საეკლესიო მწერლობის ეგზეგეტიკური ჟანრი

17

ჩვენ ვეხებოდით ქრისტიანული ლიტერატურის ჟანრობრივ ნაირსახეობებს, ვიდრე დავიწყებდეთ ქრონოლოგიურ განხილვას. ეს ყველაფერი შესავალი სახით ამგვარ განხილვას აუცილებლად უნდა უძღოდეს. ორ ჟანრს ნაწილობრივ, რა თქმა უნდა, მხოლოდ შთაბეჭდილების დონეზე, ჩვენ შევეხეთ. ეს გახლავთ ჰაგიოგრაფიისა და აპოკრიფების ჟანრი. ამ ჟანრებთან დაკავშირებითაც და სხვა ჟანრების მხრივაც უფრო ამომწურავი იქნება საუბრები როცა ქრონოლოგიურ განხილვებს მივმართავთ. ამავე პრინციპით ასევე ზოგადი სახით ამჟამად შევეხებით მესამე ჟანრს, გამორჩეულს მოცულობითაც, ამოუწურავს და მნიშვნელობითაც მართლაც განსაკუთრებულს, ეს გახლავთ ეგზეგეტიკა.

ჩვენ ნაწილობრივ ეგზეგეტიკის შესახებ, მისი რაობის შესახებ უკვე ვისაუბრეთ, როდესაც განვმარტავდით, რომ საეკლესიო ლიტერატურა, როგორც ერთი მთლიანი, სხვა არაფერია თუ არა საღვთო წერილის ეგზეგეტიკა, საღვთო წერილის განმარტება, ანუ სხვაგვარად რომ ვთქვათ ეკლესიური ლიტერატურა ესაა იგივე ბიბლია განმარტების ენაზე თქმული. ესაა იგივე საუფლო სწავლება განმარტების ენაზე მოწოდებული. ამ შემთხვევაში ჩვენ ეგზეგეტიკას მოვუხმობდით ფართო გაგებით. კიდევ უფრო ფართო და ზოგადი მნიშვნელობაც წარმოვაჩინეთ ამ ტერმინისა, როდესაც აღვნიშნავდით, რომ საკუთრივ ბიბლიაც, ე.ი. საღვთო წერილიც ეგზეგეტიკაა ზეციური სიტყვისა, ღმერთსიტყვისა, ჭეშმარიტებისა. ანგელოზებიც ეგზეგეტები არიან საუფლო მოძღვრებისა და ყველაზე უფრო აღმატებული და უზენაესი, თავად განკაცებული ღმერთი იესო ქრისტე განმმარტებელია, ეგზეგეტია ჭეშმარიტებისა, ბუნებით მარადიული ეგზეგეტი. ხოლო სხვა ყველა და სხვა ყველაფერი მხოლოდ მასთან ბაძვაში, მისდამი მიმსგავსებაში იძენს ამ უაღრესად აღმატებული სამოღვაწეო თვისების – ეგზეგეტიკის ღირსებას. ამ შემთხვევაში ჩვენ ეგზეგეტიკას მოვუხმობთ მხოლოდ კერძოობითი შინაარსით, როგორც საეკლესიო ლიტერატურის ერთ-ერთ ჟანრს. რა თქმა უნდა, ეგზეგეტურობა, კვლავ გავიმეორებთ, ყველა ჟანრს ახასიათებს, მაგრამ საკუთრივ ეგზეგეტიკა, როგორც ჟანრი იმით გამოიყოფა საეკლესიო ლიტერატურის სხვა ჟანრებისგან, რომ ფორმითაც უეჭველად მას განმარტებითი სახე აქვს.

