი არ იქმნება, რომ თითქოს თვითმიზნურად ვიღაც აუცილებელ შეზღუდულობაში მოექცეს, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ სიფრთხილის გამო. როგორც მშობელი შვილს გარკვეული მიმართულებით წაიყვანს, რადგან იცის, რომ სწორედ ეს მიმართულებაა უსაფრთხო და სხვა ყველაფერი შეიძლება მისთვის საზიანო აღმოჩნდეს, ამგვარი გახლავთ საღვთო ჭეშმარიტების, როგორც სულიერი მშობელის მზრუნველობა კაცობრიობისადმი. ყოველი დოგმატი ესაა უდიდესი სულიერი მზურნველობის, საღვთო მამაშვილური მზრუნველობის გამოხატულება კაცობრიობისადმი, გარკვეული კალაპოტის დაწესება მისთვის, უფრო ზუსტად თუ ვიტყვით შეთავაზება გარკვეული გეზისა, რომ არ გადაცდეს მას. თავისთავად ცხადია, ყველა ადამიანს რჩება თავისი პიროვნული ნება და უფლება, რომ საითკენაც უნდა იქეთკენ წავიდეს, იმიტომ, რომ მძლავრებითად არასოდეს არ ხდება მისი მიმართვა ღვთისგან ჭეშმარიტებისკენ. მაგრამ ღმერთს ნებაყოფლობითი არჩევანის უფლება ჩვენთვის რომ არ მოეცა იმისა, რომ წავიდეთ ღვთივდასახული გზით თუ არ წავიდეთ, აქ რომ მძლავრებითობას ქონოდა ადგილი, მაშინ ეს კითხვა შეიძლებოდა დასმულიყო, რომ მე მინდა თუ არა მაინც მაიძულებენ გარკვეული გზით სვლას. ამგვარი რამ არ არსებობს. ამგვარი რამ რომ არ არსებობს ღვთისგან, ამის უდიდესი დადასტურებაა თავად ღვთის განკაცება, რადგან როგორც ეკლესიის მამები გვასწავლიან ღმერთს რომ მძლავრებითი გზით მოენდომებინა ადამიანის გამოხსნა ეშმაკის ტყვეობიდან ის ამას, რა თქმა უნდა, თავისი ყოვლიშემძლეობით უეჭველად აღასრულებდა, მაგრამ ამას არ მოქმედებს უფალი, რადგანაც ის არა მხოლოდ ყოვლადძლიერია, არამედ ამავე დროს ყოვლადსამართლიანიც. და რადგან ადამიანის დაცემა ნებაყოფლობით მოხდა, უკეთურებამ შესთავაზა მას დაცემა და ადამიანმა ნებაყოფლობით ინდომა ეს დაცემა, არც უკეთურებას არ მიუტაცია ის მძლავრებითად, შესაბამისად გამოხსნაც აუცილებლად ყოველთვის ნებაყოფლობითია. მაცხოვრისგან მოგვეწოდება გზა ცხონებისა და ჩვენზეა არჩევანი, რომ ვინებოთ ამ გზაზე სვლა. ამიტომ დოგმატი როდესაც ამგვარად გაიგება, როგორც უდიდესი სულიერი მზურნველობა, სულიერი სიცოცხლის მიწოდება კაცობრიობისადმი, რომ სხვა, ფუჭ, სნეულ საზრდოს არ მიეცეს ის და მხოლოდ ამით ცოცხლობდეს, არის არა მძლავრება (კვლავ აღვნიშნავთ, მძლავრებითად ეს საზრდო არასოდეს არავის არ მიეწოდება), არამედ მხოლოდ და მხოლოდ უდიდესი მშობლიური სიყვარულის გამოვლინება. დოგმატის დანიშნულება სწორედ ესაა – ჭეშმარიტი, თავადი აზროვნებისკენ წაიყვანოს კაცობრიობა. და იმ წიაღში როდესაც საღვთო ჭეშმარიტებისა და განღმრთობის საფეხურამდე აიყვანს მას, ადამიანის აზროვნება არის სრულიად თავისუფალი, ოღონდ თავისუფალი მხოლოდ სიკეთეში, მხოლოდ ღვთიურობაში, მხოლოდ დაუცემელობაში. თუ დაცემულობისკენ სწრაფვაა მაინცდამაინც თავისუფალი აზროვნება, თუ ამ გაგებით ადამიანისთვის სიფრთხილის გამოჩენა ღვთისგან ითვლება ძალმომრების გამოვლინებად, ეს, რა თქმა უნდა, უაღრესად მცდარია. ამიტომ, ხედვა საითკენ იქნება გაგებაც იმგვარია. თუკი საეკლესიო ლიტერატურა ისე იქნება დანახული, რომ თითქოს იქ ყოვლად უშინაარსო, ყოვლად უაზრო და მექანიკური ჩარჩოებია დადებული, თავისთავად ცხადია, ამგვარ აზრს გამართლება ექნებოდა, მაგრამ როცა საქმე პირიქითაა, საქმე აბსოლუტურად საპირისპიროა და შინაარსიც საეკლესიო ლიტერატურისა საპირისპიროა. სწორედ ამის გამო ვამბობთ და ეს დასკვნის სახით შეგვიძლია გვქონდეს, რომ ჭეშმარიტი აზროვნებითი თავისუფლება, თავისუფლება მხოლოდ სიკეთეში, ღვთიურობაში, საღვთო ჭეშმარიტებაში, სუფევს მხოლოდ ეკლესიაში, საეკლესიო წიაღში, საეკლესიო ლიტერატურაში და შესაბამისად უდიდესი მრავალფეროვნებაც უზენაესი სიკეთეებისა სწორედ აქ იჩენს თავს.

