წმ. იოანე ოქროპირი (349-407) - რომაელთა მიმართ ეპისტოლის განმარტება*

ა. მიწყივ ვისმენ რა ნეტარი პავლეს ეპისტოლეთა აღმოკითხვას, - ყოველ კვირაში ორგზის, ხშირად კი სამგზის, და ოთხგზისაც, რაჟამს წმინდა მარტვილთა ხსენებას აღვასრულებთ, ერთი მხრივ, ვხარობ და ვიშვებ სულიერი საყვირით,  აღვემართები და, ჩემთვის ძვირფასი ხმის შემცნობი, სურვილით ვიწვი, ფიქრებში წარმოვისახავ რა მას თითქოსდა თანამყოფად და ვხედავ რა თანამესიტყვედ,  ამასთან, მეორე მხრივ, მწუხარება და ტკივილი მაქვს იმის გამო, რომ ყველა როდი იცნობს ამ მამაკაცს,¹ რაგვარადაც ხამს იცნობდნენ, არამედ ესოდენ უმეცარნი არიან მის შესახებ მავანნი, რომ არცთუ ეპისტოლეთა რიცხვი უწყიან ჯეროვნად, ეს კი ხდება არა უსწავლელობის რამ მიზეზით, არამედ - იმისდა კვალად, რომ არ ნებავთ მათ მიწყივ სჯა-ბაასობდნენ ამ ნეტართან.

დიახ, ჩვენც ჩვენი მხრივ, რაც კი ვიცით, თუ რამ ვიცით, ბუნებაკეთილობისა² და გონების სიმახვილის წყალობით როდი შეგვიცნია, არამედ  - მიწყივ თანაშემსჭვალვით ამ მამაკაცთან და მისდამი ფრიადი თანაშეტკბობით. მართლაც, სატრფოსეულნი მეტრფეთ უწყიან სხვათა უწინარეს, არიან რა გულითადად მათზე მზრუნველნი. ეს გაგვიცხადა ამ ნეტარმაც, როდესაც უთხრა ფილიპელებს: „ისევე როგორც მმართებს მე, მოფიქრალი ვიყო თქვენზე, რადგან მყავხართ ჩემს გულში, როგორც, აგრეთვე, ჩემს ბორკილებში, სახარების დაცვასა და განმტკიცებაში“ (ფილ.1.7). ამიტომ, თქვენც, თუკი იწადებთ იმას, რომ გულმოდგინედ ყური უგდოთ აღმოკითხულს, არ დაგჭირდებათ არავინ სხვა, რადგან უტყუარია ქრისტეს სიტყვა, რომელიც ამბობს: „ეძიეთ და იპოვით, დააკაკუნეთ და გაგეღებათ თქვენ“ (მთ. 7.7). თუმცა კი რადგან თქვენ, აქ ჩვენდამი შემოკრებილთა უმეტესობამ, თავს იდეთ შვილების აღრზდა, ცოლებზე ზრუნვა და სახლის მოვლაპატრონობა, ამ მიზეზით კი აღარ ძალგიძთ თქვენი თავი სრულად უძღვნათ ამ ღვაწლს, იმისთვის მაინც აღემართენით, სხვათა მიერ მოკრებილი რომ შეითვისოთ და ესოდენი გულმოდგინება განუკუთვნოთ ნათქვამთა სმენას, რაოდენსაც თუნდ დოვლათის შოვნაზე ავლენთ. რათქმაუნდა, სამარცხვინოა მხოლოდღა ამის მოთხოვნა თქვენგან, მაგრამ ესეც ხომ კარგი იქნება, ეგზომ ღვაწლს თუ მაინც აჩვენებთ, ვინაიდან სწორედ აქედან, - წმინდა წერილთა უმეცრებისგან, - ურიცხვი რამ ბოროტება ამოტოტვილა. დიახ, აქედან აღმოცენდა მწვალებლობათა მრავალგვარი ბიწიერება. აქედანვეა უსაზმნო ყოფა, აქედანვეა უსარგებლო დამაშვრალობა. ისევე როგორც ამა სინათლეს დაკლებულნი ნაბიჯს სისწორით წინ ვერ დგამენ, ამგვარადვე საღვთო წერილთა სხვის მიმართ ვერ გამზერილნი, როგორც, მაშ, უმძიმეს წყვდიადში მსვლელნი, ფრიად იიძულებიან მიწყივ სცოდავდნენ, და ჩვენი ხვედრიც ეს რომ არ გახდეს, სამოციქულო ნასიტყვობათა შუქს გავუხსნათ თვალნი, ვინაიდან თვით მზეზე მეტად გაბრწყინდა  მისი ენა და გარდაემატა იგი სხვას ყველას მოძღვრების სიტყვით, რადგან დაშვრა რა მათზე ზეჭარბად, მადლიც ფრიადი მოიხვეჭა სულიწმინდისა,  თუმცა ამას მარტოოდენ ეპისტოლეთა კვალობაზე როდი ვამტკიცებ, - საქმეთაგანაც. მართლაც, თუ სადმე ჟამი იყო ერის წინაშე ქადაგებისა, ასპარეზს ყველგან მას უთმობდნენ. ამიტომ იქნა ჰერმესადაც მიჩნეული ურწმუნოთაგან ვით ენამჭევრი.³

აწ კი, განვიზრახავთ რა ამ ეპისტოლესთან მიახლებას, უნდა ითქვას, აგრეთვე, დროის შესახებ, როდესაც ის დაიწერა, რადგან არათუ, როგორც მრავალნი მიიჩნევენ, უწინარესია იგი ყველა სხვაზე, არამედ მხოლოდ იმათზეა უდარესი, რომლებიც რომიდან იქნა გაგზავნილი, ხოლო სხვებზე უფრო გვიანდელია, თუმცა არა - ყველაზე, რადგან კორინთელთა მიმართ ორივე ეპისტოლეც მასზე ადრე გაიგზავნა, რასაც ცხადყოფს ის მინაწერი, ამ უკანასკნელს ბოლოსკენ რომ ერთვის, ამბობს რა ასე: „ახლა კი მივდივარ იერუსალიმში, რომ ვემსახურო წმინდანებს, რადგან მაკედონიამ და აქაიამ ისათნოვეს, საბოძვარი რამ გაეცათ იერუსალიმში მყოფი ღარიბი წმინდანებისთვის“ (რომ. 15.25-26). მეორე მხრივ, კორინთელთა მიმართ გზავნილში ასე ამბობდა იგი: „თუ ეღირება, რომ მეც წავიდე, წამოვლენ ჩემთან ერთად“ (I კორ. 16.4), თქვა კი ეს იმათ შესახებ, როჭიკი რომ მიჰქონდათ იქ. აქედან აშკარაა, რომ კორინთელებს რაჟამს სწერდა, გაურკვეველი იყო მისი ეს წასვლა, ხოლო რომაელთა მიმართ მიწერისას უკვე გადაწყვეტილი იყო. ამის დადგენით ცხადი ხდება, რომ ეს ეპისტოლე იმათზე გვიანდელია. ამასთან,  თესალონიკელთა მიმართ ეპისტოლენიც კორინთელთა მიმართ მიწერილებზე უადრესი მგონია, რადგან მისწერა რა იმათაც უწინარესვე, მათთანაც ჩამოაგდო სიტყვა მოწყალებაზე, როდესაც თქვა: „ხოლო ძმათმოყვარეობის შესახებ არ გვჭირდება მოწერა თქვენთვის, რადგან თქვენვე ხართ განსწავლულნი ურთიერთისადმი სიყვარულში და ამასვე აღასრულებთ ყველა ძმის მიმართ“ (I თეს. 4.9-10). მხოლოდ შემდეგ მისწერა მან კორინთელებს, რასაც ცხადყოფს მისგან თქმული: „რამეთუ  ვიცი მე თქვენი გულმოდგინება, რითაც ვემოქადულები მაკედონელებს თქვენ გამო, რომ აქაია განმზადებულია შრშანდლიდან, და თქვენეულმა მოშურნეობამ მრავალნი აღანთო“ (II  კორ. 9.2). ამ სიტყვებით ცხაყო, რომ პირვლებს მათ ეუწყათ ამის შესახებ. ასე რომ, ეს ეპისტოლე იმ ეპისტოლეებზე გვიანდელია, თუმცა კი პირველია რომიდან გაგზავნილთა შორის, ვინაიდან ჯერაც არ იყო მოციქული ფეხშედგმული რომაელთა ქალაქში, როდესაც დაწერა მან იგი. აი, ამას ცხადყოფს, ამბობს რა: „რამეთუ მწადია თქვენი ხილვა, რომ სულიერი ნიჭი გაგიყოთ თქვენ“ (რომ. 1.11). ხოლო რომიდან უკვე ფილიპელებს მისწერა. ამიტომაც თქვა: „მოკითხვას გითვლით თქვენ ყველა წმინდანი, განსაკუთებით კი კეისრის სახლეულნი“ (ფილ. 4.22). ასევე ებრაელებსაც აქედან მისწერა. ამიტომაც თქვა, რომ იტალიიდან მოიკითხავდნენ მათ ყველას (ებრ. 13.24). ტიმოთეს მიმართ ეპისტოლეც, - ისიც კი, - რომიდან გაგზავნა ბორკილდებულმა, რაც უკანასნელი მგონია ყველა სხვა ეპისტოლეზე. დასასრულიდანაა ცხადი ესეც: „რამეთუ მე უკვე შევიწირები, - ამბობს, - და ჟამი ჩემი განსვლისა დადგა“ (II ტიმ. 4.6), ხოლო მან რომ იქ დაასრულა სიცოცხე, ცხადია ყველასთვის. ფილემონისადმი მიწერილიც, - დიახ ისიც, - უკანასკნელია, რადგან უკიდურეს სიბერეში დაწერა იგი. ამიტომაც თქვა: „როგორც პავლე მოხუცებული, აწ კი ბორკილდებულიც ქრისტე იესოსი“ (ფლმნ. 9). მეორე მხრივ, რათქმაუნდა, კოლასელთაზე უწინარესია რომაელთა მიმართ მიწერილი. ესეც ასევე დასასრულიდან ხდება ცხადი, რადგან მისწერს რა კოლასელებს, ეუბნება: „ტვიქიკე  ყოველივეს გაცნობებთ თქვენ, რომელიც გამოვგზავნე ონისიმესთან, - სარწმუნო და საყვარელ ძმასთან, - ერთად“ (კოლას.4.7-9), ონისიმე კი ის იყო, ვისზეც მისწერა მან ფილემონს. და რომ არ იყო იგი სხვა - მხოლოდღა თანამოსახელე, - ცხადია არქიპესგანაც, რადგან ვინც თანაშემწედ განიკუთვნა მოციქულმა ონისიმეზე სათხოვარში, რაჟამს მისწერდა ფილემონს, მასვე კოლასელთა მიმართ ეპისტოლეში ამ სიტყვებით აწვევს ღვაწლისკენ: „უთხარით არქიპეს: გაუფრთხილდი იმ მსახურებას, რაც მიიღე, რომ აღასრულო იგი“ (კოლ. 4.17). მგონია, აგრეთვე, რომ გალატელთა მიმართ ეპისტოლეც უწინარესია რომაელთა მიმართ მიწერილზე.

ხოლო ის, რომ წიგნებში სხვაგვარია ეპისტოლეთა მიმდევრობა, არაფერია გასაკვირი, ვინაიდან თორმეტი წინასწარმეტყველიც დროის მხრივ თანაშემდგომი როდი იყო, არამედ ურთიერთს ფრიად დაშორებული, თუმცა ისინი წიგნების რიგში მიჯრით არიან დაწესებულნი. დიახ, ანგეაც, ზაქარიაც და სხვებიც ეზეკიელისა და დანიელის შემდეგ წინასწარმეტყველებდნენ, ისევე როგორც ბევრი მათგანი - იონას, სოფონიას და ყველა სხვის შემდგომ, თუმც კი, მიუხედავად ამისა, თანაშეერთებულნი არიან ყველა მათგანთან, რომლებსაც ესოდენი ჟამით ემიჯნებიან.

ბ. ნურავინ  ჩათვლის ამას უსარგებლო გარჯილობად, ნურც ზედმეტად ურგებ საქმედ - ამგვარ კვლევას, რადგან არამცირედით შეეწევა ჩვენს საძიებელს ეპისტოლეთა დროის გარკვევა. მართლაც, როდესაც ვხედავ, რომ მოციქული რომაელებსა და კოლასელებს ერთსა და იმავეზე ერთგვაროვნად როდი მისწერს, არამედ, ერთი მხრივ, რომაელებს - ფრიადი დამთმობლობით, როდესაც, მაგალითად, ეუბნება: „ხოლო რწმენაში უძლური შეიწყნარეთ,- არა ფიქრთა განსჯით. მავანს სწამს ყველაფრის ჭამა, მაგრამ უძლური მწვანილეულს ჭამს“ (რომ. 14.1-2), კოლასელებს კი, მეორე მხრივ, იმავეზე - არა ამგვარად, არამედ უფრო მეტი სიტყვახსნილობით,⁴ ამბობს რა: „რამეთუ თუკი მოკვდით ქრისტესთან ამა სოფლის სტიქიონთაგან, რად ექვემდებარებით ბრძანებებს როგორც ცოცხლები ამ სოფელში: ”არ შეეხო, არც გასინჯო, არც მიეკარო; ყველაფერი ეს გახრწნადია ხმარებაში” ... არათუ რამ პატივად ხორცის სისავსისათვის?“ (კოლ. 2.20-23). სხვას ვერას ვპოვებ მიზეზად ამგვარი განსხვავებისა,  თუ არა - მოვლენათა დროს, რადგან პირველად დამთმობლობა იყო საჭირო, მაგრამ შემდგომში - უკვე აღარ. სხვაგანვე ყველგან შესაძლოა ამის მოქმედად ჩანდეს იგი. მისებრ იქცევა, როგორც წესი, მკურნალიცა და მასწავლებელიც, რადგან მკურნალი, მაგალითად, ერთნაირად როდი ეპყრობა, ერთი მხრივ, იმათ, ახლახანს რომ დასნეულდნენ, მეორე მხრივ კი - მკურნალობის სასრულთან მისულთ, ისევე როგორც მასწავლებელი - ერთი მხრივ, ახალმოსწავლე აღსაზრდელებს, მეორე მხრივ კი - უფრო სრულყოფილ სწავლებათა მსაჭიროებელთ.