ეგზეგეტიკა, როგორც საეკლესიო ლიტერატურის ჟანრი, პირველ რიგში აუცილებლად გულისხმობს საღვთო წერილის ამა თუ იმ წიგნის, ანდა ამა თუ იმ წიგნის ამა თუ იმ მონაკვეთის განმარტებას. განმარტებანი უმრავლეს შემთხვევაში არის მუხლობრივი. ვთქვათ “ფსალმუნთა” წიგნის განმარტება, პირველი ფსალმუნის პირველი მუხლი: “ნეტარ არს კაცი, რომელი არა შევიდა გზასა უღმრთოთასა”, აი ამ მუხლს მოედევნება ეკლესიის მამათა განმარტებანი. შემდეგ მეორე მუხლი, მესამე მუხლი, მეოთხე მუხლი და თითოეულ მუხლთან დაკავშირებით რომელი მოძღვრის განმარტებაც არის წარმოდგენილი ის მოიტანება. ზოგჯერ შეიძლება ორი, სამი მოძღვრის განმარტებანი გვერდიგვერდ იყოს წარმოდგენილი, ანდა ზოგჯერ ანონიმური განმარტებანი, მაგრამ ყველა მათგანს დაახლოებით მაინც ვიზუალურად ერთიდაიგივე სახე აქვს, რომ მოტანილია აუცილებლად ტექსტი საღვთო წერილიდან (ეს შეიძლება ერთი მუხლი იყოს, შეიძლება ერთ მუხლზე მეტიც), ანდა თუ მთელი წიგნი განიმარტება ჩვეულებრივ ის განიმარტება თავებისა და მუხლების შესაბამისად და ეს ყოველივე გახლავთ ის ფორმა, რაც ეგზეგეტურ ჟანრს განუყრელად ახასიათებს.

ჩვენ შეიძლება მეტნაკლები სხვაობა ფორმაში ეკლესიის მამებთან ვნახოთ ამ კუთხით, იმისდამიხედვით ამბიონიდან წარმოითქმის განმარტება, თუ წერილობითად მუშავდება იგი. ე.ი. მოძღვარი მრევლის წინაშე კი არ წარმოთქვამს ამ განმარტებას, არამედ წერს მას და შემდეგ ავრცელებს მორწმუნე მრევლშიც და საზოგადოდ აქვეყნებს მას. ამბიონიდან წარმოთქმული განმარტებების ნიმუშია მაგალითად ბასილი დიდის ცნობილი შრომა “ექუსთა დღეთაი”. მაგრამ წერილობითი სახით წარმოდგენილი ეგზეგეტიკური თხზულება არის თუნდაც იმავე საკითხთან დაკავშირებით (ე.ი. ბიბლიური ექვსი დღის განმარტებასთან დაკავშირებით) ბასილი დიდის ძმის წმ. გრიგოლ ნოსელის შრომა “პასუხი ექუსთა მათ დღეთათვის”. ეს ორი სახეობა ეგზეგეტიკური ძეგლისა (ერთი ამბიონიდან წარმოთქმული, იქვე რომ ხდება ჩაწერა მრევლის რომელიმე წევრისგან და მეორე ეგზეგეტური თხზულება, როცა თვით მოძღვარი წერს მას და შემდეგ წარმოადგენს მრევლის წინაშე) შეიძლება მეტნაკლებად განსხვავდებოდეს ერთმანეთისაგან ფორმობრივად, იმ გაგებით, რომ ამბიონიდან წარმოთქმულ ეგზეგეტურ შრომას უეჭველად უფრო მეტად აქვს ჰომილეტიკური ანუ მქადაგებლური თვისება, ვიდრე წინასწარ წერილობითად მომზადებულ ეგზეგეტიკურ ძეგლს. ძეგლი, რომელიც თავიდანვე წერილობით არის წარმოდგენილი, ე.ი. ზეპირად არ წარმოითქმის, რა თქმა უნდა, უფრო მეცნიერული სახისაა, უფრო კომენტარების სახეს, უფრო სქოლიოების სახეს ინარჩუნებს და ნაკლებია იქ ჰიმილეტიკისათვის ნიშანდობლივი ელემენტები. კერძოდ მაგალითად დამოძღვრა მრევლისა, უშუალოდ მიმართვის ჟამს მათდამი, გარკვეული მოძღვრების რაც შეიძლება მარტივი წესით გადაცემა, რომ ყველასთვის საწვდომი გახდეს ის და ა.შ. სქოლიური ტიპის ტექსტის აღქმა მსმენელისგან რთულია და ამიტომ ეს ტექსტები ასევე მკითხველისთვის იწერება თავიდანვე და შესაბამისად, როგორც უკვე ვთქვით მათ გაცილებით მეტად აქვთ შენარჩუნებული ეგზეგეტიკური ჟანრის თვისება.

