ედიშერ ჭელიძე – დოგმატი და იკონომია

ეკლესიის მამათა მოღვაწეობა, როგორც ამას მკაფიოდ წარმოაჩენს საეკლესიო ისტორია, ყველა ეპოქაში განისაზღვრებოდა და განისაზღვრება ორი ნიშანთვისებით. ესენია: დოგმატი და იკონომია, რომელთაგან პირველი, დოგმატური მოღვაწეობა, გულისხმობს ღვთივბოძებული უცთომელი და შეუძრავი სწავლების დამკვიდრებას კაცობრიობაში როგორც კაცობრიობის გადარჩენის, მისი ცხონების, ცოდვისგან მისი გათავისუფლების ერთადერთ საფუძველს, ხოლო მეორე, იკონომია, პრაქტიკაში თავისი გამოვლენის მასშტაბით შთამბეჭდავად ადასტურებს, რომ ეკლესია არა მხოლოდ მკაცრი მამხილებელია, არათუ დაუყოვნებლივ მომკვეთელია უკეთურებისა და ამ უკეთურების ნებსით დამონებული ადამიანებისა, არამედ იგი, ამავე დროს, ბუნებითი პედაგოგია, აღმზრდელია, მშობლისებრ დამმოძღვრელია.

ეკლესია, როგორც მართლმკვეთელი, დოგმატიკოსია, ეკლესია, როგორც პედაგოგი, სულთა დიდი იკონომოსია, თუმცა თვით ამ იკონომოსობის მიზანდასახულობაც მხოლოდდამხოლოდ იმავე უცთომელი დოგმატიკის, როგორც გადარჩენის ანუ ცხონების ერთადერთი წესის, დანერგვაა კაცობრიობაში. ამიტომაა, რომ ეკლესია, რომელიც ცოდვას ვერ შეურიგდება, მყისიერად ამხილებს მას, მაგრამ იგივე ეკლესია ცოდვილს, ცოდვას დამონებულ ადამიანს მყისიერად როდი მოიკვეთს. პირიქით, იგი მიმართავს დიდ გარჯილობას, ავლენს განსაკუთრებულ პედაგოგიურ დამოკიდებულებას ცოდვილისადმი და, ვითარებიდან გამომდინარე, იჩენს ჭეშმარიტად მომობრივ ლმობიერებას, რომ ცთომილების ტალღებში შთანთქმადნი თანდათანობით გამოარიდოს წარწყმედის მორევს.

თავად ცთომილება არსებითად ორგვარია: ერთი ესაა ვნებებით დაბრმავებულობა, ხოლო მეორეა საკუთრივ სამოძღვრო, აღმსარებლობითი (საერო ტერმინით: მსოფლმხედველობრივი) გაუკუღმართება. ჩვენი ამჟამინდელი მსჯელობა ეხება ამ უკანასკნელს.

საუკუნეთა მანძილზე ჭეშმარიტების წინააღმდეგ არაერთი ეშმაკეული მოძღვრება ამხედრებულა, თუმცა ეკლესია როგორც გონითი ხომალდი, ღვთის მესაჭეობით ყოველთვის უვნებლად განრიდებია მასზე მოწევნილ განსაცდელს, ცხონებადნი ყოვლად უდანაკარგოდ უცხონებია, ცდომილებისკენ მიდრეკილნი კი მამობრივი მზრუნველობით ხანგრძლივ განუსწავლავს, მოქცეულნი შეუტკბია, ხოლო ნებსით-სრულიად-განწირულნი თავისი წიაღიდან მოუკვეთია.

მოკვეთა ანუ განკვეთა, იგივე ანათემა, შეჩვენება ანუ განჩვენება (იყო ასეთი ტერმინიც გელათურ სკოლაში) ესაა უკიდურესი ღონისძიება, რასაც მხოლოდ მაშინ მიმართავს ეკლესია, როდესაც მთელი მისი იკონომიური მოღვაწეობა ამოწურულია, როდესაც, ერთი მხრივ, ნებსით-სნეული ყოვლითურთ უკურნებელია და, მეორე მხრივ, არსებობს საფრთხე, რომ მისი სნეულება სხვებზეც გავრცელდეს. სწორედ ასეთ დროს, მსგავსად უკურნებელი და მთლიანად ლპობადი სხეულებრივი ნაწილისა, ეკლესია თავისი წიაღიდან განიშორებს ჭეშმარიტების შეგნებულ მტრებს, თუმცა, კვლავ აღვნიშნავთ, ამგვარ უკიდურეს მოქმედებას ყოველთვის წინ უძღვის მრავალგზისი დამოძღვრა-შეგონებანი, რაც არის სწორედ იკონომიური ანუ, ძველი ქართულით, განგებულებითი მოღვაწეობა.

მაცხოვნებელი მოძღვრების დამკვიდრების გზაზე ყველაზე მეტად ხელისშემშლელი დაბრკოლება, ყველაზე დიდი მტერი ჭეშმარიტებისა, როგორც ამას ერთსულოვნად სწამებენ ეკლესიის მამები, ესაა მძლავრება, იძულება, ძალდატანება. შესაბამისად, კაცობრიობაში მაცხოვნებელი სწავლების შთასათესად უნდა ვეძიოთ ძალადობის საპირისპირო საშუალება, რაც არის სწორედ იკონომია.

