ედიშერ ჭელიძე - VI მს. საეკლესიო კრების სინოდალური განჩინება და მეცნიერთა შეფასებანი პეტრე იბერის შესახებ

დავიმოწმებთ მეექვსე მსოფლიო კრების სინოდალურ განჩინებას:

"ამრიგად, სამარადჟამო ანათემასა და შეჩვენებაში იყოს წმინდა და თანაარსი და თაყვანსაცემი სამების, - მამის, და ძის, და სულიწმინდის, - მიერ: პირველად სიმონ მოგვი, ... მის შემდეგ, აგრეთვე, კლეობიოსი, მენანდრე, ... ევტიქი, დიოსკორე - ევტიქის დამცველი და თანამოსაჯული, ბარსუმა, ზოორა, ტიმოთე, "კატად" წოდებული, პეტრე მონგოსი და აკაკი, რომლებმაც ზენონის "კენოტიკონი"¹ იხელოვნეს, ... პეტრე მკაწვრელი, რომელმაც სამწმიდაობის ლოცვისადმი ჯვრის დართვა გაბედა, სხვა პეტრე, იბერიელი და გონება-ველური წყლული (Πέτρος ἕτερος τὸ Ἰβηρικὸν καὶ φρενοβάρβαρον² μίασμα³)".

ამგვარად, სრულიად ნათელია, რომ მეექვსე მსოფლიო კრება, უცხადებს რა სამარადჟამო ანათემას პეტრე იბერს, სახელდებს მას "იბერიელ და გონება-ველურ წყლულად" (ბერძნ. Πέτρος ἕτερος τὸ Ἰβηρικὸν καὶ φρενοβάρβαρον μίασμα, ლათ. Petrus alter, Ibericum, et barbarae mentis contagium, ინგლ. another Peter, the defilement of Iberia of barbarian mind, რუს. другой Петр, иверийская безсмысленная зараза). კვლავ ხაზს გავუსვამთ (იხ. შესაბამისი სქოლიო), რომ ტერმინ "გონება-ველურის" ბერძნ. ეკვივალენტი φρενοβάρβαρον  (კალკირებულად "გონება-ბარბაროსული") წმ. სოფრონის მიერ შეიქმნა კონკრეტულად პეტრე იბერისადმი მიკუთვნებულობის მიზანდასახულობით, ვინაიდან აღნიშნული ტერმინის სხვა დამოწმება არ არსებობს, ანუ ესაა საკუთრივ პეტრე იბერის მწვალებლურობის გამომსახველი სახელდებითი ნეოლოგიზმი, ისევე როგორც, მაგალითად, პეტრე III ალექსანდრიელისათვის "მონგოსი", პეტრე ანტიოქიელისთვის "ფულონი", ტიმოთე II ალექსანდრიელისთვის "ელური" და მისთ.

[მძვინვარე ანტიქალკედონელის თეოდოსი იერუსალიმელის მიერ ეპისკოპოსად ხელთდასხმული⁴ პეტრე იბერის გამოკვეთილ ლიდერობას მონოფიზიტთა დაჯგუფებისადმი და ანტიქალკედონელი ფანატიკოსების მისდამი მოწაფეობას მკვეთრად უსვამს ხაზს უკლებლივ ყველა პირველადი წყარო და, მათ საფუძველზე, ყველა მკვლევარი. ამ მხრივ ერთ-ერთი უადრესია J.-B. Chabot, რომელმაც 1895 წ-ს გამოაქვეყნა საყურადღებო გამოკვლევა: "პეტრე იბერი, მაიუმის [ღაზის] მონოფიზიტი ეპისკოპოსი V ს-ის დასასრულს, ახალი პუბლიკაციის ფონზე"⁵ (B. Chabot, Pierre l'Ibérien, évêque monopliysite de Mayouma [Gaza], à la fin du V-e siècle, d'après une récente publication, Revue de l'Orient Latin 3, 1895, pp. 367-97). აღნიშნულ ნაშრომში პეტრეს ქადაგება ბეირუთის მონოფიზიტთა წინაშე ამგვარადაა დახასიათებული: "მან გამართა მათთან სამოძღვრო საუბრები და განამტკიცა ისინი მონოფიზიტურ სარწმუნოებაში" (შდრ. Il leur donna des confèrences doctrinales et les affermit dans la foi monophysite, p. 387);

დავიმოწმებთ, აგრეთვე, სხვა მკვლევართა მკაფიო შემფასებლობით გამონათქვამებს: "პეტრე იბერი - ერთ-ერთი მოთავე მონოფიზიტური პარტიისა ქალკედონის მომდევნო დეკადებში" (The Ashgate Research Companion To Byzantine Hagiography: Volume I: Periods and Places, edited by Stephanos Efthymiadis, Asgate Farnham and Burlington, 2011, p. 206);

იგი [სევეროზ ანტიოქიელი], მონათლული 488 წ-ს, გახდა მღვდელი ღაზასთან ახლომდებარე სახლში, პალესტინაში, პეტრე იბერის ფანატიკოს მონოფიზიტ მოწაფეთა გარემოცვაში" (Leo Donald Davis, The First Seven Ecumenical Councils (325-787): Their History and Theology, Wilmington, 1983, p. 212);

"პეტრეს როგორც ანტიქალკედონელის საქმე და გავლენა ჩანს შენარჩუნებული იყო ეგვიპტეში და მთელ სირიაში" (John Rufus, The Lives of Peter the Iberian... Cornelia B. Horn and Robert R. Phenix Jr., დასახ. შრომა, p. LVIII)⁶;

"პეტრე იბერი როგორც მაიუმის ეპისკოპოსი გახდა ლიდერი მონოფიზიტური მოძრაობისა" (Glen Warren Bowersock, Peter Robert Lamont Brown, Oleg Grabar, Late Antiquity: A Guide to the Postclassical World, Harvard University Press, 1999, p. 466);

"თეოდოსიმ [მონოფიზიტი ანტი-პატრიარქი, ე.ჭ.], წახალისებულმა და მხარდაჭერილმა იმჟამად იერუსალიმში მყოფი იმპერატრიცა ევდოკიასგან და, აგრეთვე, ბერისა და [ქალკედონის კრების წინააღმდეგ] ამბოხებულთა სულიერი ლიდერის, ღაზის პორტის მაიუმის ეპისკოპოსის პეტრე იბერის მხრიდან, მოკლა სევერიანე, სკვითოპოლისის ეპისკოპოსი, რამდენიმე მღვდელთან ერთად 452 წ-ს" (Alan David Crown, The Samaritans, Mohr Siebeck, 1989, p. 70-71);

"პეტრე, რომელიც იყო იბერიის (დღევანდელი საქართველოს) სამეფო ოჯახიდან, გახდა პალესტინის მონოფიზიტური დაჯგუფების ლიდერი" (lexander Ryrie, The Desert Movement: fresh perspectives on the spirituality of the desert, London, 2011, p. 171);

"პალესტინა საზოგადოდ მართლმადიდებლური იყო [V ს-ის II ნახევარში, ე.ჭ.], გარდა პეტრე იბერის მონოფიზიტური ციხესიმაგრისა" (Fiona K. Haarer, Anastasius I: Politics And Empire in the Late Roman World, Francis Cairns, 2006, p. 139);

"მონოფიზიტი ლიდერები იყვნენ იოანე ბეით-რუფინელი [=იოანე რუფუსი, ე.ჭ.]⁷ და განსაკუთრებით პეტრე იბერი, რომელმაც გარდაქმნა მაიუმი, ღაზის პორტი, ანტიქალკედონური წინააღმდეგობის ციხესიმაგრედ" (Guy G. Stroumsa, Barbarian Philosophy: The Religious Revolution of Early Christianity Wissenschaftliche Untersuchungen zum Neuen Testament, no. 112, Tubingen: Mohr Siebeck, 1999. p. 113);