როდესაც ტექსტისა და კომენტარის შესახებ ყურადღებას ვამახვილებთ, ჯერ ასეთი რამ უნდა ვთქვათ, რომ ის, რასაც ჩვენ დღეს ტექსტს ვუწოდებთ, ძველად ბერძნული ტერმინის კვალობაზე იწოდებოდა როგორც “კიმენი”. საღვთო წერილი გახლავთ კიმენი, ხოლო განმარტება, რომელიც საღვთო წერილს სწვდება და მის შინაარსს მრავალთათვის წარმოაჩენს, აი ეს განმარტება გახლავთ სქოლიო (სქოლიოც ბერძნული სიტყვაა (სხოლიონ), ის ძველქართულადაც გვხვდება უთარგმნელი სახით) და ის აუცილებლად კიმენს ერთვოდა.

რატომ ეწოდება საღვთო წერილს, როგორც განსამარტავ ტექსტს კიმენი? სიტყვა კიმენი (ბერძნ. კეიმენონ) ნიშნავს მდებარეს ანუ დადებულს. “ეიმაი”, მესამე პირში კი “კეიტაი” ნიშნავს “დევს”. აქედან არის მიმღეობური ფორმა აწმყოს ანუ პრეზენსის მიმღეობა “კეიმენონ”, რაც ნიშნავს “მდებარეს”, “დადებულს”. ანუ დევს საღვთო წერილი, დადებულია, მდებარეა ის და ჩვენ ის უნდა წარმოვაჩინოთ მრავალთათვის, კომენტატორებმა ის უნდა ცხადი გახადონ მრავალთათვის. თვით მას, მდებარეს, ხელშეუხებლობა აქვს, მისი შიგნით სწორება შეუძლებელია. შეუძლებელია იმიტომ, რომ ის ერთმთლიანობაა და უზენაესი ღვთივსულიერებაა. მას ადამიანის ხელი ვერ განჩხრეკს, მაგრამ ადამიანის გონებას ღვთის მადლით შეუძლია მასში დაფარული და მასში ნაგულისხმევი უღრმესი შინაარსის გამოკვლევა და მრავალთათვის, რომლებსაც არა აქვთ აღმატებული სულიერი მზერა, ყოველივე ამის წარმოჩენა. მაგრამ ეს ყოველივე საკუთრივ ტექსტის შიგნით კი არა ტექსტის გარეთ, სქოლიოების სახით უნდა მოხდეს. ძველად ჩვეულებრივ მიღებული იყო სქოლიოების ანუ განმარტებების მიწერა აშიაზე ტექსტის ირგვლივ. არა მხოლოდ ქვემოთ, არამედ გვერდებზეც და თავზეც. ტექსტი ანუ კიმენი ჩვეულებრივ იწერებოდა ფურცლის შუაში. უმრავლეს შემთხვევაში კიმენს უფრო ნაკლები ადგილი უჭირავს, ვიდრე აშიაზე მიმოწერილ განმარტებებს, გარემოწერით სქოლიოებს ანუ მრგვლად გარეშემოწერილ განმარტებებს კიმენისას. ჩვენ ძველ ქართულ ხელნაწერებში მსგავსი ხასიათის საღვთო წერილის ტექსტი ღვთის მადლით მოგვეპოვება, ეს გახლავთ ცნობილი გელათური ბიბლია, რომელიც ჩვენამდე სხვადასხვა შემცველობის ორ ხელნაწერადაა მოღწეული, სადაც ფურცლის შუაში წარმოდგენილია საღვთო წერილის ტექსტი, შედარებით მცირე რაოდენობით, აშიაზე კი არის კომენტარები. ეს საკუთრივ ბერძნულენოვანი მოვლენა გახლავთ, იქიდანაა თარგმნილი გელათური ბიბლიაც და აშიაზე მიწერილი კომენტარებიც და ამგვარი წესით კომენტირება საღვთო წერილის ტექსტისა, უახლესი წყაროების მიხედვით ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ იწყება II-III სს-დან მაინც. ყოველშემთხვევაში III ს-ის შუა წლებში ჩვენ ამის კონკრეტული ნიმუში გვაქვს, ძველ ქართულად რომ ვთქვათ, გარემოწერითი თარგმანებისა.

