პეტრე იბერის შესახებ

109-112

არის თუ არა პეტრე იბერი არეოპაგიტულ შრომათა ავტორი?

ჩვენს წინა საუბარში ნაწილობრივ უკვე მოვნიშნეთ ის სასაუბრო თემა, რასაც ამჯერად შევეხებით. ჩვენ ვსაუბრობდით იმასთან დაკავშირებით, თუ რა თეორიები, რა თვალსაზრისები გამოითქვა არეოპაგიტული შრომების სავარაუდო ავტორის შესახებ. ვარაუდები მართლაც მრავალი იყო, როგორც აღვნიშნავდით, მაგრამ საქართველოში და (შეგვიძლია ეს განვაზოგადოთ) მაშინდელ საბჭოთა კავშირში ასე ვთქვათ მყარი ნიადაგი მხოლოდ ერთმა მათგანმა ჰპოვა. აქ იგულისხმება პეტრე იბერის, დღეისათვის უკვე ყველასთვის ცნობილი პიროვნების, როგორც არეოპაგიტულ წიგნთა ავტორის შესახებ შალვა ნუცუბიძის და შემდგომში ერნესტ ჰონიგმანის თვალსაზრისი.

აღვნიშნავდით, რომ რადგანაც ბელგიელი მეცნიერიც იმავე აზრის გამომთქმელი წარმოჩნდა, რა აზრიც რამდენიმე წლით ადრე შალვა ნუცუბიძემ გამოთქვა, ორი მეცნიერის აზრთა ამგვარმა დამთხვევამ (ყოველშემთხვევაში ეს გარეშე თვალისთვის დამთხვევად აღიქმებოდა) ანუ თითქოსდა დამოუკიდებელმა დასკვნამ წარმოუდგენლად მყარი ბაზისი შეუქმნა აღნიშნული თეორიის გაბატონებას. იმ ზომამდე, რომ ფაქტობრივად 60-70-იან წლებში და დღესაც ეს თეორია სისხლხორცეულად არის გამჯდარი შესაბამის სპეციალურ ლიტერატურაში. ქვეყნდება შრომები, სადაც დიონისე არეოპაგელი აღარც იხსენიება და პირდაპირ პეტრე იბერის თვალსაზრისებად მოიხმობა ციტატები არეოპაგეტული წიგნებიდან. როდესაც თვით ძველი ქართული თარგმანი გამოქვეყნდა წმინდა ეფრემ მცირისგან შესრულებული XI ს-ის მიწურულში, აღნიშნული თარგმანი გამოქვეყნდა სწორედ პეტრე იბერის ავტორობით და მარტოდენ ფრჩხილებში ახლავს დაზუსტება: “ფსევდო დიონისე არეოპაგელი”. თვით სათაური სრული სახით ამგვარია: “პეტრე იბერის (ფსევდო დიონისე არეოპაგელი) შრომები.