ამრიგად, პავლე, გზავნიდა რა სხვების მიმართ ეპისტოლეს, რაღაც მიზეზით ანთუ მიზნით იყო აღძრული (და ცხადყოფს ამას, ეუბნება რა, ერთი მხრივ, კორინთელებს: „ხოლო რის შესახებაც მომწერეთ მე...“, მეორე მხრივ კი, გალატელებსაც კვლავაც იმავეს წარმოუჩენს თვით შესავლიდან, ისევე როგორც მთელი შემდგომი ეპისტოლიდან), მაგრამ ამათ კი, - რომაელებს, - რადღა მისწერს და რა მიზეზით? ხომ ნათლად სწამებს მათ შესახებ, სიკეთით რომ არიან სავსე, რომ აღავსებთ მათ ყოველი ცოდნა, რომ შეუძლიათ განსწავლონ სხვანიც. მაშ, რის გამო მისწერა მათ? „იმ მადლის გამო,- ამბობს,- რაც მომეცა მე, რომ ვიყო მე მსახური იესო ქრისტესი“ (რომ. 15.15-16). ამიტომაც, თავშივე თქვა: „ვალდებული ვარ, ჩემი გულმოდგინებისამებრ, რომ თქვენც, რომში მყოფთ, გახაროთ“ (რომ. 1.14-15). მართლაც, მისი სიტყვები, როგორც, მაგალითად, ის, რომ შეუძლიათ მათ სხვათა განსწავლაც, და კიდევ მსგავსნი, უმალ ხოტბაა და მოწონება, თუმცა კი, ცხადია, საჭიროება წერილთამიერი განმართვისა მათთვისაც იყო. ამიტომ, ვინაიდან ჯერაც არ იყო მისული მათთან, ორმაგად განმართავს იგი ამ მამაკაცებს: ნაწერთა სარგებლითაც და მისი მისვლის მოლოდინითაც. აი, ამგვარია ეს წმინდა სული,⁵ რომელმაც შემოსწერა ქვეყნიერება და თავის თავში მოიცვა ყველა, შერაცხა რა უდიდესად სწორედ ის თანამონათესავეობა, რაც საღვთოა, და, როგორც მშობელმა, შეიყვარა ყველა მათგანი, უმალ კი ყველა მამაზე უმეტესად  აჩვენა მათდა მიმართ შვილთმოყვარეობა, რამეთუ ეგზომია სულიწმინდის მადლი, სძლევს რა ხორციელ ტკივილებს და უმხურვალესად აჩენს რა წადილს. უპირატესად, სწორედ ესაა შესამჩნევი პავლეს სულთან დაკავშირებით, რომელიც, როგორც რამ ფრთოსნად გარდაქმნილი სიყვარულისგან, მიწყივ გარეუვლიდა ყველას, ისე რომ არსად დაიყოვნება, არცთუ შეჩერდებოდა, რადგან ისმინა რა ქრისტესგან თქმული: „პეტრე, გიყვარვარ მე? დამწყსე ჩემი ცხვრები“ (ინ. 21.65), რითაც უფალმა განცხადებულჰყო უდიდესი განჩინება სიყვარულისა, სწორედ ეს აჩვენა მანაც ზეჭარბად, და ჩვენც, მაშ, ვბაძავთ რა პავლეს, გვმართებს, თუმცა-კი არა მთელ ქვეყანას, მთელ ქალაქებს ანდა ხალხებს, თითოეული თავის ოჯახს, ცოლსა და შვილს, მეგობარსა თუ ახლობელს განვმართავდეთ. ნურავინ მეტყვის: “უსწავლელი ვარ და უვიცი”. არავინ იყო პეტრეზე უსწავლელი, არავინ იყო პავლეზე უვიცი. ამას ხომ თავად აღიარებს და არც რცხვენია, როდესაც ამბობს: „თუმცა კი უვიცი ვარ სიტყვით, მაგრამ არა ცოდნით“ (II კორ. 11.6). აი, ამ უვიცმა და იმ უსწავლელმა ურიცხვ ფილოსოფოსს სძლიეს და მრავალი მჭერმეტყველი დაადუმეს, იქმოდნენ რა ამ ყოველივეს საკუთარი გულმოდგინებითა და ღვთიური მადლით. მაშ, რა გამართლება უნდა გვქონდეს ჩვენ, თუკი ოც კაცსაც ვერ შევეწევით, ვერცთუ ჩვენს სახლეულს ვასარგებლებთ; მხოლოდ საბაბია ამგვარი რამ და თავის მართლება, რადგან არც უვიცობა და არც უსწავლელობა არ შეაბროკოლებს მოძღვრებას, არამედ - მცონარება და ძილი. მაშ, განვიდევნოთ ამგვარი ძილი და მთელი ძალით ვუქომაგოთ ჩვენს ნაწილებს, რომ ჩვენ, ღვთის მოშიშებით ჩვენს ახლობელთა განმსწავლელნი, ამქვეყნადაც შვებულნი ვიყოთ სიწყნარეში, იმქვეყნად კი, ჩვენი უფლის იესო ქრისტეს მადლითა და კაცთმოყვარებით, ურიცხ სიკეთეს შევეზიაროთ, რომლის მიერ და რომლისა თანა დიდება მამას სულიწმინდითურთ აწ და მარადის და უკუნითი-უკუნისამდე. ამინ.

პირველი ჰომილია

“პავლე, მონა იესო ქრისტესი, ხმობილი მოციქული, განჩინებული ღვთის სახარებისთვის, რაც წინასწარ აღთქმულ იქნა თავის წინასწარმეტყველთა მიერ წმინდა წერილებში” (1-2)

ა. თუმცა მოსემ ხუთი წიგნი დაწერა, არსად გვაუწყა თავისი სახელი, არცთუ იმათ, მის შემდგომ რომ იყვნენ და მისი შემდგომი წიგნები დაწერეს, ისევე როგორც არც მათებ, იოანემ, მარკოზმა და ლუკამ, მაშინ როცა ნეტარი პავლე ყველგან ეპისტოლეებში თავის სახელს გვიწესებს წინ. მაგრამ რატომ? იმიტომ, რომ ისინი გვერდით მყოფებს სწერდნენ და ზედმეტი იყო წარედგინათ თავისი თავი, იქვე იყვნენ რა, ხოლო ეს შორს მყოფთა მიმართ აგზავნიდა თავის ნაწერებს, და აგზავნიდა ეპისტოლის სახით, რის გამოც საჭირო იყო სახელის დართვა.⁶ ხოლო თუ ამასვე არ აკეთებს იგი ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეში, ესეც - მისივე კეთილგონივრულობის კვალობაზე, რადგან სიძულვილით იყვნენ რა მის მიმართ სავსე, დასაწყისშივე რომ არ ესმინათ მისი სახელი და ამ მიზეზით არ დაეხშოთ გულისკარი მისი სიტყვისთვის, სწორედ სახელის დაფარვის გზით მოისიბრძნა⁷ მან მათი გულისყური.

რაც შეეხება წინასწარმეტყველთ, და სოლომონსაც, რომლებმაც თან დაურთეს თავიანთი სახელები, ახლა უკვე თქვენ გიტოვებთ იმის ძიებას, რად მოხდა, რომ ზოგმა დაურთო, ზოგმა კი - არა, რადგან არ არის მართებული, ჩემგან ისწავლოთ ყოველივე. დიახ, თავადაც გაისარჯეთ და ეძიეთ, რომ არ გახდეთ უფრო მცონარნი.

“პავლე, მონა იესო ქრისტესი” (1.1):

რა მიზეზით უცვალა ღმერთმა მას სახელი და საულად მყოფს რად უნდა პავლედ? იმიტომ, რომ, თუნდაც ამით, არ ყოფილიყო იგი უფრო ნაკლები მოციქულებზე, არამედ ის, რაც გამორჩევით ჰქონდა მოციქულთა თავს, მასაც ჰქონდა მიღებული და, ამისდაკვალად, შექმნოდა კიდეც საფუძველი მათთან მეტი შემოყვსებისა. ხოლო “ქრისტეს მონად” არცთუ მარტივად თქვა მან თავისი თავი, რადგან მრავალია მონობის სახე. კერძოდ, ერთია მონობა შემოქმედებისდაგვარად, რის კვალობაზეც ასეა თქმული: „ყოველივე მონაა შენი“ (ფს. 118.91); ამისვე გამო ესეც თქმულა:  „ჩემი მონა ნაბუქოდონოსორი“ (იერ. 25.9), ვინაიდან ქმნილება მონაა შემოქმედისა. მეორე სახეა რწმენისაგანი, რის შესახებაც ნათქვამია: „მადლობა ღმერთს, რადგან მონები ვიყავით ცოდვისა, მაგრამ ისმინეთ გულისაგან ის სახე მოძღვრებისა, რომლისადმიც გადაცემულ იქმენით, და განთავისფლებულნი ცოდვისაგან დაემონეთ სამართლიანობას“ (რომ. 6.17-18). შემდეგი სახეა მოღვაწეობისაგანი, რის კვალობაზეც თქმულია: „მოსე, ჩემი მსახური, აღესრულა“ (ისუ. 1.2). მართალია, ყველა იუდეანი მსახური იყო, მაგრამ გამორჩეულად მოსე გაბრწყინდა მოღვაწეობით.⁸

ამრიგად, ვინაიდან პავლე მონა იყო მონობის ყველა სახეობის მიხედვით, უდიდესი ღირსების სანაცვლოდ განაწესებს იგი ამას, როდესაც ამბობს: “მონა იესო ქრისტესი”, წინ წამოსწევს რა, ზეამსვლელი ქვემოდან ზემოთ, განგებულების⁹ სახელდებებს.  მართლაც, სახელი „იესო“ მოჰქონდა ანგელოზს, ციდან მოსულს, რაჟამს უფალი ქალწულისგან იშვებოდა, ხოლო „ქრისტე“ ანუ „ცხებული“ ითქმის  ცხებისგან,  რაც აგრეთვე ხორცისა იყო. მაგრამ იტყვიან: რომელი ზეთით მიიღო ცხება? ზეთით არა, სულით იცხო. დიახ, იცის წერილმა თვით ამგვართა სახელდებაც  ქრისტეებად (ცხებულებად),  რადგან როდესაც ცხება ხდება, უპირატესი სულიწმინდაა. ზეთიც ამიტომ მოიღება. მაგრამ წერილი სად უწოდებს  ქრისტეებად,  ესე იგი ცხებულებად, იმათ, რომლებსაც ზეთით ცხება არ მიუღიათ? იქ, სადაც ამბობს: „ნუ შეეხებით ჩემს ქრისტეებს (ანუ ცხებულებს) და ჩემს წინასწარმეტყველთა შორის ნუ იუკეთურებთ“ (ფს. 104.15). იმ დროს ხომ საცხებელი ზეთი არც მზადდებოდა?¹⁰

“ხმობილი მოციქული” (1.1):

ყველგან “ხმობილად” უწოდებს თავის თავს, რითაც წარმოაჩენს საკუთარ მადლიერებას და, აგრეთვე, იმას, რომ არათუ ეძიებდა და ჰპოვა, არამედ  ხმობილ იქნა რა, მივიდა და დამორჩილდა. წმინდანებსაც ასე უწოდებს იგი: „ხმობილი წმინდანები“ (I კორ. 1.2), თუმცა ესენი  ხმობილ იქნენ, რომ მათ მიერ რწმენოდათ სხვებს, მაშ, კი სხვაც განეჩინა: მოციქულობა,¹¹ რაც არის საქმე, აღსავსე აურაცხელი სიკეთით, საქმე - ყოველგვარ ნიჭზე უმჯობესი და ამ ნიჭთა თავის თავში გარემომცველი. ან კი ნუთუ ეგების უფრო მეტი ითქვას მასზე, თუ არა ის, რომ რასაც იქმოდა მოსული ქრისტე, ეს ყოველივე მათ გადასცა და განვიდა? ამასვე ღაღადებს პავლე, აღამაღლებს რა მოციქულთა ღირსებას და ამბობს: „ქრისტეს გამო (რაც ნიშნავს: „ქრისტეს ნაცვლად“) ვდესპანობთ, ისე თითქოს ღმერთი შეგაგონებდეთ ჩვენ მიერ“ (II კორ. 5.20).

“განჩინებული ღვთის სახარებისთვის” (1.1):

ისევე როგორც ამათუიმ სახლში ყველა წევრი სხვადასხვა საქმეს ემსახურება, ამგვარადვე ეკლესიაშიც სახეზეა მსახურებათა სხვადასხვაგვარი დაყოფანი. ამასთან, მე მგონია, რომ ამ ადგილას არა მხოლოდ საქმისადმი განკუთვნილობა მოესწავება, არამედ ისიც, რომ ძველთაგანვე და ზემოდან იყო პავლე ამ საქმისთვის განწესებული. იერემიაც ამბობს, რომ სწორედ ასე ითქვა მის შესახებაც ღვთისგან: „საშოდან შენს გამოსვლამდე განგწმინდე შენ, ხალხთა წინასწარმეტყველად დაგადგინე შენ“ (იერ. 1.5). ამიტომ, რადგან თავმოთნე და ყოვლითურთ გასულდიდებულ ქალაქს სწერდა პავლე, ყოველმხრივ წარმოაჩენდა კიდეც თავის ხელდასხმულობას ღვთისგან და რომ სწორედ ღმერთმა უხმო მას და ღმერთმავე განაჩინა, ამას კი იმ მიზნით მოქმედებდა პავლე, რომ მათთვის ღირსსარწმუნო და ადვილად მისაღები გაეხადა თავისი ეპისტოლე.

“ღვთის სახარებისათვის” (1.1):

ნათელია, რომ არც მხოლოდ მათე არის მახარებელი და არც - მარკოზი, ისევე როგორც არცთუ მარტოოდენ იგია მოციქული, არამედ - ესენიც, თუმცა გამორჩევითად სწორედ პავლე ითქმის მოციქულად, მათე და მარკოზი კი - მახარებლად. ამასთან, პავლე “სახარებად” უწოდებს თავის მოციქულობას არათუ მხოლოდ აღსრულებულ სიკეთეთა გამო, არამედ - სამერმისოთა. მაგრამ როგორ ამბობს იგი, რომ ღმერთი იმახარობლება მის მიერ, თქვა რა: „განჩინებული ღვთის სახარებისთვის“? მამა ხომ სახარებათა უწინარესაც ცხადი იყო? დიახ, ცხადი იყო იგი, თუმცა მხოლოდ იუდეველთათვის და არა, სათანადო წესით, ყველა ამათთვის. არც იცოდნენ, რომ მამა იყო იგი და ბევრი რამ უღირსიც წარმოსახეს მასზე მაშინ. ამიტომაც თქვა ქრისტემ, რომ „მოვლენ ჭეშმარიტი თაყვანისმცემლები“, და რომ „მამა ეძიებს ამგვარ თაყვანისმცემლებს მისას“ (ინ. 4.23). მაგრამ მოგვიანებით მამაც ძითურთ გამოუჩნდა მთელ ქვეყნიერებას, რაც, მაშ, წინდაწინ აღმოთქვა ქრისტემ, როდესაც თქვა: „რათა შეგიცნონ შენ, მხოლო ჭეშმარიტი ღმერთი, და ის, ვინც მოავლინე - იესო ქრისტე“ (ინ. 17.3), პავლე კი, სახელსდებს რა „ღვთის სახარებად“ თავის ღვაწლს, წინასწარვე სწორ მიმართულებას აძლევს მსმენელს, რადგან არ მოსულა უფალი, რომ მას, წინასწარმეტყველთა მსგავსად, ეუწყებინა მჭმუნვარე რამ, კერძოდ: ბრალდებანი, გაკიცხვანი, დამსჯელობანი, არამედ - სახარებანი და  სახარებანი ღვთსა, მყარ და შეუძრავ სიკეთეთა ურიცხვი საუნჯენი,

“რაც წინდაწინ გააცხადა მან თავის წინასწარმეტყველთა მიერ წმინდა წერილებში” (1.2):

ფსალმინიც ამბობს: „უფალი მისცემს მეტყველებას იმათ, რომლებიც მახარებლობენ ფრიადი ძალით“ (ფს. 67.12), და კიდევ: „რაგვარ მშვენიერია მშვიდობის მახარებელთა ფეხნი“ (52.7).

ბ. ხედავ სახარების სახელსაც და სახესაც, ცხადად წარმოჩენილს ძველ აღთქმაშიც? მართლაც, არა მხოლოდ სიტყვებით ქადაგებულად ამბობს მას პავლე, არამედ - საქმეებითაც, რადგან არათუ კაცობრივი იყო იგი, არამედ - საღვთოც, გამოუთქმელიც და ყოველგვარ ბუნებაზე აღმატებულიც. თუმცაღა კიცხავდნენ სახარებას როგორც თითქოსდა ახალშემოღებულს, ელინებზე უძველესად და წინასწარმეტყველთა მიერ წინდაწინ აღწერილადაც გამოაჩინებს მას პავლე. მაგრამ თუ დასაბამიდანვე არა იქნა იგი მოცემული ღვთისგან, ეს - იმათ გამო, რომლებსაც არ სურდათ მისი მიღება, თუმცა კი ვისაც სურდა, ისმინა კიდეც, რადგან თქმულია: „აბრაამი, თქვენი მამა, განიხარებდა, რომ ეხილა ჩემი დღე, და იხილა და განიხარა“ (ინ. 8.57). მაშ, როგორ ამბობს მათე, რომ „მრავალ წინასწარმეტყველს და მართალს სწადდა იმის ხილვა, რასაც თქვენ ხედავთ და ვერ იხილეს“ (მთ. 13.17)? მათ ვერ იხილეს, - ამას ამბობს მათე, - თავად სხეული და თვით სასწაულები ისე, როგორც თქვენ ხედავთ და გესმით, თვალხილულად.

დააკვირდი ჩემთან ერთად, რაოდენი ჟამის უწინარეს წინაქადაგებულ იქნა იგი. დიახ, ოდეს ღმერთი დიად საქმეთა წინაგანმზადებას განიგულვებს, წინამაუწყებლობს კიდეც მათზე ფრიადი დროით უწინარეს, რომ გაგვიწვრთნას ყური ამ საქმეთა შესაწყნარებლად, რაჟამს ისინი აღსრულდება.