"ერთსა და იმავე პერიოდში იყო სამი მნიშვნელოვანი მონოფიზიტი ლიდერი, რომელთაც ერქვა პეტრე: პეტრე ფულონი ანტიოქიელი, პეტრე მონგოსი - "ენაბრგვილი" ალექსანდრიელი, და პეტრე იბერიელი. ეს უაკანასკნელი (ხსენებული სამიდან არანაირად ყველაზე უმნიშვნელო) აქამდე ნაკლებად იყო ცნობილი, ვიდრე პირველი ორი. ევაგრესა და ზაქარია მიტილენელისგან ვიგებთ, რომ იგი სარგებლობდა დიდი რეპუტაციით თავის მეგობარ-მონოფიზიტთა შორის და მონაწილეობას იღებდა ტიმოთე ელურის ალექსანდრიის პატრიარქად კურთხევაში" (Stewart Dingwall  Fordyce Salmond, The Critical Review of Theological & Philosophical Literature, Volume 6, T. & T. Clark, 1896, p. 305);

ხაზგასასმელია, რომ პეტრე იბერი მოიხსენიება იმ "ცენტრიდანულ ძალთა" თავში, რომლებიც ყოველნაირად ცდილობდნენ ქალკედონიზმისგან გამიჯვნას და ამის გამო თვით ზომიერ მონოფიზიტებსაც კი სასტიკად უპირისპირდებოდნენ. Joseph Patrich, რომელიც ჯერ "ცენტრისკენულ" ანუ ზომიერ მონოფიზიტებზე აკეთებს ხაზგასმას და მიუთითებს, რომ "ცენტრისკენული ძალები" ესწრაფვოდნენ კომპრომისსა და თანაარსებობას"⁸, შემდეგ გამოკვეთილი მკაფიოობით დასძენს: "ცენტრიდანულ ძალებს... სურდათ იმ ბზარის გაღრმავება, რაც გამოიწვია ქალკედონის კრებამ. ასეთები იყვნენ პეტრე იბერი, ესაია ეგვიპტელი⁹, თეოდორე ასკალონელი¹⁰ და რომანოზის¹¹ ბერები".¹²

დავიმოწმებთ, აგრეთვე სხვა მკვლევართა ანალოგიურ ხაზგასმებს პეტრე იბერის უკიდურესი მონოფიზიტობის შესახებ: "მოწევნადი სირთულის პირველი ნიშნები გამოჩნდა პალესტინაში, სადაც დაიწყო პოზიტიური რევოლუცია ფანატიკოსი ბერების ლიდერობით. ... ინტელექტუალურად მათგან ყველაზე უფრო გამორჩეული იყო პეტრე იბერი" (Samuel Macauley Jackson,  Lefferts Augustine Loetscher the ne Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge Volume 14, Baker book House, 1977, p. 474);

კიდევ: "პეტრე იბერი, მეფისწული-მონაზონი, რომელიც ცოტა ხნის წინ გამხდარიყო მაიუმის ეპისკოპოსი, ღაზის ახლოს, და გარკვეული აზრით წარმოადგენდა საერთაშორისო მონოფიზიტობას" (Edward Rochie Hardy, Christian Egypt: Church and People, Christianity and Nationalism in the Patriarchate of Alexandria, Oxford University Press, 1952, p. 116);

კიდევ: "იოანე რუფუსი, ისევე როგორც მთელი წრე პეტრე იბერის გარშემო, იყო მკაცრი, რომ არ ვთქვათ ფანატიკოსი, მონოფიზიტების ნაწილი" (Christ in Christian Tradition: Volume 2 Part 3, დასახ. გამოც., p. 40-41, n. 196. შდრ. E. Schwartz, Johannes Rufus, ein monophysitischer Schriftsteller, SHAW.PH 16, Heidelberg, 1912, s. 12);

კიდევ: "პეტრე იბერი (დაახლ. 409-488 წწ.) აქტიურადაა ჩართული ქრისტოლოგიურ დაპირისპირებაში და ღიად უპირისპირდება ქალკედონის მხარდამჭერებს" (Saint Barsanuphius, Letters, Catholic University of america Press, 2006, p. 13);

კიდევ: "განდიდებულს თავისი ასკეტური სიმკაცრის, ანტი-ქალკედონული მიზანდასახულობისადმი თავისი ერთგულების და ექსორიობაში ყოფნისას საკუთარი სამწყსოსადმი მოუკლებელი თანადგომის გამო, იოანე [რუფუსი] გამუდმებით მიმართავს მას [პეტრე იბერს, ე.ჭ.] როგორც "ამბა პეტრეს", "ამბა პეტრეს, ეპისკოპოსს", ანდა მარტივად "ჩვენს მამას" (Andrea Sterk, Renouncing the World..., დასახ. გამოც. p. 208, და ა.შ. და ა.შ.]

[რაც შეეხება "პეტრე იბერის ცხოვრების" ქართულ ანუ მაკარისეულ რედაქციას, როგორც უდავოდაა დადგენილი, იგი წარმოადგენს შესაბამისი სირიული მონოფიზიტური "ცხოვრების" (ან ზაქარია რიტორისგან ან იოანე რუფუსისგან აღწერილს) მართლმადიდებლურად გადაკეთებულ ტექსტს ანდა,  უკეთეს შემთხვევაში, იმგვარ ტექსტს, რომელშიც სირიული "ცხოვრებისთვის" ნიშანდობლივი კონფესიური ტერმინები ("მართლმადიდებელი", "მართლმორწმუნე") XIII ს-ის ქართველი დიოფიზიტი მთარგმნელის (მაკარის) მიერ აღქმულია არა დედნისეული მონოფიზიტური გაგებით, არამედ - დიოფიზიტური მრწამსისდა კვალობაზე, თუმცა აბსოლუტურად ნათელია, რომ მითითებული ტერმინები საკუთრივ სირიულ ტექსტში გამოყენებულია ოდენ მონოფიზიტური ანუ ანტი-ქალკედონური აღმსარებლობისადმი პეტრეს უკიდურესად ურყევი ერთგულების დასადასტურებლად. მართლაც, პეტრე იბერისადმი მიძღვნილ (და ჩვენამდე მოღწეულ) "ცხოვრებათა" შესახებ D. M. Lang მკაფიოდ მიუთითებს: "პეტრეს ცხოვრებამ" ჩვენამდე მოაღწია ორი ვერსიის სახით [აქ არ შედის იოანე რუფუსის "პლეროფორიები", ე.ჭ.]. პირველი მათგანი ესაა ბიოგრაფია, დაწერილი თავდაპირველად ბერძნულ ენაზე პეტრეს მოწაფის იოანე რუფუსის მიერ წმინდანის [მონოფიზიტი რუფუსისთვის პეტრე წმინდანია, ე.ჭ.] სიკვდილის შემდეგ. ამისგან ჩვენ დღეს გვაქვს მხოლოდ სირიული თარგმანი, დაცული VIII ს-ით დათარიღებულ ხელნაწერში. მეორე ბიოგრაფია, რაც შემონახულია ქართულ ვერსიაში და რაც ამჟამინდელი სახით XIII ს-ზე ადრინდელი არ არის, აშკარად მომდინარეობს, - მესამე-გზისობითად, - მიტილენის ეპისკოპოსის ზაქარიას მიერ დაწერილი და არშემონახული ბერძნული "პეტრეს ცხოვრებიდან" ["მესამე-გზისობითად" იმიტომ, რომ მაკარისეული რედაქცია თარგმანია არა უშუალოდ ბერძნულიდან, არამედ - ბერძნულისგან თარგმნილი სირიულისა, ე.ჭ.]. ეს ქართული ტექსტი ძალიან დამახინჯდა მისი ღვთისმოსავი რედაქტორებისგან, რომლებსაც სურდათ წარმოედგინათ ერეტიკოსი პეტრე როგორც უმწიკვლო მართლმადიდებელი წმინდანი. ... უნდა აღინიშნოს, რომ ისეთი ტერმინები, როგორებიცაა: "მართლმადიდებელი" და "ღვთისმოსავი", პეტრეს ბიოგრაფიაში [იგულისხმება იოანე რუფუსის მიერ დაწერილი ბიოგრაფია, ე.ჭ.] გამოყენებულია მონოფიზიტური და ანტიქალკედონური აზრით, მაშინ როცა ქალკედონური ორთოდოქსიის დამცველნი წოდებულნი არიან როგორც "მოღალატენი" და "განდგომილნი" (David Marshall Lang, Lives and legends of the Georgian saints, Mowbrays, 1976, p. 58).