საგულისხმოა და შეიძლება ჩვენ ამას ორი სიტყვით შევეხოთ, რომ ძველ ქართულში განმარტებას ეწოდებოდა “თარგმანებაი” და ამავე სიტყვით იწოდებოდა აგრეთვე ერთი ენიდან მეორეზე თარგმნაც. თარგმნა და თარგმანება, როგორც ერთი სიტყვა, რომელიც ერთმეორისგან სხვაობს ფორმით, შინაარსი რომ გამიჯნული იყოს, მხოლოდ ქართულ ენაში არ იგივდება. ლათინური ტერმინიც “ინტერპრეტაციუმ”, რომელიც პირველ რიგში, რა თქმა უნდა, შეიცავს განმარტების მნიშვნელობას, ზოგჯერ ერთი ენიდან მეორეზე გადათარგმნასაც გულისხმობდა. მაგრამ ქართული “თარგმანება” ანუ განმარტება, რაც უკავშირდება სიტყვა “თარგუმს”, რომელიც ბიბლიური ტექსტის პერიფრაზირებას ნიშნავს (ბიბლიური თარგუმები გამოცემულიც გახლავთ და ქართულ მეცნიერებაშიც არის მათზე ყურადღება მიქცეული ერთ-ერთ ჰაგიოგრაფიულ თხზულებასთან დაკავშირებით, კერძოდ “ევსტათი მცხეთელის მარტვილობასთან” დაკავშირებით, რომლის ტექსტშიც ჩართულია ბიბლიური თხრობის მოკლე გადმოცემა და მას ქართულენოვან თარგუმს უწოდებენ), როგორც ორმნიშვნელოვნების, ერთი მხრივ ერთი ენიდან მეორეზე თარგმნა და მეორე მხრივ ტექსტის განმარტება, ორი შინაარსის ერთმთლიანობა ამ ტერმინში სრულიად აშკარად და ცალსახად ადასტურებს აზრს იმის შესახებ, რომ განმარტება და თარგმნა ერთიმეორისგან დიდად არ იმიჯნება, რომ ეს ორი პროცესი შინაგანად ერთი და იგივეა, რომ ნებისმიერი თარგმანი ორიგინალის განმარტებაა მეტნაკლებად. იმიტომ, რომ აბსოლუტურად ადეკვატური გადატანა ერთი ენიდან მეორე ენაზე ტექსტისა ყოვლად შეუძლებელია და შესაბამისად, როგორც ორიგინალია მნიშვნელოვანი, მისი განმარტებაც, როგორც უკვე რაღაცით განსხვავებული მაინც მისგან, თავისთავადი მნიშვნელობისა გახლავთ.