“წმინდა წერილებში” (1.2):

არა მხოლოდ ამბობდნენ წინასწარმეტყველნი, არამედ წერდნენ კიდეც, რასაც ამბობდნენ, და არა მხოლოდ წერდნენ, არამედ საქმეებითაც  დაგვისახავდნენ, როგორც მაგალითად, იმას, თუ როგორ წაიყვანა აბრაამმა ისააკი, როგორ აღამაღლა მოსემ გველი, როგორ განავრცო მან ხელები ამალეკზე, როგორც შეწირა პასექის კრავი.

“მისი ძის შესახებ, დავითის თესლისგან ხორციელად შობილისა” (1.3).

ამას რას მოქმედებ, ჰოი პავლე? თუმცა კი აამაღლე და ზეაიყვანე ჩვენი სულები, წარმოგვისახე საქმენი დიდნი და გამოუთქმელნი, “სახარებად” რომ თქვი და “ღვთის სახარებად”, ამასთან, წინასწარმეტყველთა მწყობრიც შემოიყვანე და გამოგვიჩინე ყველა მათგანი სამერმისოთა მქადაგებლად მრავალი წლით უწინარეს, - ამათ შემდგომ კი კვლავ როგორღა ქვედაგვიზიდავ დავითისკენ? ნუთუ ვინმე კაცზე გვესაუბრები, მითხარ მე, იესეს ძე რომ განუჩინე მამად? და როგორღაა ზემოთქმულთა ღირსი ეს სიტყვები?

ფრიად ღირსია, “რადგან, - ამბობს, - ლიტონი კაცის შესახებ როდია ჩვენი სიტყვა! ამიტომაც დავურთე: “ხორციელად”, მივანიშნე რა, რომ სულიერადაც არის მისივე შობა”.

მაგრამ რატომ დაიწყო პავლემ აქედან, ხორციელისგან, და არა იქიდან, უაღმატებულესთაგან?

იმიტომ, რომ აქედანვე დაიწყო მათემ, ისევე როგორ ლუკამ და მარკოზმა, რადგან ზეცისკენ ჩვენი წარმართვის მზრახველს მართებს წარგვმართავდეს ქვევიდან ზევით. თვით საქმეც ხომ ასე განეგო: ჯერ, მაშ, კაცად იხილეს იგი ამქვეყანაზე და შემდეგღა შეიცნეს ღმერთად. ასე რომ, რა სახითაც მისცა სწავლება უფალმა, იმ სახითვე კვალავს მისი მოწაფეც იქ მიმავალ გზას.

ამრიგად, პირველ რიგში ხორციელ შობას ამბობს იგი, თუმცა არა იმიტომ, რომ მართლა პირველი იყო ეს, არამედ იმიტომ, რომ ამისგან იმ სულიერისკენ აუძღვეს მსმენელს.

“განსაზღვრებულისა ღვთის ძედ, ძალით და სიწმინდის სულით, მკვდრეთით აღდგომის შედეგად, - რომელიც არის იესო ქრისტე” (1.4):

ბუნდოვანია ეს ნათქვამი სიტყვათშეთხზულობისა გამო. ამიტომაც, გვმართებს მისი დანაწევრება. მაშ, რას ნიშნავს, რასაც ამბობს პავლე? დავითისგან შობილს ვქადაგებთო, გვეუბნება. ეს ცხადია, მაგრამ ღვთის ძეც რომ არის ის, ვინც განკაცდა, საიდანღა ჩანს? პირველ რიგში - წინასწარმერტველთაგან. ამიტომაც ამბობდა: “რაც წინასწარ აღთქმულ იქნა თავის წინასწარმერტყველთა მიერ წმინდა წერილებში” (1.2; კნინი როდია მტკიცებულების ეს სახე). შემდეგ, ამასვე გვისაბუთებს თვით შობის გვარიც, რაც პავლემ თავად გააცხადა, როდესაც თქვა: “დავითის თესლისგან ხორციელად” (1.3), ვინაიდან დაარღვია უფალმა ბუნების რჯული. მესამეც, იგივე დასტურდება იმ სასწაულთაგან, მან რომ აღასრულა, მოგვცა რა ამით ფრიადი ძალმოსილების მტკიცებულება, რადგან ამას ნიშნავს: “ძალით” (1.4). მეოთხეც, ეგევე წარმოჩნდება სულიწმინდისგან, ვინც მან მისდამი მორწმუნეებს მიუბოძა და ვის მიერაც ყველას წმინდაყოფს იგი. ამიტომ ამბობს პავლე: “სიწმინდის სულით” (1.4), ვინაიდან მხოლოდ ღმერთს შეეძლო ამგვარ ძღვენთა მიმადლება. და მეხუთეც, ამისვე მტკიცებულება  გვაქვს უფლისმიერი აღდგომისგან, რადგან თავად იგია პირველი და ერთადერთი, თავისი თავი ვინც აღადგინა, რაზეც მანვე თქვა, რომ სწორედ ეს არის, ყველაზე მეტად, კმასაყოფელი ნიშანდება თვით ურცხვინოთა დასადუმებლად, რადგან „დაარღვიეთ, - ამბობს, - ეს ტაძარი და სამ დღეში აღვმართავ მას“ (ინ. 2.19), აგრეთვე: „როდესაც ამამაღლებთ მე მიწისგან, მაშინ შეიცნობთ, რომ მე ვარ“ (ინ. 7.28), და კიდევ: „ეს თაობა ნიშანს ეძებს და არ მიეცემა მას ნიშანი, თუ არა ნიშანი იონასი“ (მთ. 12.39).¹²

რა არის, მაშ, “განსაზღვრებულისა” (1.4)?

იგივეა, რაც: „განცხადებულისა“, „გამოჩინებულისა“, „შერაცხილისა“, ანუ „აღსარებულისა“ ყველას და ყველაფრის აზრისა და განსჯის კვალობაზე, კერძოდ - წინასწარმეტყველთაგან, უჩვეულო ხორციელი შობისგან, სასწაულთამიერი ძალმოსილებისგან, სულისგან, რომლის მიერაც სიწმინდე ბოძებულჰყო, აღდგომისგან, რითაც დაამხო მან  სიკვდილის ტირანია.

“რომლის მიერაც მივიღეთ მადლი და მოციქულობა დასამორჩილებლად სარწმუნობისადმი”(1.5).

იხილე მადლიერება მონისა! სურს ჰქონდეს არა თავისი თავისგან რაიმე, არამედ მეუფისგან - ყოველივე. და, ცხადია, სულმა მისცა მას ეს. ამიტომ ამბობდა უფალი: “ბევრი რამ მაქვს სათქმელი თქვენთვის, მაგრამ არ ძალგიძთ იტვირთოთ ახლა, მაგრამ როდესაც მოვა იგი, სული ჭეშმარიტებისა, გაგიძღვებათ თქვენ ყოველი ჭეშმარიტებისკენ” (ინ.16.12-13), და კიდევ: „განმიკუთვნეთ მე პავლე და ბარნაბა“ (საქ. 13.2). ასევე, კორინთელთა მიმართ პავლე ამბობს, რომ „ერთს სულის მიერ ეძლევა სიბრძნის სიტყვა, მეორეს კი ცოდნის სიტყვა იმავე სულისამებრ“ და რომ „იგი განყოფს ყოველივეს, როგორც ნებავს“ (I კორ. 12.8-11), ხოლო მილეტელებს როდესაც საჯაროდ უქადაგებდა, ეუბნებოდა: “... სადაც დაგადგინათ თქვენ სულიწმინდამ მწყემსებად და ეპისკოპოსებად“ (საქ. 20.28).

ხედავ, სულისას ძისად ამბობს და ძისას სულისად?

“მადლი და მოციქულობა” (1.5):

ეს ნიშნავს: “ჩვენი წარმატება როდია, რომ ვართ მოციქულნი, რადგან არათუ ფრიადი გარჯილობისა და შრომის ფასად ვიწილხვედრეთ ეს ღირსება, არამედ მადლი მივიღეთ და ზეგარდმო საბოძვარის კუთვნილება გახდა ეს წარმატება”.¹³

“დასამორჩილებლად რწმენისადმი” (1.5):

გ. მაშ, არათუ მოციქულები იყვნენ წარმატების მოქმედნი, არამედ - მათი გზამკვლევი მადლი, რადგან მართებდათ მათ მიმოვლა და ქადაგება, დარწმუნება კი საქმე იყო მათში მოქმედი ღვთისა, როგორც ლუკამაც თქვა „განაღო მათი გულები“ (საქ. 16.14), და კიდევ: „რომლებისთვისაც მიცემული იყო ღვთის სიტყვის სმენა“ (?).

“დასამორჩილებლად” (1.5):

არ უთქვამს: „გამოსაკვლევად და დასამტკიცებლად“, არამედ: “დასამორჩილებლად”, რადგან „არ მოვივლინეო, - ამას ამბობს, - სამსჯელოდ, არამედ იმის გადასაცემად, რაც მომებარა“. მართლაც, როდესაც მეუფე განაჩინებს რასმე, მსმენელებს ნათქვამთა განჩხრეკა და მიმოწვლილვა როდი მართებთ, არამედ - მხოლოდ მიღება. მოციქულებიც სწორედ ამიტომაც მოივლინნენ, რომ რაც ისმინეს, ის თქვან და არათუ თავის მხრივაც დაურთონ რამე. ჩვენ კი, მათ შემდგომ, გვმართებსღა ვირწმუნოთ. მაგრამ რის  შესახებ უნდა ვირწმუნოთ?

“მისი სახელის შესახებ” (1.5):

არა იმგვარად, რომ მის არსებას ჩავეძიებოდეთ, არამედ - მის სახელს ვერწმუნებოდეთ,¹⁴ რადგან ეს სახელი იყო, სასწაულთ რომ იქმოდა, ვინაიდან „იესო ქრისტეს სახელით, - ამბობს პეტრე,- ადექ და იარე“ (სქ. 3.6). თვით ამ სახელს, რათქმაუნდა, რწმენა სჭირდება, რადგან განჯით არვის ძალუძს აღასრულოს ამგვარი რამ.

“ყველა ხალხში, რომელთა შორის ხართ თქვენც, ხმობილნი იესო ქრისტესი” (1.5-6):

რაღაა ეს? განა პავლემ ყველა ხალხს უქადაგა? იერუსალიმიდან რომ ილირკიამდე „განისრბოლა“ მან და აქედან რომ თვით მიწის კიდეებამდე განვიდა კვლავ, თავადვე ცხადყოფს ამას რომაელებისადმი მინაწერში, მაგრამ თუკი ყველას ვერ მიეახლა, ამის გამო სიცრუე როდია, რაც მან თქვა, რადგან არათუ მარტოოდენ თავის თავზე ამბობდა იგი, არამედ თორმეტი მოციქულის შესახებაც და ყველა იმის მიმართაც, რომლებიც მათ შემდეგ ქადაგებდნენ მოძღვრებას. ამასთან, არც, სახელდობრ, მის მამხილებლად შეძლებდა ვინმე დაენახა ზემორე სიტყვა, თუკი, ცხადია, გულისხმაჰყოფდა გულმოდგინებას მისას და იმას, რომ აღსრულების შემდეგაც არ ცხრება იგი მთელ ქვეყანაზე ქდაგებისგან. შეიცან აგრეთვე, რაზომ აღამაღლებს იგი ამ ძღვენს¹⁵ და რაოდენ დიდად და პირველზე¹⁶ ფრიად უმაღლესად გამოაჩინებს მას. მართლაც, თუკი ძველი ღვწანი ერთი ერის მიმართ იყო, ამან, მაშ, მიწაც და ზღვაც მოიზიდა.

მაგრამ ესეც განჭვრიტე ჩემთან ერთად, თუ რაგვარ ჰგიეს პავლეს სული განშორებულად ყოველგვარი მლიქვნელობისგან, რადგან იგი, ესიტყვებოდა რა რომაელებს, რომლებიც თითქოსდა ქვეყნიერების რამ მწვერვალზე იყვნენ დაბრძანებულნი, არარას მისცემდა მათ მეტს სხვა ხალხებთან შედარებით, არცთუ ის უთქვამს, რომ რაიმეთი, თუნდ სულიერად, მეტნი ხართო, თუმცა კი სწორედ ისინი მპყრობელობდნენ და მეფობდნენ მაშინ. პირიქით, “ისევე როგორც, - ამას ამბობს, - ვქადაგებთ სხვა ხალხთა მიმართ, ამგვარადვე - თქვენს მიმართაც”, თანააღრიცხავს რა მათ სკვითებთან და თრაკილებთან ერთად. მართლაც, ამის ცხადყოფა რომ არ ნდომოდა, მაშ, ზედმეტი იქნებოდა, რაც მათ უთხრა: “რომელთა შორის ხართ თქვენც” (1.6), მოქმედებს კი ამას იმიტომ, რომ შემუსროს მათი ქედმაღლობა, დაფუშოს მათი გაბერილობა და ასწავლოს მათ სწორპატივობა სხვა ხალხებთან. ამიტომაც დაურთო ეს სიტყვები: “რომელთა შორის ხართ თქვენც, ხმობილნი იესო ქრისტესი” (1.6), ესე იგი: „რომლებთან ერთად ხართ თქვენცო“. არ უთქვამს მას, რომ უფალმა უხმო „სხვებს თქვენთან ერთად“, არამედ „თქვენ სხვებთან ერთად“.

“თუ , მაშ, - ამას ამბობს პავლე, - ქრისტეში არ არის არც  მონა და არც თავისუფალი,¹⁷ ბევრად უფრო არც მეფეა მასში და არც მდაბიო, რამეთუ ხმობილნი ხართ თქვენც და არათუ თქვენით მოსულნი”.

“ყველას, ვინც რომში იმყოფებით, ღვთივ შეყვარებულთ, ხმობილ წმინდანათ, მადლი თქვენ და მშვიდობა ჩვენი ღმერთი-მამის და უფალ იესო ქრისტესგან” (1.7):

ხედავ, რარიგ მიწყივ ურთავს სიტყვა „ხმობილს“? მართლაც, ამბობს: „ხმობილი მოციქული“ (1.1), „რომელთა შორის ხართ თქვენც ხმობილნი“ (1.6), „ყველას, ვინც რომში იმყოფებით, ხმობილთ“ (1.7). ცხადია, ამას ფუჭსიტყვაობის გამო როდი მოქმედებს იგი, არამედ მოსურნეა შეახსენოს რომაელებს ქველმოქმედება [ღვთისა],¹⁸ რადგან შესაბამისად იმისა, რომ მორწმუნეთა შორის, წესისამებრ, იყვნენ როგორც გამგებელთა და კონსულთაგანნი, ასევე ღარიბნი და მდაბიონი, მოციქულიც, განაგდებს რა უთანასწორობას პატივთა ნიშნით, ერთიან მოკითხვას მიუვლენს ყველას. მართლაც, თუკი უსაჭიროესთა და სულიერთა შორის მონათა და თავისუფალთა წინაშე ზიარად დაიგება ყოველივე, როგორც მაგალითად, ღვთსმიერი სიყვარული, ხმობილობა, სახარება, ძეობილობა, მადლი, მშვიდობა, სიწმინდე და სხვა ამგვარი, როგორღა არ იქნებოდა უკიდურესი უგუნურება ამქვეყნიურ საქმეთა მიხედვით იმათ დაცალკევება, რომლებიც ღმერთმა შეაერთა და უმჯობესთა შორის თანაწორად პატივდებულჰყო?

ამიტომ, ეს ნეტარიც, შესავლიდანვე რომაელთა ამ მძიმე სენის განმდევნელი, სიკეთეთა დედისკენ მიმართავს მათ, რაც არის მდაბალცნობიერება.¹⁹ სწორედ  ამან გახადა უფრო კარგი თვით მონებიც, დამოძღვრა რა, რომ არას ავნებდათ მათ მონობა, თუ ექნებოდათ ჭეშმარიტი თავისუფლება. ამანვე ზომიერებისკენ განამზადა უფლებამოსილნი, ასწავლა რა მათ, რომ არას არგებდათ თავისუფლება რწმენის საქმეთა უწინამძღვროდ. ამასთან, რათა განისწავლო, რომ ამის მოქმედს აღრევა კი არ შემოჰქონდა და ყოველივეს თანაშერევა, არამედ ურჩეულესი განყოფაც რომ კარგად უწყოდა, სწორედ ამიტომ, მარტივად კი არ მისწერა ყველა რომაელს, არამედ განსაზღვრულად “ღვთივ შეყვარებულთ” (1.7).