ასევე, C. Horn-ისა და R. Phenix-ის მითითებით, "მაკარის ხელში პეტრე ხდება ქალკედონელი წმინდანი და მთელი ამბავი მოთხრობილია პროქალკედონური ინტერპრეტაციით" (John Rufus, The Lives of Peter the Iberian... დასახ. გამოც., p. LXI).

კიდევ, შენიშნულია, რომ "პეტრე იბერის ცხოვრების ქართული ვერსია აღმოფხვრის ყოველგვარ მინიშნებას მის [პეტრეს] ანტი-ქალკედონურ ქრისტოლოგიაზე" (Late Antiquity: A Guide to the Postclassical World, Harvard University Press, 1999, p. 466).

მივუთითებთ იმასაც, რომ Lang-ისგან განსხვავებით P. Devos-მა, Lang-ის ზემორე შრომის რეცენზიაში, მაკარისეული "პეტრეს ცხოვრების" წყაროდ მიიჩნია R. Raabe-სგან (აგრეთვე C. B. Horn და R. R. Phenix-ისგან) გამოცემული Vita Petri, რომელსაც არაერთგზის ვიმოწმებთ ზემოთ და რომელიც, ჩვეულებრივ, იოანე რუფუსის დაწერილად ითვლება (იხ. P. Devos, On D. M. Lang, 'Peter the Iberian and His Biographers,' excerpt from The Jurnal of Ecclesiastical History, t. II, 1951, pp. 158-168, Analecta Bollandiana 70, 1952, pp. 385-88). ამავე აზრის იყო უფრო ადრე ქართველი მკითხველისთვის კარგად ცნობილი ე. ჰონიგმანი (იხ. Ernest Honigmann, Pierre l'Iberian et les écrits du Pseudo-Denys l'Aréopagite, Memoires de Académie Royale de Belgique, Classe des Lettres et des Sciences morales et politiques, l. 47, fasc. 3. Brussels, 1952, p. 55; შდრ. C. Horn-ის მითითება: "ყველა ამ განსხვავების მიუხედავად, ჰონიგმანი ამტკიცებდა, რომ ქართული "ცხოვრება" სინამდვილეში სხვა არაფერი იყო, თუ არა რუფუსის "პეტრე იბერის ცხოვრების" რედაქცია. მან [ჰონიგმანმა, ე.ჭ.] ტექსტის ყველა გადამუშავება მიაკუთვნა ვიღაც დეკანოზ პავლეს კალამს" - B. Horn, Asceticism and Christological Controversy in Fifth-Century Palestine. The Career of Peter the Iberian, Oxford Early Christian Studies, Oxford, 2006, p. 47-48). აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით R. Phenix და C. B. Horn შენიშნავენ: "პეტრე იბერის ქართული ცხოვრება, რაც თარგმნილია სირიულიდან, ერთ დროს მიიჩნეოდა ზაქარიასგან მომდინარედ, მიუხედავად [მასში შეტანილი] ცვლილებებისა, მაგრამ ახლახანს ეჭვის ქვეშ დადგა ესეც" (The Chronicle of Pseudo Zachariah Rhetor: Church and War in Late Antiquity, დასახ. გამოც., p. 13-14). თვით C. B. Horn ემხრობა Honigmann-ისა და Devos-ის მოსაზრებას, თუმცა მისი ეს მხარდაჭერა არ არის გამყარებული არანაირი არგუმენტით (იხ. Cornelia B. Horn, Asceticism... დასახ. შრომა, p. 48). აქვე აღვნიშნავთ, რომ, ხსენებული მკვლევრის მოსაზრებით, მაკარისეული ტექსტი, დედნის არსებითი გადამუშავების გამო (მთარგმნელისა და რედაქტორისგან¹³), პეტრე იბერის ცხოვრების შესწავლისთვის მოკლებულია დამოუკიდებელ ღირებულებას (has no independent value, p. 48). ჩვენი მხრივ დავძენთ, რომ ვინაიდან მაკარი მესხი თავისი თარგმანის წყაროდ პირდაპირ ასახელებს ზაქარიას, გაცილებით მიზანშეწონილი ჩანს ვიფიქროთ, რომ მას დედნად ზაქარია რიტორისეული "პეტრეს ცხოვრების" სირიული თარგმანი ჰქონდა (შდრ. მაკარის ანდერძი: "ესე ცხორებაჲ წმიდისა და ნეტარისა მამისა ჩუენისა პეტრე ქართველისაჲ ამას კურთხეულსა და სანატრელსა ზაქარიას, მოწაფესა მის წმიდისა პეტრესსა, ასურებრითა ენითა აღეწერა, ვინაჲთგან ფრიად მეცნიერ ყოფილა მათსა ენასა და კუალად რამეთუ პალესტინეს ასურნი მრავალ არიან და დიდად და უფროჲსად ქალაქსა მიუმისასა, სადა-იგი წმიდაჲ პეტრე მღდელთ-მოძღურობდა. ხოლო მე გლახაკმან მაკარი ხუცესმან მესხმან გარდამოვთარგმნე ქართულად ასურთა ენისაგან, რამეთუ მეცა მეცნიერ ვიყავ მათსა ენასა, თქუენითა მადლითა, და ლოცვა ყავთ ჩემ ცოდვილისათჳს, წმიდანო ღმრთისანო, რომელთაცა აღმოიკითხოთ და ისმინოთ, ამენ"¹⁴). საგულისხმოა კ. კეკელიძის მითითება: "ზაქარია რიტორს, ისაიასა და სევეროზ ანტიოქიელის ცხოვრებისა და ცნობილი "საეკლესიო ისტორიის" ავტორს, დაუწერია ბერძნულად პეტრე მაიუმელის ცხოვრებაც; ეს ბერძნული "ცხოვრება" არ შენახულა, დარჩენილა მხოლოდ ფრაგმენტები ასურული თარგმანისა, იმ თარგმანისა, რომელიც საფუძვლად უძევს ქართულ ვერსიას. ... ზაქარია რიტორი მაკარის ზაქარია ქართველად უქცევია"¹⁵. შდრ. აგრეთვე: "მაკარის შრომა არ არის გადმოკეთება-თარგმანი იმ ასურული "ცხოვრებისა", რომელიც გამოსცა R. Raabe-მ"¹⁶].

ამრიგად, ზემორე მიმოხილვა, ვფიქრობთ, უცხადესად გამოკვეთს აკეფალოსთა ქართველი მეწინამძღვრის სრულ შესისხლხორცებულობას ერთბუნებიანთა ანტიქალკედონური აღმსარებლობისადმი. სწორედ ამ უტყუარ ფაქტს ეყრდნობოდა VI მსოფლიო კრება, როდესაც მან, როგორც მივუთითებდით, სახელდებითად და უმძიმესი ნიშანდებითი ეპითეტით შეაჩვენა პეტრე იბერი როგორც უკურნებელი წყლული იბერიისა და როგორც მონოფიზიტური ანტიქალკედონური ფანატიზმის რეალური განსახიერება.