რა თქმა უნდა, ასეთი ნიადაგის შექმნა დამოუკიდებლად ერთ-ერთ საეკლესიო მწერლობისათვის მნიშვნელოვან ფილოლოგიურ საკითხს არ შეიძლებოდა მოჰყოლოდა. ჩვენ უკვე აღვნიშნავდით, რომ არსებითი გახლდათ პატრიოტული მხარე, რომ ქართველი მოღვაწე ასეთი უაღრესად ღრმა ფილოსოფიური შრომების ავტორი უნდა ყოფილიყო. რაც შეეხება იმას, თუ საბჭოთა კავშირის მასშტაბით რატომ გაბატონდა ეს აზრი, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მას შემდეგ რაც ამ თეორიამ სტალინის მომხრეობა შეიძინა ის უკვე პოლიტიკის საგნად იქცა. მაგრამ იყო სხვა მხარეც. საბჭოთა კავშირი ყველა კუთხით და ყველა სფეროში მეტოქედ წარმოჩნდებოდა დასავლეთისა, ყოველშემთხვევაში ცდილობდა, რომ ქიშპობა ჰქონოდა მასთან და თავისი პრიორიტეტი ეჩვენებინა. ამ კუთხითაც აღნიშნული თეორია ერთ-ერთი კარგად გამოსაყენებელი მდგომარეობა გახლდათ, რომ ევროპულმა კვლევამ, რაც თითქმის ორ საუკუნეს ითვლიდა, ვერავითარი შედეგი ვერ მიიღო, ამ დროს კი გამოჩნდა საბჭოთა მეცნიერი, რომელმაც მყისიერად, ორ-სამ წელიწადში, ასე ვთქვათ, ამოავსო ევროპული კვლევის ხარვეზი და მიიღო დასკვნა, რომელიც თითქოსდა უეჭველი იყო. აი ეს მხარე იყო ძირითადი ამ თეორიის გაბატონებისათვის ზოგადად საბჭოთა კავშირიში. ხოლო რაც შეეხება საკუთრივ საქართველოში, კვლავ აღვნიშნავთ, აქ წამყვანი იყო მხოლოდ პატრიოტული მხარე. რა თქმა უნდა, ჩვენ პატრიოტულს პირობითად ვამბობთ, რადგან ნამდვილი პატრიოტიზმი ამგვარი არასოდეს არ არის. საერთოდ რაც მცდარ მონაცემზეა დაფუძნებული, ვიცით რომ ეს მცდარია და მაინც გავაბატონებთ ამ ცდომილებას, ეს არათუ პატრიოტიზმია, ესაა ნამდვილი ანტიპატრიოტიზმი, პროვინციალიზმი, სარწმუნოებისგან და ჭეშმარიტი მეცნიერბისგან აბსოლუტური განდგომილება. მაგრამ, როგორც უკვე ვთქვით, ვითარება მაინც ამგვარი იყო და ამგვარმა ვითარებამ განაპირობა გაბატონება აღნიშნული თეორიისა. თვით ამ თეორიის ავტორისთვის, თავისთავად ცხადია, ასეთი ფონი მეცნიერული თვალსაზრისით ძალიან საზიანო გახლდათ. იმიტომ, რომ ასეთმა ეიფორიამ, ასეთმა ფურორმა აღნინული თვალსაზრისისა, მას შეუქმნა მართლაც მყარი დარწმუნებულობა იმაში, რომ გენიალური მიხვედრილობის წყალობით შესძლო ის, რაც ვერ შესძლო მთელმა ევროპულმა კვლევამ თავისი არსებობის მანძილზე. ამიტომ მომდევნო ხანაში, როდესაც ამ თეორიის მცდარობა სრულიად ნათლად გამოაშკარავდა, ცხადია, შეუგუებლობა ამასთან სავსებით ადვილად  მოსალოდნელი იყო და ასეც მოხდა. თვით თეორიის ავტორი შალვა ნუცუბიძე აბსოლუტურად არავითარ არგუმენტს, თავისთავად ცხადია, არ იღებდა. ის ყოველთვის ცდილობდა, რომ ნამდვილი, მზესავით ნათელი ფაქტებისთვის რაღაც დაეპირისპირებინა, ისეთი, რასაც მკითხველი ძალიან ძნელად გაიგებდა. ქართული მეცნიერებისთვისაც და მეცნიერთა უმეტესობისთვისაც იგივე იყო ამოსავალი წერტილი. მათთვის ფაქტობრივად წარმოუდგენელი ჩანდა იმასთან შეგუება, რომ პეტრე იბერი შეიძლებოდა არ ყოფილიყო არეოპაგეტული შრომების ავტორი. ჩვენ შეგვიძლია ნიმუში მრავლად დავასახელოთ ამ კუთხით, თუმცა ამის საჭიროება ნამდვილად არ არის. მხოლოდ ერთს აღვნიშნავთ, რომ ერთ-ერთ საყოველთაოდ გავრცელებულ გამოცემაში პირდაპირაა თქმული არა ის, რომ პეტრე იბერი არის თუ არა არეოპაგეტული შრომების ავტორი, ეს სრულიად უეჭველადაა იქ მიღებული, არამედ მიმართულება სტატიისა იქეთკენ არის, რომ გადამწყვეტი მნიშვნელობა ქართული კულტურისთვის ენიჭება არა იმ ფაქტს პეტრე იბერი არის თუ არა არეოპაგეტული შრომებისა ვტორი, არამედ იმ ფაქტს რამდენად აალე აღიარებს ამას მთელი მსოფლიოს საზოგადოებაო. ე.ი. თითქოს ის სრულიად გადაჭირილია, რომ პეტრე იბერი ავტორია ამ შრომებისა, მთავარია ეს მსოფლიომ აღიაროს. ხოლო თუ რატომ არ აღიარებს მსოფლიო ამას, რა თქმა უნდა, აქაც ფატობრივად ღესაც ცოცხალია ის განმარტება, რაც თავის დროზე შალვა ნუცუბიძემ მიაწოდა მკითხველს. აღნიშნული განმარტება 50-იანი წლების მიწურულს გამოითქვა მისგან, როდესაც უკვე აღნიშნული თეორიის აბსოლუტურად დაწვრილებითი ანალიზით უარყოფა მოცემულია, ერთი მხრივ, ქართველი მეცნიერის მიერ, მეორე მხრივ, გერმანელი მეცნიერის და აგრეთვე სხვა მეცნიერთა მეირაც. ქართველი მეცნიერი გახლავთ კორნელი კეკელიძე, რომლის მრავალ უაღრესად ღირსეულ ნაშრომთა შორის მაინც ცალკე დგას ორი მოცულობით მცირე გამოკვლევა, მცირე სტატია, ერთი მიძღვნილი შალვა ნუცუბიძის წიგნისადმი არეოპაგეტულ შრომებთან დაკავშირებით და მეორე მიძღვნილი ერნესტ ჰონიგმანისამდი. ჩვეულებრივ, არააჟიტირებულ მეცნიერულ გარემოში ამ ორი სტატიის შემდეგ ეს საქმე, პირდაპირ უნდა ვთქვათ, უნდა დამთავრებულიყო. ამ ორ, კლასიკური სიმაღლისა და კლასიკური დახვეწილობის მქონე რეცენზიებში წარმოჩენილია ის გადაულახავი დაბრკოლებები და შესაბამისად უმყარესი დასკვნაცაა გამოტანილი, თუ რატომ არ შეიძლება პეტრე იბერი იყოს არეოპაგეტული შრომების ავტორი. მაგრამ როგორც უვკე ვთქვით, ვითარება იყო მთლიანად პატრიოტული სულისკვეთებით გაჟღენთილი და ამიტომ აღვნიშნავდით წინა საუბრის ბოლოს, რომ უკვე ამ თეორიასთან დაპირისპირება ნებაყოფლობით დევნისათვის საკუთარი თავის გაწირვას ნიშნავდა. კორნელი კეკელიძის უზარმაზარმა ავტორიტეტმა ის კი შესძლო, რომ თვით კორნელი კეკელიძე ამგვარ დევნულებას რაც შეიძლება ნაკლები დაზიანებით გადაურჩა, მაგრამ საკუთრივ მისმა თვალსაზრისმა ოდნავადაც ვერ გაიმარჯვა. არათუ თვალსაზრისმა, მისმა სრულიად თვალნათლივმა და დასაბუთებულმა დასკვნამ. კორნელი კეკელიძეს ჩამონათვალის სახით აქვს წარმოდგენილი ის გამანადგურებელი კონტრარგუმენტები, რის შემდეგაც, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ეს თეორია ფაქტობრივად აღარ არსებობს. მაგრამ არსებობს სწორედ ამ რეანიმირებული, აჟიტირებული განწყობილების გამო. ასეთივე გამანადგურებელი კრიტიკა მიიღო ჰონიგმანის თეორიამ საკუთრივ ევროპაში ერთ-ერთი გერმანელი მკვლევრისგან, სხვა მკვლევარებისგანაც, იმ დონეზე, რომ ევროპულ კვლევაში ეს საკითხი საბოლოოდ დამთავრებულია. მაგრამ ჩვენთან ამის დამთავრება ძალიან ძნელდება სწორედ იმის გამო, რომ ფაქტობრივად ბავშობიდანვე აღზრდილნი ვართ ამ თეორიასთან და ეს თეორია წამშივე იმდენად გამსჭვალავი გახდა ჩვენი, რომ მისგან თავის დაღწევა უაღრესად ჭირს. მითუმეტეს, როდესაც რაღაც გარეგანი ფაქტები, თითქოს, ერთიმეროეს დაემთხვა, რომ იერუსალიმში აღმოჩნდა უძველესი ქართული ტაძრის ნაშთები, იქ წარწერები, სადაც თითქოს პეტრე იბერია მოხსენიებული, რომ პეტრე იბერი ქართულადაც მოღვაწეობდა და არა მხოლოდ ბერძნულ ენაზე, რომ მას კავშირი საქართველოსთან არ გაუწყვეტია და სხვა. ეს ფაქტები, ერთობლივად თავმოყრილნი, უკვე დილეტანტთა, ასე ვთქვათ, სპეციალური დაინტერესების საგნადაც იქცა. ერთ-ერთი წიგნი განსაკუთრებით ფართოდაა ცნობილი (ავტორი გახლავთ ჩაჩანიძე), სადაც შეკრებილია ყველა ეს ფაქტი. მოგეხსენებათ რომანიც დაიწერა ამასთან დაკავშირებით შალვა ნუცუბიძის მეუღლისგან, სადაც უკვე მხატვრული სიტყვით და მხატვრული სახით იგივეა დასაბუთებული, თუ როგორ დაწერა ეს შრომები პეტრე იბერმა და შემდეგ როგორ მოხდა ყოველივე ამის მისტიფიკაცია ანუ ჭეშმარიტების დაჩრდილვა და დიონისე არეოპაგელისადმი განკუთვნა ავტორობისა. მთავარი საყრდენი, რომ ეს თეორია მეტნაკლებად საქართველოში შენარჩუნდა, გარდა იმისა, რაც უკვე აღვნიშნეთ, გახლდათ აგრეთვე ისიც, რომ შალვა ნუცუბიძის და მის მიმდევართა მტკიცებით ამ თეორიას, ყოველშემთხვევაში ის მაინც ქონდა ღირსება, რომ მის შემდეგ სხვა თეორია აღარ წამოყენებულა. ამ თეორიის მომხრეთა თითქმის ყველა შრომაში, ყველა სტატიაში, ინტერვიუებში ხაზგასმითაა ეს წარმოჩენილი, რომ პეტრე იბერის ავტორობის საკითხი შეიძლება ყველასგან არაა გაზიარებული, მაგრამ ის კი ხდება, რომ სხვა კანდიდატურებს უკვე აღარ აყენებენ, ყველაზე რეალური კანდიდატი მაინც ესაა მათთვისაც კი, რომლებიც ამ თეორიას უარყოფენო. რა თქმა უნდა, ესეც სრულიად გულუბრყვილო დასკვნა და არგუმენტი გახლავთ. საქმის ვითარება ამგვარი არ არის და ის აბსოლუტურად საპირისპიროა. თეორიები, თვალსაზრისები, კანდიდატურები კვლავ და კვლავ წამოყენდება. დაახლოებით 1950 წელს პეტროს მკაწვრალის კანდიდატურა იქნა წამოყენებული, 1956 წელს ამონიოს საკასი, საერთოდ არაქრისტიანი მოღვაწის, ადრეც იყო გამოთქმული, მაგრამ უფრო მოგვიანო წლებში კვლავ განმეორდა აზრი, რომ შეიძლება ავტორი ბასილი დიდია, გრიგოლ ნოსელი, ორიგენე და ა.შ. ბოლო ხანებში, სხვათაშორის, წამოყენდა აგრეთვე ცნობილი ფილოსოფოსის, რომელსაც სომხური მეცნიერება სომეხად თვლის, დავით აღჰახტის ანუ დავით უძლეველის კანდიდატურაც. ვგულისხმობ იმ მცირე რაოდენობას მკვლევრებისას, რომლებიც ამ თვალსაზრისს იცავდნენ, თორემ სომხურ მეცნიერებას თავისი უდიდესი, უაღრესად წარჩინებული და გამოჩენილი მკვლევარები ჰყავდა და ჰაყვს. მაგრამ ცალკეული მათგანნი, რომლებიც, როგორც ჩანს, ვერ ეგუებოდნენ იმ აზრს, რომ ქართველი პირის სახელი დაუკავშირდა  არეოპაგეტული შრომების ავტორს და ამ თეორიამ ერთი პერიოდი დიდი განფენა მიიღო და თითქოს ამით მათ საკუთარი ეროვნული გრძნობის შეურაცხყოფა განიცადეს, აი ამის დასაძლევად მათ წამოაყენეს დავით აღჰახტის კანდიდატურა. რა თქმა უნდა, არავითარი არგუმენტი არც მათ არ ჰქონდათ, გარდა ერთისა, რომ დავითის ზოგ შრომას სომხურ ენაზე აწერია ავტორად არა დავითი, არამედ დიონისე არეოპაგელი, თავის მხრივ არეოპაგეტულ შრომას სადღაც დავით აღჰახტი და სხვა. საზოგადოდ უნდა აღვნიშნოთ, რომ დავით ფილოსოფოსის საკითხი ძალიან რთულად დგას მეცნიერებაში, წერდა თუ არა ის საერთოდ სომხურად, Eეს დღეისათვის გადაჭრილი არ გახლავთ. ბოლოდროინდელი ევროპული გამოკვლევები საპირისპირო აზრს ანვითარებენ, რომ ის ბერძნულად წერდა. ზოგი იმასაც ამბობს, რომ ის ბერძენი მოღვაწე იყო და შემდგომ ითარგმნა მისი შრომები სომხურად. მაგრამ სომეხთათვის, რა თქმა უნდა, ეს სრულიად წარმოუდგენელია. ისინი თვლიან, რომ ესაა სომეხი ფილოსოფოსი, რომელიც სომხურად წერდა და მასვე უნდა მიეკუთვნოს არეოპაგეტული შრომებიც. სამწუხაროდ თვალის დახუჭვა ხდება იმაზე, რომ დავით აღჰახტი VI ს-ის მოღვაწეა, ხოლო VI ს-ის დამდეგს ეს შრომები უკვე გამოვლენილი და, ცხადია, უფრო ადრეა დაწერილი. აქ მანევრირება 20, 30, 50 წლით მკითხველის მოტყუების მცდელობისა სავსებით შესაძლებელია და ეს განხორციელდა კიდეც. მაგრამა არანაკლებ სიმპტომატურია მეორე მოვლენაც. როცა ჩვენ აღნიშნულ სომეხ მეცნიერებზე ამგვარ მკაცრ სიტყვებს ვამბობთ, რა თქმა უნდა, იგივე უნდა ვთქვათ ქართველ მეცნიერებზეც და იმ მეცნიერებზეც, რომლებმაც უკიდურესად განიცადეს ეს სიახლე. მათ ვერაფრით ვერ გაითავისეს ის ფაქტი, რომ თუ ქართველ მეცნიერს აქვს უფლება რომელიმე ქართველი მოღვაწე წარმოადგინოს არეოპაგეტული შრომების ავტორად ყოველგვარი არგუმეტნის გარეშე, რატომ არ უნდა ჰქონდეს იგივე უფლება, დავუშვათ, სომეხ მეცნიერს. არადა სომეხ მეცნიერთაგან დავით აღჰახტის, როგორც არეოპაგეტული შრომების ავტორის, საკითხის დაყენებაზე საგანგებო წერილობითი პუბლიკაციაც იყო და უკიდურესად მძიმედაა ეს ფაქტი შეფასებული და განჭვრეტილი, რომ თითქოსდა რაღაც სასწაულებრივი დანაშაული ჩაიდინეს სომეხმა მეცნიერებმა, მაშინ როცა პეტრე იბერია, ვითომცა, ნამდვილი ავტორი. სინამდვილეში ორივე ეს თეორია აბსოლუტურად ერთსა და იმავე სიბრტყეზე გახლავთ და ჩვენ ამჯერად შევეცდებით, რომ ამ საკითხსაც შევეხოთ რამდნეიმე სიტყვით. რა თქმა უნდა, ეს ვრცელი საკითხია, მაგრამ რამდენადაც მნიშვნელოვანია ქართული კუტურის ისტორიისთვის, შევეცდებით ყველაზე არსებითი მაინც მოგახსენოთ. რა თქმა უნდა, ამ საუბარში ჩვენ ამას ვერ დავასრულებთ, მაგრამ დავიწყებთ კი რამდენიმე ფაქტის მოწოდებით.