აი, ეს არის ურჩეულესი განმრჩეველობა, რითაც ცხადყოფს, თუ საიდან არის წმინდამყოფელობა.

დ. მაშ, საიდან არის წმინდამყოფელობა? სიყვარულისგან! მართლაც, თქვა რა მან: “შეყვარებულთ” (1.7), იქვე დასძინა: “ხმობილ წმინდანთ” (1.7), რითაც ცხადყო, რომ აქედან გვაქვს წყარო ყოველი სიკეთისა, “წმინდანებად” კი მორწმუნეებს უწოდებს ყველგან.

“მადლი თქვენდა და მშვიდობა” (1.7):

ჰოი მოკითხვავ, ურიცხვ კეთილთა დამტევნელო! ქრისტემაც ხომ პირველ სიტყვად სწორედ ამის თქმა განუწესა მოციქულებს სახლში შესვლისას. პავლეც, ამიტომ, ყველას მიმართ აქედან იწყებს, - მადლიანად და მშვიდობიანად, რადგან არათუ კნინი რამ შუღლი განაქარვა ქრისტემ, არამედ - მრავალთხზული, ნაირგვარი და ხანგრძლივი, რაც აღსრულდა არა ჩვენეული დამაშვრალობით, არამედ მისეული მადლის მიერ.

ამრიგად, რადგან სიყვარულმა მადლი გვიბოძა, მადლმა - მშვიდობა, მოკითხვის წესად პავლეც მათვე განაჩინებს და ლოცულობს, რომ შენარჩუნდნენ  ურყევად და შეუძრავად (რათა შემდეგშიც არ აღიძრას ახალი შუღლი), და სთხოვს მბოძებელს მათ მყარად დაცვას, როდესაც ამბობს:

“მადლი თქვენდა მშვიდობა ჩვენი ღმერთი-მამის და უფალ იესო ქრისტესგან” (1.7).²⁰

აჰა, აქ „-გან“ საერთოა მამისა და ძისთვის, რაც უიგივდება სიტყვას: „მისგან“. არ უთქვამს პავლეს: „მადლი თქვენდა და მშვიდობა ღმრთი-მამისგან ჩვენი უფლის იესო ქრისტეს მიერ“, არამედ: “ღმერთი-მამის და ჩვენი უფალის იესო ქრისტესგან”.

ჰოი, რაოდენ იმძლავრა ღვთის სიყვარულმა! მოშუღარნი და შეურაცხმყოფელნი მყისვე წმინდანები და ძეები გახდნენ, რადგან როდესაც ღმერთს „მამად“ უხმო ძენი გააცხადა, ხოლო რაჟამს „ძენი“ თქვა, სიკეთეთა მთელი საუნჯე გამოაჩინა.²¹

მაშ, დავშთეთ ღირსნი საბოძვარისა ღვაწლის ჩვენებით, მშვიდობისა და სიწმინდის დაცვით, რადგან წუთიერია სხვა ღირსებანი, განქარვებადნი სოფელთან ერთად, ფასით სყიდულნი,²² რის გამოც არათუ ღირსებებად უნდა თქვას ვინმემ, არამედ  ოდენ - ღირსებათა სახელებად, რომლებსაც შთამბეჭდავს ხდის სამოსელთა გარემოსხმულობა და შუბოსანთა ასაბიის პირმოთნეობა, ხოლო ეს კი - სიწმინდისა და ძეობილობის საბოძვარი, ვითარცა ღვთისგან მოცემული, სიკვდილისგანაც არ განირღვევა, არამედ იგი ამქვეყნადვე გვაცისკროვნებს და, ამავე დროს, თან მიგვყვება სამერმისო ცხოვრებისკენაც. მაშ, ვინც იმარხავს ძეობილობას, ვინც ზედმიწევნით იცავს სიწმინდეს, თვით დიადემამოსილზე და პორფიროსანზე ბევრად უფრო ცისკროვანია და ნეტარი, რადგან იგი ამქვეყნადაც სიწყნარით იშვებს, ტკბილ იმედებთან თანაშეზრდილი, და არა აქვს რა მშფოთვარებისა და წრტიალის არაგვარი რამ მიზეზი, მოუკლებელი სიამით ილხენს, რადგან სიხარულს და სიხალისეს ძალაუფლების სიძლიერე როდი იწვევს ანთუ სიმდიდრე დოვლათისა ან ხელმწიფობის სიდიადე ან ბრგე სხეული ან ტაბლა-სუფრის დიდი სიუხვე ან სამოსელთა შემკულობა ან კიდევ სხვა რამ კაცობრივი, არამედ მხოლოდ - წარმატება სულისმიერი და ზნესრულობა.²³ ის, ვინც ამაში წარემატა, თუნდაც ძაძით იყოს მოსილი და შიმშლთან მორკინალობდეს, სიხარულშია უფრორე მეტად ვიდრე მავანნი, ფრიად შვებულნი. სწორედ ამიტომ, ვინც იცის, რომ ბოროტება არის მის სულში, თუნდა მოიხვეჭოს მთელი სიმდიდრე, ყველა სხვაზე უბადრუკია. ამიტომვეა, რომ მუდამჟამს შიმშილში და სიშიშვლეში მცხოვრები პავლე, თანაც გვემული დღენიადაგ, იმათზე მეტად იხარებდა და ილხენდა, იმჟამად რომ მეფენი იყვნენ. აქაბიც ხომ, მეფედ მყოფი და ყოველგვარი განცხრომით სავსე, იმ ცოდვის შემდეგ, რაც ჩაიდინა, გმინავდა და მწუხარებდა, მისი სახე კი, ცოდვამდეც და ცოდვის შემდეგაც, მჭმუნვარე იყო (შდრ. III მფ. 21.4; 21.27).

ამრიგად, თუ გვსურს სიამით დავტკბეთ, ყოვლის უადრეს ბოროტებას განვერიდოთ და ვესწრაფოდეთ სათნოებას, რადგან სხვაგვარად არავის ძალგვიძს სიხარულთან თანაშეტკბობა, თუნდაც ავიდეთ სამეფო ტახტზე. პავლესგანაც ამიტომ თქმულა: „ხოლო ნაყოფი სულისა არის: სიყვარული, სიხარული და მშვიდობა“ (გალ. 5.22).

მაშ, ეს ნაყოფი ვზარდოთ ჩვენში, რომ ვიშვებდეთ იმ სიხარულით, მისგან რომ არის, და მივეახლოთ სამერმისო სასუფეველს, ჩვენი უფლის იესო ქრისტეს მადლითა და კაცთმოყვარეობით, რომელთან ერთად დიდება მამას სულიწმინდითურთ აწ და მარადის და უკუნითი-უკუნისამდე, ამინ.

მეორე ჰომილია

“უპირველესად, ვმადლობ ჩემს ღმერთს, იესო ქრისტეს მიერ, ყველა თქვენგანის გამო, რომ თქვენი რწმენა იქადაგება მთელ სოფელში” (I.8)

ა. შესაფერისი დასაწყისია ნეტარი სულისთვის და საკმარისიც ყველას დასამოძღვრად, რომ თითოეულმა ადამიანმა თავისი საქმეებიც და სიტყვებიც ღმერთს უპირველნაყოფოს,²⁴ და არა მხოლოდ თავისიანთა, არამედ უცხოთა წარმატებების გამოც ჰმადლობდეს მას, რაც შურისგანაც და ავმეტყველებისგანაც წმინდაყოფს სულს და უმეტესად მოიზიდავს ღმერთს მმადლობელთა კეთილგონიერების მიმართ. ამიტომ ამბობს იგი, აგრეთვე, სხვა ადგილას: “კურთხეულია ღმერთი და მამა ჩემი უფლის იესო ქრისტესი, რომელმაც გვაკურთხა ჩვენ მთელი სულიერი კურთხევით” (ეფეს. 1.3), მართებთ კი ჰმადლობდნენ არა მხოლოდ მდიდრებს, არამედ ღარიბებსაც, არა ჯანმრთელებს, არამედ სნეულთაც, არა კეთილდღეობაში მყოფთ, არამედ საპირისპიროთა დამთმენთაც, რადგან ზურგის ქარით ოდეს წარემართოს საქმენი, არაფერია საკვირველი, უკეთუ ვმადლობდეთ, მაგრამ რაჟამს ფრიადი ღელვა იქნება, ისე რომ ხომალდიც გადაბრუნდება და დანთქმის საფრთხე შეექმნება, მაშინ გვმართებს ფრიადი გამოჩინება მოთმინებისა და კეთილმადლოვნებისა. ამის გამო დაედგა გვირგვინი იობსაც, რომელმაც სწორედ ამით დაუხშო ურცხვინო პირი ეშმაკს და უცხადესად გამოაჩინა, რომ არათუ, კეთილდღეობაში რაჟამს იყო, საფასეთათვის ჰმადლობდა ღმერთს, არამედ – მისდამი ფრიადი სიყვარულისა გამო. დაუკვირდი კი იმასაც, რის გამო არის მოციქული მადლიერი: არა მიწიერთა და წარწყმედადთათვის, როგორიცაა მთავრობა, ძალაუფლება, სახელგანთქმულობა (რადგან არაფრად ფასობს ესენი), არამედ – ჭეშმარიტად კეთილთა გამო, რაც არის რწმენა და სიტყვახსნილობა.²⁵ და რაოდენი მოწლეობით²⁶ ჰმადლობს მას! არ უთქვამს კი: “ღმერთო”, არამედ “ღმერთო ჩემო”. ამასვე იქმოდნენ წინასწარმეტყველნიც, განისაკუთრებენ²⁷ რა საზოგადოს, თუმცა რადღა საკვირველია წინასწარმეტყველნი, მაშინ როცა თავად ღმერთიც მიწყივ ამგვარივეს მოქმედად ჩანს მონათა მიმართ, ამბობს რა თავის თავს აბრაამის, ისააკისა და იაკობის ღმერთად.

“რომ თქვენი რწმენა იქადაგება მთელ სოფელში”:

რას ნიშნავს, მაშ, ეს? მთელმა ქვეყანამ გაიგო რომაელთა რწმენის შესახებ?

მთელმა ქვეყანამ – მისგან,²⁸ და არაფერია ამაში შეუსაბამო, რადგან უჩინო როდი იყო ეს ქალაქი, არამედ იგი, როგორც მწვერვალზე მდებარე, ყოველმხრივ საჩინოვდებოდა. შენ კი ჩემთან ერთად განჭვრიტე ქადაგების ძალა, როგორ დაიპყრო მან მოკლე დროში, მებაჟეთა და მებადურთა მიერ, ქალაქთა კორიფე²⁹ და როგორ გახდნენ სირიელი კაცები მოძღვარნი და წინამძღვარნი რომაელებისა, რომლებსაც, ამასთან, ორ წარმატებას უდასტურებს მოციქული: იმას, რომ ირწმუნეს მათ და იმას, რომ ირწმუნეს სიტყვახსნილობით,³⁰ თანაც – იმგვარით, რომ მთელ ქვეყნიერებას მიწვდა მათი სახელოვნება, რადგან ასე ამბობს: ”თქვენი რწმენა იქადაგება მთელ სოფელში” (I.8), დიახ, რწმენა და არა სიტყვამბრძოლობანი,³¹ არცთუ განჩხრეკანი ანდა სილოგიზმები, თუმცა კი მრავალი იყო იქ დაბრკოლება მოძღვრებისთვის, რადგან რომაელები, ახლახანს მიმღებნი მთელი სამკვიდროს³² გამგებლობისა, დიდად თავმომწონეობდნენ და სიმდიდრესა და ფუფუნებაში ცხოვრობდნენ, ამ დროს კი ქადაგების შემომტანნი ხდებიან მებადურები – იუდეველნი და იუდეველთაგანნი (იმ ერისაგანნი, რომელიც  მოძაგებული იყო და ყველასგან შეძულებული), თან ისინი იუდეაში აღზრდილი ჯვარცმულისადმი თაყვანისცემას აწესებენ და როგორც მოძღვარნი, მოძღვრებასთან ერთად მკაცრი ცხოვრების შესახებაც უქადაგებენ იმ ადამიანებს, რომლებიც ფუფუნებას იყვნენ მიცემულნი და ამჟამინდელს შემსჭვალვოდნენ, მქადაგებლებად კი გახლდნენ უპოვარნი და მდაბიონი, უაზნონი³³ და უაზნოთაგანნი, თუმცა ვერაფერმა დააბრკოლა მათი სიტყვის სარბიელი.

ეგოდენი იყო ჯვარცმულის ძალა, რომ ყოველგან მიმოიქცეოდა ქადაგება, რადგან ”იქადაგება, - ამბობს, - მთელ სოფელში”. არ უთქვამს მას: ”ცხადი ხდება”, არამედ – ”იქადაგება”, რაც ნიშნავს, რომ ყველა მათ შესახებ საუბრობდა.

უდასტურებს რა, მაშ, ამას თესალონიკელებს, სხვა რამესაც დასძენს მოციქული, ვინაიდან როდესაც თქვა მან: ”თქვენგან გახმოვანდა სიტყვა ღვთისა” (I თეს. 1.8), იქვე დასძინა: ”ასე რომ, არ გვაქვს ჩვენ საჭიროება, რაიმე ვთქვათ” (I თეს. 1.8). მართლაც, მოწაფეები მოძღვართა ხარისხში დადგინდნენ, რაჟამს თავიანთი სიტყვახსნილობით ყველანი განსწავლეს და თავისკენ მოიზიდეს, ვინაიდან არათუ შეჩერდა სადმე ქადაგება, არამედ ცეცხლზე უმძაფრესად განივრცო იგი მთელ სამკვიდროში; თუმცა აქ – მხოლოდ ესოდენი.³⁴

”რომ იქადაგება”. კარგად თქვა მოციქულმა: ”რომ იქადაგება”, წარმოაჩინა რა ამით, რომ არ იყო საჭიროება, არც ვალდებულება უკვე თქმულზე რაიმეს დამატებისა, რადგან ქადაგის³⁵ საქმე მხოლოდ ისაა, რომ რაც უთხრეს, ის გადასცეს. ამიტომაა, რომ მღვდელიც ქადაგად ითქმის, რადგან არა თავისას, არამედ წარმომგზავნელისას მაუწყებლობს. მართალია, პეტრეს ჰქონდა ნაქადაგები რომში, მაგრამ პავლე მოციქული პეტრესეულს თავისად რაცხს, იმდენად ზეჭარბად იყო იგი, როგორც ახლახანს ვთქვი, განწმენდილი ყოველგვარი მოშურნეობისგან.

”რამეთუ ჩემი მოწამეა ღმერთი, რომელსაც ვეთაყვანები³⁶ ჩემი სულით, მისი ძის სახარებით” (I.9).

ბ. სამოციქულო თანალმობათა სიტყვებია ეს და მამობრივი მზრუნველობის გამოვლენა.³⁷ მართლაც, რას ნიშნავს, რაც მან თქვა, და რის გამო უწოდებს ღმერთს ”თავის მოწამედ”?

მოწლეობის³⁸ შესახებ იყო მისი სიტყვა,³⁹ მაგრამ ვინაიდან ჯერაც არ ეხილა მას ისინი, ამიტომაც, მაშ, არა კაცთაგანს ვისმე, არამედ მას, გულთამხილავს,⁴⁰ უწოდა ”მოწამედ”. ამიტომ, როდესაც ამბობდა: ”მიყვარხართ თქვენ”, და ამის ნიშნად მუდამჟამს ლოცვასა და მათთან მისვლის სურვილს წარმოაჩენდა, არკი იყო რა არც ეს დასტურმყოფელი, ღირსსარწმუნო მოწმეობას შეუვრდება. განა ძალუძს ჩვენგანს ვისმე მოქადულობდეს იმით, რომ სახლში ლოცვისას იხსენიებს იგი ეკლესიის სისავსეს?⁴¹ არა მგონია. მაგრამ პავლე არა მხოლოდ ერთი ქალაქის, არამედ მთელი სამკვიდროს გამო მიეახლებოდა ღმერთს და ეს არა ერთგზის, ან ორგზის ანთუ სამგზის, არამედ – მუდამჟამს. თუკი მუდამჟამს ვინმეს ხსოვნა ვერ მოხდებოდა, თუ არა დიდი სიყვარულის შედეგად, ლოცვებში მოხსენიება, თან მოუკლებლად (შდრ. I თეს. 1.2; I თეს. 5.17), ისაზრე რაოდენი მოწლეობისა და სიყვარულის გამოვლენაა!