[პეტრე იბერის ანტიქალკედონური ფანატიზმის შესახებ კარგად მეტყველებს მისი განუყრელი მეგობრული კავშირი და სრული სულიერი თანაზიარება უკიდურეს ანტიქალკედონელ ბერ პელაგიოს ედესელთან, რომელიც იოანე რუფუსის ცნობით, ერთ შემთხვევაში ხელთდასხმასაც კი უწინასწარმეტყველებდა პეტრეს და რომლის არაერთ "საკვირველებასაც" სწორედ პეტრე გვატყობინებს უდიდესი კრძალვით და რიდით. სხვა არავისგან, თუ არა თვით პეტრე იბერისგან შემორჩა ისტორიას პელაგიოსის განმარტება იმ ე.წ. "ხილვისა", რაც ამ უკანასკნელს (პელაგიოსს) ზმანებია ქალკედონის კრების უწინარეს და რაც მთლიანად გამსჭვალულია ხსენებული კრებისადმი ენით აუწერელი მძულვარებით, ვინაიდან მასში უკიდურესადაა დაგმობილი კრების ინიციატორი (იმპერატორ მარკიანესთან ერთად) წმინდა დედოფალი პულქერია (ხსენება 10 სექტემბერს). აი, რა წერია იოანე რუფუსის "პლეროფორიებში": "სწორედ ამ ამბა პელაგიოსის შესახებ, რომელიც იყო წინასწარმეტყველი, ჩვენმა მამამ (პეტრე იბერმა, ე.ჭ.] მოგვითხრო, რომ როდესაც იგი [პეტრე] სხვა წმინდანებთან ერთდ წავიდა და მოინახულა ეს ბერი, მას ჰქონდა კიდევ ერთი ხილვა [ქალკედონის] კრების უწინარეს, ამბობდა რა ტირილით: "უბედურება პულქერიას, უბედურება პულქერიას, უბედურება პულქერიას!" და როდესაც ჩვენ დიდი დაჟინებით მოვთხოვეთ მას, გაეცხადებინა ჩვენთვის, თუ რას ნიშნავდა ეს, მან გვითხრა: "ის პულქერია, ვინც ქალწულება აღუთქვა ღმერთს, ვინც განდევნა ნესტორი, ვინც ყოველი ქვეყნის ყველა წმინდანის მიერ დასახულია როგორც წმინდანი და ქალწული, სწორედ ის, - მართლმადიდებლობის სათავეში მდგომი, - არის იმის ზღვარზე, რომ უღალატოს თავის რწმენას, ისევე როგორც - თავის ქალწულებას, და მოიძაგოს წმინდანები"¹⁷.

დავძენთ, რომ ესაა ის პელაგიოსი, რომელმაც პეტრე იბერის გარემოცვას შეუქმნა უკიდურესად უარყოფითი და მტრული განწყობა ქალკედონის უწმინდესი კრებისადმი, აიყვანა რა ეს მძლვარებითი განწყობა "ლიტურგიკულ" სიმაღლემდე, ვინაიდან შეიმუშავა საგანგებო ანტიქალკედონური ლოცვა, რაც, ეჭვი არაა, საერთო იყო პეტრესა და პელაგიოსის გარშემო შემოკრებილი ყველა მონოფიზიტისთვის. რუფუსი, კერძოდ, გვაუწყებს: "ამან [პელაგიოსმა, ე.ჭ.], იხილა რა სულით, რაც უნდა მომხდარიყო, უთხრა [ჩვენს] წმინდა მამას [პეტრე იბერს, ე.ჭ.] და ნეტარ იოანე ევნუქს¹⁸: "გულისხმაყავთ საღვთო წერილი, შვილნო ჩემნო, და ოდეს ქრისტე გარწმუნებთ თქვენ თავის ეკლესიებს, ილოცეთ ჩემთვის". მან [ამგვარად] უწინასწარმეტყველა მათ ის ხელთდასხმანი, რაც უნდა მიეღოთ¹⁹. შესაბამისად, როდესაც ნეტარი ამბა პეტრე განცვიფრებაში იყო და არანაირად არ ესათნოებოდა მას, რაც ითქვა, ვინაიდან გაურბოდა იგი თვით სიტყვა "ხელთდასხმასაც" კი, მთელი გულისწყრომით უთხრა ბერს: "არც კი იცი, რას ამბობ, ჰოი ბერო!" პელაგიოსმა შეინარჩუნა თავისი სიმშვიდე და მიუგო: "ვიცი რასაც ვამბობ, ხოლო ვისაც სურს, რომ დამწუხრდეს, დამწუხრდეს". იგი [პელაგიოსი], სარწმუნოების გაუკუღმართების ჟამს [იგულისხმება ქალკედონის წმინდა კრება, რომელმაც დაგმო რუფუსის მიერ "სარწმუნოებად" სახელდებული მონოფიზიტობა, ე.ჭ.], გამუდმებით წარმოთქვამდა ამ ლოცვას: "უფალო ღმერთო ჩემო, დამიცევ მე აღსასრულამდე იმისგან, რომ გარდავხდე ჭეშმარიტ სარწმუნოებას და თანავეზიარო იმათ, რომლებმაც ქალკედონში დაგმეს ჭეშარიტი სარწმუნოება. მიიღე ჩემი სული, სადაც გნებავს და როგორც გნებავს, - ან ამ ფარდულში ანთუ თავშესაფარში, - დამიფარე მხოლოდ იმისგან, რომ გავხდე რჯულის-გამცემი". და ეს ასეც მოხდა"²⁰.

სავსებით მართებულად (თუმცა მონოფიზიტობისადმი სამწუხარო სიმპატიით) შენიშნავს L. Perrone: "[პეტრე] იბერი უეჭველად იზიარებდა ერთი მისებრ გაუტეხელი მოწინააღმდეგის [იგულისხმება პელაგიოსი, ე.ჭ.] ლოცვას, რაც იოანე რუფუსმა შემოგვინახა "პლეროფორიებში" [შემდეგ მოდის ზემოდამოწმებული ლოცვის ტექსტი] (Lorenzo Perrone - Pierre l'Ibère ou l'exil comme pèlerinage et combat pour la foi, კრებულში: "Man Near a Roman Arch, Studies Presented to Professor Yoram Tsafrir, JERUSALEM 2009, p. 202²¹).