ამ კუთხით, ეგზეგეტიკის პრინციპების მიხედვით, ჩვენ პირველ რიგში უნდა აღვნიშნოთ ის მდგომარეობა, რომ საკუთრივ ტერმინი “ეგზეგესის”, როგორც გადმოცემა, ერთადერთი არ არის. მის გვერდით ხშირად გამოიყენება მეორე ტერმინი “ჰერმენეია”, რაც ჯერ კიდევ არისტოტელეს დროიდან არის ცნობილი განმარტების მნიშვნელობით და აქედან გამომდინარე ქართულადაც ჩვენ მხოლოდ “თარგმანებაი” არ გვხვდება იმ შინაარსით, რა შინაარსითაც იგი ეგზეგეტიკას უკავშირდება (ე.ი. არა ერთი ენიდან მეორე ენაზე თარგმნა, არამედ ტექსტის განმარტება). გარდა ტერმინ “თარგმანებისა”, რაც “თარგუმიდან” მომდინარეობს ჩვენ გვხვდება საკუთრივ ტერმინი “განმარტებაიც”, რომელსაც ასევე საყურაღებო ეტიმოლოგიური შინაარსი აქვს. ძველ ქართულში ზმნა “განმარტება” ნიშნავდა გაშლას, გახსნას, მაგალითად ფრთების გაშლას (“განჰმარტნე ფრთენი თვისნი”, “გაშალე შენი ფრთები”). აქედან გამომდინარე განმარტება ნიშნავდა ტექსტთან დაკავშირებით მისი შინაარსის გაშლას, გაფართოებას. ჩვენ გვხვდება აგრეთვე, შედარებით გვიან, ტერმინი “აღხსნაი”, რომელიც იმავე ეტიმოლოგიისაა და ნიშნავს რაღაცის გახსნას, რაღაც რომ შეკრულია, ნასკვია და შესაბამისად რაღაც დაფარულს შეიცავს და საჭიროა მისი გახსნა, გაშლა. ბერძნულად ის გადმოიცემა ტერმინით “ლიუსის”, ანდა ზოგჯერ “ანალიუსის”. ტერმინი “ანალიზი” სწორედ აღნიშნული ბერნული სიტყვიდან მომდინარეობს, რაც სიტყვასიტყვით ნიშნავს გახსნას, გაშვებას, შემოხსნას და ა.შ.

ეგზეგეტური ჟანრის ლიტერატურა უძველესი დროიდანვე შესამჩნევია ეკლესიის მამათა სამწერლობო მოღვაწეობაში. ჩვენ შეგვიძლია ყველაზე გამოკვეთილ ნიმუშს ეგზეგეტიკური ჟანრის თვალსაზრისით ხაზი გავუსვათ. ეს გახლავთ II-III სს-ბის მოღვაწე ორიგენე. ორიგენე მართალია მრავალი გაუკუღმართებული შეხედულების გამო ანათემირებულია ეკლესიის მიერ, მაგრამ ამავე დროს მას ქონდა დიდი ღირსებებიც. ჩვენ გაცილებით დაწვრილებითი ანალიზი ამ პიროვნებისა მაშინ გვექნება, როდესაც ქრონოლოგიური განხილვის წესით II-III სს-ბის მიჯნას მივუახლოვდებით. ამჯერად მხოლოდ იმას აღვნიშნავთ, რომ ამ პიროვნებამ თითქმის სიტყვა-სიტყვით განმარტა მთელი ძველი და ახალი აღთქმა. რამდენადაც, როგორც აღვნიშნეთ, ეგზეგეტიკური ჟანრი, სწორედ საღვთო წერილის თხზულებათა მუხლობრივ განმარტებას გულისხმობს, ჩვენ შეგვიძლია ორიგენე ეგეზეგეტიკური ჟანრის ერთ-ერთ ფუძემდებლად წარმოვადგინოთ. ისევე როგორც ორიგენესთან ერთად ეგზეგეტიკური ჟანრის ელემენტების სიმრავლით გამორჩეული მამები III საუკუნისა, რომლებიც შეიძლება მუხლობრივად არ განმარტავდნენ  საღვთო წერილს, მაგრამ საღვთო წერილის ამა თუ იმ სწავლებას განგვიმარტავდნენ. თუნდაც კლიმენტი ალექსანდრიელი, რომელიც განგვიმარტავს საკითხს იმის შესახებ, თუ ვინ არის ხსნილი მდიდარი. აქ მინიშნებაა მაცხოვრის ნათქვამზე, რომ აქლემი უფრო ადვილად გაძვრება ნემსის ყუნწში, ვიდრე მდიდარი ცხონდება. მაგრამ ნუთუ ყველა მდიდარი წარწყმდება? როგორ უნდა გავიგოთ ეს სიტყვები, ბუკვალურად, პირდაპირი მნიშვნელობით, თუ ისინი სხვა შინაარსს შეიცავენ, რაც აუცილებელ განმარტებას საჭიროებს. სწორედ ეს განმარტება მოგვაწოდა ჩვენ კლიმენტი ალექსანდრიელმა თავის ვრცელ ქადაგებაში, რაც შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ეგზეგეტურ ჟანრს განეკუთვნება.