ხოლო რაჟამს ამბობს: “რომელსაც ვმსახურებ ჩემი სულით, მისი ძის სახარებით”, ამით ერთდროულად წარმოგვიჩენს ჩვენ ღვთის მადლსაც და თავის მდაბალცნობიერებასაც,⁴² კერძოდ, ღვთის მადლს იმით, რომ ესოდენი საქმე განუჩინა მას, ხოლო თავის მდაბალცნობიერებას იმით, რომ არა საკუთარ გულმოდგინებად, არამედ სულიწმინდის შემწეობად რაცხს ყოველივეს. ხოლო “სახარების” დართვა მსახურების სახეს ცხადყოფს, რადგან მრავალია და სხვადასხვაგვარი მსახურების⁴³ სახენი, ისევე როგორც თაყვანებისა.⁴⁴

მსგავსად იმისა, რაც ხდება მეფეებთან დაკავშირებით, რაჟამს ერთი მმეფობის⁴⁵ ქვეშ არიან განწესებულნი ყველანი, თუმცა კი ყველა მათგანი ერთსა და იმავე მსახურებას როდი ეწევა, არამედ ერთი ემსახურება ლაშქარის სარდლობას, მეორე – ქალაქის გამგებლობას, სხვა კიდევ – საგანძურებში დაცულ საფასეთა დაცვას, ამგვარადვე, სულიერთა მხრივაც, ერთი ეთაყვანება და ემონება ღმერთს სარწმუნოებითა და თავისი ცხოვრების კეთილად წარმართვით, მეორე – უცხოთა მზრუნველობის თავსდებით, სხვა კი – შეჭირვებულთა მოვლა-პატრონობით.

ან კიდევ, ისევე როგორც თვით მოციქულებთან დაკავშირებითაც, სტეფანესაგანნი⁴⁶ ქვრივებზე ზრუნვით ემსახურებოდნენ ღმერთს, სხვანი კი, რომელთაგანი იყო პავლეც, სიტყვიერი დამოძღვრითა და ქადაგების მახარებლობით ეთაყვანებოდნენ მას, ამგვარი იყო რა მათეული მსახურების სახე, ვინაიდან ეს განეწესა⁴⁷ მათთვის. ამის გამო, არა მხოლოდ “მოწამედ” მოუხმობს იგი ღმერთს, არამედ ამბობს იმასაც, რაც მას ერწმუნა,⁴⁸ წარმოაჩენს რა, რომ ესოდენნი რომ არ ყოფილიყო მისდამი მინდობილი, ამათი მრწმუნებლის⁴⁹ “მოწამედ” მოხმობა სიცრუე იქნებოდა მისგან, ხოლო ამასთან ერთად  მოწადინეა აჩვენოს ისიც, რომ მათდამი მისი სიყვარული და მზრუნველობა აუცილებლობის შედეგია, ვინაიდან, იმისთვის, რომ არ ეთქვათ მისთვის: “ვინ ხარ შენ და საიდან, აგრერიგად დიდ და უსამეუფოეს ქალაქზე მზრუნველობას რომ განიკუთვნებ?”, აჩვენებს, რომ მისთვის ვალდებულებითაა ამგვარი მზრუნველობა, შესაბამისად იმისა, რომ მისდამი განჩინებული სახე მსახურებისა სწორედ ეს იყო: ექადაგა სახარება, რადგან ამგვარი ვალდებულების ქვეშ მყოფს აუცილებლობა აქვს ნიადაგ ფიქრში ჰყავდეს ისინი, რომლებიც მოძღვრების შემწყნარებლები უნდა გახდნენ, თუმცა ამათ გარდა სხვა რამესაც ასაჩინოებს იგი, როდესაც ამბობს: “ჩემი სულით”, რაც ნიშნავს, რომ ელინურ და იუდაურ თაყვანებაზე ბევრად აღმატებულია ეს.⁵⁰

მართლაც, ელინური, ერთი მხრივ, ცთომილია და ხორციელი, იუდაური კი, მეორე მხრივ, თუმცა ჭეშმარიტია, მაგრამ ისიც ხორციელი,⁵¹ ხოლო საეკლესიო საწინააღმდეგოა ელინურისა და, ამასთან, ფრიადი საზომით ზეაღემატება იუდაურს. მართლაც, არათუ ცხვრების, ხბოების, კვამლისა და ოხშივარის მიერ აღესრულება ჩვენეული თაყვანების სახე, არამედ – მომბერველობილი სულის მიერ,⁵² რაც გააცხდა ქრისტემაც, როდესაც თქვა: “სულია ღმერთი და მისდამი თაყვანისმცემელთ სულითა და ჭეშმარიტებით მართებთ თაყვანისცემა” (იოანე 4.24).

-----------------------------------------------------------------------

* თარგმანი ეფუძნება ორიგინალის მინისეულ გამოცემას (იხ. Patrologiae Cursus Completus, ed. J. Migne, Patrologiae Graecae Tomus 60, col. 391...).

 

შენიშვნები

1 - "მამაკაცი" - ბერძნულში სახეზეა სწორედ "მამაკაცი" (ἀνήρ) და არა ზოგადად "კაცი" (ἄνθρωπος). ამ ტერმინთან დაკავშირებით, როგორც უკვე აღვნიშნავდით, საყურადღებოა წმ. იოანე დამასკელის "გარდამოცემის" 63-ე თავზე (სათაურით: "ღმერთმამაკაცებრივისა მოქმედებისათჳს") წმ. ეფრემ მცირის მიერ დართული სქოლიო, რომელშიც შავი მთის დიდი ღვთისმეტყველი ხაზს უსვამს წმ. დიონისე არეოპაგელის მიერ შექმნილი ტერმინ "ღმერთმამაკაცის" უჩვეულობას ქართველი მკითხველისთვის, რის მიზეზადაც ხსენებულ მოღვაწეს ის მიაჩნია, რომ ქართულ მთარგმნელობით ტრადიციაში თავიდანვე არ განხორციელდა ბერძნული ἀνήρ-ის მართებული შესატყვისის ("მამაკაცის") დამკვიდრება. დავიმოწმებთ ეფრემ მცირის შესაბამის განმარტებას: "უკუეთუ რადმე დაგიმკჳრდებოდეს “ღმერთ-მამაკაცი” უჩუეველობისათჳს ენისა, ესე მას აბრალე, ვის “ნეტარ არს მამაკაცი” “ნეტარ არს კაცად” დაუწერია და არა მაშინვე შუენიერი და უცხოჲ სახელი მოუპოვებია, რაჲთამცა დაჩუეულ ვიყვნეთ" (წმ. იოანე დამასკელი, მართლმადიდებლური სარწმუნოების ზედმიწევნითი გადმოცემა, თბ. 2000, გვ. 208; შდრ. ჟურნ. "გზა სამეუფო", 1995, I, გვ. 4, სქ. 4).

2 - "ბუნებაკეთილობა" - შდრ. ბერძნ. εὐφυϊα.

3 - შდრ. διὰ τὸ τοῦ λόγου κατάρχειν.

4 - "უფრო მეტი სიტყვახსნილობით" - შდრ. μετὰ πλείονος παρρησίας. ბერძნული παρρησία, რაც, საზოგადოდ ნიშნავს "თავისუფალ, გაბედულ მეტყველებას" (πᾶν - "ყოველი", ρῆσια - "მეტყველება"), საეკლესიო აზრით გულისხმობს წმინდანისადმი ღვთივმიგებულ განსაკუთრებულ პატივს, როდესაც ესა თუ ის განღმრთობილი მოღვაწე საღვთო კადნიერებით აღივსება და თავისუფლად, სიტყვახსნილად იწყებს საღვთოთა შესახებ მეტყველებას.

5 - ე.ი. პავლე მოციქული.

6 - "პავლეთა" განმარტების ექვთიმესეულ თარგმანში ვკითხულობთ: "ვინაჲთგან შორიელთა მიუწერდა და უფროჲსღა ჰრომაელთა, რომელნი ჯერეთ არღა ეხილნეს, ამისთჳს თავსა ზედა თჳსა [ნუსხ. და გამოც.: "თჳსსა"] სახელი დააწესა" (პავლეს ეპისტოლეთა განმარტება, გამოკრებული იოანე ოქროპირისა და სხვა წმინდა მამათა თხზულებებიდან, თარგმნილი ეფთვიმე მთაწმიდელის მიერ, ტექსტი გამოსაცემად მოამზადა და გამოკვლევა დაურთო ექვთიმე კოჭლამაზაშვილმა, თბ. 2003, გვ. 14; ქვემოთ ეს გამოცემა მითითებული გვაქვს, როგორც: "ექვთ."); შდრ. იმავე ძეგლის ეფრემისეული თარგმანი: "შორიელთა მიმართ მისწერს, ამისთჳს დასწერს სახელსა თჳსსა" (სამოციქულოს განმარტება, გამოკრებული იოვანე ოქროპირისა და სხვა წმინდა მამათა თხზულებებიდან, თარგმნილი ეფრემ მცირის [კარიჭის-ძის] მიერ, ტექსტი გამოსაცემად მოამზადა და წინასიტყვა დაურთო ექვთიმე კოჭლამაზაშვილმა, თბ. 2006, გვ. 14; ქვემოთ ეს გამოცემა მითითებული გვაქვს, როგორც: "ეფრ.").

7 - "მოისიბრძნა" - ე.ი. ბრძნული მოხერხებით მოიპოვა. შდრ. ბერძნ. ἐσοφίσατο.

8 - შდრ. ექვთ.: "მრავალ არიან მონებისა ღმრთისა სახენი და ყოველნივე იგი აქუნდეს პავლეს ერთად. მონებაჲ არს, რამეთუ დაბადებულ იყო ღმრთისაჲ; მეორედ სარწმუნოებითა იყო მონა მისა; და მესამედ - მოციქულებითა" (დასახ. გამოც. გვ. 14; ქვემოთ ეს გამოცემა მითითებული გვაქვს როგორც "ექვთ.").

9 - შდრ. ექვთ.: "რომელსა იგი პირველ სავლე ეწოდებოდა, პავლედ შეიცვალა და ვითარცა ყოვლითავე მსგავს იქმნა თავსა მის მოციქულთაჲსა პეტრესა, არცა ამით დააკლდა მისსა საქმესა, რამეთუ ვითარცა მას სიმონ ეწოდებოდა და პეტრე ეწოდა, ეგრეთვე ამას სავლე ეწოდებოდა და პავლე ეწოდა" (დასახ. გამოც. გვ. 14); შდრ. ეფრ.: "რომელი-იგი (სახელი, ე.ჭ.) მას (მოციქულს, ე.ჭ.) ამისთჳს შეეცვალა უფლისა მიერ სავლეობისაგან პავლედ, რაჲთა არც ამით რაჲთმე ნაკლულევან იყოს პეტრესგან, თავის მი მოციქულთავსა, რომელსა-იგი სიმონობაჲ პეტრედ შეეცვალა" (დასახ. გამოც. გვ. 14).

10 - შდრ. ექვთ.: "იესუ კაცობრივისა ბუნებისა მისისა სახელი არს, ხოლო ქრისტე "ცხებულად" გამოითარგმანების და მოასწავებს ღმრთეებასა მას მხოლოდშობილისასა და სულსა წმიდასა, რომლისა მიერ ცხებულ იქმნა კაცებაჲ უფლისაჲ; არა ვითარ სხუანი იგი, პირველთა ჟამთა ცხებულნი, რომელნი მადლსა მას ოდენ მიიღებდეს საღმრთოსა! ხოლო მის თანა ყოველმანვე სავსებამან ღმრთეებისამან დაიმკჳდრა და ეწოდა ქრისტე. იესუ უკუე კაცებისა მისისა სახელი არს, ხოლო ქრისტე რაჟამს თქუას ვინ, ღმრთეებასაცა მოასწავებს და კაცებასა" (დასახ. გამოც. გვ. 14); შდრ. ეფრ.: "იესუდ უწოდს უფალს ჩუენსა კაცებისათჳს, ხოლო ქრისტეს - საცხებელისა მისთჳს სულისა" (დასახ. გამოც. გვ. 14).

11 - შდრ. ექვთ.: "აღიარებს, ვითარმედ: წოდებულ ვარ უფლისა მიერ და არა ნებსით მოუჴედ ქრისტესა, არამედ იგი გამომიჩნდა და მიწოდა. ხოლო იტყჳს ვითარმედ “მოციქული”, რაჲთა გამოაჩინოს, ვითარმედ არათუ სარწმუნოებად ოდენ მიიწოდა ქრისტემან, არამედ მოციქულებადცა" (დასახ. გამოც. გვ. 14); შდრ. ეფრ.: "და “ჩინებულ” რაჲ თქუას, ამას ცხადჰყოფს, ვითარმედ ზეგარდამოჲთა წოდებითა ჩინებულ არს, ხოლო ჩინებულ არს არა სხუად რადმე, არამედ მოციქულებად" (დასახ. გამოც. გვ. 14).

12 - შდრ. ექვთ. (ტექსტი ყველაზე სრულად და გამართულად დაცულია B ნუსხაში, რომლის მიხედვითაც მოგვაქვს ციტატა): "მოციქულისაჲ: რომელი-იგი გამოჩნდა (1.40); თარგმანი: ესე იგი არს, ვითარმედ: საცნაურ იქმნა ჩუენ შორის და დაემტკიცა: (I) წინაჲსწარმეტყუელთა მიერ და (II) საკჳრველისა მის მიერ ქალწულისაგან შობისა მისისა და (III) ძალისა მისგან სასწაულთა მისთაჲსა და ადგომითა მისითა" (დასახ. გამოც. გვ. 15; BC ნუსხებში ერთვის საყურადღებო ტექსტი, რასაც ვიმოწმებთ უფრო მართებული B-ს მიხედვით: "(IV) სულისა მის მიერ, რომლითა მოგუცა სიწმიდე და (V) აღდგომისა მიერ, რომლითა დაჴსნდა მძლავრებაჲ სიკუდილისაჲ. ამის ყოვლისა მიერ გამოჩნდა ჩუენ შორის, ესე იგი არს, იცნობა, რამეთუ ძჱ ღმრთისაჲ არს და მის მიერ ვიჩინეო მე მოციქულად, რამეთუ იტყჳს თავსა თჳსსა “ჩინებულად მოციქულად” (1.1; შესაბამის ადგილას თვით ექვთ.-თანვე გვაქვს “წოდებული მოციქული”, ხოლო "ჩინებული" იქვე მოხმობილია ტრადიციული "რჩეულის" სანაცვლოდ: “ჩინებული სახარებასა მას”; დასახ. გამოც. გვ. 15; ეფრემთან ორივეგან ტრადიციული ტერმინთშესატყვისობაა დაცული: “ჩინებული მოციქული”; “რჩეული სახარებასა მას”), რაჲთა გამოაჩინოს, ვითარმედ არა თავით თჳსით მოიღო მოციქულებაჲ, არამედ ჩინებითა და წოდებითა ქრისტესითა" (დასახ. გამოც. გვ. 15; დავძენთ, რომ, BC-ის გარდა, სხვა ნუსხებში მოტანილი ციტატის ვრცელი მონაკვეთი სიტყვებიდან: "სულისა მის მიერ" ბოლომდე შენაცვლებულია ორი სიტყვით: "აღდგომითა მით", რაც აღნიშნულ გამოცემაში ძირითად ტექსტადაა მიჩნეული); შდრ. ეფრ.: "ვინაჲ საცნაურ არს, ვითარმედ ძე ღმრთისაჲ არს განჴორციელებული ესე? პირველად უკუე - წიგნებითა წინაჲსწარმეტყუელთაჲთა; მეორედ - სახითა მით უთესლოდ მუცლადღებისაჲთა, რაჟამს დაჰჴსნნა შჯულნი ბუნებათანი, იშვებოდა რაჲ ნათესავისაგან აბრაჰამისსა; მესამედ - ძალითა სასწაულთაჲთა, რომელთა ჰყოფდა; მეოთხედ - სულისა მისგან სიწმიდისა, რომელი მოჰფინა ჩუენ ზედა, რამეთუ ჭეშმარიტად ღმრთისა შემსგავსებული არს ნიჭი ესე; მეხუთედ - აღდგომითა მით, რომლითა-იგი მან პირველად აღადგინა თავი თჳსი, ვითარცა უფალმან და მეუფემან ყოველთამან" (დასახ. გამოც. გვ. 14).