წმ. იოანე ოქროპირი განმარტავს:

“იძულებითა და მძლავრებით არასოდეს არავის მიიახლებს ღმერთი, არამედ თუმცა კი ნებავს მას ყველას ცხონება, არავისზე მძლავრობს, როგორც ამბობს პავლეც: “ნებავს მას ყველა ადამიანის ცხონება და ჭეშმარიტების შემეცნებამდე მისვლა”. მაშ, რატომღა არ ხდება ყველას ცხონება, თუკი ნებავს მას, რომ ყველა ცხონდეს? იმიტომ, რომ ყველას ნება არ არის ღვთის ნებისადმი შედგომა, ის კი არავის აიძულებს” (შდრ. ἀνάγκῃ καὶ βίᾳ οὐδένα προσάγεταί ποτε ὁ Θεός' ἀλλὰ θέλει μὲν ἅπαντας σωθῆναι, οὐκ ἀναγκάζει δὲ οὐδένα' καθὼς καὶ Παοῦλός φησιν, 'Ο θέλων πάντας ἀνθρώπους σωθῆναι καὶ εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν. Πῶς οὖν οὐχ ἅπαντες σώζονται, εἰ θέλει πάντας σωθῆναι; 'Επειδὴ οὐχ ἁπάντων τὸ θέλημα τῷ θέληματι αὐτοῦ ἕπεται, αὐτὸς δὲ οὐδένα βιάζεται, De Mutatione Nominum 51.144.7-14).

როდესაც ადამიანი ცთომილებაში აღმოჩნდება, სულიერ მოძღვართა ვალდებულებაა, კვლავ და კვლავ შეაგონონ, გაუცნობიერონ მას დამღუპველობა ამ ცთომილებისა, განსწავლონ და დამოძღვრონ იგი, მაგრამ თუ ეს ადამიანი სრული შეგნებით, ცნობიერად და მიზანდასახულად იმრუდებს გზას და ნებსითი შეგნებულობით, შეუპოვრად უმხედრდება მაცხოვნებელ მოძღვრებას, თავადვე განაყენებს და განკვეთს თავის თავს ეკლესიისგან და რა გასაკვირია, რომ ეკლესიამ დაადასტუროს არსებული სინამდვილე (რომ მავანი, თავის შეგნებით და თავისუფალი არჩევანით, უკვე განკვეთილია მისგან)? თუმცა კვლავ აღვნიშნავთ, რომ, ერთი მხრივ, ცთომილების მხილება და, მეორე მხრივ, ცთომილის როგორც მწვალებლის ანუ ერეტიკოსის განკვეთა არათუ თანადროული არ არის, არამედ შესაძლოა დიდი დროითი შუალედითაც იყოს ურთიერთდაცილებული და ეს არის შუალედი ცთომილის მხილებიდან ამავე ცთომილის, როგორც უკვე გაკერპებულისა და სრულიად უკურნებელის, ერეტიკოსად ანუ მწვალებლად შერაცხვამდე და განჩვენებამდე. საქმე ისაა, რომ ერთსა და იმავე სამოძღვრო გაუკუღმართებაში მყოფი პირი გარკვეულ დრომდე შეიძლება მხოლოდ ცთომილად, შეცდენილად იყოს მიჩნეული, გარკვეული დროის შემდეგ კი – ერეტიკოსად ანუ მწვალებლად.

ამოსავალი წერილი შემდეგია:

თუ ვინმეს ერეტიკოსად შევრაცხავთ, მყისვე უნდა განვიშოროთ იგი, რადგან საკმარისია ბარძიმში ერთობა შევინარჩუნოთ ერეტიკოსთან, რომ ჩვენც გარდაუვალად ერესის თანაზიარნი ვხდებით.

შესაბამისად, თუ ეკლესია დოგმატურ გაუკუღმართებაში მყოფ პირს მყისვე ერეტიკოსად განასაზღვრებდა, ასევე მყისვე უნდა მოეკვეთა კიდეც იგი, მაგრამ საეკლესიო ისტორია მკაფიოდ გვიდასტურებს სრულიად საპირისპიროს, რომ არათუ მყისვე, ათეული წლების შემდეგაც კი განუკვეთელს ვპოულობთ მავანს და მავანს, რაც ადასტურებს, რომ ეკლესია როგორც საღვთო პედაგოგი, კვლავაც განმსწავლელ იკონომიას იჩენს მისდამი და არ მიმართავს უკიდურეს მოქმედებას, ვიდრე არ ამოწურავს ცთომილების აღმოფხვრის ყველა სხვა შესაძლებლობას.

“დიდი სჯულისკანონი” მკაფიოდ ადგენს როგორც საერო, ასევე სასულიერო პირთა შეცოდების ხარისხსა და შესაბამისი ეპიტიმიის რაგვარობას.