მაგრამ ნამდვილი ჩამოყალიბება და ოქროს ხანა გზეგეტიკის ჟანრისა, ესაა IV საუკუნე, როდესაც ისეთი უდიდესი ეგზეგეტები წარმოჩნდნენ ჩვენს წინაშე და საეკლესიო ისტორიაში, როგორებიც არიან წმ. ათანასე ალექსანდრიელი, კაპადოკიელი მამები, წმ. ბასილი დიდი, წმ. გრიგოლ ნოსელი და ნაწილობრივ წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი. ნაწილობრივ იმიტომ, რომ გრიგოლ ღვთისმეტყველი მაინც არსებითად ჰომილეტიკოსია, ხოლო ბასილი დიდი და განსაკუთრებით გრიგოლ ნოსელი გახლავთ ეგზეგეტიკური ჟანრის კლასიკური წარმომადგენლები. ისევე როგორც მოგვიანებით წმ. იოანე ოქროპირი, წმ. კირილე ალექსანდრიელი, რომლის უვრცელესი იოანეს სახარების განმარტება, ისევე როგორც მსგავსი შრომა იოანე ოქროპირსაც აქვს დაწერილი, დღესაც რჩება ეგზეგეტიკური ჟანრის ერთ-ერთ მწვერვალად. კიდევ უფრო მოგვიანებით ნეტარი თეოდორიტე კვირელი, რომელმაც ბიბლიის პირველი რვა წიგნედი განმარტა, ე.წ. ოქტატევქი, წმ. მაქსიმე აღმსარებელი, რომლის დოგმატური განმარტებანი და საღვთო წერილის სულიერი წვდომანი და ძნელად გასაგებ ადგილთა ინტერპრეტაციები, სხვათაშორის ქართულად თარგმნილნი, იმდენად დიდად აფართოებს ჩვენს წვდომას ბიბლიურ წიგნებში, რომ ამ პიროვნების ასეთი სიღრმისეული განმარტებების დონე უდიდეს განცვიფრებას იწვევს მკითხველში. როგორც ერთ-ერთი მკვლევარი ამბობს, მაქსიმე აღმსარებელი ესაა სულიერი უფსკრული (დაულევნელობისა და ამოუწურავობის შინაარსით), რომელიც აურაცხელ სიღრმეს საღვთო წერილისას ჩვენს წინაშე თვალსაჩინოს ხდის. ანდა ვახსენოთ აგრეთვე წმ. იოანე დამასკელიც, წმ. თეოდორე სტუდიელი, სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი, მისი მოწამე ნიკიტა სტითატი და სხვა მოძღვარნი, რომლებიც თავიანთ ეგზგეტიკურ მოღვაწეობას, რა თქმა უნდა, პირველ რიგში მიმართავდნენ საღვთო წერილის განმარტებისკენ და ესაა ეგზეგეტიკის, როგორც ჟანრის ერთი ყველაზე უფრო არსებითი მხარე.