13 - შდრ. ექვთ.: "ესე იგი არს, ვითარმედ არა ჩუენითა რაჲ[თ]მე სათნოებითა მოვიღეთ მოციქულებაჲ, არამედ მისითა მადლითა უსასყიდლოდ" (დასახ. გამოც. გვ. 16); შდრ. ეფრ.: "ესრეთ იტყჳს, ვითარმედ: არა თჳსთა წარმატებათაგან მომიღებიეს მადლი მოციქულებისაჲ, არამედ ყოველივე მადლისა და ნიჭისა მისისაჲ არს და არა ჩემ მიერ შრომით მოგებული" (დასახ. გამოც. გვ. 14).

14 - შდრ. ექვთ.: "არა ჯერ-არსო გამოწულილვაჲ ბუნებისა და არსებისა ღმრთისაჲ, არამედ მორჩილებად სარწმუნოებით... ვითარმედ მოგუეცა ჩუენ მოციქულებაჲ სახელისა მისისათჳს, რაჲთა ვასწავოთ კაცთა სახელისა მისისა რწმუნებაჲ და არა ბუნებისა და არსებისა მისისა გამოძიებაჲ" (დასახ. გამოც. გვ. 16); შდრ. ეფრ.: "არა ჯერ-არს გამოძიებაჲ და გამოწულილვაჲ ბუნებასა და არსებასა მისსა, არამედ მხოლოდ სარწმუნოებით და მორჩილებით მოქმედებაჲ ნებათა და ბრძანებათა მისთაჲ... აწ გუასწავებს, ვითარმედ არა არსებისა მისისა გამოძიებაჲ, არამედ სახელისა მისისა მიმართ ოდენ რწმუნებაჲ მოცემულ არს ჩუენდა შემეცნებად და ზედამიწევნით [ყოველთა] უწყებად" (დასახ. გამოც. გვ. 14).

15 - ე.ი. მოციქულობას.

16 - ე.ი. ძველი აღთქმისეულზე.

17 - იგულისხმება სოციალურად თავისუფალი, არა-მონა.

18 - შდრ. ექვთ.: "რაჟამს “ჩინებაჲ” თქუას, გამოაჩინებს ღმრთისა ჩუენისა სახიერებასა, რომელმან მტერქმნილნი ესე ესრეთ შეგჳყუარნა, რომელ “ჩინებულად სიწმიდისად” გჳწოდნა" (დასახ. გამოც. გვ. 17); შდრ. ეფრ.: "ამისთჳს ზედაჲსზედა აქცევს სიტყუასა მას “ჩინებულობისას”, რაჲთა მოგუაჴსენნეს ქველისმოქმედებანი ღმრთისანი ჩუენა მომართ, რომელმან-იგი პირველ მოსლვად ჩუენდამდე ჯერ-იჩინა თჳთწოდებით მიყვანებაჲ ჩუენი მისსა" (დასახ. გამოც. გვ. 17).

19 - შდრ. ταπεινοφροσύνη.

20 - სხვაგვარი განმარტებანია ექვთიმესა და ეფრემის თარგმანებში. შდრ. ექვთ.: "რამეთუ ვერვინ შემძლებელ არს საქმეთა თჳსთა მიერ ცხორებად, უკუეთუ არა მადლმან ღმრთისამან უსასყიდლოდ აცხოვნოს. ამისთჳს იტყჳს ნეტარი პავლე, ვითარმედ: თქუენთანამცა არს მადლი იგი, რომელი მოგუცა სიყუარულმან ღმრთისამან, და მშჳდობაჲ იგი, რომელი ქმნა ქრისტემან ჩუენ შორის" (დასახ. გამოც. გვ. 16); შდრ. ეფრ.: "ვინაჲთგან ვერვინ განმართლდების საქმეთაგან თჳნიერ მადლისა მისისა, ამისთჳს მადლსა და მშჳდობასა ზოგად უფლისა მიერ მოცემულად დაუმტკიცებს მათ" (დასახ. გამოც. გვ. 14).

21 - შდრ. ექვთ.: "ეჰა საკჳრველი, ვითარი საქმე ქმნა სიყუარულმან ღმრთისამან ჩუენ თანა, რამეთუ რომელნი-ესე მტერ და შეურაცხ ვიყვენით, მეყსა შინა წმიდა და შვილ ღმრთისა ვიქმნენით, და ამისთჳს იტყჳს, ვითარმედ: “მადლი თქეუნდა ღმრთისა მიერ მამისა ჩუენისა”, რამეთუ რაჟამს მამაჲ თქუას, ძეთა მოასწავებს, ხოლო რაჟამს ძეობაჲ მოგუცეს მისი, ესე თავი არს ყოველთა კეთილთაჲ" (დასახ. გამოც. გვ. 16; აღვნიშნავთ, რომ ციტატაში დადასტურებული მრავლობითი "ძეთა" სახეზეა მხოლოდ B ნუსხაში, თან აქაც, სხვა ნუსხათა მსგავსად, ჯერ ყოფილა "ძესა" და შემდეგ მომხდარა მისი შეცვლა მრავლობითის ფორმით, როგორც ჩანს, მართებული დედნის საფუძველზე, რადგან, ერთი მხრივ, კონტექსტითაც უთუოდ მრავლობითია გამართლებული, რადგან საუბარია არა ძე ღმერთზე, არამედ ადამიანებზე, მადლით ღვთის ძეებზე, მეორე მხრივ კი მრავლობითი გვაქვს ბერძნულშიც: ὅταν γὰρ πατέρα  καλέσῃ, υἱοὺς ἐδήλωσεν: ὅταν δὲ υἱοὺς εἴπῃ, ἅπαντα τῶν ἀγαθῶν τὸν θησαυρὸν ἀνεκάλυψε. ეს ფაქტიც ადასტურებს ჩვენ მიერ ზემოგამოთქმულ აზრს B ნუსხის განსაკუთრებული ღირსების შესახებ, რაც აღნიშნულ გამოცემაში, სამწუხაროდ, სრულად შეცნობილი და ძირითად ტექსტში ასახული ვერ არის); ნაკლებ თანმხვედრია ეფრ.: "და სახელითა მამისაჲთა შვილებისა მადლსა მოაჴსენებს, რომელი მოგუცა ღმერთმან მამამან ძისა მიერ თჳსისა - უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტესსა" (დასახ. გამოც. გვ. 17).

22 - შდრ. "ამის სოფლისა პატივნი საწუთრო არიან და წარმავალ, საფასითა ყიდულნი და კაცთა მიერ მოკუდავთა მოცემულნი. ამისთჳს არცა ღირს არიან პატივად სახელისდებად" (წმ. იოანე ოქროპირი, თარგმანებაჲ მათეს სახარებისაჲ, III, თბ. 1998, გვ. 467).

23 - ბერძნ. συνειδὸς ἀγαθόν (სიტყ. "კეთილი სინდისი").

24 - "უპირველნაყოფოს" - ე.ი. "მიუძღვნას, შესწიროს პირველნაყოფი". შესაბამისი ბერძნული ἀπάρχεσθαι, რაც სწორედ პირველნაყოფის ანუ მოსავლის ყველაზე უფრო კარგი ნაწილის, თავი მოსავლის შეწირვას გულისხმობს, მომდინარეობს სიტყვისგან ἀπαρχή, რაც, მსხვერპლშეწირვითი შინაარსით, ნიშნავს "პირველნაყოფს", ანუ, როგორც აღვნიშნეთ, "მოსავლის რჩეულ ნაწილს" და იგი ძველ ქართულად, სხვა შესატყვისებთან ერთად, ასედაც ითარგმნებოდა. მაგ. რიცხვ. 5,9. S: "და ყოველივე პირველნაყოფი და ყოველი განწმედილი ძეთა შორის ისრაელისათა და რაოდენ-რაჲ მოართვან უფალსა, მღდელისა იყოს იგი" (შდრ. AK: "და ყოველივე პირველ ნაყოფი და ყოველი განწმედილი ძეთა შორის ისრაელისათა, და რაოდენი-რაჲ მოართუან უფალსა, მღდელისა იყოს იგი"; G: "და ყოველნი დასაბამნი და ყოველნი წმიდაქმნილნი ძეთა შორის ისრაელისათა, რაოდენთა რათ მოართუმენ უფალსა, მღდელისა მისისა იყვნენ იგინი"; Gრ: καὶ πᾶσα ἀπαρχὴ κατὰ πάντα τὰ ἁγιαζόμενα ἐν υἱοῖς ισραηλ ὅσα ἂν προσφέρωσιν τῷ κυρίῳ τῷ ἱερεῖ αὐτῷ ἔσται); აგრეთვე, ეზეკ. 45.7, OJ: "წინაშე პირველნაყოფთა მათ წმიდათასა" (შდრ. G: "წმიდათა"; Gრ: εἰς τὰς ἀπαρχὰς τῶν ἁγίων). გარდა აღნიშნულისა, ტერმინი "პირველნაყოფი" დასტურდება ἀπαρχή-ს  ისეთი სინონიმების შესატყვისად, როგორიცაა, მაგალითად τὸ κάρπωμα ანუ "ნაყოფი", "ნაყოფიანობა" (შდრ. რიცხვ. 28.2 AK: "პირველნაყოფი ჩემი სულად სულნელად დაიმარხეთ შემოწირვად ჩემდა დღესასწაულთა ჩემთა", შდრ. S: "ჩემი სულად სულნელებისად ჩემდა დაიმარხეთ შესაწირავად ჩემდა დღესასწაულთა ჩემთა"; Gr: καρπώματά μου εἰς ὀσμὴν εὐωδίας διατηρήσετε προσφέρειν ἐμοὶ ἐν ταῖς ἑορταῖς μου. კიდევ, რიცხვ. 28.14, AK: "და მეათე სამინდოსა ტარიგსა მას ერთსა შესაწირავად სულად სულნელად, პირველნაყოფად უფლისა"; შდრ. S: "ათეული ათეულისაჲ სამინდოჲსაჲ შესაწირავად, აღსუარული ზეთითა, კრავსა ერთსა, სულად სულნელებისად, მსხუერპლად უფლისა", Gr: δέκατον σεμιδάλεως ἀναπεποιημένης ἐν ἐλαίῳ τῷ ἀμνῷ τῷ ἑνί θυσίαν ὀσμὴν εὐωδίας κάρπωμα κυρίῳ), აგრეთვე ἀπαρχὴν τῶν γενημάτων ანუ "ნაყოფთა [სიტყ. "ნაქმნევთა"] პირველთავი" (შდრ. II სჯ. 26.10, DES: "მოვიღე პირველნაყოფი ქუეყანისა ამის", G: "პირველი ნაყოფი ქუეყანისა ამის", Gr: ἐνήνοχα τὴν ἀπαρχὴν τῶν γενημάτων τῆς γῆς), კიდევ: τὸ πρωτογενημά ანუ "პირველნაყოფი" (სიტყ. "პირველნაქმნევი"] (შდრ. IV მფ. 4.42, FJS: "მოართუა კაცსა მას ღმრთისასა პური პირველნაყოფთაჲ", OJ: "პირველთა ნაყოფთაჲ". საყურადღებოა, რომ B-ში არის "პირველნაშობი"; Gr: ἢνεγκεν πρὸς τὸν ἄνθρωπον τοῦ θεοῦ πρωτογενημάτων...  ἄρτους). აღვნიშნავთ, რომ მოცემულ შემთხვევაში ბერძნული ἀπαρχή J. B. Morris-ის ინგლისურ თარგმანში გადატანილია მეტად ზუსტი შესატყვისით Firstlings (იხ.The Homilies of S.John Chrysostom, Archbishop of Constantinople, on the Epistle of St. Paul The Apostle to the Romans, Translated by J. B. Morris, With Notes and Indices, Oxford, 1841, p. 16; J. Bareille-ს ფრანგულ თარგმანში ხსენებული ἀπαρχή გაგებულია ზოგადი მნიშვნელობით როგორც commencement ანუ "დასაწყისი", რაც მოცემულ კონტექსტში მართებული არ არის. იხ. St Jean Chrysostome,Œuvres Complètes, Traduction Nouvelle par M. L'Abbé J. Bareille, Tome 8, Homélies sur les Actes des apôtres, Homélies sur l'Epître aux Romains, Homélies sur la première Epître aux Corinthiens, Paris 1871, p. 228; რუსულში შესატყვისია начатки).

25 - "სიტყვახსნილობა" - ამ ტერმინით, როგორც ადრეც აღგვინიშნავს, გადმოვცემთ ბერძნულ παρρησία-ს, რაც მოცემულ შემთხვევაში ინგლისურად თარგმნილია როგორც boldeness of speech ანუ "გაბედულება მეტყველებისა" (შდრ. რუს. дерзновение; ფრანგ. la liberte de la parole ანუ "სიტყვის თავისუფლება"). ტერმინი παρρησία, რაც ძველად ტერმინოლოგიურად გადმოიცემოდა როგორც "კადნიერებაჲ" (შესატყვისად გვხვდება აგრეთვე "ცხადებაჲ"), გულისხმობს წმინდანისადმი ღვთისგან მიმადლებულ განსაკუთრებულ პატივს "გაბედულად", "თავისუფლად", "ხსნილად" მეტყველებისა, რასაც, ვფიქრობთ, კარგად იტევს ტერმინი "სიტყვახსნილობა" (იხ. აგრეთვე "გული გონიერი", I, გვ. 20, სქ. 2; გვ. 133, სქ. 1).

26 - "მოწლეობა" - "სიყვარულისმიერი მოთვისეობა", "კეთილგანწყობა". Gr: διάθεσις საღვთისმეტყველო-ფილოსოფიური აზრით გულისხმობს შეძენილ და ადვილად შეცვლად თვისებას (განსხვავდება ἕξις-ისგან, რაც ასევე შეძენილ, თუმცა მყარად შთანერგილ და ძნელად აღმოსაფხვრელ თვისებას აღნიშნავს), ცვლად სულიერ მდგომარეობას, განწყობილებას. ხსენებული διάθεσις-ის შესატყვისები წინაგელათურ პერიოდში მრავალგვარია ("სიყუარული", "აღძრვაჲ", "ნაწლევი", "შეტკბობაჲ" და ა.შ.). გელათური სკოლა მყარ დიათეტურ ტერმინად ამკვიდრებს ზემოაღნიშნულ ლექსიკურ ერთეულს "მოწლეობაჲ", რაც იმავე დიათეტური გააზრებით თითო-ოროლა შემთხვევაში უფრო ადრეც იჩენდა თავს, თუმცა ნამდვილი ტერმინოლოგიური გააზრება მან საკუთრივ გელათის საღვთისმეტყველო სკოლაში შეიძინა (დაწვრილებით ქართული დიათეტური ტერმინოლოგიის შესახებ იხ. ე. ჭელიძე, ძველი ქართული საღვთისმეტყველო ტერმინოლოგია, თბ. 1996, გვ. 521-528). ხსენებული გელათური ტერმინი, თავისი ღირსების გამო, უთუოდ იმსახურებს აღდგენას. დავძენთ, რომ მოცემულ შემთხვევაში ინგლისური თარგმანი შესატყვისად გვთავაზობს ნაკლებად დამაკმაყოფილებელ ტერმინს Feeling ანუ "გრძნობა". როგორც ჩანს, თვით მთარგმნელიც არ არის მთლად დარწმუნებული თავისი არჩევანის სისწორეში, რადგან სქოლიოში, მკითხველისგან გასათვალისწინებლად, იმოწმებს ბერძნულ ტერმინსაც (იხ. ინგლ. თარგ.-ის დასახ. გამოც., p. 16. იქვეა მითითება ერნესტის "ტექნოლოგიურ ლექსიკონზე"). შდრ. აგრეთვე უფრო ზედმიწევნითი ფრანგ. affection ანუ "სიყვარულისმიერი განწყობა" და რუს. расположение, რაც, საზოგადოდ, აღნიშნული διάθεσις-ის კალკია).