ვიდრე ცალკეულ არგუმენტებზე გადავიდოდეთ, ჯერ ის უნდა აღვნიშნოთ, რომ ნებისმიერი მეცნიერული თეორია თუ საყრდენად უაღრესად მყარ არგუმენტებს არ ფლობს და თუ ეს საყრდენი არის შემთხვევითი, ანდა შემთხვევითობითი ელემენტის შემცველი, ის შეუძლებელია, რომ თავის მწვერვალზე ანუ თავის დაკვნაში მართებული იყოს. რა თქმა უნდა, ჩვენ ხშირად გვსმენია რაღაც შემთხვევითი აღმოჩენები, უდიდესი ინტუიციური განჭვრეტანი, მაგრამ გააჩნია მეცნეირების რა სფერო იგულისხმება ამ შემთხვევებში. ნივთიერი აღმოჩენები მართლაც შეიძლება შემთხვევით განხორციელდეს, ადამიანი არათუ მეცნიერი საერთოდ წერა-კითხვის უცოდინარი შეიძლება იყოს და რაღაც მომენტში მან გარკვეული არქეოლოგიური აღმოჩენა გააკეთოს სრულიად შემთხევით, რადგან მიწა დაფარულია ათასგვარი კულტუროლოგიური ნაშთებით და ნებისმიერ მომენტში შესაძლებელია ისინი გამოვლინდეს. ასევე შეიძლება, რომ რომელიღაც სფეროში ინტუიციას მართლაც წამყვანი ადგილი ჰქონდეს, დავუშვათ ლიტერატურისდმცოდნეობაში, კრიტიკაში და ა.შ. მაგრამ ფაქტოლოგიურ მეცნიერებაში ანუ იმ მეცნიერებაში, სადაც დასკვნა აუცილებლად მყარი ფაქტების ანალიზის საფუძველზე უნდა გაკეთდეს, მიუხედავად კაცობრიობის ასეთი ხანგრძლივი ისტორიისა, ერთი შემთხვევაც კი არ მოიძებნება იმისა, რომ ალალბედად ვინმემ რაღაც დიდი აღმოჩენა გააკეთოს, ყოველგვარი არგუმენტირებული საფუძვლების გარეშე. ჩვენ ასეთ ფაქტსაც მოვიტანთ: მოხდა ისე, რომ ერთ შემთხვევაში აღმოჩნდა ერთ-ერთი ფურცელი ბერძნული ტექსტისა, რომლის შინაარსიც იყო ძალიან მნიშვნელოვანი გარკვეული სფეროსთვის, მაგრამ თვით ფურცელი ნახევრად გაჭრილი გახდლათ, ანუ გადაჭრილი იყო შუაზე და მხოლოდ ერთი, მარცხენა, ნახევარი იყო დარჩენილი. თუ როგორ გრძელდებოდა ტექსტი მარჯვენა ნახევარზე, ამას მიეძღვნა აურაცხელი სტატია და თითქოს რამდენიმემ აღადგინა კიდეც დაკარგული ნაწილი გვერდისა. და ითვლებოდა, რომ ეს აღდგენები მაქსიმალურად ზუსტია, რადგან რაღაცნაირად შემორჩენილ ნაწილსაც ეთანხმებოდა, შინაარსსაც ეგუებოდა და სხვა. შემდეგ მოხდა ისე, რომ სხვა ხელნაწერში აღმოჩნდა იგივე ტექსტი მთლიანი სახით და მართლაც უნცაური მოვლენა გამოვლინდა, რომ მიუხედავად აღდგენების სიმრავლისა (ყველამ მოსინჯა, ასე ვთქვათ, თავისი უნარი და ფანტაზია) ერთიც კი არ აღმოჩნდა მართებული. მართლაც ხომ შეიძლებოდა, რომ ერთ-ერთი უბრალოდ დამთხვეოდა, მაგრამ ერთიც კი არ აღმოჩნდა მართებული. ასე რთულია, ასე ვთქვათ, ინტუიციაზე დაყრდნობა და ამის გამო რაიმე მოვლენის შესახებ მართებული დასკვნის გაკეთება. ინტუიციას მხოლოდ ერთ შემთხვევში აქვს დადებითი მნიშვნელობა ფაქტოლოგიურ მეცნიერებაში, როდესაც მკვლევარს თავისი უდიდესი განსწავლულობისა და ფაქტოლოგიური მონაცემების საფუძველზე რაღაც მოვლენასთან დაკავშირებით 99% მონაცემებისა ხელთ აქვს და იგი მონაცემთა 99% საფუძველზე მეასე პროცენტს ვარაუდობს. აი ესაა მეცნიერული ინტუიცია და არა ის, რომ ერთი პროცენტი მონაცემი გვაქვს და დანარჩენ 99-ს ჩვენ, თითქოს, შევძლებთ რომ აღვადგინოთ. მრავალ მეცნიერზე გვსმენია ჩვენ, რომ მას განსაკუთრებული ინტუიცია ქონდა, მაგრამ სამწუხაროდ არცერთი მათგანის არცერთი ინტუიციური განჭვრეტანი მასალების აღმოჩენამ ერთხელაც კი არ დაადასტურა. ჩვენ ამჯერად არ გვჭირდება ამ მეცნიერთა სახელების დასახლება, მაგრამ აღნიშნული მსჯელობა იმის დასადასტურებლად მოვიხმეთ, რომ თუ არ არსებობს ასეთი მყარი მონაცემები და თუ მონაცემებისგან თავისთავად არ გამომდინარეობს უმყარესი დასკვნა, არცერთ შემთხვევაში არ შეიძლება, რომ ასეთი დასკვნა და ასეთი თეორია მართებული იყოს. ასეთი თეორია მართებული ვერავითარ შემთხვევაში ვერ იქნება. და როდესაც ჩვენ თეორიას პეტრე იბერის შესაძლო ავტორობის შესახებ ვაანალიზებთ, რა თქმა უნდა, პირველ რიგში იმას მივაქცევთ ყურადღებას, თუ საერთოდ საიდან დაიბადა ამგვარი აზრი, საიდან დაიბადა ამგვარი თეორია, აქვს თუ არა ამ თეორიას საზოგადოდ მყარი საფუძველი. ხოლო თუ რა არგუმენტები დაეშენა მას შემდგომში, ეს ცალკე განხილვის საგანია. პირველ რიგში კი აუცილებელია იმის ანალიზი და იმის წარმოჩენა საერთოდ რა გახდ საფუძველი ამ თეორიისა. ეს ვფიქრობთ ძალიან მნიშვნელოვანია, თუმცა ამჯერად ამ საუბარში, სამწუხაროდ, მას ვერ შევეხებით, მაგრამ მომდევნო საუბარში სწორედ ამ საფუძველს მივაქცევთ ყურადღებას.