8–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=-6qkQjAi2J0

ბიბლიის განმარტების მრავალფეროვნება საეკლესიო ლიტერატურაში

წინა საუბარში ჩვენ შევჩერდით იმის განმარტებაზე, თუ როგორ უკავშირდება აზროვნებითი თავისუფლება და მრავალფეროვნება საეკლესიო მოძღვრებას, კონკრეტულად საეკლესიო ლიტერატურას და რომ შეხედულება იმის შესახებ, თითქოს არანაირი აზროვნებითი თავისუფლება და არანაირი მრავაფლეროვნება ეკლესიურ მოძღვრებაში და საეკლესიო ლიტერატურაში არ იგულისხმება, გახლავთ, რა თქმა უნდა, ყოვლად უნიადაგო.

შეიძლება ამ ტერმინს, როგორც წინა საუბარში, ამჯერადაც მოვერდიოთ, რადგან პოლემიკური მიზანდასახულობა და განწყობა ნამდვილად არ გვაქვს, უბრალოდ გვამოძრავებს ერთადერთი სურვილი, რომ მრავალმა და მრავალმა დაინახოს თუ რა არის თავისი არსით საეკელსიო მოძღვრება, საეკლესიო ლიტერატურა, რომ ჭეშმარიტი აზროვნებითი თავისუფლება და მრავალფეროვნება მხოლოდ იქ სუფევს. ოღონდ ეს გახლავთ აზროვნებითი თავისუფლება ღვთიურობაში, ჭეშმარიტებაში და განღმრთობილობაში.