27 - "განისაკუთრებენ" - "საკუთარს ხდიან", "ითავისებენ", "თავისეულჰყოფენ", "პირადჰყოფენ" (შდრ. G: ἰδιοποιούμενοι. ინგლ.: making to all their own; ფრ.: s'appropriant; რუს.: рисвояя себе). შდრ. მაგ. მაცხოვართან დაკავშირებით: "იშვა ქალწულისაგან და კაცობრივი ბუნებაჲ განისაკუთრა" (დამოწმებულია ზ. სარჯველაძის მიერ, იხ. მისი, ძველი ქართული ენის ლექსიკონი, თბ. 1995, გვ. 37. მკვლევარი "განსაკუთრებას" განმარტავს როგორც "შეთვისებას", "შეგუებას", რომელთაგან მეორე არაზუსტია). აგრეთვე: "თჳსად განსაკუთრებითა საღვთოჲსა მეცნიერებისაჲთა განბრწყინდებოდეს" (იქვე); "ამისთჳსცა შობაჲ განისაკუთრა სიტყუამან" (იქვე); "განვისაკუთრებთ ურთიერთასა და ვემოწლეებით" (იხ. ძველქართულ-ძველბერძნული ფილოსოფიურ-თეოლოგიური ტერმინოლოგიის დოკუმენტირებული ლექსიკონი, I გამოცემა, მასალები, თბ. 2010, გვ. 74). აღნიშნული ტერმინი გვხვდება ორიგინალურ მწერლობაშიც, მაგ. წმ. ეფრემ მცირის იამბიკოში "სახედ სიბრძნისა": "ამათი (ახალი აღთქმის წიგნთა, ე.ჭ.) თჳსად განმსაკუთრებელი, უფალო, თჳსად შენდა განისაკუთრე" (საქმე მოციქულთა, ძველი ხელნაწერების მიხედვით, გამოსცა ილ. აბულაძემ, თბ. 1950, გვ. 027).

28 - "მთელმა ქვეყანამ - მისგან" - ბერძნული ტექსტის ბუნებრივი თარგმანი მხოლოდ ამგვარია (შდრ. Πᾶσα ἐξ ἐκείνου), თუმცა დამაბოლოებელი ἐξ ἐκείνου ("მისგან") J. Morris-ის მიერ გაგებულია ასე: "მის (პავლეს, ე,ჭ,) თანახმად" (What then, had the whole world heard of the faith oh the Rommans? Yes, the whole, according to him, დასახ. გამოც. p. 17). ამჯერადაც მთარგმნელს ეეჭვება საკუთარი გაგების მართებულობა და აშიაზე უთითებს შესაბამის ბერძნულ ტექსტს. მართლაც, დღემდე უცნობია შემთხვევა, რომ გამოთქმა ἐξ ἐκείνου ("მისგან") მატარებელი ყოფილიყო ზემორე მნიშვნელობისა. ამიტომ გვაწვდის J. Bareille ასეთ თარგმანს (ბევრად უფრო ზუსტს): Quoi donc! toute la terre a-t-elle entendu la foi des Romains? Toute, et par ce meme Paul ("...ყველამ, და თვით პავლეს მიერ"). რაც შეეხება რუსულს, იგი ინგლისურს მიჰყვება: Неужели вся земля слышала о вере римлян? По словам Павла, вся!

29 - "ქალაქთა კორიფე" - ე.ი. რომი (შდრ. G: τῆς τῶν πόλεων κορυφῆς. ინგლ. the very Summit of all cities; ფრ.: la capitale du monde; რუს.: самую славу городов.).

30 - "სიტყვახსნილობით" - ე.ი. "გაბედული მქადაგებლური ღვწით" (შდრ. G: μετὰ παρρησίας. ინგ.: with boldness of spech; ფრ.: d'une foi... ferme et...  gé néreuse; რუს.: дерзновением).

31 - "სიტყვამბრძოლობანი" - სიტყვიერი პაექრობანი (შდრ. G: αἱ λογομαχίαι. ინგლ.: Verbal disputations; ფრ.: discussions; რუს.: словопрения. ძველ ქართულში "ლოგომაქიის" შესატყვისად დასტურდება "სიტყუაჲ ლალვისაჲ", იხ. I ტიმ. 6,4; II ტიმ. 2,14).

32 - "სამკვიდრო" - ამ ტერმინით ამჯერადაც (იხ. აგრეთვე "გული გონიერი", I, გვ. 176: "გაანათა მთელი სამკვიდრო" - πᾶσαν τὴν οἰκουμένην καταφωτίζοντος. იქვე, გვ. 184: "მთელს სამკვიდროში ისმის მედღესასწაულეთა თანახმოვანი ხმა" - κατὰ πᾶσαν τἡν οἰκουμένην ὁ ἦχος τῶν ἑορταζόντων ἀκούεται და სხვა) ვთარგმნით ბერძნულ οἰκουμένη-ს ანუ "ოიკუმენას", "დასახლებულ მსოფლიოს" (შდრ. ინგლ.: the world; ფრ.: monde; რუს.: вселенная). აღვნიშნავთ, რომ ხსენებული ბერძნული ტერმინი, რაც წინაგელათურ ეპოქაში ძირითადად ითარგმნებოდა როგორც "სოფელი", გელათურ მოღვაწეთა მიერ გადმოიცემა საკუთრივ ამ სკოლისათვის ნიშანდობლივი სემანტემით "მკჳდროანი", რაც ასახულია "მკვიდროვანის" ფორმით, მხოლოდ დ. ჩუბინაშვილის ქართულ-რუსულ ლექსიკონში (თბ. 1984, გვ. 773. შდრ. "მკვიდროვანი: ზღვა და ხმელი და სოპფელი მკვიდრითურთ, вселенная". ვისარგებლებთ შემთხვევით და აღვნიშნავთ, რომ ხსენებული ლექსიკონი არაიშვიათად ავლენს უფრო მეტ ამომწურაობასა და განმარტებით სიზუსტეს, ვიდრე სხვა ქართული ლექსიკონები). მოვიტანთ ოიკუმენას აღმნიშვნელი გელათური "მკჳდროანის" დამოწმების რამდენიმე ნიმუშს: გამოსლ. 16.35, SC: "მკჳდროვნად" - ἦλθον εἰς γῆν οἰκουμένην. შდრ. OBAK: "მოვიდეს ქუეყანად სოფლებისა"; იერ. 10.12; G: "მკჳდროანი სიბრძნისა მიერ მისისა" - ὁ ἀνορθώσας τὴν οἰκουμένην ἐν τῇ σοφίᾳ αὐτοῦ, შდრ. OJ: "მან აღმართა სოფელი სიბრძნითა თჳსითა"; იერ. 51.15, G: "განმ[მ]ზადებულმან მკჳდროვნისამან სიბრძნითა თჳსითა" - ἑτοιμάζων οἰκουμένην ἐν τῇ σοφίᾳ αὐτοῦ, შდრ. OJ: "განჰმზადა სოფელი სიბრძნითა თჳსითა" და მისთ.

33 - "უაზნონი" - მდაბიო წარმომავლობისანი, გვაროვნებით არაკეთილშობილნი (შდრ. Gr: ἀγεννεῖς). აღნიშნული ძველი ქართული სიტყვა, რომლის ერთ-ერთი  უადრესი დამოწმება, როგორც ცნობილია, "წმ. შუშანიკის მარტვილობაში" გვაქვს, ასევე იმსახურებს აღდგენას.

34 - "თუმცა აქ - მხოლოდ ესოდენი" - ე.ი. "აქ" ანუ მოციქულთან (მოციქულის სიტყვებში) მხოლოდ ესღაა ნაუწყები, ნათქვამია მოკლედ მხოლოდ ეს.

35 - "ქადაგის" - ე.ი. მაუწყებლის, შემტყობინებლის. ამ ტერმინით მოცემულ შემთხვევაში ვთარგმნით ბერძნულ ἄγγελος-ს, რადგან წმ. იოანე ოქროპირი ხსენებულ ἄγγελος-ს იაზრებს არა უბრალოდ "მაუწყებლის", არამედ "მთელი ხმით მაუწყებლის" მნიშვნელობით, რასაც ზედმიწევნით ესადაგება "ქადაგი" (შდრ. საბას განმარტება: "ქადაგი - მაღლა მძახებელი სწავლისა").

36 - იგულისხმება მოციქულის თანალმობა და მამობრივი მზრუნველობა რომაელებისადმი.

37 - ე.ი. სიყვარულისმიერი დამოკიდებულების.

38 - იგულისხმება, რომ მოციქული რომაელებს ესაუბრება მათდამი თავისი გულისმიერი სიყვარულის ანუ მოწლეობის შესახებ (იხ. VII მუხლი, სადაც იგი მათ "ღვთივ შეყვარებულთ" უწოდებს), თუმცა ამის მოწამედ (რომ ჭეშმარიტად აქვს მას მოწლეობა ანუ გულითადი სიყვარული რომაელთა მიმართ) კაცთაგანს ვერავის მოუხმობს, რადგან მას ჯერაც არ უნხავს რომაელები და არც რომაელებს უნახავთ იგი, რის გამოც საკუთრივ უფლისმიერ დასტურყოფას მიმართავს.

39 - "გულთამხილავს" - შდრ. Gr: τὸν ἐμβατεύοντα ταῖς καρδίαις, რაც სიტყვა-სიტყვით ნიშნავს: "გულებში შემომავალი".

40 - "ეკლესიის სისავსეს" - ე.ი. საეკლესიო კრებულის ყველა წევრს (შდრ. Gr: τοῦ τῆς 'Εκκλησίας πληρ-μιιτος. ინგლ.: the entire body of the church ფრ.: l'Eglise toute entiére; რუს.: о всех членах Церкви).

41 - "მდაბალცნობიერებასაც" - ამჯერადაც (იხ. აგრეთვე "გული გონიერი", გვ. 140, სქ. 3) ამ გელათური წარმომავლობის ტერმინით ვთარგმნით ბერძნულ ταπεινοφροσύνη-ს, რაც ნიშნავს "თავმდაბლურ აზროვნებას", "თავმდაბლობას", "ცნობიერებით ქვემდაბლობას" (შდრ. ზედმიწევნით ზუსტი ინგლ.: humblemindednes, ასევე ზედმიწევნითი რუს.: смиренномудрие. შდრ. აგრეთვე ფრ.: humilité). დავიმოწმებთ შესაბამის ნიმუშს: "შეკრებულთა ყოველთა ერთჴმაობით ესე ანტიოქოს განაჩინეს [ეპისკოპოსად], ... და დაღათუ იგი მდაბალცნობობისა ძლით შიშნეულობდა და იჯმნიდა, არამედ მათ ... დაჰპატიჟეს ჴელთდასხმისა შესაწყნარებლად" ("ჴსენებაჲ ევსევი სამოსატელისაჲ", გამოც. იხ. კ. კეკელიძე, ეტიუდები, VI, თბ. 1960, გვ. 144).

42 - Gr: διακονίας

43 - Gr: λατρείας. საყურადღებოა, რომ მოცემულ კონტექსტში, სადაც გვერდი-გვერდ არის დამოწმებული διακονία და λατρεία, ფრანგი მთარგმნელი პირველ მათგანს ministère sacré-ად ანუ "სამღვდელო (წმინდა) მსახურებად" გადმოსცემს, ხოლო მეორეს - piété-დ, რაც "მორწმუნეობას", "ღვთისმოშიშებას", "ღვთის თაყვანებას" ნიშნავს. საგულისხმოა, რომ რუსი მთარგმნელი ვერ ახერხებს აღნიშნულ ტერმინთა გამიჯვნას და ორივეს ერთ служение-ს უფარდებს, თუმცა გრძნობს რა ვალდებულებას, რომ "დიაკონიასა" და "ლატრეიას" შორის რაღაც მიჯნა უნდა გაავლოს, გვთავაზობს ბერძნულის ისეთ გაგებას, თითქოს "დიაკონია" აღნიშნავდეს "ზოგადად მსახურებას", ხოლო "ლატრეია" საკუთრივ "ღვთისადმი მსახურებას" (შდრ. Ведь существует много различных способов служения вообще, а равно и служения Богу). ამგვარი გაგება ოდენ მთარგმნელისეულია და არანაირად არ თანხვდება ორიგინალს. დავძენთ, რომ ინგლისურში პირველი მათგანი თარგმნილია ტერმინით ministry, ხოლო მეორე - ტერმინით service, რაც, ვფიქრობთ, ასევე გარკვეული ნაკლოვანების შემცველია.

44 - ტერმინი "მმეფობი", ანუ "ის, ვინც მეფობს", ზედმიწევნით გადმოსცემს შესაბამის ბერძნულ მიმღეობას βασιλεύων (საკუთრივ "მეფის" შესატყვისია ὁ βασιλεύς). საყურადღებოა, რომ ინგლისელი მთარგმნელი, შესაბამისი ტერმინის არქონის გამო, იძულებული ხდება ხსენებული ბერძნული βασιλεύων ("მმეფობი") ხუთი სიტყვით თარგმნოს: one that beareth kingly power ("ის, ვინც ატარებს მეფურ ძალაუფლებას", დასახ. გამოც. გვ. 19). ფრანგულში სახეზე გვაქვს პერიფრაზული თარგმნი და, შესაბამისად, საერთოდ უგულებელყოფილია გვერდი-გვერდ ხმარებული "მეფის" და "მმეფობის" ტერმინოლოგიური გამიჯნულობით თარგმნის სირთულე. რუსულში "მეფის" ეკვივალენტად გვხვდება царь, ხოლო "მმეფობისა" - государь, რაც დამაკმაყოფილებელია, თუმცა ტერმინოლოგიურად ბერძნულთან არაადეკვატური. დავძენთ, რომ მიმღეობური ფორმა "მმეფობი", როგორც განსაკუთრებული ტერმინოლოგიური თარგმანი, ძველ ქართულ (გელათურ) ტექსტებში დადასტურებულია. მაგალითად: იერ. 33.22, G: "ძე მმეფობი საყდარსა ზედა მისსა" (Gr: ტექსტი ნაკლოვანია, შდრ. სლავ.: ... შდრ. აგრეთვე ფრანგ. fils régnant sur son trône); ეზეკ. 26.7 - "მეფე მმეფობთაჲ არს ცხენებისა თანა" (იხ. ამ ტერმინის შესახებ); "ლომნი მმეფობნი" (A 52, ზ. სარჯველაძის დამოწმ.; იხ. მისი "ძვ. ქართ. ლექს.", გვ. 130) და მისთ.

45 - ე.ი. სტეფანე და მის გარშემომყოფნი, სტეფანე და მისი თანაშემწენი (შდრ. Gr: οἱ περὶ τὸν Στέφανον. ინგლ.: they of Stephen's company; ფრ. ადეკვატური არ არის: Etienne; რუს.: Стефан и окружавшие его).

46 - ე.ი. ეს განეჩინა, ეს იქნა ღვთისგან განგებული, განწესებული მათთვის (τοῦτο γὰρ τἶν ἐπιτεταγμένος).

47 - ე.ი. რაც მას მიენდო, რაც მისდამი რწმუნებულ იქნა.

48 - ე.ი. მიმნდობის, განმკუთვნელის ანუ უფლის.