109–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=AYl3JsS8_q0

არის თუ არა პეტრე იბერი არეოპაგიტულ შრომათა ავტორი? (მეორე ნაწილი)

ჩვენი წინა საუბარი შეეხო არეოპაგეტიკასთან დაკავშირებულ საქართველოში ერთ-ერთ ყველაზე უფრო პოპულარულ და არათუ პოპულარულ, არამედ ძალიან დაფასებულ თეორიას პეტრე იბერის შესაძლო ავტორობაზე.

როგორც წინა საუბრის ბოლოს აღვნიშნეთ, ნებისმიერი ვარაუდის, ნებისმიერი თვალსაზრისის შეფასებისას პირველ რიგში აუცილებლად გაანალიზება უნდა მოხდეს ჯერ საფუძველისა, რასაც ეს თეორია ეყრდნობა და შემდგომ უკვე იმ არგუმენტებისა, რაც ამ საფუძველს მოსდევს. თუ საფუძველი მყარი არ არის, კვლავ აღვნიშნავთ და გავიმეროებთ წინა საუბარში თქმულს, თუ საყრდენი მყარი არ გახლავთ, არანაირი არგუმენტი, რაც არ უნდა ის დამაჯერებლად ჟღერდეს, შემუშავებულ თეორიას და შემუშავებულ თვალსაზრისს ვერ დაამტკიცებს.