აღმსარებლობითი ანუ დოგმატური გაუკუღმართებებიდან სადღეისოდ აქტუალური ჩანს თანამლოცველობა, რაც გულისხმობს მართლმადიდებელი ქრისტიანისა და ერეტიკული ეკლესიის წევრის მიერ შეგნებული თანაზიარებით ღვთისადმი აღვლენილ ერთობლივ ლოცვას. ამგვარ “მსახურებას” ეკლესია უპირობოდ გმობს არათუ სასულიერო, არამედ საერო პირისთვისაც. განსაკუთრებით მძიმდება მდგომარეობა თუ თანამლოცველობის ცოდვის ჩამდენი ეპისკოპოსია. წმინდა სინოდი ვალდებულია სინანულისკენ მოუხმოს ცოდვის ჩამდენს და დააყენოს იგი მღვდელმოქმედებისგან, რაც არ ნიშნავს, რომ ამგვარი პირი ცოდვის გამოსყიდვის შემდეგ არ იქნება შენარჩუნებული ეპისკოპოსის ხარისხში. ცნობილია, რომ ანტიოქიის დიდი მღვდელმოწამე წმ. ლუკიანე სამი წლით იყო დაყენებული მღვდელმოქმედებისგან, მაგრამ დადებული მსჯავრის მოხდის შემდეგ კვლავ ეპისკოპოსის ხარისხში განაგრძო მან მოღვაწეობა და მეტიც, მართლმადიდებელი ეკლესიის ერთ-ერთ მნათობად გამოგვიჩნდა.

მაგრამ ისმის კითხვა: თუ ცთომილი ეპისკოპოსის მიმართ დამოძღვრა-შეგონების პროცესი გახანგრძლივდება, ამ დროის განმავლობაში ეკლესიის სხვა წევრები, მასთან ბარძიმში თანაზიარების გამო ითვლებიან თუ არა მისი გაუკუღმართების მოზიარეებად?

პასუხი სრულიად უეჭვოდ, უარყოფითია: არა, არ ითვლებიან, გამომდინარე იქიდან, რომ როგორც აღვნიშნეთ, სხვა არის ცთომილებაში მყოფი და სხვა არის ერეტიკოსი. მიუხედავად იმისა, რომ ცთომილსაც და ერეტიკოსსაც შესაძლოა ზედმიწევნით ერთი და იგივე სამოძღვრო გაუკუღმართება ჰქონდეთ, ცთომილად ანუ გამოსწორებადად ის მიიჩნევა, რომელთან დაკავშირებითაც ჯერ კიდევ არ გამქრალა იმედი შენანებისა, მაცხოვნებელი სწავლებისკენ უკუშემოქცევისა, ხოლო ერეტიკოსად ანუ განკვეთილად, როგორც აღვნიშნეთ, ის შეირაცხება, რომელიც მთელი შეგნებით, უკურნებლად არის გაკერპებული დოგმატურ ცთომილებაში და აღარ არსებობს არანაირი იმედი მისი მდგომარეობის გამოსწორებისა.

თუ დოგმატურად ცთომილი ეპისკოპოსი მყისვე ერეტიკოსად უნდა იქნეს აღიარებული ანუ თუ არ არსებობს არანაირი შეუალედი ამა თუ იმ სამოძღვრო გაუკუღმართების დოგმატურ ცთომილებად მიჩნევასა და ამავე გაუკუღმართების ერესად ანუ მწვალებლობად შერაცხვას შორის და თუ, მაგალითად, ეპისკოპოსი, რომელიც გაუკუღმართდა, მყისვე ერეტიკოსია, ერეტიკოსი ყოფილა ყველა ჩვენგანიც ხსენებულ ეპისკოპოსთან ერთბარძიმობის გამო. მეტიც, ერეტიკული ყოფილა თვით მართლმადიდებელი ეკლესია მთელი მისი ისტორიის მანძილზე (ნუ იყოფინ!), რადგან უკლებლივ ყველა საუკუნეში მართლმადიდებელი ეკლესიის წიაღში ყოფილა არა ერთი დოგმატურად გაუკუღმართებული ეპისკოპოსი, რომელსაც ვიდრე საბოლოო განკვეთამდე ხანგრძლივად შეუნარჩუნებია მღვდელმთავრის ხარისხი და ერთეკლესიობა-ერთბარძიმობა სხვა ეპისკოპოსთან.

მივმართოთ შთამბეჭდავ ფაქტს:

ცნობილია, რომ, მაგალითად, არიანული გაუკუღმართების ერთ-ერთი კორიფე იყო ევსები ნიკომიდიელი, თუმცა მისი ეპისკოპოპოსობის დროს ალექსანდრიაში მღვდელმთავრობდა წმ. ათანასე ალექსანდრიელი, რომელსაც წლების მანძილზე, რა თქმა უნდა, ბარძიმში სულიერი ზიარება ჰქონდა ევსებისთან, გამომდინარე იქიდან, რომ არიანელები მის დროს ჯერ კიდევ ცალკე ეკლესიად არ იყვნენ გამოყოფილნი. მეტიც, 337 წ.-ის 22 მაისს სწორედ ამ ევსები ნიკომიდიელმა, არიანული გაუკუღმართების მაშინდელმა წინამძღოლმა და არიოზზე დიდმა არიანელმა, მონათლა და აზიარა სარეცელზე მყოფი წმ. კონსტანტინე დიდი.