49 - "ვეთაყვანები" - ასე ვთარგმნით შესაბამის ბერძნულ λατρεύω-ს, რაც თუმცა ზოგადი გაგებით "მსახურებას" აღნიშნავს და ასედაცაა გადმოტანილი "პავლეთა" ძველ ქართულ რედაქციებში (ისევე როგორც წინაგელათური ეპოქის თითქმის ყველა ტექსტში), მაგრამ ამ შესატყვისით თარგმნისას ტერმინოლოგიურ კონტექსტში ზოგჯერ ვდგებით სირთულის წინაშე, რადგან იმავე "მსახურებას" აღნიშნავს, აგრეთვე, ცნობილი ბერძნული ტერმინი "დიაკონია" (διακονία, ზმნა διακονέω). როდესაც მითითებული ორი ტერმინი ცალ-ცალკეა სათარგმნელი, ორივეგან ტერმინ "მსახურების" გამოყენება პრობლემას არ ქმნის (თუმცა ტერმინოლოგიური ერთცნებითობის გაგებით ამგვარი რამ მაინც გარკვეული ხარვეზია). სირთულე მაშინ იჩენს თავს, როცა ხსენებული ტერმინები ბერძნულ ტექსტში გვერდი-გვერდ გვხვდება და, შესაბამისად, მათი ერთი და იმავე ტერმინით თარგმნა ვეღარ ხერხდება. თავის დროზე, აღნიშნული პრობლემის დასაძლევად გელათელი მთარგმნელები, ტერმინოლოგიური პრეციზულობიდან გამომდინარე, იძულებულნი გახდნენ, ერთი მხრივ, უცვლელად დაეტოვებინათ უკვე ყველ ასპექტით მყარად ჩამოყალიბებული ტერმითშესატყვისობა: διακονία - "მსახურებაჲ", მეორე მხრივ კი, ტერმინ "მსახურებისგან" განსხვავებული შესატყვისი მოეძებნათ λατρεία - სთვის. ასეთად შემოტანილ იქნა აქამდე უცნობი "კუთნვაჲ"//"მკუთვნელობაჲ". სამწუხაროდ, აღვნიშნავთ, რომ ეს მნიშვნელოვანი სემანტები, არაერთ სხვა ანალოგიურად მნიშვნელოვან ტერმინთან ერთად, სამწუხაროდ სრულად ვერ აისახა ანდა საერთოდ არ ასახულა ძველი ქართული ენის "ლექსიკონებში" (მათ შორის ყველაზე გვიანდელ "ფილოსოფიურ-თეოლოგიური ტერმინოლოგიის ლექსიკონშიც"), თუმცა მასალა საკმაოა და არაერთგვაროვანი. საქმე ისაა, რომ გარდა აღნიშნული ორი ბერძნული ტერმინისა თავს იჩენს მესამეც, კერძოდ, θρησκεία, რაც, ასევე, "მსახურებას" აღნიშნავს, თუმცა მას გამოკვეთილად აღმსარებლობითი გააზრება აქვს და იმავე დატვირთვის მატარებელია, რისაც ლათინური "რელიგია" (religio), რომლითაც ხსენებული θρησκεία ხშირად ითარგმნება ლათინურად. თუ ზემომითითებული სამი ტერმინიდან "დიაკონია" უფრო პრაქტიკული, საქმითი მსახურების აღმნიშვნელია, "თრესკეია" და "ლატრეია", გაცილებით მეტად, აღმსარებლობითი, თაყვანებითი, სარწმუნოებრივი ანუ საკუთრივ რელიგიური გაგებითაა გამსჭვალული. როგორც ჩანს, ეს გახდა საფუძველი იმისა, რომ ორივე მათგანს გელათურ საღვთისმეტყველო სკოლაში ერთი ტერმინოლოგიური შესატყვისი განეჩინა, რაც არის ზემომითითებული "კუთნვაჲ"//"მკუთვნელობაჲ", იშვიათად "განკუთვნაჲ" (შდრ. "მკუთვნელობის" შემდეგი განმარტება: "მკუთვნელობა - ამა თუ იმ სარწმუნოების აღმსარებელი [უნდა იყოს: აღმსარებლობა]", დიდი სჯულისკანონი, დასახ. გამოც. გვ. 571; აგრეთვე: "თანამკუთვნელი - ერთი და იმავე რელიგიის მიმდევარი", იქვე, გვ. 567; [შდრ. ზ. სარჯველაძის "ძველი ქართული ენის ლექსიკონი", გვ. 88; 130]; სამწუხაროდ ასევე მართებული არ არის შემდეგი განმარტება: "კუთნვა - ერთობა, ჯგუფი, დასი", გვ. 569; ეს ცთომილება გადასულია ზ. სარჯველაძის ლექსიკონშიც, გვ. 101). რადგან ჩვენთვის ამჯერად საყურადღებოა საკუთრივ λατρεία, უპირველესად მოვიტანთ სათანადო ნიმუშებს სწორედ ამ ტერმინთან დაკავშირებით: ეზეკ. 20.32, G: "თქუენ იტყჳთ: ვიყვნეთ, ვითარცა წარმართნი და ვითარცა ტომნი ქუეყანისანი, და კუთნვად ძელთა და ქვათა" - ὑμεῖς λέγετε ἐσόμεθα ὡς τὰ ἔθνη καὶ ὡς αἱ φυλαὶ τῆς γῆς τοῦ λατρεύειν ξύλοις καὶ λίθοις. დან. 3.12, SB: "მათ მამრთა არა უსმინეს რწმენასა შენსა და ღმერთთა შენთა არმკუთვნელ არიან" - οἱ ἄνδρες ἐκεῖνοι οὐχ ὑπήκουσαν, βασιλεῦ, τῷ δόγματί σου, τοῖς θεοῖς σου οὐ λατρεύουσιν. დან. 3.14, SB: "ავდენაღო, ღმერთთა ჩემთა არა მკუთვნელ ხართ" - τοῖς θεοῖς μου οὐ λατρεύετε. დან. 3.17, SB: "არს ღმერთი ჩუენი ცათა შინა, რომელსა განმკუთვნელ ვართ" - ἔστι γὰρ θεὸς, ᾧ ἡμεῖς λατρεύομεν. დან. 3.18, SB: "ღმერთთა შენთა არა ვეკუთვნით" - τοῖς θεοῖς σου οὐ λατρεύομεν. დან. 3.95, SB: "არა მკუთვნელ ექმნედ, არცა თაყუანის-სცენ ყოველსავე ღმერთსა, არამედ ღმერთსა ხოლო მათსა" - μὴ λατρεύσωσιν μηδὲ προσκυνήσωσιν παντὶ θεῷ ὰλλ ἢ τῷ θεῷ αὐτῶν. დან. 6.16, SB: "ღმერთმან შენმან, რომლისა შენ მიმდემად მკუთვნელ ხარ, მან განგარინენ შენ" - ὁ θεός σου ᾧ σὺ λατρεύεις ἐνδελεχῶς, αὐτὸς ἐξελεῖταί σε. დან. 6.20, SB: "ღმერთმან შენმან, რომლისა განმკუთვნელ ხარ მიმდემად, უკეთუ შეუძლეს განრინებაჲ შენი პირისაგან ლომთასა?" - ὁ θεός σου, ᾧ σὺ λατρεύεις ἐνδελεχῶς, εἰ ἡδυνήθη ἐξελέσθαι σε ἐκ στόματος τῶν λεόντων; რაც შეეხება "კუთნვა"//"განკუთვნა" - θρησκεία შესატყვისობას, ამ მხრივ იხ. მაგ. დიდი სჯულისკანონი, თბ. 1976, შემდეგი გვერდები და სტრიქონები (ბერძნულში შესატყვისად ყველგან სახეზეა სწორედ θρησκεία, რასაც მკითხველი ადვილად მოიძიებს მითითებული გვერდების მიხედვით ცნობილი "სინტაგმის" 1852 წ-ის გამოცემიდან): "ეგევითარისა კუთნვისა მმსახურებელი", 172.6; "თჳსისა კუთვნისათა საერო-ჰყოფდენ", 172.35; "მიცვალებული უწესოჲსა კუთნვისა მიმართ", 173.33-195; "მკუთნველი (θρησκεύων) ევტჳქი[სი] ანუ აპოლინარისსა", 173.35-195; "არა  მისისა კუთნვისა მყოფისა მისსა მიმართ მიმცვალებელი", 173.39-197; "იკადრონ თჳსისა მკუთნველობისა შესაკრებელსა მყოფელობად", 190.17-245; "ჯერ-არსო ქორწინებითა შეერთებულთა თანამკუთნველ (ὁμοθρήσκους) ყოფად", 200.17-271; "განყოფილებისათჳს მკუთნველობისა (διὰ τὸ τῆς πίστεως διάφορον)", 200.27-271; "ფუცოს თჳსისა მკუთნველობისათჳს", 200.39-321; "გამოუცდელისა  მკუთნველობისა ძლით ფუცებული ფიცი არა დაცვულ იქმნების", 209.39-321. აღვნიშნავთ, რომ, ერთი მხრივ, რადგან "კუთნვა"//"მკუთნველობა", რა თქმა უნდა, დღეისათვის წარმატებულად აღდგენილი ვერ იქნება, მეორე მხრივ კი ვინაიდან შესაბამისი ბერძნული ტერმინი λατρεία ეკლესიის მამებთან არა ზოგადად "მსახურების", არამედ საკუთრივ "თაყვანებითი მსახურების" აღმნიშვნელია (ამიტომ ითარგმნება იგი ინგლისურად არა მხოლოდ როგორც service, არამედ, ბევრად უფრო, როგორც worship იხ. Lampe G. A. patristic Greek Lexicon, Oxford 1961, p. 793; ასევე რუსულადაც იგი გადმოიცემა არა მხოლოდ როგორც служение, არამედ, აგრეთვე, როგორც почитание, культ), მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, რომ მის ახალქართულ შესატყვისად გამოვიყენოთ ტერმინი "თაყვანება", რასაც, ცხადია, ვმიჯნავთ ტერმინ "თაყვანისცემისგან" (ამ უკანასკნელის ბერძნული ეკვივალენტია προσκύνησις).

50 - მისეული მსახურება, მისეული "ლატრეია" ანუ მისეული თაყვანება, რელიგია, სარწმუნოება. შდრ. Gr: πολὺ καὶ τῆς 'Ελληνικῆς καὶ τῆς 'Ιουδαϊκῆς λατρείας ὰνωτέρα αὕτη. ინგლ.: this survice is much higher than either the Gentile or the Jewish; ფრ.: la nouvelle religion est de beaucoup superieure à celle des Gentils, et même à celle des Juifs; რუს.: служение его Богу гораздо выше эллинскаго [языческаго] и иудейскаго).

51 - "იუდაური კი, მეორე მხრივ, თუმცა ჭეშმარიტია, მაგრამ ისიც ხორციელი" - იგულისხმება, რომ იუდეველთა მიერაც რწმენილი "ძველი აღთქმა", "ძველი ათქმის რჯული", ცხადია, ჭეშმარიტია, ანუ იუდეველთა რჯულს თავისთავად, თავისი არსით ჭეშმარიტება უდევს საფუძვლად, თუმცა როდესაც იუდეველებმა ამ რჯულის ანუ "ძველი აღთქმის" სული (იგივე "ახალი აღთქმა") ვერ შეიცნეს და უგულებელყვეს იგი, "სულის" უარყოფით მათ "რჯულის" მხოლოდ ხორცი ანუ მხოლოდ გარეგანი მხარე განისაკუთრეს და მათი მსახურებაც ოდენ ხორციელი გახდა. სწორედ ამ აზრის გამოსაკვეთად ფრანგულ თარგმანში მთარგმნელისგან ჩამატებულია სიტყვა "არსობრივად" (essentiellement), რამაც შედეგად მოგვცა ასეთი ტექსტი: celle-ci charnelle encore, quoique essentiellement vraie ("ეს [იუდაური' ასევე ხორციელია, თუმცა კი არსობრივად ჭეშმარიტი"). რუსულში სახეზეა პირდაპირი და უკომენტარო თარგმანი: а иудейское, хотя и истинное, но также плотское (შდრ. Gr: ἡ δὲ 'Ιουδαϊκὴ, ἀληθὴς μὲν, σαρκικὴ δὲ καὶ αὐτή. ინგლ.: and the Jewish is true indeed, yet even this is fleshly).

52 - "მომბერველობითი სულის მიერ" - ე.ი. ღვთივმობერილი სულის მიერ. ბერძნულში დასტურდება მეტად საყურადღებო შესიტყვება "პნევმური ფსიქე" - πνευματικὴ ψυχή (შდრ. Οὐ γὰρ διὰ προβάτων καὶ μόσχων καὶ καπνοῦ καὶ κνίσσης ὁ τῆς ἡμετέρας λατρείας τρόπος, ἀλλὰ διὰ ψυχῆς πνευματικής. შდრ. ინგლ.: the mode of our service is not with sheep and oxen and smoke and fat, but by a sipiritual soul; რუს.: наше служение Богу совершается не при посредстве овец, тельцев, дыма и Курения, но чрез душу духовную. ფრანგული თარგმანი გავრცობილია და შესაბამის ბერძნულ ტექსტს მნიშVნელოვნად დაცილებული: Ce culte n'admet plus l'immolation des brebis et des taureaux, la fumie de l'encens ou des sacrifices; il est spiritel, il s'exerce surtout au fond de l'âme - "ეს თაყვანება მეტად აღარ უშვებს ცხვრებისა და ხბოების მსხვერპლად შეწირვას, საკმევლის კვამლს ან მსხვერპლად დაკვლებს. იგი არის სულიერი, ის მოქმედებს განსაკუთრებით სულის სიღრმეში"). ცნობილია, რომ ქართულად "პნევმაც" და "ფსიქეც" (ამ უკანასკნელის ზოგადი გაგებით და არა ცხოველისეული "სამშვინველის" აზრით) გადმოიცემოდა და გადმოიცემა ტერმინით "სული", რაც ყოველთვის იყო გარკვეული ტერმინოლოგიური გაუგებრობის შემქმნელი, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, როდესაც უნდა თარგმნილიყო ზემორე კონტექსტის მსგავსი ადგილი, სადაც "ფსიქე" და "პნევმა" გვერდი-გვერდ იჩენდა თავს. ჩვენ ამ შემთხვევაში, მითითებული ბერძნული ფრაზის თარგმნისას, ვითვალისწინებთ იმ გარემოებას, რომ "პნევმა" და მასთან საერთო ძირის მქონე ტერმინები (განსაკუთრებით, ტერმინი "ემ-პნეუ-საი" - ἐμπνεῦσαι) ძველ ქართულ საღვთისმეტყველო-ტერმინოლოგიურ ტრადიციაში არაიშვიათად უკავშირდებოდა "მობერვას", გამომდინარე იქიდან, რომ "პნევმის" საფუძველი, ზმნა "პნეო" (πνέω) სწორედ "ბერვას", "ქროლვას" ნიშნავს (მაგალითად, ეს 40.24 OJ: ... G: "მოჰბეროს მათ ზედა" - ἔπνευσεν ἐπ' αὐτοὺς; მარკ. 15.37, ჰადიშური: "ხოლო იესუ აღუტევა ჴმაა და აღმობერა სული" - ὁ δὲ Ἰησοῦς ἀφεὶς φωνὴν μεγάλην ἐξέπνευσεν.. აგრეთვე, დიდი სჯულისკანონი, დასახ. გამოც. გვ. 320.22; კეთილადმსახურისა ზრუნვისა მობერვაჲ", - εὐσεβῆ φροντίδα ἐμπνεῦσαι. იქვე, "მობერვითა და თანამოქმედებითა სულისა ღმრთისაჲთა განვაწესეთ ესეცა" - ἐπι[π]νεύσαντος καὶ ἐνηχήσαντος τοῦ Πνεύματος τοῦ θεοῦ. იგივე ტერმინი სწორედ "საღვთო მობერვის" შინაარსით დასტურდება ჩახრუხაძის "თამარიანში": "ვთქვი შიშით მკრძალმან: საღმრთომან ძალმან მობერვა სიონს ბრძნად მეცნიერსა" 101.1). აღნიშნულიდან გამომდინარე, განვუკუთვნებთ რა ტერმინ "სულს" ბერძნული "ფსიქეს" ეკვივალენტობას (გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც ხსენებული "ფსიქე" გონებას მოკლებული, ირაციონალური ანუ ცხოველის გრძნობადი სულის, ე.ი. "სამშვინველის" შინაარსის მატარებელია), საკუთრივ "პნევმას" გადმოვცემთ ტერმინით "მობერვა" (გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც ხსენებული "პნევმა" საკუთრივ სულიწმინდას აღნიშნავს), ხოლო "პნევმისგან" ნაწარმოები "პნევმატიკოს" ჩვენს მიერ აქაც და სხვაგანაც ითარგმნება ტერმინებით: "მომბერველობითი", "მობერვითი".

ძველი ბერძნულიდან თარგმნა და
სქოლიოები დაურთო ედიშერ ჭელიძემ

ჟურნალი "გული გონიერი", №1-№2, 2011 წ.