რამდენადაც პირველ საკითხს მეტ-ნაკლებად, თუნდაც შესავალი ფორმით, ჩვენს წინა საუბარში შევეხეთ, ამჯერად უფრო მრავაფლეროვნებაზე გავამახვილებთ ყურადღებას. საეკლესიო ლიტერატურის მრავალფეროვნება, საეკლესიო მოძღვრების მრავალპლასტიანობა, ახალ-ახალ ფერთა და მშვენიერებათა შემოსვლა ჩვენს სულიერ ცხოვრებაში და წვდომა ამ მოძღვრების მიერ, ეს ყველაფერი დასაძირკვლებულია თავად საღვთო წერილისგან. ბიბლია გახლავთ უდიდესი მრავალფეროვნება, მაგრამ როგორც თავისუფალ აზროვნებასთან დაკავშირებით აღვნიშნავდით, ამჯერადაც ხაზს გავუსვამთ, რომ ეს მრავალფეროვნებაც მხოლოდ ღვთიურობაშია, მხოლოდ განღმრთობილობაშია, მხოლოდ ჭეშმარიტების წიაღშია. მაგრამ უფრო კონკრეტულად რომ ვისაუბროთ, ბიბლიური მრავალფეროვნებაც, საეკლესიო მრავალფეროვნებაც თავის გამოხატულებას პოულობს თუნდაც ჟანრობრივ ნაირსახეობაში, იქნება ეს ეგზეგეტიკა, ჰაგიოგრაფია, ლიტურგიკა, პოლემიკა, დოგმატიკა, ასკეტიკა, მისტიკაც, რომელიც ფაქტობრივად იგივე ასკეტიკაა, ისტორია, ფილოსოფია, ღვთისმეტყველება, გნებავთ ლექსითი მოღვაწეობა, საკუთრივ იამბიკური სტილი, საგალობლების, ჰიმნების სახეობა და სხვა. ზოგჯერ მომიჯნავეა ეს ჟანრები, მაგრამ თითოეულს მაინც აქვს თავისი გარკვეული საზღვრები. თითოეული ჟანრი ამავე დროს ქვე სიახლეებს შეიცავს თავის წიაღში, თუნდაც ვთქვათ ჰაგიოგრაფია - კიმენური, მეტაფრასული, სვინაქსარული. ჰომილეტიკა თავის მხრივ სხვადასხვა ქვეჟანრისაა, დავუშვათ ზნეობრივ თემებზე, სადღესასწუალო ჰომილიები, დოგმატური ჰომილიები, პოლემიკური ჰომილიები. ჩვენ შეგვიძლია ასეთი ჟანრიც გამოვყოთ – ჰაგიოგრაფიული ჰომილიები, როდესაც ამა თუ იმ წმინდანის შესახებაა ესა თუ ის ჰომილია. ამრიგად, ამ კუთხით ყველაზე უფრო ყოფითად გამოვლენილი, დავუშვათ ლიტერატურადმცოდნეობის ასპექტით, საეკლესიო მწერლობის მრავაფლეროვნება სავსებით გამჭვირვალეა და სახეზეა.

მრავალფეროვნებაა თვით განმარტების კუთხითაც. განმარტებითი მხარეც, რა თქმა უნდა, არ არის ერთსახოვანი. როდესაც ჩვენ ვეძიებდით იმას, თუ რომელია ის მართებული, მაცხოვნებელი განმარტება საღვთო წერილისა, რომელიც ჩვენ გადაგვარჩენს, მაშინ ხაზს ვუსვამდით, რომ ეს გახლავთ განმარტება საღვთო წერილისა თავად მაცხოვრის მიერ კაცობრიობისადმი მოტანილი და მის სულიერ, მის მისტიკურ სხეულში, ეკლესიაში დასაძირკვლებული. ანუ ეკლესიური განმარტება საღვთო წერილისა გახლავთ იგივე მაცხოვნებლობითი განმარტება საღვთო წერილისა და ერთადერთი გზა ჭეშმარიტი წვდომისკენ, ბიბლიური ჭეშმარიტების შემეცნებისკენ. მაგრამ ეს ერთადერთობა არ ნიშნავს საკუთრივ ამ ცხონებულობის წიაღში ერთფეროვნებას და ერთსახეობას. თუ განმარტებითი ასპექტით ვიტყვით, მაცხოვნებელი განმარტება ბიბლიისა არ ნიშნავს ამ განმარტების ერთჯერადობას, ერთებას, მხოლოობას. აქ ჩვენ ზოგჯერ დიდი მრავალფეროვნება შეგვიძლია ვნახოთ და ეს მრავალფეროვნება ღვთივნაკურთხია, თუ აღნიშნული მრავალფეროვნება არის განღმრთობილობაში, ცხონებულობაში, ჭეშმარიტების მოძიების სურვილით ნაკარნახევი.