როგორია საფუძველი პეტრე იბერის შესაძლო ავტორობის თეორიისა? ანდა ჯერ ის ვთქვათ, თუ რომელი საფუძველი შეიძლება ჩაითვალოს მყარად? მყარად შეიძლება ჩაითვალოს ამა თუ იმ თვალსაზრისის მხოლოდ ის საფუძველი, რომელიც გამომდინარეობს საკუთრივ ფაქტებისგან. არა ის, რომ ჯერ ჩვენ თეორია შევქმნათ და შემდგომ ვეძებოთ მისი დამამტკიცებელი არგუმენტები, არამედ თავისთავად, ობიექტურად უნდა იყოს დასკვნა, გამომდინარე ფაქტებისგან, თუნდაც რომ ჩვენი პირადი განწყობილებით, ჩვენი სულიერებით ამ დასკვნას არ ვეთანხმებოდეთ, ანდა არ მოგვწონდეს ის, ვერ ვეგუებოდეთ და სხვა. ჭეშმარიტი მეცნიერული კვლევა ყოველთვის ამას გულისხმობს, რომ არსებობს გარკვეული მონაცემები, გარკვეული ფაქტოლოგია და ამ ფაქტების ობიექტურ ანალიზს უნდა მოედევნოს აუცილებლად ობიექტური დასკვნა. ხოლო თუ პირუკუ შემთხვევასთან გვაქვს საქმე, რომ ვინმეს მოსწონს რაღაც თეორია სენსაციისთვის, პატრიოტული სულისკვეთებით, ანდა თავისი ზნეობრივი მრწამსის, ანდა სარწმუნოებრივი აღმსარებლობის თვალსაზრისით და ჯერ თეორიას შეიმუშავებს და შემდეგ იწყებს მისი დამამტკიცებელი არგუმენტების ძიებას, რა თქმა უნდა, ყველასთვის ცხადია, რომ ამგვარ თვალსაზრისს მეცნიერებასთან არანაირი საერთო არა აქვს და ასეთი თვალსაზრისი აბსოლუტურად მცდარი გახლავთ. როდესაც ჩვენ აღნიშნული თეორიის – პეტრე იბერის შესაძლო ავტორობის საკითხს ვეხებით და გვაინტერესებს საფუძველი რა იყო ამისა, ე.ი. ეს თეორია ცალკეული ფაქტების შესწავლის შემდეგ ობიექტურად იქნა გამოტანილი, თუ ჯერ აზრი შეიქმნა და შემდეგ მოედევნა მას დამამტკიცებელი ფაქტები, დღეისათვის ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ეს საფუძველი სავსებით გამჭვირვალეა და ცნობილია. არის ზოგიერთი თვალსაზრისი, რომლის შესახებაც ამას ვერ გავიგებთ, იმიტომ, რომ დაფარულია ამ თვალსაზრისის ავტორისგან. მას შეიძლება არასოდეს წერილობით არ განუმარტავს ჯერ თვალსაზრისი შეიმუშავა თუ არგუმენტებმა მიიყვანეს ამ თვალსაზრისთან. ხშირად შეიძლება მოხდეს ისე, რომ პიროვნებას რაღაც აზრი გაუჩნდეს, შემდეგ დაიწყოს არგუმენტების ძიება, მაგრამ თუ გამოაქვეყნებს ამ თავის თვალსაზრისს, რა თქმა უნდა, იმას არ იტყვის, რომ ჯერ აზრი შემექმნა და შემდეგ არგუმენტების ძიება დავიწყეო, არამედ ის იტყვის, რომ არგუმენტები თანდათანობით აღმოჩნდა და ამ არგუმენტებმა ობიექტურად მიმიყვანეს ამგვარ აზრამდეო. ასე რომ, ზოგ შემთხვევაში ჩვენ შეიძლება არ ვიცოდეთ საწყისი როგორია ამა თუ იმ თვალსაზრისისა, მაგრამ აღნიშნულ შემთხვევაში ეს ჩვენთვის ცნობილია. ცნობილია იმ პუბლიკაციის შედეგად, რაც ეკუთვნის ბატონ სიმონ ყაუხჩიშვილს. სიმონ ყაუხჩიშვილი გახლდათ ერთ-ერთი უერთგულესი მხარდამჭერი აღნიშნული თეორიისა, მაგრამ მოხდა ისე, რომ საკუთრივ მისი პიროვნება აღნიშნული თეორიის წიაღში არსად არ ფიგურირებს. ჩვენ ვერსად ვერ ვნახავთ სიმონ ყაუხჩიშვილზე მითითებას ვერც შალვა ნუცუბიძის, ვერც ბატონი შალვა ხიდაშელის და ვერც სხვათა შრომებში, როგორც ამ თეორიასთან დაკავშირებული პირისა. როგორც ჩანს ეს გახდა საფუძველი იმისა, რომ ერთ მშვენიერ დღეს ბატონმა სიმონ ყაუხჩიშვილმა თხრობასავით ტექსტი აღნიშნულ თეორიასთან დაკავშირებით გამოაქვეყნა. მას, ჩვენი აზრით, მართლაც სჯეროდა ამ თეორიის სიმართლე და როდესაც ეს თეორია უკვე მართლაც საყოველთაო მნიშვნელობისა გახდა საბჭოთა კავშირის მასშტაბით და უდიდესი რეზონანსი შეიძინა, ამ თეორიის გამომთქმელი და ავტორი კი შალვა ნუცუბიძე იყო, რომელმაც უდიდესი პოპულარობა შეიძინა, სიმონ ყაუხჩიშვილმა, როგორც ჩანს, იგრძნო, რომ მისი წვლილი აბსოლუტურად გაქარწყლებული იყო. არადა ის თვლიდა, რომ მას მნიშვნელოვანი წვლილი ჰქონდა შეტანილი აღნიშნული თეორიის ჩამოყალიბებაში. აი ეს წვლილი სიმონ ყაუხჩიშვილისა, კვლავ აღვნიშნავთ, შალვა ნუცუბიძის შრომებში არსად არ ფიგურირებს. რა თქმა უნდა, ჩვენ ვერ ვიტყვით იმას, რომ შალვა ნუცუბიძემ განზრახ მიჩქმალა სიმონ ყაუხჩიშვილის წვლილი, რომ მთელი დამსახურება აღნიშნული თეორიის მხრივ მას მიკუთვნებოდა. ეს, ცხადია, ასე არ გახლავთ. რა თქმა უნდა, ბატონი შალვა ნუცუბიძე იყო დიდი ფილოსოფოსი, დიდი ერუდიტი, ფაქტების მცოდნე, გამოკვლევათა ანალიტიკოსი და სხვა და მან შესანიშნავად იცოდა, თუ რომელი თეორია შეიძლება იყოს მართებული და დამაჯერებელი. თუ თეორიას საფუძველშივე არამყარობა აქვს, რა თქმა უნდა, ის არ შეიძლება, რომ ოდესმე მტკიცე გახდეს და სარწმუნო. ჩვენი აზრით, სწორედ ამის გამო დაფარა მან ის, რაც შემდეგში სიმონ ყაუხჩიშვილმა გაამჟღავნა. შალვა ნუცუბიძეს რომ ის ყოველივე წარმოეჩინა თავიდანვე, რაც სიმონ ყაუხჩიშვილმა ამ თეორიის წარმოშობიდან დაახლოებით 25 წლის შემდეგ დაწერა, რა თქმა უნდა, ამ თეორიას არავინ არ გაიზიარებდა. ეს კი შალვა ნუცუბიძემ შესანიშნავად იცოდა. მაინც რა იყო ეს დაფარული ინფორმაცია? ბატონი სიმონ ყაუხჩიშვილი თავის ცნობილ ნაშრომში “ბიზანტიური ლიტერატურის ისტორია” ერთ-ერთ შენიშნვნაში იმ ადგილას, სადაც არეოპაგეტულ შრომებზე მსჯელობს ის, როგორც ბიზანტიური ეპოქის ძეგლზე, მიუთითებს, რომ ის ვალდებულია გარკვეული ინფორმაცია აღნიშნული თეორიის წარმოშობასთან - პეტრე იბერის სავარაუდო (მათთვის საბოლოოდ გადაწყვეტილ) ავტორობასთან დაკავშირებით მკითხველს მიაწოდოს. ბატონი სიმონი გვაუწყებს: “რა თქმა უნდა, შორიდან თვალს ვადევნებდი ამ საკითხთან დაკავშირებულ კვლევა-ძიებას, მაგრამ ეს პრობლემა ჩემს ინტერესებს მიღმა იდგა, იმიტომ, რომ ზოგადი პრობლემა იყო ბიზანტიური ფილოლოგიისა. მაგრამ ერთ მშვენიერ დღეს მე მივიღე გერმანიიდან მორიგი ნომერი ცნობილი ჟურნალისა “ბიძანტინიცე ცაიცშრიფტი” (ე.ი. ბიზანტიური მწერლობა)”... და გადაშალა რა სიმონ ყაუხჩიშვილმა ეს ჟურნალი, მასში იპოვა სტატია ცნობილი გერმანელი მეცნიერის დელგერის, რომელიც გარკვეულ შეჯამებას ახდენს არეოპაგეტული კვლევა-ძიებისას და ბოლოს დასკვნას წარმოადგენს კიდეც, რომ თითქოს ევროპული მეცნიერება გარკვეულ დასკვნებამდე მივიდა. ამ დასკვნების მიხედვით (რაც ჩვენ უკვე აღვნიშნეთ), ერთი მხრივ, ქრონოლოგიურად არეოპაგეტული შრომები, დაწერილია V ს-ის II ნახევარში პროკლე დიადოხოსის მოღვაწეობის შემდეგ, მეორე მხრივ კი, რეგიონალური საზღვრებით დაწერილია სირია-პალესტინაში. ამის შემდეგ დელგერი განაგრძობს: ჩვენ ვიცით ამ ეპოქაში ამ რეგიონში რომელი პირები მოღვაწეობდნენ და ალბათ ერთ-ერთი მათგანი უნდა იყოს არეოპაგეტული შრომების ავტორი. აღნიშნული მეცნიერი (დელგერი) ჩამოთვლის იმ პირებს, რომლებიც ამ ეპოქაში ამ რეგიონში მეცნიერებისთვის ცნობილია. ეს პირები ჩვენ უკვ ჩამოვთვალეთ, ესენი არიან ენოს ღაზელი, ესაია ასკეტი, ზაქარია რიტორი, სევეროზ ანტიოქიელი, სხვა მოღვაწენი და მათ შორის პეტრე იბერი. რა თქმა უნდა, პეტრე იბერიც დასახელებულია ქვემოთა ნაწილში, რადგან ისიც მრავალი წყაროთია დადასტურებული ამ ეპოქაში ამ რეგიონში მორვაწედ და, თავისთავად ცხადია, დელგერი მას დაასახელებდა. სიმონ ყაუხჩიშვილი განაგრძობს: “როდესაც ამ სიას თვალი ჩავავლე და პეტრე იბერი ამოვიკითხე, რა თქმა უნდა, მაშინვე დავინტერესდი ხომ არ შეიძლება ვიფიქროთ, რომ სწორედ პეტრე იბერია არეოპაგეტული შრომების ავტორი”. ძნელი ასახსნელია, თუ თვითონ რატომ არ შეუდგა ამის კვლევას ბატონი სიმონ ყაუხჩიშვილი. შესაძლოა მას მოუცლელობა ჰქონდა და ძალიან დატვირთული იყო იმ წლებში, როდესაც მოღვაწეობდა (ესაა XX ს-ის 30-იანი წლები). მისი თქმით იგი მისულა შალვა ნუცუბიძესთან, გადაუცია ეს ჟურნალი და უთქვამს, რომ აქ არის საყურადღებო სტატია არეოპაგეტულ შრომებთან დაკავშირებით და სხვებთან ერთად მითითებულია პეტრე იბერიც და ამ წრეშია საძიებელი თურმე არეოპაგეტული შრომების ავტორი. ამიტომ “იქნებ ნახო, ხომ არ შეიძლება, რომ პეტრე იბერი იყოს სწორედ არეოპაგეტული შრომების ავტორი. მართლაც შალვა ნუცუბიძემ ნახა ეს სტატია და თავისი გენიალური მიხვედრილობის წყალობით დაადასტურა ეს ჩემგან შეთავაზებული, რომ თურმე პეტრე იბერი ყოფილა ჭეშმაირტად არეოპაგეტული შრომების ავტორი”.