პეტრე იბერის იმავე ანტიქალკედონურ სიბორგილს მოწმობს ის ფაქტიც, რომ სწორედ მან დაუდასტურა იოანე რუფუსს ვითომცდა ზეცით ვლენილი საკვირველების, როგორც, ასე ვთქვათ, ქალკედონის კრების საწინააღმდეგოდ ღვთისგან გამოჩინებული ნიშანცემის უტყუარობა. რუფუსი გვამცნობს: "იმ ჟამს, როდესაც უკანონო კრება [ქალკედონის კრება, ე.ჭ.] უნდა შემდგარიყო, ცა ერთბაშად დაბნელდა და აივსო იგი არმურითა და მუქი ღრუბლებით, და წმინდა ქალაქში [იერუსალიმში, ე.ჭ.], ისევე როგორც ირგვლივ მდებარე ყველა ქალაქში, და პალესტინის ბევრ ადგილას მოვიდა ქვების წვიმა, ხოლო ეს ქვები თავიანთი ფორმით ყოველმხრივ ემსგავსებოდნენ და იმგვარივე იყვნენ როგორც ხელოვნური [=ძვირფასი, ე.ჭ.] ქვები²², ჰქონდათ რა მათ ნაირგვარი და უცნაური აღბეჭდილობები, რის გამოც ბევრმა დაიწყო მათი შეგროვება. მაგრამ როდესაც მავანთა მხრიდან არაჯეროვნად მოხდა ამ ქვების გამოყენება, ეს ადამიანები დაბრმავდნენ. ამბობენ, რომ ევსუქიმ, იერუსალიმელმა ორატორმა, ბევრი ამგვარი ქვა შეკრიბა, უჩვენა ისინი დედოფალ ევდოკიას და გაატანა კონსტანტინოპოლში, როგორც ზემოხსენებული სასწაულის ცხადი მტკიცებულება და როგორც მაუწყებელი იმ სიბრმავისა, სოფელს რომ უნდა დასტყდომოდა თავს ეპისკოპოსთა განდგომილების შედეგად, თანახმად ესაიას სიტყვისა: "მსახურნი ღვთისანი დაბრმავდნენ" (ეს. 42.19). ამასთან, ზოგიერთ ქვაზე ბევრი ფაქიზად დადებული მტვერიც ნახეს, რაც ცხადყოფდა, რომ ზემოდან მოდიოდა ეს ქვები, ხოლო მავანნი იმათგან, რომლებიც [ამ საკვირველების] მოწმენი გახდნენ, ამბობდნენ, რომ მათ დღემდე²³ შენახული აქვთ გატას²⁴ დასახლებაში ამ ქვებით სავსე კალათა. ნეტარი პეტრე [პეტრე იბერი, ე.ჭ.], ჩვენი მამა, ადასტურებს ამ მოვლენას, ამბობს რა, რომ მან გაიგონა ცხადად ნათქვამი, - იმ ჟამს და იმათ მიმართ, რომლებმაც იხილეს ეს ყოველივე, - რომ ამ ნიშანცემას მაშინ ჰქონდა ადგილი, როდესაც იგ [პეტრე] მშვიდად მყოფობდა მაიუმის  მონასტერში" (Jean Rufus, Plérophories, 1912, დასახ. გამოც. p. 23-24).

პეტრე იბერის უმკვეთრეს ანტიქალკედონელობაზე მეტყველებს ის ფაქტიც, რომ სწორედ მისი დამოძღვრის შემდეგ უარყო ქალკედონური აღმსარებლობა და შეაჩვენა აღნიშნული კრება ანასტასი ედესელმა. რუფუსი მიუთითებს: "ძმა ანასტასის, ედესელ მონაზონს, რომელიც იყო სქოლასტიკოსი, ამგვარივე²⁵ სიზმარი ჰქონდა. როდესაც იგი ჯერ კიდევ ბეირუთში იყო და ემხრობოდა რჯულის-გამცემებს [ე.ი. ქალკედონელებს, ე.ჭ.], იხილა მან [ჩვენებით] წმინდა და ღირსპატიოსანი ბერი²⁶, რომელმაც უთხრა მას: "თუ გსურს, რომ ცხონდე, შეჯექი ცხენზე და გაქუსლე ეპისკოპოს პეტრე იბერისკენ. შენ მისგან მიიღებ ჭეშარიტ ნათელს და ცხონდები". დაუყოვნებლივ მიატოვა მან ყველაფერი და წავიდა, რომ ეპოვა [ჩვენი] მამა, რომელიც იმ ჟამს აფთორიაში²⁷ იმყოფებოდა, ამბა გრიგოლის გვერდით. ... მან [პეტრემ] მიიღო იგი და განსწავლა მართლმადიდებლურ სარწმუნოებაში [=მონოფიზიტურ აღმსარებლობაში, ე.ჭ.], რის შემდეგაც ანასტასიმ შეაჩვენა ქალკედონის კრება, პეტრეს გვერდით გახდა მონაზონი და უარყო სოფელი" (Jean Rufus, Plérophories, 1912, დასახ. გამოც. p.126)]

-------------------------------------------------------------------

1 - ზენონის მწვალებლურ "ჰენოტიკონს" [სიტყვ. "გამაერთიანებელს"] მართლმადიდებელი მოძღვარნი "კენოტიკონს" ["დამცარიელებელს"] უწოდებდნენ.

2 - ტერმინი φρενοβάρβαρον სამართლიანად მიიჩნევა სოფრონისელ ნეოლოგიზმად (შდრ. ეპისკოპოს გრიგოლის მითითება იმის შესახებ, რომ ეს ტერმინი "ნეოლოგიზმია და არა უბრალოდ იშვიათი სიტყვა" - неологизм, а не просто редкое слово, https://hgr.livejournal.com/1574001.html#)

3 - ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΩΝ..., p. 167; Acta Conciliorum et Epistolae Decretales..., p. 1288-1289; აგრეთვე: Sacrosancta Concilia Ad Regiam Editionem..., p. 921-924 [შდრ. 1671 წ-ის გამოც. T. VI, p. 890-891]; Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio..., p. 500-501; აგრეთვე: Histoire des Conciles d'après les documents originaux, par Charles-Joseph HÉFÉLÉ, Évêque de Rottenbourg [=Conciliengeschichte: Nach Den Quellen Bearbeitet, Karl Joseph von Hefele, der Philosophie und Theologie Doctor, Bischof von Rottenburg, Dritter band], Traduit de l'allemand par. M. L'Abbé Delarc; Tome Quatrieme, Paris 1870, p. 540-542; აგრეთვე: Patrologia Graeca, T. 87 C, col. 3189-3192; იხ. სინოდიკონის ბოლო გამოცემა Sophronius of Jerusalem and Seventh-Century Heresy ..., p. 136-140.