ზოგადი აზრით თუ ვიტყვით ეკლესიური წვდომა საღვთო წერილისა განმარტების, ეგზეგეზის სამ ეტაპად, სამ სახეობად არის ეკლესიის მოძღვართაგან წარმოჩენილი. ზოგან შეიძლება ორი სახეობაც ვნახოთ, ზოგან შეიძლება ეს სახეობანი კიდევ უფრო გავრცობილი იყოს და ოთხამდე იყოს ასული. ჩვენ ვამბობთ მიმართულების მიმცემ განმარტების სახეობაზე, არა საკუთრივ კონკრეტულ განმარტებებზე, რომლებიც ძალიან მრავალრიცხოვანი შეიძლება იყოს, არამედ განმარტების სახეობაზე. რას ნიშნავს განმარტების სახეობა? ბიბლია შეიძლება განმარტებულ იქნეს თხრობითი შინაარსიდან გამომდინარე. ე.ი. რასაც მოგვითხრობს ბიბლია ზედაპირულად, რა ისტორიული მოვლენებიც არის აღწერილი, რა სათნოებითი სწავლებანიც არის პირდაპირ უწყებული, ეს ყველაფერი ასევე შეგვიძლია აღვიქვათ და მას მივცეთ გარკვეული თანამიმდევრულობა ჩვენს მსჯელობაში და ასევე გადავცეთ მსმენელს და მკითხველს. ეს გახლავთ ბიბლიის პირველადი განმარტება, რომელსაც ზოგჯერ ზედაპირული განმარტება ეწოდება, ლიტერალური განმარტება ანუ სიტყვა-სიტყვითი განმარტება, რომელსაც აგრეთვე ბიბლიის სათნოებითი განმარტებაც ეწოდება. ე.ი. ის ზნეობრივი სწავლებანი, რაც ბიბლიისგან გადმოგვეცემა ჩვენ, საკუთრივ ბიბლიას წარმოაჩენს ჩვენს წინაშე, როგორც ზნეობრივი ცხოვრების, ეთიკის, საეკლესიო ზნეობის სახელმძღვანელოს. ამ თვალით ჭვრეტა ბიბლიისა, რაც ცალკეულ ეპიზოდებში სრულიად აშკარაა, როცა ამა თუ იმ მამათმთავრის, ამა თუ იმ წმინდა მოღვაწის ცხოვრება უეჭველ სათნოების ნიმუშად წარმოგვიჩნდება ჩვენ. ასე რომ, ერთია ბიბლიის ისტორიული მნიშვნელობით წვდომა, ე.ი. რაც მოხდა მასში, რა მოვლენებიცაა აღწერილი ამგვარადვე გაგება და ამის აღქმა.

მაგრამ ეკლესიური წვდომა მხოლოდ ამით არ იფარგლება. უფრო აღმატებული, უფრო წარმატებული გონება ბიბლიის ზედაპირული (იგივე პირველადი ტექსტის ემპირიული შინაარსი რასაც გვაწვდის, ამის მოწესრიგებული სახით გადაცემა მსმენელისა და მკითხველისადმი და ჩვენს მიერვე აღქმა ამ კუთხით) შინაარსის მიღმა სიღრმისეულ აზრს ხედავს. ეს სიღრმისეული აზრი გამომდინარეობს იქედან, რომ ესა თუ ის ბიბლიური ეპიზოდი გაიგება არა მხოლოდ როგორც ისტორიულად მომხდარი ჭეშმარიტება, რაც უეჭველია, არამედ ამავე დროს გარკვეული ალეგორიაც, სიმბოლოც ანუ ღრმა აზრის შემცველიც, მაუწყებელიც წინასწარ რაღაც სულიერ მოვლენაზე. ნიმუშისათვის რომ ვთქვათ, როდესაც ძველი აღთქმის თხრობით აბრაამმა 318 მსახურს წინადასცვითა, ციფრი 318 ისტორიული ჭეშმარიტებაცაა და ნამდვილად ასე მოხდა, მაგრამ ის ამავე დროს სიმბოლური შინაარსის შემცველიცაა. იმიტომ, რომ 318 ბერძნულად, ისევე როგორც ქართულადაც ძველად ასოებით გამოითქმოდა (საერთოდ ციფრები ასოებით გამოითქმოდა) და 300 აღინიშნებოდა ციფრით “ტ”. ბერძნული “ტ”-ს გრაფიკული გამოსახულება ემსგავსება ჯვარს. რაც შეეხება 18-ს, ის გამოითქმოდა ორი ასოთი: 10 – “ი” და 8 – “ე”. ანუ 318 მოსწავებაა ჯვარზე და “იე” ინიციალებით დაწყვებულ სახელზე ანუ “იესოზე”. ამგვარად ჭვრეტს ბევრი მოძღვარი ძველი აღთქმის ამ ეპიზოდს, აბრაამის მიერ 318 მსახურის წინადაცვეთას.