აი ეს გახლავთ ის საფუძველი, რაზეც ეყრდნობა საზოგადოდ აღნიშნული თეორია და ის აურაცხელი მონოგრაფია, პუბლიკაცია, სადაც თითქოსდა დასაბუთებულია ეს თვალსაზრისი. მაგრამ განა შეიძლება ასეთი საფუძვლის მქონე, ასეთი შემთხვევითობითი აზრი დასაბუთებულ, გადამწყვეტ და გლობალური მნიშვნელობის, ე.ი. კულტუროლოგიურ ფენომენად მოგვევლინოს? ესაა აბსოლუტურად შეუძლებელია. რომ არ ჩავარდნოდა ხელთ ის ჟურნალი სიმონ ყაუხჩიშვილს, რა თქმა უნდა, ეს თეორია თურმე ვეღარ იარსებებდა. და თვით ის ფაქტიც, რომ პეტრე იბერია დასახელებული ამ ჩამონათვალში და მაინცდამაინც ის აღმოჩნდა სწორედ არეოპაგეტული შრომების ავტორი, იმიტომ, რომ ქართველმა წაიკითხა, პეტრე იბერიც ქართველია, ნახეს ქართველებმა და ყველაფერი ეს ზედმიწევნით დაემთხვა, ასეთი დამთხვევები მეცნიერებაში, ყოველშემთხვევაში ფილოლოგიაში, არასოდეს არ ხდება და, რა თქმა უნდა, ამგვარი არამყარი საფუძვლის მქონე თეორია შემდეგში, რაც არ უნდა გარეგნულად დამაჯერებელი და შთამბეჭდავი არგუმენტით შევსებულიყო, თავისთავად ცხადია, რომ ვერასოდეს დამაჯერებლობას ვერ შეიძენდა.

მაგრამ რა არგუმენტები შეიძინა ამ საფუძველმა? არგუმენტების სიმრავლეს ჩვენ არ გავყვებით, იმიტომ, რომ (პირდაპირ უნდა ვთქვათ) არ არსებობს არცერთი არგუმენტი. სამწუხაროდ არ გახლავთ არცერთი მონაცემი ამ თეორიის სასარგებლოდ. არის მხოლოდ ზოგადი მსჯელობები, ე.წ. ფილოსოფიური თვალსაზრისით განჭვრეტა ამ საკითხებისა. ჰონიგმანის შრომაში, რა თქმა უნდა, ფილოსოფიური მსჯელობანი ძალიან ნაკლებადაა (ჩვენ ჰონიგმანს ცოტა მოგვიანებით შევეხებით, შევეხებით იმ საკითხს მართლაც დამოუკიდებლად მივიდა თუ არა ის ამ თვალსაზრისამდე), მაგრამ რაც შეეხება შალვა ნუცუბიძის არგუმენტებს, ყოველშემთხვევაში ფილოლოგიური თვალსაზრისით, რამდენადაც ჩვენ ამის შეგრძნობა შეგვიძლია და ამის აღქმა, არცერთი ფილოლოგიური არგუმენტი, არცერთი ტექსტოლოგიური არგუმენტი, არცერთი წყაროდმცონდოებითი და ისტორიული არგუმენტი ბატონი შალვა ნუცუბიძისგან მოტანილი არ არის. მთლიანად მსჯელობა გადატანილია ე.წ. ფილოსოფიურ სიბრტყეზე და არგუმენტად გვევლინება ის, რომ ზაქარია რიტორი, რომელსაც მოაქვს აგრეთვე ციტატა არეოპაგეტული შრომებიდან, არეოპაგეტულ შრომებს, მის ავტორს დიონისე არეოპაგელს თავში ურთავს ნაცვალსახელს “ის დიონისე არეოპაგელი”. ეს “ის” შალვა ნუცუბიძეს მიაჩნია ერთ-ერთ გადამწვეტ არგუმენტად იმისა, რომ ზაქარია რიტორი უშუალოდ დიონისე არეოპაგელზე კი არ უთითებს, არამედ ვიღაც სხვაზე, რომელიც მისი სახელის ქვეშაა შეფარული და ამ შეფარულობას, თითქოს, ცხადყოფს აღნიშნული ნაცვალსახელი “ის”, რომ არა უბრალოდ დიონისე არეოპაგელი, არამედ “ის დიონისე არეოპაგელი”. მაგრამ ჩვენ აურაცხელი შემთხვევა ვიცით ანალოგიური, როდესაც ეკლესიის მამები, რაჟამს ისინი საჭიროდ მიიჩნევენ ხაზგასმას ავტორზე, ანდა შრომაზე, რა თქმა უნდა, არაერთგზის იყენებენ იმავე ნაცვალსახელს. ნაცვალსახელთა წყებაც კი შეიძლება ჩვენ დავადასტიროთ ამა თუ იმ პიროვნებასთან და შრომასთან დაკვშირებითაც. განსაზღვრული არტიკლის ფუნქციის მქონე ნაცვალსახელი “ის” ჩვეულებრივი ამბავია ბერძნული ენისთვის, რომელსაც განუსაზღვრელი არტიკლი საერთოდ არა აქვს და ყველაფერი იქ განსაზღვრულობითი ნიშნით წარმოჩნდება ანუ, რასაც ძველქართულად გადმოსცემდა ნაწევარი “იგი”. ანუ დიონისე არეოპაგელი ჩვენ რომ ქართულად ვთარგმნოთ ასე იქნება: “დიონისიოს იგი არეოპაგელი”. აქ “იგი” ნიშნავს იმას, რომ სწორედ ის დიონისე, რომელიც პავლე მოციქულის მოწაფე იყო, ამაზეა ხასგასმა, ე.ი. დიონისე არეოპაგელის განსაკუთრებულობაა აქ წარმოჩენილი, მისი სამოციქულოობა, პავლე მოციქულისადმი მისი მოწაფეობა. შალვა ნუცუბიძე იმასაც აქცევს ყურადღებას, რომ ზაქარია რიტორი როდესაც დიონისე არეოპაგელზე საუბრობს და იეროთეოზის სიტყვები მოაქვს, თითქოს იგი პავლე მოციქულს უწოდებს არა მოციქულს, არამედ მოიხსენიებს როგორც “ჩვენი ხლმძღვანელი პავლე”. ეს ტერმინი (“ხელმძღვანელი”) ძალიან საბჭოთა ტერმინს გავს და აქ ასეთი დასკვნა გამოაქვს მას (შალვა ნუცუბიძეს), რომ თითქოს ვიღაც სხვაზეა მინიშნება იეროთეოზისგან და არა ნამდვილ პავლე მოციქულზე. თითქოს რაღაც ეზოტერული ჯგუფი არსებობდა, რომლის წევრებიც იყნენ პეტრე იბერი, იეროთეოზის ქვეშ შემალული იოანე ლაზი, კიდევ სხვაც, პავლე კი არაა გამორიცხული გულისხმობდეს, თითქოს, პროკლე დიადოხოსს. რა თქმა უნდა, “ხელმძღვანელი” აქ არაფერ შუაში არაა, თუმცა ეს სიტყვა თავისი წარმოშობით ძველი და ქრისტიანული სიტყვაა, აქ ნახსენებია სიტყვა “წინამძღვარი”, რაც პავლე მოციქულს და საზოგადოდ სხვა მოციქულებს და თვით ეკლესიის მამებსაც იმდენგზის ეწოდებათ, რომ აქ რაიმე შეფარულობის და მისტიფიკაციის და ნიღბის დანახვა არის სრულიად უშედეგო და უიმედო. სხვა რომ არაფერი “ქართლის მოქცევას” ახლავს ანდერძი “წიგნი ესე ქართლისა მოქცევისაი წინამძღვართაგან დაფარული”. ყველა საეკლესიო მოძღვარი, ყველა ეპისკოპოსი წინამძღვარია და, რა თქმა უნდა, მოციქულები წინამძღვართა წინამძღვარნი არიან, რომელთა წინამძღვრობით მივიწევით ჩვენ ჭეშმაირტებისაკენ.