4 - ხაზგასასმელია, რომ თავის დროზე (ქალკედონის კრებამდე) პეტრე იბერი კატეგორიულად არ დამორჩილდა ქალკედონელი იუბენალისგან მღვდლად ხელთდასხმის მიღებას და სახურავიდან გადახტომით გაექცა მართლმადიდებელ მოძღვარს, რაც მონოფიზიტი იოანე რუფუსის მიერ განმარტებულია ისე, თითქოს ღმერთმა დაიფარა პეტრე უღვთოებისგან ანუ მწვალებლობისგან. მოვუსმინოთ: "[74] როდესაც იგი [პეტრე] ჯერ კიდევ წმინდა ქალაქში იმყოფებოდა, იუბენალმა, რომელიც იმჟამად მისი ეპისკოპოსი იყო, მრავალგზის სცადა მისი კურთხევა და ვერ შეძლო, ვინაიდან ღმერთი იფარავდა მას [პეტრეს, ე.ჭ.]. [იუბენალი] ისე [მონდომებით ცდილობდა] ამას, რომ როდესაც ლიტურგია აღესრულებოდა წმინდა სიონის [ტაძარში], იუბენალმა გაბედა გაეგზავნა შერჩეული კაცები, რომ ძალით მოეყვანათ იგი თვისი სენაკიდან, რაც იქვე ახლოს იყო. როდესაც ისინი თითქმის მისულები იყვნენ მასთან, ანგელოზი გამოეცხადა [პეტრეს] და უთხრა: "ეკრძალე! ისინი მოდიან, რომ წაგიყვანონ საკურთხებლად. ადექი და ივლტოდე აქედან!" [ასე რომ, პეტრე] გაიქცა და [შემდეგში თავის თავს [კიდევ] მეტი სიფრთხილით იცავდა" (John rufus, The Lives of Peter the Iberian... დასახ. გამოც., p. 105-107). ეგევე მოვლენა იმავე იოანე რუფუსის "პლეროფორიებში" ამგვარადაა აღწერილი: "იუბენალი, ქალკედონის კრებამდე, მოსურნე იყო ეკურთხებინა [ჩვენი] ნეტარი მამა [პეტრე, ე.ჭ.], რომელიც მკვიდრობდა წმინდა ქალაქის ერთ სენაკში. ... იცოდა რა ეს, ნეტარი გულმოდგინედ იცავდა თავს და არსად გადიოდა. ერთ დღეს, როდესაც დღესასწაული აღესრულებოდა წმინდა სიონში, [იუბენალმა] გააგზავნა კაცები, რომ გამოეტაცებინა იგი თავისი სენაკიდან, რაც ახლოს მდებარეობდა, და კურთხევისთვის მოეყვანათ მის წინაშე. მაგრამ როდესაც წარგზავნილები უკვე მის სენაკში აპირებდნენ შესვლას, პეტრემ გაიგონა ხმა, რომელმაც უთხრა: "ადექი და ივლტოდე ამ პატარა კარიდან, რადგან იუბენალმა კაცები გამოაგზავნა შენთან, რომ ძალდატანებით წაგიყვანონ და გაკურთხონ შენ". მყისვე ადგა იგი და გადმოხტა ქვევით საკმაოდ მაღალი სახურავის სიმაღლიდან; ღვთის შეწევნით, რომელიც ხელს აღუპყრობდა და იფარავდა მას, მდგომარე დაეშვა იგი თავის ფეხებზე. ასე შეძლო მან გაქცეულიყო და ხელიდან დასხლტომოდა ამ კაცებს, და ამ დღის შემდეგ აღარ სურდა მას ჩავარდნილიყო ამ უღვთოებაში" (Jean Rufus, Eveque de Maiouma, Plérophories, დასახ. გამოც., პ. 93). შდრ. აგრეთვე, Tim Vivian: "იუბენალმა, იერუსალიმის ეპისკოპოსმა, სცადა [მღვდლად] ეკურთხებინა პეტრე იბერი, მაგრამ პეტრემ გაიგო მისი განზრახვის შესახებ, სახურავიდან გადმოხტა და გაიქცა. მოგვიანებით მან მღვდლად-კურთხევა მიიღო [პავლე ეპისკოპოსისგან, ე.ჭ.], თუმცა უარი თქვა ჟამისწირვის აღსრულებაზე [ვინაიდან იგი ქალკედონელი პავლესგან მიღებულ ხელთდასხმას კანონიკურად არ რაცხდა, ე.ჭ.]" (Tim Vivian, Journeying Into God: Seven Early Monastic Lives, Augsburg Fortress Pub, 1996, p. 144. n. 28 [=Cistercian Studies Quarterly, Volume 30, 1995, p. 68, n. 27). ასევე, D. J. Chitty-ის მითითებით, "როდესაც სიონის დღესასწაულზე მიმავალმა იუბენალმა გზად ჩაუარა [პეტრეს მონასტერს, ე.ჭ.], გააგზავნა [მხლებლები] პეტრეს შესაპყრობად, რომ ეკურთხებინა იგი, მაგრამ პეტრემ შეიტყო ამის შესახებ, გადმოხტა სახურავიდან უკანა მხარეს და გაიქცა" (James Chitty, The Desert a City: An Introduction to the Study of Egyptian and Palestian Monasticism Under the Christian Empire, Mowbrays, 1997, p. 87).

5 - "ახალ პუბლიკაციაში" იგულისხმება "პეტრე იბერის ცხოვრების" ანონიმური სირიული ტექსტის R. Raabe-სეული ცნობილი პუბლიკაცია (Richard Raabe. Petrus der Iberer: ein Charakterbild zur Kirchen und Sittengeschichte des fünften Jahrhunderts: syrische Übersetzung einer um das Jahr 500 verfassten griechischen Biographie, Herausgegeben und ubersetzt, Leipzig, 1895.)

6 - C. B. Horn და R. R. Rhenix ერთ-ერთ სქოლიოში სავსებით მართებულად შენიშნავენ, რომ როდესაც რუფუსი საუბრობს თეოდოსი მონოფიზიტისგან პეტრეს მღვლად და არა ეპისკოპოსად კურთხევაზე, ამით ავტორი ხაზს უსვამს იმას, რომ პეტრე თავის ადრინდელ ხელთდასხმულობას, როგორც ქალკედონელი პავლესგან (იუბენალის ძმისწულისგან0 მიღებულს, ძალადაკარგულად რაცხდა. ეს გარემოება დამატებით ადასტურებს, რომ, როგორც აღვნიშნავდით, პეტრე იბერის დაუმორჩილებლობა იუბენალისადმი და მისგან კურთხევის არმიღება უპირატესად მოტივირებული ხსენებული წმინდა მღვდელთმთავრის როგორც ქალკედონელის თითქოსდა ერეტიკოსობით (შდრ. "ის, რომ რუფუსი აქ საუბრობს "მღვდლობაზე" და არა "ეპისკოპოსობაზე", ამაში ირეკლება მისი აზრი, რომ პეტრეს არ შეურაცხავს ძალის მქონედ თავისი ადრინდელი ხელთდასხმულობა, შესრულებული იუბენალის ძისწულის პავლეს (მაიუმის მაშინდელი ეპისკოპოსის), და, აგრეთვე, ამბა ირენიონის მიერ. მხოლოდ მაშინ, როდესაც პეტრემ ეპისკოპოსად კურთევა მიიღო თეოდოსი იერუსალიმელის მხრიდან, იგი [რუფუსის აზრით, ე.ჭ.] გახდა კანონიკურად ნაკურთხი მღვდლადაც" - Cornelia B. Horn and Robert R. Phenix Jr., დასახ. შრომა, p. 116-117, n. 6).

7 - იოანე რუფუსის ბიოგრაფიას Brouria Bitton-Ashkelony და Aryeh Kofsky ასე აჯამებენ: "ჩვენ შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ იოანე დაიბადა არაბეთის პროვინციაში დაახლ. 450 წ-ს, რომ იგი სწავლობდა კანონმდებლობას ბეირუთში და რომ სამონასტრო ცხოვრებას შეუდგა მანამ, სანამ პეტრე ფულონი მღვლად აკურთხებდა მას ანტიოქიაში დაახლ. 475 წ-ს. 477 წ-ს, როდესაც დაბრუნდა იმპერატორი ზენონი (ბასილიკოსის უზურპაციის შემდეგ) და როდესაც პეტრე ფულონის განდევნა მოხდა, იოანემ მიაშურა პალესტინას, სადაც მან თავისი თავი დაუქვემდებარა პეტრე იბერის სულიერ ავტორიტეტს [Pleroph. 22 (Nau, pp. 47-50); V. Peter Ib. 79-81]. პეტრეს სიკვდილის შემდეგ, ამ უკანასკნელის მონასტრის წინამძღვრობა მაიუმში გადაეცა თეოდორე ასკალონელს, ხოლო სამონასტრო ეკლესიის საკურთხეველი [ე.ი. მონასტრის მღვდლობა, ე.ჭ.] ერწმუნა პეტრეს ცხოვრების ავტორს [ე.ი. იოანე რუფუსს, ე.ჭ.]. მიუხედავად იმისა, რომ "პლეროფორიების" სათაურში იოანე რუფუსი მოხსენიებულია როგორც მაიუმის ეპისკოპოსი, საეკლესიო ჩანაწერებში არ არსებობს არავითარი უწყება მის ან მაიუმის რომელიმე სხვა ეპისკოპოსის შესახებ მეხუთე საუკუნის მიწურულისა და მეექვსე საუკუნის დამდეგის პერიოდში. ცხადია, გვაქვს დაეჭვების მიზეზი იმასთან დაკავშირებით, რომ მაიუმის საეპისკოპოსო VI ს-ში შეუერთდა მზეობელი ქალაქის, ანთედონის, საეპისკოპოსოს [C. A. M. Glucker, The City of Gaza in the Roman and Byzantine Periods, Oxford, 1987, p. 25]. ამასთან, სიმართლეა ის, რომ პეტრე იბერი, რომელიც დადგინებულ იქნა მაიუმის ეპისკოპოსად პალესტინაში ანტი-ქალკედონური ამბოხების დროს, ანტი-ქალკედონელთა თვალში კვლავ რჩებოდა მაიუმის ჭეშარიტ ეპისკოპოსად 453 წ-ის შემდეგაც, როდესაც იგი განიდევნა თავისი საეპისკოპოსო საყდრიდან [V. Petri Ib. p. 71]. ამიტომ შესაძლებელია, რომ იოანე რუფუსი, პეტრეს სიკვდილის შემდეგ, ხელთდასხმულიყო მაიუმის ეპისკოპოსად, რათა ამ გზით მომხდარიყო მტკიცე ხაზგასმა იერუსალიმის ქალკედონელ პატრიარქთაგან დამოუკიდებლობაზე" (Christian Gaza in late antiquity, Edited by Bruria Bitton-Ashkelony; Arieh Kofsky, Jerusalem Studies in Religion and Culture, Editors Guy Stroumsa David Shulman, Vol. 3, Brill, Leiden-Boston, 2004, p. 91-92).