მართალია ეკლესია ზოგიერთი ერეტიკული სექტიდან მართლმადიდებელ ეკლესიაში მოსულს თავიდან არ ნათლავს, რადგან მიიჩნევა, რომ ხსენებულ სექტას ნათლობის წეს-განგება მართებულად აქვს დაცული, მაგრამ ეს არანაირად არ ნიშნავს, რომ პიროვნება, ვინც ამგვარ ერეტიკულ სექტაში მოინათლა, მონათლულად ჩაითვლებოდა, თვით ამ სექტის წევრად რომ გარდაცვლილიყო. ნებისმიერ სექტაში “მონათლული” ადამიანი (მიუხედავად იმისა, ხსენებულ სექტას სწორად აქვს თუ არა დაცული საკუთრივ ნათლისღების წეს-განგება), მართლმადიდებელი ეკლესიის ურყევი განჩინებით, აბსოლუტურად უნათლავია ვიდრე მართლმადიდებელ ეკლესიაში მოსვლამდე. დიახ, ისიც კი, ვინც, მართლმადიდებელ ეკლესიაში შემოსვლისას, საზოგადოდ არ საჭიროებს წყლის პროცედურის თავიდან აღსრულებას, მაინც სრულიად უნათლავად ითვლება იმ ჟამამდე, ვიდრე იგი მართლმადიდებელ ეკლესიაში არ შემოვა და წერილობით არ შეაჩვენებს იმ ერეტიკულ მოძღვრებასა და ეკლესიას, რომელშიც აქამდე იყო. სწორედ ამგვარი შეჩვენების შემდეგ გაიხსნება ადამიანი ერესის ბორკილისგან, მხოლოდ ამის შემდეგ ძალუძს მას მიიღოს ნათლისღების მადლი და მონათლულად იწოდოს. ასე რომ, თუ ევსები ნიკომიდიელი, კონსტანტინე დიდის ნათლისცემისას უკვე განკვეთილი და ანათემირებული ერეტიკოსი იყო, მაშ, კონსტანტინე უნათლავად გარდაცვლილა, რადგან იგი, ევსებისგან მონათლული, იმ დღესვე აღესრულა, ხოლო ერეტიკოსისგან მონათლული და ერეტიკულ ნათლობაშივე აღსრულებული, როგორც აღვნიშნეთ, არანაირად მონათლულად არ ითვლება, მაგრამ თუ ეს ასეა, როგორღა შეირაცხა ხსენებული იმპერატორი წმინდანად მართლმადიდებელი ეკლესიის მიერ და როგორღა იწოდა იგი “დიდად”?

ამრიგად, სრულიად უეჭველია, რომ ევსები ნიკომიდიელი, მიუხედავად უმძიმესი დოგმატური გაუკუღმართებისა, კონსტანტინე დიდის მონათვლისას მიიჩნეოდა მხოლოდ როგორც დოგმატურად ცთომილი მღვდელთმთავარი (რომელსაც დაუღალავად შეაგონებდნენ სხვა ეპისკოპოსები, მათ შორის წმ. ათანასე ალექსანდრიელი) და არა როგორც ეკლესიისგან ანათემირებული ერეტიკოსი.

კიდევ, როდესაც ნესტორი კონსტანტინოპოლის პატრიარქი გახდა და უკიდურესად უღვთო მოძღვრების ქადაგება დაიწყო, არათუ მყისვე განიკვეთა როგორც ერეტიკოსი, არამედ – მხოლოდ წლების შემდეგ, როდესაც იგი უკურნებლად გაკერპდა თავის ცთომილებაში, ხოლო მანამდე (ერეტიკოსად შერაცხვამდე და მოკვეთამდე), მიუხედავად იმისა, რომ ნესტორისეული გაუკუღმართება ადრეც ზედმიწევნით იმგვარივე შინაარსობრივი დატვირთვისა იყო, როგორისაც მოგვიანებით (ერეტიკოსად შერაცხვის შემდეგ), მისი ყველაზე დიდი მოწინააღმდეგე წმ. კირილე ალექსანდრიელი “უსაღვთოესისა” და “უწმინდესის” ეპითეტებით მიმართავდა მას, იმედი ჰქონდა რა, რომ შეძლებდა მის განკურნებას.

ასეთსავე ვითარებას ვხედავთ უკლებლივ ყველა სხვა ანალოგიურ შემთხვევაში, რომელთა რიცხვიც მეტად დიდია.

ამრიგად, სრულიად უეჭველია, რომ სხვებზე განვრცობადი და სხვებისგან გაზიარებული მხოლოდ იმ შემთხვევაში ხდება ამა თუ იმ მღვდელთმთავარის დოგმატური გაუკუღმართება, როდესაც კვლავ ნარჩუნდება მასთან ბარძიმში ერთობა მისი ერეტიკოსად შერაცხვის შემდეგაც. ამასთან, ამა თუ იმ იერარქის დოგმატური გაუკუღმართების მონაწილენი იმ შემთხვევაშიც ხდებიან სხვა ეპისკოპოსები, როდესაც არ მიმართავენ ისინი გაუკუღმართებულის შეგონება-დამოძღვრას, რომ გამოასწორონ იგი.

ცთომილი ეპისკოპოსისა და მისდამი სხვა ეპისკოპოსების დამოკიდებულების შესახებ ზემორე მსჯელობა შეიძლება განზოგადდეს ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიების ურთიერთდამოკიდებულებაზე.