აი ეს გახალვთ ის წყება ფაქტებისა, ე.წ. არგუმენტებისა, რაც თითქოს ადასტურებს პეტრე იბერის ავტორობას არეოპაგეტული შრომებისადმი. ერთ-ერთი არგუმენტი გახლავთ ისიც, რომ პეტრე იბერის ცხოვრებაში მოცემულია მის მიერ ანგელოზთა განჭვრეტა, რაც, თითქოს, გადამწყვეტი მნიშვნელობის მონაცემია, რომ ამით მინიშნებაა არეოპაგეტულ შრომებში მეორე წიგნზე, რაც ზეციური ძალებისადმია მიძღვნილი. ჩვენ გამოვაქვეყნეთ კიდეც ე.წ. პეტრე იბერის ხილვა და მკიხთველს თვითონ შეუძლია განჭვრიტოს, როდესაც მას წაიკითხავს, თუ რამხელა განსხვავებაა არეოპაგეტულ ანგელოლოგიასა და პეტრე იბერის ანგელოლოგიას შორის. სრულიად სხვა დასებია, სხვა სახელწოდებებები, სხვა რიცხვი და როგორ შეიძლება, რომ ამგვარი, დიამეტრულად განსხვავებული მონაცემების მქონე შრომები და ხილვები ერთი ავტორისა იყოს. პირიქით ეს მონაცემი უმალ სხვადასხვაობას და პეტრე იბერის არა ავტორობას არეოპაგეტული შრომებისას გვიდასტურებს, ვიდრე პირიქით.

ჩვენთან აგრეთვე დიდი აჟიოტაჟი მოჰყვა იმასაც, რომ ერნესტ ჰონიგმანმა, თითქოს, კალენდარულ ჩვენებებში დაადასტურა ის 3 და 4 ოქტომბერი, რაც დიონისე არეოპაგელისა და იეროთეოსის ხსენების დღეთაა დაწესებული ეკლესიაში, რომ პეტრე იბერის ხსენება თითქოს 4 ოქტომბერს არის რომელიღაც კალენდარში. კორნელი კეკელიძეს ამაზე შესანიშნავი პასუხი აქვს გაცემული, რომ ჩვენ აურაცხელი მსგავსი მონაცემი შეგვიძლია მოვიტანოთ კალენდრებიდან, სადაც ერთი და იგივე პიროვნება სხვადასხვა დღეებში იხსენიება. არც ერთ ადრინდელ კალენდარში პეტრე იბერი დადასტურებული არ არის. საქართველოში პირველად მისი ხსენება XIII ს-დან იწყება (ამას ჩვენ შემდგომ საუბარში შევეხებით) და არანაირი კალენდარული მონაცემი არ შეიძლება გამოდგეს იმის დამადასტურებლად, რომ თითქოს დიონისე არეოპაგელის ხსენების დღე ემთხვეოდეს პეტრე იბერის ხსენების დღეს, ხოლო იეროთეოზის ხსენების დღე იოანე ლაზის ხსენების დღეს. ესაა სრულიად ცალსახად ნათელი და გამჭვირვალე ფაქტი.