8 - Joseph Patrich, Sabas, Leader of Palestinian Monasticism. A Comparative Study in Eastern Monasticism, Fourth to Seventh Centuries, Dumbarton Oaks, 1995, p. 301.

9 - ესაა ესაია აკეფალოსი, რომელზეც ქვემოთ გვაქვს დაწვრილებითი მსჯელობა.

10 - როგორც უკვე აღნიშნული გვაქვს, თეოდორე ასკალონელი იყო პეტრე იბერის მონასტრის წინამძღვარი მაიუმში პეტრეს სიკვდილის (ე.ი. 491 წ-ის) შემდეგ (იხ. Chirstian Gaza in Late Antiquity..., p. 92).

11 - რომანოზი იყო იერუსალიმთან ახლომდებარე თეკუას მონასტრის ექვსასი ბერის არქიმანდრიტი (იხ. Chirstian Gaza in Late Antiquity..., p. 94). ესაა სწორედ ის რომანოზი, რომელმაც, როგორც დეტალურად მოგვითხრობს იოანე რუფუსი თავისი "პლეროფორიების" 25-ე თავში, სამგზისი ე.წ. ხილვის შემდეგ ვითომცდა წერილი მიიღო ზეციდან ქალკედონის კრების ღვთისგან დაწყევლილობისა და შეჩვენებულობის შესახებ (ტექსტი ასეთია: "ქალკედონის [კრებაზე] მყოფნი განდგომილები არიან. მათ შესცოდეს. უბედურება იყოს მათზე და ანათემა" (Chirstian Gaza in Late Antiquity..., p. 94). ამ ჰალუცინაციის შემდეგ რომანოზი და მისი მომხრე ბერები წერილობით შეაჩვენებენ იუერუსალიმის მართლმადიდებელ მღვდელთმთავარს იუბენალს და ქალკედონის კრებას (იხ. "პლეროფორიების" დასახ. თავი). ხსენებულ რომანოზს კირილე სკვითოპოლელი მოიხსენიებს თავის "ექვთიმე დიდის ცხოვრებაში". დავიმოწმებთ ძელ ქართულ თარგმანს: "მრავალი ერი ერისკაცთაჲ და მონაზონთაჲ შედგომილ იყო ცთომილებასა დიოსკორჱს [უნდა იყოს: "თეოდოსის"] მწვალებელისასა. და ვითარ ცნეს, ვითარმედ ევდოკია მოიქცა ეკლესიად, იგინიცა მოიქცეს სარწმუნოებასა მართალსა. და ელპიდი დაუტევა ცთომაჲ იგი და მოიქცა კათოლიკე ეკლესიად. ხოლო ჯერანტიოს დაშთა ცთომილებასავე თჳსსა შინა პირველსა [ე.ი. დიოსკორეს მონოფიზიტურ მწვალებლობაში, ე.ჭ.]. და იყო მის თანა ერი მრავალი და მონაზონნი, რომელნი იყვნეს ჴელსა ქუეშე ელპიდისსა. სახელი ერთისაჲ მის- მარკიანე და მეორისაჲ - რომანოს. და მარკიანოს არს მონასტერსა, მახლობელად ბეთლემსა. და რომანოს იყოფის თეკუაჲთ-კერძოსა კრებულსა შინა ვანსა" (მამათა ცხოვრება, დასახ. გამოც. გვ. 164-165; ბერძნ. Kyrillos von Skythopolis, ed. E. Schwartz, Texte und Untersuchungen, Leipzig 1939, p. 49.12-21). რომანოზს კირილე ახსენებს "საბა განწმენდილის ცხოვრებაშიც": "გარდაცვალეს ვიეთმე მონაზონთა წესი თჳსი და იტყოდეს დიოსკორჱსსა და ევტჳქისსა მანკიერებით, რამეთუ აქუნდა მათ ერთგულებაჲ. გერონტის თანა და რომანჱს თანა, რომელნი განსხმულ იყვნეს" (მამათა ცხოვრ., დასახ. გამოც. გვ. 81; ბერძნ. Kyrillos von Skythopolis..., p. 127).

12 - Joseph Patrich, Sabas, Leader of Palestinian Monasticism..., p. 301.

13 - რედაქტორად იგულისხმება XV ს-ის მოღვაწე პავლე დეკანოზი, რომელსაც მაკარისეული თარგმანი, თანახმად მისივე ანდერძისა, "გადაუვრცელებია" ანუ განუვრცია "შესავალითაცა და სასწაულთა მიწყებითა და ბოლოსა კეთილად დასრულებით" (იხ. მის შესახებ კ. კეკელიძე, ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორია, ტ. I. თბ. 1980, გვ. 335-336).

14 - ძველი ქართული აგიოგრაფიული ლიტერატურის ძეგლები, II (XI-XV სს.], დასაბეჭდად მოამზადეს ილ. აბულაძემ, ნ. ათანელიშვილმა, ნ. გოგუაძემ, მ. დოლაქიძემ, ც. ქურციკიძემ, ც. ჭანკიევმა და ც. ჯღამაიამ. ილ. აბულაძის ხელმძღვანელობით, თბ., 1967, გვ. 263.

15 - კ. კეკელიძე, ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორია, ტ. I. თბ. 1980, გვ. 334, სქოლიო 4.

16 - იქვე, გვ. 336.

17 - Jean Rufus, Plérophories, 1912, დასახ. გამოც. p. 50. აქ დამოწმებულ ტექსტს უფრო ადრეულ პუბლიკაციებში F. Nau მცირედით განსხვავებული თარგმანის სახით გვაწვდის, რასაც ასევე დავიმოწმებთ: "ჩვენმა მამამ [პეტრე იბერმა, ე.ჭ.] კიდევ ეს მოგვითხრო ჩვენ: "ერთ დღეს მე აღმოვჩნდი სხვა წმინდანებთან ერთად თვით წინასწარმეტყველ პელაგიოსის ახლოს, რაჟამს იმ ბერს, [ქალკედონის] კრებამდე ბევრად ადრე, ჰქონდა სხვა ხილვაც და მან ტირილით დაიყვირა: "ო პულქერია, ო პულქერია, ო პულქერია!" და როდესაც ჩვენ დიდი დაჟინებით მოვთხოვეთ მას, გაეცხადებინა ჩვენთვის, თუ რას ნიშნავდა ეს, მან გვითხრა: "ის პულქერია, ვინც ქალწულება აღუთქვა ღმერთს, ვინც დაუტევა ნესტორი და ვისაც ხოტბას ასხამს ყოველი მხრიდან შემოკრებილი ყველა წმინდანი როგორც წმინდანს და ქალწულს, და როგორც მართლმადიდებლობის სვეტს, ფეხქვეშ გათელავს იგი ჭეშმარიტ სარწმუნოებას, ისევე როგორც - ქალწულებას, და წმინდანთა დევნას შეუდგება" (Les plérophories de Jean, évêque de Maiouma (Récits Anecdotiques relatifs au V^e siècle) Publiées pour la Premiere Fois d'apres un Manuscrit de l'an 875 par F. Nau, Paris, 1899 [Les plérophories de Jean, évêque de Maiouma écrites vers l'an 515 et publiées pour la Premiere Fois d'apres un Manuscrit de ix⁰ siècle (875)], p. 7 [ქვემოთ შემოკლებით plérophories 1899]; იხ. აგრეთვე: Revue de l'Orient Chrétien, 3^e Année, № 1, 1898, p. 238).