მაგრამ, მეორე არანაკლებ მნიშვნელოვანი ეს გახლავთ ცალკეულ სწავლებათა განმარტება და განსაკუთრებით წინარე ღვთისმეტყველთა შრომების განმარტება. ნიმუშად შეგვიძლია მაგალითად მოვიხმოთ წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი, რომლის შრომებსაც აშიაზე აურაცხელი სქოლიო ახლავს. ეს ერთი მხარეა, რომ ამ მამის შრომები კიმენად გაიგებოდა ანუ განსამარტავ ტექსტად გაიგებოდა და მრავალი განმარტება დაერთო მას (ქართულ ხელნაწერებშიც ასე გახლავთ წარმოდგენილი), მეორე მხარე კი გახლავთ ის, რომ როდესაც ესა თუ ის მოძღვარი სპეციალურად წერს შრომას წინარე ღვთისმეტყველის ცალკეულ გამონათქვამებზე. ამ შემთხვევაში წმ. მაქსიმე აღმსარებლის ცნობილი ნაშრომი “ბუნდოვანებათა წიგნი” პირველ რიგში გრიგოლ ღვთისმეტყველის ძნელად საწვდომ განმარტებებს ეხება. ისევე როგორც წმ. დიონისე არეოპაგელის რამდენიმე ადგილი მან შესანიშნავად განგვიმარტა და სხვა.

ეგზეგეტიკა თითქმის სრულყოფილადაა თარგმანების სახით ქართულად წარმოდგენილი. ეს თარგმანები ერთ ეპოქას არ მიეკუთვნება, უძველესი პერიოდიდანვეა შესამჩნევი ეგზგეტიკით დაინეტრესება. მაგალითად დღეისათვის ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ქართულენოვანი საეკლესიო ლიტერატურის სათავეში დგას სწორედ ეგზეგეტური ჟანრის თხზულება, ესაა IV-V სს-ის მიჯნის ბიზანტიელი მოღვაწის, გაბალის ეპისკოპოსის, სევერიანე გაბალოვნელის შრომა “ბიბლიური ექვსი დღის შესახებ”, რაც ქართულად ითარგმნა V ს-ის შუა წლებში. ეს თარგმანი ჩვენამდე მოღწეულია უაღრეასდ არქაული ძველი ქართული ლექსიკითა და ტერმინოლოგიით, რომლის შესახებაც, სხვათაშორის ჩვენ სპეციალური მონოგრაფია გვაქვს დაწერილი, უფრო ზუსტად მონოგრაფია “ქართული საღვთისმეტყველო ტერმინოლოგიის ისტორიის შესახებ”, რაც ეფუძნება სწორედ აღნიშნულ თარგმანს. მრავალი სხვა ღირსეული ეგზეგეტიკური შრომაც ქართულად წარმოდგენილია სხვადასხვა ეპოქის თარგმანებით. თუნდაც ბასილი დიდის “ექუსთა დღეთაი” ორი თარგმანითაა ცნობილი და ორივე მოღწეულია ჩვენამდე, ერთი გახლავთ XI საუკუნემდელი, IX-X საუკუნისა, ხოლო მეორე წმ. გიორგი მთაწმინდელისა. ისევე როგორც წმ. გრიგოლ ნოსელის “შესაქმისათვის კაცისა” X საუკუნემდელი თარგმანითაცაა მოღწეული და გიორგი მთაწმინდელის თარგმანითაც. წმ. იოანე ოქროპირის მათეს და იოანე თავების განმარტებანი ექვთიმე ათონელის თარგმანით, ანდა თეოფილაქტე ბულგარელის, XI ს-ის ცნობილი ბიზანტიელი ეგზეგეტის, სახარებათა განმარტებების, კერძოდ მარკოზის, ლუკასა და იოანეს თავების განმარტებანი, ქართულად თარგმნილნი (მარკოზის და ლუკას თავები) იოანე ჭიმჭიმილის მიერ და (იოანეს თავები) გელათის საღვთისმეტყველო სკოლაში ალბათ ნიკოლოზ გულაბერისძის მიერ XII ს-ში.

17–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=ixqQ2zsLM9Q

ავტორი: ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი ედიშერ ჭელიძე

კავებით ([]) აღნიშნულია წუთობრივი მონაკვეთები