სამწუხაროდ, არაიშვიათია ავტოკეფალობის აბსოლუტურად მცდარი, არაეკლესიური გაგება, მიიჩნევა რა, რომ ხსენებული ავტოკეფალობა ესაა თითქოსდა ამა თუ იმ ეკლესიის სულიერი თავისთავადობა, დამოუკიდებლობა. სინამდვილეში, ეკლესიის ავტოკეფალობა გულისხმობს არა სულიერ თავისთავადობას, არა მართლაც დამოკიდებლობას სხვა მართლმადიდებელი ეკლესიებისგან (ნუ იყოფინ!), არამედ – მხოლოდდამხოლოდ იმას, რომ ხსენებული ეკლესია, ურყევად ეფუძნება რა სჯულისკანონს, თვითგანმგებლობით აწესრიგებს ამა თუ იმ რეგიონში მორწმუნეთა საეკლესიო ცხოვრებას. მკაფიოდ უნდა გვახსოვდეს, რომ მრავლობითობის გამომხატველი ფორმა “ეკლესიები” მხოლოდ პირობითი ტერმინია, რაც ცხადყოფს საეკლესიო ცხოვრების რეგიონულ-ტერიტორიულ განაწილებას, სინადმვილეში კი, არსობრივად ანუ ბუნებითად არსებობს მხოლოდ ერთი წმინდა მართლმადიდებელი ეკლესია როგორც ერთმთლიანი სხეული, რომლის თითოეული კიდური სწორედ კიდურია (ნაწილია) ხსენებული მთლიანი სხეულისა და არა თავად დამოუკიდებელი სხეული.

ვისაც ეკლესიის ავტოკეფალობა ესმის როგორც ეკლესიის დამოუკიდებლობა პირდაპირი მნიშვნელობით, უმძიმეს სულიერ დაცემულობაშია, რადგან არ არსებობს დამოუკიდებელი მართლმადიდებელი ეკლესიები პირდაპირი გაგებით. ეს რომ ასე იყოს, მაცხოვნებელი ეკლესია ამქვეყნად აღარ იარსებებდა. ბუნებითად ჰგიეს და მყოფობს “ერთი წმინდა კათოლიკე (საყოველთაო) და სამოციქულო ეკლესია” (მრწამსი), ანუ: მართლმადიდებელი ეკლესია მხოლოდ ერთი სხეულია, რადგან ერთი თავი ჰყავს, თავად მაცხოვარი, ერთი სხეულის ცალკეული ნაწილები კი თვითმდგომნი ანუ “ავტოკეფალურნი” არიან თავიანთი კონკრეტული ფუნქციის აღსრულებაში და არანაირი არსობრივი დამოუკიდებლობა ურთიერთისგან მათ არ აქვთ (ნუ იყოფინ!).

მრავლობითი ფორმა “მართლმადიდებელი ეკლესიები” მხოლოდ იმას ნიშნავს, რომ ერთი განუყოფელი ეკლესია მოსაგრეობს (ანთუ მსხემობს, მწირობს) იგივეობრივად და იგივგვარად მრავალ ადგილას, მრავალ ენაზე, მრავალი სხვადასხვა ერის წინაშე. იოტისოდენა არსობრივი სხვაობაც დაუშვებელია შინაარსში, სწავლებაში, აღმსარებლობით წესში, მღვდელმოქმედებაში.

ეს ნიშნავს: ყველა მართლმადიდებელი ეკლესია ყოვლითურთ იგივეობრივია, ერთია, მხოლოა, ანუ ერთი მართლმადიდებელი ეკლესია სუფევს “ცათა შინა და ქუეყანასა ზედა”, ხოლო მრავლობითობა და ავტოკეფალობა ეკლესიებს განეკუთვნება საკუთრივ და მარტოოდენ ტერიტორიულ, რეგიონულ, ენობრივ, განაწილებაში. ამა თუ იმ რეგიონულ ეკლესიას ავტოკეფალობა ანუ თვითმდგომობა, თავადობა, თვითთავობა ეძლევა საეკლესიო საკრებო განჩინებით, როდესაც მართლმადიდებელ იერარქთა ყოვლადშეუმცდარი სინოდი განჭვრეტს, რომ ხსენებული რეგიონული ეკლესიის ადგილობრივი სამღვდელოება უცთომლად და სისავსით იცავს მაცხოვნებელ ჭეშმარიტებას, შვიდ წმინდა საიდუმლოს განმაღმრთობელ და კანონიკურ მღვდელმოქმედებას, რომლის ძალითაც ხსენებულ რეგიონულ ეკლესიაში (ისევე როგორც მთელ მართლმადიდებელ ეკლესიაში) თავადი ღმერთი, თვით განკაცებული უფალი მღვდელმოქმედებს ადგილობრივ სამღვდელოთა როგორც საღვთო და უბიწო ჭურჭელთა ხილვადი მსახურებით.

შესაბამისად, თუ ავტოკეფალური ეკლესია თავის თვითმდგომობას ისე გაიგებს, რომ იგი დამოუკიდებელია სხვა მართლმადიდებელი ეკლესიებისგან პირდაპირი მნიშვნელობით ანუ იმ აზრით, რომ თითქოსდა უფლებამოსილი იყოს, თვით განსაზღვროს თავისი მსახურების სახე, და იმგვარი ელემენტები შემოიტანოს საეკლესიო კანონიკაში, რაც უცხოა მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის, ასეთი ავტოკეფალური ეკლესია, წარწყმედის გზაზე მდგარი, უკვე პირდაპირი გაგებით მართლაც დამოუკიდებელი ანუ გამიჯნული და მოწყვეტილი აღმოჩნდება ერთიანი მართლმადიდებელი ეკლესიის სხეულისგან და, შესაბამის შეგონებათა შემდეგ, თუ ეს შეგონებანი უნაყოფოდ ჩაივლის, კანონზომიერად მოიკვეთება, “გამოიხეთქება” სხვა მართლმადიდებელი ეკლესიებისგან, რადგან იგი უკვე არის არა მართლმადიდებელი, არა ორთოდოქსული, არამედ ბოროტმადიდებელი, კაკოდოქსური ანუ მწვალებლური ცრუეკლესია. მართლმადიდებლური ხედვით, სწორედ ასეთი გახდა სომხური ეკლესია, რომელიც, იყო რა თავის დროზე მართლმადიდებელი, შემდეგში თვისობრივი დამოუკიდებლობისკენ მიიდრიკა და მოკვეთილ იქნა მართლმადიდებლობისგან როგორც უცხო სხეული.