18 - იოანე ევნუქის განუშორებლობა პეტრესგან უნდა აიხსნას არა მხოლოდ მათი ქართველობით, არამედ იმითაც, რომ ხსენებული იოანე, როგორც ჩანს, პეტრეს მიმრქმელი (ნათლია) იყო, ვინაიდან ხელნაწერ Sachau 321-ის 72 ვერსოზე არის მინაწერი: "ამ იოანემ მიიქვა ნეტარი პეტრე [სანათლავი] წყაროდან" (John Rufus, The Lives of Peter the Iberian, Theodosius of Jerusalem, and the Monk Romanus, დასახ. გამოცემა, p. 42, n. 3).

19 - ამ წყაროს გარდა არაფერი ვიცით იოანე ევნუქის ხელთდასხმულობის შესახებ. სპეციალურ ლიტერატურაში ამ მნიშვნელოვან ცნობას თითქმის არ მიქცევია ყურადღება. მხოლოდ Cornelia B. Horn Robert და R. Phenix შენიშნავენ გაკვრით: "განცხადება იოანე ევნუქთან დაკავშირებული სამღვდელო კურთხევის შესახებ "პლეროფორიების" V თავში შეუსაბამო ჩანს იმ მოვლენებთან, რაც ეხება იოანე რუფუსის კურთხევას და რასაც დაუყოვნებლივ ჰქონდა ადგილი ამ უკანასკნელის ცხოვრებაში" (The Lives of Peter the Iberian, Theodosius of Jerusalem, and the Monk Romanus, დასახ. გამოც. p. LXII, n. 160).

20 - Jean Rufus, Eveque de Maiouma, Plérophories... Patrologia Orientalis, T. 8, 1912, დასახ. გამოც., p. 50. აქ დამოწმებულ ტექსტსაც უფრო ადრეული პუბლიკაციებში F. Nau მცირედით განსხვავებული თარგმანის სახით გვაწვდის, რასაც ასევე დავიმოწმებთ: "მანვე [პელაგიოსმა, ე.ჭ.], იხილა რა სულით, რაც მოხდებოდა, უთხრა ჩვენს წმინდა მამას [პეტრე იბერს, ე.ჭ.] და ნეტარ იოანე ევნუქს: "გულისხმაყავთ წმინდა წერილი, შვილნო ჩემნო, და ოდეს ეკლესია ღვთისა გაკურთხებთ თქვენ, ილოცეთ ჩემთვის". ამრიგად, მან უწინასწარმეტყველა მათ ის ხელთდასხმანი, რაც უნდა მიეღოთ, და როდესაც ჩვენი მამა პეტრე დიდად განცვიფრდა ამ სიტყვებზე, ვინაიდან იგი გაურბოდა "ხელთდასხმის" სახელსაც კი, მთელი გულისწყრომით უთხრა ბერს: "არც კი იცი, რას ამბობ, ჰოი ბერო!" პელაგიოსმა მხიარულად მიუგო: "ვიცი რასაც ვამბობ, ხოლო ვინც წყრება, წყრებოდეს". მანვე [პელაგიოსმა] იმ ჟამს, როდესაც მიატოვეს ჭეშმარიტი სარწმუნოება, გამუდმებით წარმოთქვამდა ღვთის მიმართ ამ ლოცვას: "უფალო ღმერთო ჩემო, მომმადლე მე ის, რომ არასოდეს მივატოვო ჭეშმარიტი სარწმუნოება და არასოდეს ვეზიარო იმათ, რომლებმაც ქალკედონში დაგმეს ჭეშმარიტი სარწმუნოება. მიიღე ჩემი სიცოცხლე, სადაც და როგორც გნებავს, - ან ამ ფარდულში ანთუ გადასახლებაში, - დამიცევ იმისგან მხოლოდ, რომ გავხდე რჯულის-გამცემი" (Plérophories 1899, p. 8; შდრ. Revue de l'Orient Chrétien, 3^e Année, № 1, 1898, p. 239).

21 - პელაგიოსის და პეტრე იბერის სრულ თანაშემსჭვალულობას ცხადყოფს ისიც, რომ სწორედ პეტრე "იხილავს" "სულით" პელაგიოსის გარდაცვალებას და მის ე.წ. "ცად ამაღლებას". რუფუსი გვაუწყებს: "[პელაგიოსის] სიკვდილის ღამე... ეპისკოპოსი ამბა პეტრე წასული იყო და იმყოფებოდა თაბაიდაში, ოქსირინქოში და, ამ მანძლიდან, იხილა მან სიზმარში ნეტარი პელაგიოსი, რომელიც ყოვლითურთ მხიარული მიუახლოვდა მას გაღიმებული სახით და უთხრა: "მამაო, ილოცე ჩემთვის და [ღვთის წინაშე] წარმადგინე მე, ვინაიდან უფლისკენ მივდივარ". [ჩვენმა] მამამ წერილობით აღნიშნა დღე, როდესაც მას ეს ხილვა ჰქონდა, და მოგვიანებით ნახა, რომ სწორედ ამ დღეს მოკვდა დიდი აღმსარებელი პელაგიოსი" (Jean Rufus, Eveque de Maiouma, Plérophories... Patrologia Orientalis, T. 8, 1912, დასახ. გამოც., p. 17).

22 - შდრ. Nau-ს უფრო ადრეული თარგმანი: "რომლებიც ისეთივები იყვნენ როგორც ძვირფასი ქვები, ადამიანები რომ მოიხმარენ" (Plérophories 1899, p. 12).

23 - ე.ი. VI ს-ის 10-იან წლებამდე (დაახლ. 515 წ-მდე), როდესაც იწერება იოანე რუფუსის წინამდებარე "პლეროფორიები".

24 - მიიჩნევენ, რომ გატა უნდა ყოფილიყო დედოფალ ევდოკიას დასასვენებელი დაბა.

25 - იგულისხმება წინარე თავში ნაუწყები ე.წ. ხილვა ვინმე ევაგრესი.

26 - როგორც ზაქარია სქოლასტიკოსის "სევეროზის ცხოვრებიდან" ვიგებთ, ეს ბერი თვით პეტრე იბერია. ზაქარია, კერძოდ, აღნიშნავს: "ანასტასი ედესელმა ... იხილა, ამრიგად სიზმარში პეტრე, ჩვენი უფლის იესო ქრისტეს ეს დიდი ეპისკოპოსი, ... რომელმაც უბრძანა მას, რომ შემჯდარიყო იმ ცხენზე, რომელსაც უწოდებენ "ბერიდოსს" [M.-A. Kugener-ის მიერ ფრჩხილებში მიწერილი განმარტებით ესაა საფოსტო ცხენი: cheval de poste], და დაუყოვნებლივ მისულიყო მასთან" (Severe Patriarche d'Antioche 512-518, ...დასახ. გამოც. p. 83).

27 - აღნიშნულ ტოპონიმს აიგივებენ არსუფთან, აპოლონიასთან ან ანტიპატრისთან (იხ. Jean Rufus, Plérophories 1912, დასახ. გამოც. P. 126, n. 4).

წიგნიდან "საეკლესიო დოგმატიკა და ერესები", 2016 თბილისი.

აღნიშნული მონაკვეთი, დამატებითი სქოლიოებით და ორიგინალი ციტატებით, მდებარებობს წიგნის 73-97 გვერდებზე.