ჩვენ ყოველთვის უნდა ვაცნობიერებდეთ, რომ საეკლესიო მოძღვრება, საეკლესიო ლიტერატურა გაურბის ყოველგვარ უკიდურესობას, ცალმხრივობას და ამ კუთხითაც ეს მხარე, ეს გეზი სრულიად გამოკვეთილია საეკლესიო ეგზეგეტიკაში. არა მხოლოდ სიმბოლური განმარტება ბიბლიისა, არა მხოლოდ ისტორიული განმარტება ბიბლიისა, არამედ აუცილებლად ორივე ერთად. რაც აღწერილია ბიბლიაში ყოველივე ეს უეჭველად ისტორიულად მოხდა და ეს ჭეშმარიტია, მაგრამ ეს არ გამორიცხავს იმას, რომ თითოეული მოვლენა, ეპიზოდი, რაც ღვთის განგებით მოხდა, ამავე დროს ღრმა ალეგორიას, სიმბოლოს, მომავალზე წინასწარმეტყველებას არ შეიცავდეს. როგორც ამის კონკრეტული ნიმუში ზემოთ უკვე დავიმოწმეთ. ორივეს მთლიანობაა მართლმადიდებლური წვდომა ბიბლიისა. არც მხოლოდ ალეგორიზმია მართლმადიდებლური განმარტება, არც მხოლოდ ისტორიზმი, ანდა ლიტერალიზმია ანუ პირდაპირი გაგება. ამ გაგებით ბიბლია ერთ განუყოფელ, ე.ი. ისტორიულობისა და ალეგორიულობის შემცველ და ორივე მათგანისაგან გამთლიანებულ წიგნად და სწავლებად შეიცნობა, ამგვარად განიჭვრიტება.