ამრიგად, რადგან ბუნებითად ჰგიეს მხოლოდ ერთეკლესიობა როგორც ერთსხეულობა, რაჟამს ცთომილებაში აღმოჩნდება ერთი რომელიმე რეგიონული მართლმადიდებელი ეკლესია, მისი ცთომილება დიდ ტკივილს აყენებს მთელ საეკლესიო სხეულს და უკლებლივ ყველა მის ნაწილს, რის გამოც სენის აღმოფხვრის აუცილებლობა დგას არა მხოლოდ სნეული ნაწილის, არამედ მთელი ეკლესიის წინაშე.

სხვადასხვა ეპოქაში სხვადასხვა რამ მოვლენა ქმნიდა აუცილებლობას, განხილულიყო მართლმადიდებელ ეკლესიათა ურთიერთდამოკიდებულების საკითხი. სადღეისოდ ამგვარი ჩანს ეკუმენიზმი.

საქართველო, როგორც ცნობილია, გამოვიდა ეკუმენური მოძრაობიდან, მაგრამ იქ რჩებიან სხვა მართლმადიდებელი ეკლესიები. როგორი უნდა იყოს მათდამი საქართველოს ეკლესიის დამოკიდებულება?

თუ ეკლესიის ყოფნა ეკუმენურ მოძრაობაში დოგმატურ გაუკუღმართებას ნიშნავს, მაშინ საქართველოს ეკლესიის ამჟამინდელი სამოღვაწეო გეზი უნდა იყოს ეკუმენიზმში ჩართული სხვა მართლმადიდებელი ეკლესიების შეგონება-დამოძღვრა, რომ მათაც განიშორონ ზემორე ცთომილება, ხოლო თუ ეკუმენიზმში ყოფნა ეკლესიისა არ ნიშნავს დოგმატურ გაუკუღმართებას, მაშინ გაუგებარია, რატომ გამოვიდა მისგან საქართველოს ეკლესია.

მართლაც, არსებობს აზრი იმის შესახებ, რომ მართლმადიდებელი ეკლესიები ეკუმენიზმში ჩართულნი არიან არა მღვდელმოქმედებითად, არამედ მხოლოდ დიალოგის რეჟიმში, ხოლო მიზანდასახულობა ამგვარი ჩართლობისა, - ამბობენ, - არის არა დამთმობლობა, არამედ, პირიქით, გამსწავლელობითი, ფაქტობრივად მისიონერული, რომ ეკუმენიზმში მყოფი მართლმადიდებელი ეკლესიების ძალისხმევით მოხდეს იქ გაერთიანებულ რელიგიათა და კულტმსახურებათა წარმომადგენლების მართლმადიდებლობისკენ მოზიდვა და ჭეშმარიტების წიაღში მათი შემოყვანა.

ცხადია, დიალოგი ანუ საუბარი ცთომილებაში მყოფთან, იმ მიზნით, რომ განემარტოს მას სიმძიმე მისეული გაუკუღმართებისა და შემოიქცეს ჭეშმარიტებისკენ, საეკლესიო მოღვაწეობის საღვთო მოქმედებაა და ამ მომაქცევლობითი მოქმედების გარეშე ეკლესია არც არსებობს, მაგრამ თუ სწორედ ეს მიზანდასახულობა ამოძრავებთ ეკუმენიზმში ჩართულ მართლმადიდებელ ეკლესიებს, მაშინ, - კვლავ მკაფიოდ ვიტყვით, - ჩვენთვის სრულიად გაუგებარი რჩება, თუ რატომ გამოვიდა მისგან საქართველოს ეკლესია. მეტიც, ზემორე შეხედულების კვალობაზე, მივდივართ დასკვნამდე, რომ ეკუმენიზმიდან გამოსვლით საქართველოს ეკლესია მართლმადიდებელი ეკლესიის საღვთო დანიშნულებას (ცთომილთა მომაქცევლობას) განდგომია.

მაშ, თუ საქართველოს ეკლესია ოფიციალურად ეკუმენიზმიდან გამოვიდა, და გამოვიდა, ცხადია, სწორედ იმიტომ, რომ ეკუენიზმში ყოფნა სწორედ დოგმატურ გაუკუღმართებას ნიშნავდა, განა სხვა მართლმადიდებელი ეკლესიების კვლავაც მონაწილეობა ეკუმენიზმში თვით საქართველოს ეკლესიასაც, ხსენებულ მართლმადიდებელ ეკლესიებთან ერთბარძიმობის გამო, ისევ და ისევ ზემოაღნიშნული გაუკუღმართების შემწყნარებლად არ წარმოაჩენს?

დიახ, უეჭველად!

მაშ, რა შემთხვევაში შეიძლება გათავისუფლდეს საქართველოს ეკლესია ეკუმენიზმში მყოფი სხვა ეკლესიების ცთომილებისგან?

მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იგი არ დაკმაყოფილდება ეკუმენიზმიდან მხოლოდ გამოსვლით, არ მიეცემა ფუჭ თვითდამშვიდებას (რომ თითქოს იგი უკვე საბოლოოდ განეშორა ცთომილებას) და თუ მიმართავს თავის მოღვაწეობას სხვა (ეკუმენიზმში მყოფი) ეკლესიების შეგონება-დამოძღვრისკენ.

რატომ არ ვამბობთ უფრო მკვეთრად, რომ საქართველოს ეკლესიისთვის ზემორე ცთომილებისგან თავის დაღწევის გზა უნდა იყოს ეკუმენიზმში მყოფ მართლმადიდებელ ეკლესიებთან ბარძიმში თანაზიარების დაუყოვნებლივ შეწყეტა?

ამას არ ვამბობთ იმიტომ, რომ ამგვარი ქმედება დიამეტრულად ეწინააღმდეგება დოგმატს ეკლესიის პედაგოგიური დანიშნულების შესახებ.

ეს ნიშნავს, რომ მართლმადიდებელ ეკლესიათა ერთსხეულობის ურყევი აღიარებით და იმ უღვთოების სრული უარყოფით, რომ თითქოს ერთი მართლმადიდებელი ეკლესიის სულიერი მდგომარეობა გავლენას ვერ ახდენს მეორე მართლმადიდებელი ეკლესიის სულიერ მდგომარეობაზე, - დიახ, ამ ყოველივეს მკაფიო აღმოთქმით და, შესაბამისად, ერთი უკიდურესობის დაძლევით, არ უნდა მოხდეს ისე, რომ მეორე უკიდურესობას დავექვემდებაროთ და ცთომილებაში მყოფის მყისიერი განკვეთა-ანათემირების აუცილებლობა ვამტკიცოთ.

კვლავ აღვნიშნავთ, რომ ანათემირებამდე გასავლელი გზა საკმაოდ ხანგრძლივია და ეს ხანგრძლივობა მნიშვნელოვანწილად განისაზღვრება გაუკუღმართებაში მყოფთა რაოდენობით. საზოგადოდ, რაც უფრო დიდი სიმრავლეა მიდრეკილი ცთომილებისკან, მით ხანგრძლივია მათდამი მიმართული დამოძღვრა-შეგონებითი მოღვაწეობა ეკლესიისა. მართლაც, თუ თვით ერთი ცთომილის გამოსწორებას (ან, პირუკუ, მისი გამოსწორებისადმი იმედის სრულად გადაწურვას და ანათემირებას) არაიშვიათად წლები სჭირდება, რაღა ვთქვათ ათასობით და მილიონობით ცთომილზე?

როდესაც ზემოხსენებულმა კირილე ალექსანდრიელმა ნესტორიანიზმის ერესის ძირები გამოიკვლია, მიადგა იმ დროისთვის (V ს-ის I ნახევრისათვის) უაღრესად დაფასებულ და მართლმადიდებლობის ბურჯებად აღიარებულ სახელებს, დიოდორე ტარსელსა და თეოდორე მოფსუესტიელს,¹ მაგრამ წმ. კირილემ, მიუხედავად იმისა, რომ მას, როგორც მღვდელთმთავარს, უფლება ჰქონდა ანათემის გამოცხადებისა, მარტოოდენ ამხილა ზემორე პირები (უკვე გარდაცვლილნი), როდესაც 438 წ-ს დაწერა თავისი ცნობილი შრომა “დიოდორეს და თეოდორეს წინააღმდეგ”, გაითვალისწინა რა მდგომარეობა მათი მრავალრიცხოვანი თაყვანისმცემლებისა, რომლებიც გულწრფელად მიიჩნევდნენ დიოდორეს და თეოდორეს მართლმადიდებლობის მნათობებად და, შესაბამისად, არანაირად არ მიიღებდნენ (მეტიც, მთელი ძალით წინ აღუდგებოდნენ) მათ ანათემირებას. ეს ნიშნავს, რომ მყისიერი ანათემირების შემთხვევაში მოხდებოდა განკვეთა და ეკლესიის მაცხოვნებელი წიაღიდან გამიჯვნა არა მხოლოდ დიოდორესი და თეოდორესი, არამედ მრავალი სხვა გულწრფელი ქრისტიანისა. მეტიც, თვით ნესტორიანიზმის წინააღმდეგ მიმართულმა 431 წ-ის მესამე მსოფლიო კრებამაც იკონომია გამოიჩინა მორწმუნეთა ზემოხსენებული სიმრავლის მიმართ და არ შერაცხა დიოდორე და თეოდორე ერეტიკოსებად ანუ არ განსაზღვრა მათი განკვეთა, თუმა აშკარა ნესტორიანული ცთომილების გამო ისინი უთუოდ იმსახურებდნენ ამგვარ მსჯავრს. გავიდა მნიშვნელოვანი დრო და მხოლოდ 499 წ-ს (დიოდორეს გარდაცვალებიდან დაახლ. 109 წ-ის შემდეგ), როდესაც უკვე ვითარება ყველასთვის განმარტებული იყო, კონსტანტინოპოლის ადგილობრივ კრებაზე დამტკიცდა დიოდორესა და თეოდორეს ანათემირება.

ასევე, ორიგენისტების საბოლოო ანათემირება და განდევნა მართლმადიდებელი ეკლესიიდან მოხდა 553 წ-ის მეხუთე მსოფლიო კრებაზე, ორიგენეს გარდაცვალებიდან (253-254 წწ.) სამი საუკუნის შემდეგ.