როდესაც ამ მოვლენას ჩვენ ყურადღებას ვაქცევთ, ბიბლიის ამგვარ წვდომას ეკლესიის მოძღვართაგან, რა თქმა უნდა, თითოეული ამ სახეობის განმარტების შიგნით შეიძლება ადგილი ჰქონდეს დიდ მრავალფეროვნებას. თუმცა ჯერ მაინც ის დავაზუსტოთ, რაზეც ვმსჯელობდით, რომ ერთი მნიშვნელობა ბიბლიისა ესაა ისტორიული, ზედაპირული განმარტება მისი, მეორეა უფრო სიღრმისეული, გნებავთ ალეგორიული და ხშირ შემთხვევაში ეკლესიის მამებს შემოაქვთ კიდევ მესამე განმარტება საღვთო წერილისა, რომელსაც ბერძნულში ეწოდება ასეთი ტერმინი: “ანაგოგიკოს” ანუ “ზეაღმყვანებლობითი”. ეს ფაქტობრივად იგივე მეორე სახეობის ნაწილია, მაგრამ მაინც ცალკე გამოყოფილი თავისი განსაკუთრებული სიღრმისეულობის გამო. სამსახეობა ბიბლიის განმარტებისა ჩვენ გადმოგვცა მრავალმა მოძღვარმა, მათ შორის ისეთმა დიდმა მოძღვრებმა, როგორიც იყო თუნდაც წმინდა იოანე ოქროპირი, უფრო ადრე კაბადოკიელი მამები, მოგვიანებით ოლიმპიოდორე ალექსანდრიელი, წმინდა გრიგოლ აკრაკანტელი და სხვები. რომლებიც გვესაუბრებიან იმის შესახებ, რომ ბიბლია შეიძლება განიმარტოს ერთი მხრივ ისტორიულად ანუ ზედაპირული შინაარსით (ამას ეწოდება ბიბლიის სხეულებრივი გაგება, ბიბლიის სხეულის წვდომა), მეორე ეს გახლავთ ბიბლიის შიგნით შესვლა ანუ სულიერი წვდომა და მესამე ეს გახლავთ “ზეაღმყვანებლობითი”, ანაგოგიკური განმარტება. ქართულად არსებობს მნიშვნელოვანი ტერმინი “სახისმეტყველება”, რაც კარგა ხანია უკვე აღდგენილია. აღდგენა ამ ძველი ქართული ტერმინისა ძირითადად დამსახურება გახლავთ ბატონი რევაზ სირაძისა, რომელსაც რამდენიმე შრომა აქვს ამ სათაურით გამოქვეყნებული. აი ეს ტერმინი იმ სულიერი განმარტების ძველი ქართული აღმნიშვნელია. სახისმეტყველებითი განმარტება ბიბლიისა მოიცავს სულიერ და ზეაღმყვანებლობით ანუ ბიბლიის სულიერ და ანაგოგიკურ მნიშვნელობათა წვდომას. როგორც უკვე ვთქვით სულიერი და ანაგოგიკური ანუ სულიერი და ზეაღმყვანებლობითი ფაქტობრივად, არსობრივად ერთი და იგივეა. მაგრამ ცალკეულ შემთხვევებში ხდება მათი ამგვარი განყოფა, არა არსობრივი თვალსაზრისით, არამედ იმ მხრივ, რომ განსაკუთრებით სიღრმისეული რამ არის განჭვრეტილი ამა თუ იმ მოძღვრისგან ამა თუ იმ ბიბლიურ მუხლში. თუმცა იმ ბიბლიური მუხლის გარკვეული სულიერი განმარტება უკვე არსებობს და შემოდის კიდევ უფრო ღრმა განმარტება. ამრიგად, ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ბიბლია შეიძლება განიმარტოს ზედაპირულად, შეიძლება განიმარტოს სულიერად და შეიძლება განიმარტოს კიდევ უფრო სულიერად, უფრო ღრმა სულიერებით. ტერმინები, რომლებიც ბიბლიური განმარტების ჟამს საეკლესიო მოძღვართა მიერ გამოიყენება, ეს გახლავთ პირველ რიგში ტერმინი “სახისმეტყველება” (ბერძნ. “ტროპოლოგია”), აგრეთვე სიმბოლური განმარტება (“სიმბოლიკე ეგზეგესის”), “ანაგოგიკა” ანუ ზეაღმყვანებლობითი განმარტება, მისტიკური განმარტება (ტერმინი “მისტიკოს” ხშირად გამოიყენება ეკლესიის მამათა მიერ), ანუ საიდუმლოებითი წვდომა, ბიბლიის საიდუმლოებათა წიაღ წვდომა და სხვა. ბიბლიაში რომ აზრობრივ სიღრმეთა მრავალი შრეა, ეს წმინდა იოანე ოქროპირის მიერ სახეობრივად ამგვარადაა წარმოჩენილი: “ისევე როგორც საკმევლის ნივთიერებას რაც უფრო მეტად ვფხვნით თითებში, მით უფრო და უფრო მეტი კეთილსურნელება გამოეცემა, ამგვარადვე, რაც უფრო მეტად ვწვდებით ბიბლიის ჭეშმარიტების წიაღში, მით უფრო და უფრო ღრმა ჭეშმარიტებანი გამოვლინდება ჩვენს წინაშე. როგორც ვხედავთ ეს არ არის ამოწურვადი პროცესი, აქაა მარად გაღრმავებადი წვდომა ჭეშმარიტებისა და ეს უკვე თავისთავად ნიშნავს, რომ ჭეშმარიტების წვდომისას ჩვენი სულიერი თვალის წინაშე გადაიშლება უდიდესი საღვთო მრავალფეროვნება.

ამრიგად, საკუთრივ განმარტებითი ანუ ეგზეგეტიკური შრომები საეკლესიო ლიტერატურისა უდიდესი სულიერი მრავალფეროვნების შემცველი გახლავთ. კონკრეტული განმარტებებიც რომ ვნახოთ, ჩვენ მაგალითად ნიმუშად შეგვიძლია მივუთითოთ ისეთი დიდი შრომა, როგორიცაა ოლიმპიოდორე ალექსანდრიელის მიერ განმარტებული “ეკლესიასტე”. ოლიმპიოდორე გახლდათ VI ს-ის ბიზანტიელი ავტორი. მისი ეს მნიშვნელოვანი განმარტებანი ძველქართულადაც გახლავთ თარგმნილი. მოღწეულია ერთადერთ ხელნაწერში, რომელიც სამწუხაროდ ჯერ არ არის გამოცემული, თუმცა მუშაობა ამ ტექსტზე მიმდინარეობს. ამ ძეგლში ჩვენ ასეთ სურათს ვხედავთ: ეკლესიასტეს ესა თუ ის მუხლი როდესაც განმარტებულია ოლიმპიოდორესაგან და მოტანილია განმარტება, შემდეგ წერია: “და ახლა სხვა” (იგულისხმება სხვა განმარტება), მოტანილია განმარტება და შემდეგ ნათქვამი: “კიდევ სხვა” და ამ შემთხვევაშიც მოტანილია სხვა განმარტება, კიდევ სხვა და ზოგჯერ ჩვენ შეიძლება ერთი და იმავე მუხლის 7-8 განმარტება ვნახოთ ოლიმიოდორეს ამ კრებსითი ხასიათის თხზულებაში. თუ განმარტებათა მრავალსახეობა სრულიად აშკარაა, მაშინ სადღაა აქ აზროვნებითი თავისუფლების შეზღუდვა, სადღაა აქ ერთფეროვნება (რაც, რა თქმა უნდა, ამ შემთხვევაში უარყოფითი მნიშვნელობით არის დატვირთული). მრავალფეროვნების ყველაზე დიდი გამოვლინება საეკლესიო მოძღვრებაში და საეკლესიო ლიტერატურაში ჭეშმარიტად მაშინ ვლინდება, როდესაც ადამიანი განღმრთობის გზაზე დგება. ეკლესიის მამათა სწავლებით (ეს სწავლება ყველაზე უფრო სისტემური კურსის სახით გადმოგვცა ჩვენ წმინდა გრიგოლ ნოსელმა, ისევე როგორც ზოგადად კაბადოკიელმა მამებმა, მეუდაბნოეებმა, მათ შორის წმინდა მაკარი დიდმა) როდესაც ადამიანი განღმრთობის გზაზე დგება ანუ განღმრთობის გარკვეულ საფეხურზე ადის, ეს საფეხური არ არის დამაბოლოებელი, რადგან ამ საფეხურის ზემოთ იგი ჭვრეტს უფრო აღმატებულ სიდიადეს, უფრო აღმატებულ საფეხურს განღმრთობისას, რომელიც კიდევ უფრო მეტად მშვენიერია, კიდევ უფრო მეტად სატრფიალოა და გაცილებით მეტად იზიდავს ამ პიროვნებას, რომელიც განღმრთობას ეძიებს, ვიდრე წინა საფეხური იზიდავდა. სწორედ ამ მიზიდულობის ძალით და თვით მისგანვე გამოხატული უდიდესი სურვილის ძალისხმევით ეს პიროვნება ამაღლდება იმ უფრო აღმატებულ საფეხურამდე განღმრთობისა. მაგრამ ამაღლდება რა ამ საფეხურის ზევით, კიდევ უფრო აღმატებულ მშვენიერებეას განჭვრეტს იგი, რომელიც კიდევ უფრო მეტი ძალით იზიდავს მას თავისკენ და მასშიც გაცილებით მეტი ნდომა და სწრაფვა, ჟინი იმ უფრო აღმატებული საფეხურის პყრობისკენ, რომ დაეუფლოს იმ საფეხურს, აღმოცენდება და ეს სურვილი ზეაღიზიდავს მას. ესაა სწორედ ის საღვთო ანაგოგიკა ანუ ზეამზიდველობა, რაზეც ჩვენ ვსაუბრობდით. ამის ზემოთ კდიევ უფრო აღმატებული საფეხურია და ასე დაუსრულებლად. ჩვენ ვხედავთ, რომ საღვთო მრავალფეროვნებაში ანუ ჭეშმარიტების მშვენიერებათა ახალ-ახალ სახეობებში სულიერი მოგზაურობა გახლავთ ნიშანდობლივი იმ პიროვნებისთვის, რომელიც განღმრთობის გზაზე დგას. ეჭვი არ არის, რომ თუ სადმე მრავალფეროვნება ვლინდება და ეს მრავალფეროვნება ბუნებითია, ჭეშმარიტია, ღვთივმიმადლებულია, ეს არის სწორედ ეკლესიის წიაღში, საეკლესიო ცხოვრებაში და საეკლესიო ცხოვრების გამოვლინებაში, საეკლესიო ლიტერატურაში.

9–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=a8Lf_stSm9w

ავტორი: ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი ედიშერ ჭელიძე

კავებით ([]) აღნიშნულია წუთობრივი მონაკვეთები