არიანელებიც, როგორც ცნობილია, ათეული წლების განმავლობაში ინარჩუნებდნენ ერთეკლესიობას მართლმადიდებლებთან, ისევე როგორც ნესტორიანელები, ან თუნდაც მონოფიზიტები, მონოთელიტები, ხატმებრძოლები და სხვანი.

დასახელებული ერესებიდან მოცემულ შემთხვევაში შეიძლებოდა ცალკე გამოგვეყო ხატმებრძოლობის მწვალებლობა, რადგან ესაა ერთ-ერთი იმ მოვლენათაგანი, რომელთან დაკავშირებითაც საქართველოს ეკლესიის ღირსება მკაფიოდ წარმოჩნდა. მართლაც, მთელი საბერძნეთის ხატმებრძოლობისკენ მიდრეკის ჟამს, როგორც ამას დოკუმენტურად ადასტურებს “ცხოვრება იოანე გუთელისა” და “დიდი სვინაქსარი”, ქართლის ეკლესია ყოვლითურთ გაემიჯნა აღნიშნულს ერესს, რის გამოც ხსენებული იოანე გუთელი (VIII ს.) მცხეთაში იკურთხა ეპისკოპოსად (შდრ. “ცხორებაჲ წმიდისა გიორგი მთაწმიდელისაჲ”: “იყო ჟამი, რომელ ყოველსა საბერძნეთსა შინა მართლმადიდებლობაჲ არა იპოებოდა და იოავანე გუთელ ეპისკოპოსი მცხეთას იკურთხა ეპისკოპოსად, ვითარცა სწერია “დიდსა სჳნაქსარსა”). როგორც სრულიად ნათელია, საქართველოს ეკლესია, რომელიც, ერთი მხრივ, ცხადია, არანაირად არ განდგომია ერთეკლესიობას კონსტანტინოპოლთან და საბერძნეთის სხვა ეკლესიებთან, ამავე დროს, მეორე მხრივ, სრულიად შეუხებელი დარჩა ხატმებრძოლობის ანუ იკონოკლაზმის სიბილწისგან, რაც ვერ მოხდებოდა, მყისვე რომ არ შეეცნო აღმოცენებული ცთომილების არსი და მისგან უბიწოდ არ დაეცვა თავი. ამასთან, ეჭვი არაა, რომ საქართველოს ეკლესიის იერარქები მრავალგზის ამხილებდნენ კიდეც ხსენებულ ცთომილებას (რომ არ ემხილებინათ, ეს ცთომილება ჩვენს წიაღშიც გარდაუვალად შემოაღწევდა) და ამ მხილებით უთუოდ არაერთგზის შეაგონებდნენ კიდეც გაუკუღმართებულ მღვდელთმთავრებსა და ეკლესიებს წარმოქმნილი ერესის სიმძიმეს.

რაღა ვთქვათ კათოლიციზმის დოგმატურ ცთომილებებზე, რომელთა რეციდივები რომის ეკლესიაში შესამჩნევია თვით II-III სს-იდან, უფრო მკვეთრად კი IV-V სს-იდან, თუმცა მართლმადიდებელთა საბოლოო გამიჯვნა პაპისტებთან ხდება XI ს-ში. მეტიც, XI ს-ის შემდეგაც კი, XVIII ს-ის ჩათვლით (ე.ი. ცხრა საუკუნის განმავლობაში), მართლმადიდებლებისგან ეკლესიურად საბოლოოდ გამოყოფილ კათოლიკებთან დაკავშირებით, როგორც ამ დროის ცნობილი წმინდანი ნიკოდიმე მთაწმინდელი მიუთითებს თავის “პედალიონში”, საბერძნეთის მართლმადიდებელი ეკლესია იჩენდა ვითარებისგან გამომდინარე იკონომიას, როდესაც კათოლიკეთა მართლმადიდებელ ეკლესიაში მიღების საკითხი დგებოდა.

ამრიგად, სრულიად ნათელია (მეტიც, დოგმატია), რომ ერთი ან რამდენიმე მართლმადიდებელი ეპისკოპოსის, ერთი ან რამდენიმე რეგიონული ეკლესიის დოგმატური გაუკუღმართების შემთხვევაში, იმ მიზნით, რომ ხსენებული გაუკუღმართება არ განივრცოს სხვა ეპისკოპოსებზე ან სხვა რეგიონალ ეკლესიებზე, რაც სრულიად გარდაუვალია მართლმადიდებელი ეკლესიის ერთსხეულობის გამო, სავალდებულოა შემჩნეული დოგმატური ცთომილების მყისიერი მხილება წმინდა სინოდის მიერ, ხოლო აღნიშნულ ცთომილებაში მყოფ ეპისკოპოსთა თუ რეგიონულ ეკლესიათა მიმართ აუცილებელი, დაუღალავი და ხანგრძლივი შეგონება-დამოძღვრითი მოღვაწეობის აღსრულება აღმოცენებული ცთომილების დასაძლევად და აღმოსაფხვრელად ვიდრე საბოლოო მოკვეთამდე და ანათემირებამდე.

----------------------------------------------------------------

1 - მაგალითად, იმპერატორი წმ. თეოდოსი დიდი ხსენებულ დიოდორე ტარსელს "მართლმადიდებლობის კორიფეს" უწოდებს.

ედიშერ ჭელიძე

ჟურნალი "გული გონიერი", №3