რაც შეეხება იმ ფაქტს, თუ როგორ დაემთხვა ერნესტ ჰონიგმანისა და შალვა ნუცუბიძის თვალსაზრისები. ძალიან ხშირად ჩვენ შეიძლება ვნახოთ შესაბამის ლიტერატურაში, რომ ეს მოხდა სრულიად დამოუკიდებლად, რომ ჰონიგმანმა საერთოდ არაფერი არ იცოდა ამ თეორიის შესახებ, მაგრამ გადავშლით ჰონიგმანის წიგნს და ის პირდაპირ იწყება შალვა ნუცუბიძეზე მითითებით. ჰონიგმანი ამბობს, რომ როდესაც ყველა აღნიშნულ პირთა შესახებ (იგულისხმება ის პირები, რომლებიც დელგერმა დაასახელა და რომლებიც მოღვაწეობდნენ სირია-პალესტინაში V ს-ის მიწურულში, რომ თითქოს ერთ-ერთი მათგანი უნდა ყოფილიყო არეოპაგეტული შრომების ავტორი) შესწავლილ იქნა და არეცერთი მათგანის ავტორობა არ დამტკიცდა (რა თქმა უნდა, ვიწროვდება არეალი პირთა დასახელებისა ავტორად, რადგან ერთი პიროვნება შეისწავლეს არ დადასტურდა, მეორე არ დადასტურდა და მცირდება რიცხვი. პეტრე იბერიც, რა თქმა უნდა, ამ ჩამონათვალშია, რადგან იმ ეპოქაში იმ რეგიონში მოღვაწეობდა, მაგრამ პეტრე იბერზე არავინ არ ცდილობდა მისი ავტორობის წამოყენებას, იმიტომ, რომ ეს ყველაზე უნიადაგო ჩანდა. პირველ რიგში ისეთ პიროვნებათა მოღვაწეობა მოისინჯა, რომლებსაც თითქოს რაღაც ალბათობა მაინც შეიძლება ჰქონოდა ავტორობასთან დაკავშირებით. და პეტრე იბერი, როგორც ყველაზე უიმედო, ყველა მკვლევრისგან ცალკე იყო გადადებული) თეორიები ვრცელდებოდა და პეტრე იბერი თითქმის არავისგან არ იყო შესწავლილი, მე ვფიქრობდი, რადგან სხვების ავტორობა არ დადასტურდა, არადა მეცნიერული კვლევის მიხედევით სწორედ ამ რეგიონში და ამ ეპოქაში უნდა იყოს ნამდვილი ავტორი (ჰონიგმანს ეს მართლაც სჯეროდა), რჩებოდა პეტრე იბერი და ვფიქრობდი იქნებ სწორედ ესაა ავტორი და არა სხვები. მაგრამ ვერ ვბედავდი, - ამბობს ჰონიგმანი, ამ თეორიის წამოყენებას (რა თქმა უნდა, ჰონიგმანი თავის სფეროში ნამდვილი მეცნიერი გახლდათ. ის, სხვათაშორის, არ იყო საეკლესიო ლიტერატურის სპეციალისტი, არამედ ძირითადად არქეოგრაფიისა და არქეოლოგიის სპეციალისტი გახლდათ და ამ მხრივ ცალკეული საყურადღებო ნაშრომებიც აქვს). მაგრამ, როდესაც მოვიდა ჩემს ყურამდე ხმა, რომ საბჭოთა მეცნიერმა შალვა ნუცუბიძემ ეს თეორია წამოაყენა და გავეცანი მის შრომას დაწვრილებით, შემდეგ ჩვენც ამ თეორიის ვარაუდის სახით გადმოცემას შევუდექით. როგორ გაეცნო ჰონიგმანი შალვა ნუცუბიძის თეორიას? შალვა ნუცუბიძის იმ წიგნის შესახებ, რომელიც ჩვენ აღვნიშნეთ (ე.ი. “ტაინა ფსევდა დიონისი არეპაგიტა”, რაც 1942 წელს დაიბეჭდა), დეტალური ანგარიში გამოქვეყნდა ცნობილ რუსულ ბიზანტინოლოგიურ კრებულში “ბიზანტინისკი ვრემენი” 1949 წლის ნომერში. ეს გახლდათ ლეონ მელიქსედბერკის რეცენზია. ზოგი მიიჩნევს, რომ ეს მხოლოდ მინიშნება იყო ამ წიგნზე ჰონიგმანისთვის, იმიტომ, რომ წიგნს ვერ გადმოსცემდა რეცენზიაში მელიქსედბერკი. სინამდვილეში ჩვენ როგორც აღვნიშნეთ შალვა ნუცუბიძის ის ნაშრომი წიგნად არც შეიძლება იწოდოს, ესაა ძალიან მცირე ზომის ბროშურა, რომელიც თითქმის მთლიანადაა მართლაც იმ ბიზანტინოლოგიურ კრებულში შესაბამის გვერდებზე დატევნილი და ფაქტობრივად მთელი წიგნია გადმოცემული იქ რუსულ ენაზე. რუსულ ენაზე თვითონ ის წიგნი დაიბეჭდა, მაგრამ ამ შემთხვევაში რეცენზიის სახით და უფრო დალაგებულად მელიქსედბეკის მიერ. მელიქსედბეკის ეს რეცენზია უთარგმნეს ფრანგულად თავიდან ბოლომდე და, რა თქმა უნდა, ჰონიგმანმა ყოველივე ეს გაიგო რა არგუმენტებიც ქონდა შალვა ნუცუბიძეს და რა თეორიას აყენებდა. აი ამის შემდეგ მან, როგორც უფრო იმედმოცემულმა, რომ იქნებ რაღაც დამტკიცდეს, მანაც აგრეთვე წამოაყენა აღნიშნული თვალსაზრისი. თვითონ ჰონიგმანი უაღრესად დიდი სიფრთხილით ეკიდება აღნიშნულ საკითხს, ის არასოდეს არსად არცერთ შემთხვევაში კატეგორიულობას არ იჩენს, განსხვავებით მისი ქართველი კოლეგისგან. სამწუხაროდ ჰონიგმანი ძალიან მალე გარდაიცვალა ამის შემდეგ (1954 წ.), თორემ ეჭვი არ გვეპარება ის თვითონვე უარყოფდა თავის თეორიას, მას შემდეგ რაც, განსაკუთრებით გერმანელ მეცნიერთა აბსოლუტურად დაწვრილებითი შეფასება მისი თეორიისა გამოქვეყნდა, რომლის შემდეგაც, ცხადია, ნიშანწყალი აღარ რჩება იმისა, რომ ეს თვალსაზრისი გამძლეა.

ამ ზემორე აღნიშნულით ჩვენ იმის დადასტურება გვინდა, რომ, რა თქმა უნდა, ჰონიგმანმა შესანიშნავად იცოდა ყოველივე ის, რაც შალვა ნუცუბიძემ დაწერა, ზედმიწევნით იცოდა და აქ არ გვაქვს ჩვენ დამოუკიდებლად ერთ და იმავე რაღაც თეორიის, თვალსაზრისის ჩამოყალიბებასთან ორი მეცნიერისა. ესაა ერთი თვალსაზრისი, ერთისგან გამოთქმული ვარაუდის სახით იმ საფუძველზე, რომ სიმონ ყაუხჩიშვილმა ამოიკითხა პეტრე იბერის გვარი ერთ-ერთ ჟურნალში და მიაწოდა შალვა ნუცუბიძეს, ხოლო მეორესგან იმის საფუძველზე, რომ ყველა სავარაუდო ავტორი მოისინჯა არეოპაგეტული შრომების ავტორად და ერთადერთი რჩებოდა პეტრე იბერი და ის ფიქრობდა, რომ ხომ არ შეიძლება სწორედ ის ყოფილიყო ავტორი. აი ეს გახლავთ მთელი საყრდენი ამ თეორიისა მთელი თავისი არგუმენტირებებით.

110–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=B-KbqzPWKyg

პეტრე იბერის აღმსარებლობის შესახებ

ჩვენს წინა საუბრებში, რა თქმა უნდა, მხოლოდ ზოგადი შტრიხებით, ვეხებოდით არეოპაგეტული შრომების შესაძლო ავტორობის საკითხს პეტრე იბერთან მიმართებით. როგორც აღვნიშნეთ ამგვარი თეორია, ამგვარი შეხედულება სრულიად უსაფუძვლო აღმოჩნდა.

მაგრამ საკითხი იმასთან დაკავშირებით შეიძლებოდა თუ არა პეტრე იბერი ყოფილიყო არეოპაგეტულ შრომათა ავტორი, თავიდანვე გარკვეული უნდა ყოფილიყო მკვლევრისთვის, რომლისთვისაც ამა თუ იმ ტექსტის შინაარსობრივ მხარეს მნიშვნელობა აქვს. სრულიად შეუძლებელია, რაც არ უნდა არგუმენტირებანი ჩანდეს, ანდა რაც არ უნდა ე.წ. საფუძვლები აღმოჩნდეს ამგვარი მტკიცებულებისთვის, რომ ჩვენ პოზიტიური დასკვნა მივიღოთ ამ კუთხით. ეს შეუძლებელი გახლავთ სწორედ შინაარსობრივი, სარწმუნოებრივი, ღვთისმეტყველური ასპექტით. როგორც ეკლესიამ დეტალური ანალიზის საუფუძველზე დაასკვნა არეოპაგეტულ შრომებთან დაკავშირებით, აღნიშნული შრომები მართლმადიდებლური ანუ დიოფიზიტური მოძღვრების ერთ-ერთი საფუძველია, ხოლო მათი ავტორი ღვთისმეტყველების მამად იწოდება. ღვთისმეტყველების მამობა იგივე მართლმადიდებლური მოძღვრების, დიოფიზიტური სწავლების მამობას გულისხმობს. იმ მრავალ კომენტარში, რაც არეოპაგეტულ შრომებს ეკლესიის მამათაგან დაერთო, იქნება ეს იოანე სკვითოპოლელი, წმიდა მაქსიმე აღმსარებელი, წმინდა გერმანოს პატრიარქი, სხვა ავტორებიც, რომლებიც შეფასებას ახდენენ, სხვა უდიდესი მოძღვარნი, რომლებმაც განგვისაზღვრეს ჩვენ არეოპაგეტიკის მნიშვნელობა, რა თქმა უნდა, ყველა მათგანი ერთსულოვანია აღნიშნული შრომების ღვთივსულიერების, მართლმადიდებლურობის უეჭველობის მხრივ. მაშინ როცა ასევე სრულიად უეჭველია ის, რომ პეტრე იბერი არ გახლავთ მართლმადიდებელი, არ გახლავთ დიოფიზიტური აღმსარებლობისა, არამედ ის არის მონოფიზიტი. შესაბამისად ჩვენ წინამდებარე საუბარში და ალბათ მომდევნოშიც განვიხილავთ სწორედ ამ საკითხს – პეტრე იბერის აღმსარებლობის რაობას, რა აღმსარებლობისა იყო პეტრე იბერი.

წესით ეს საკითხი დღეისათვის არც უნდა ისმოდეს. იმიტომ, რომ იმდენად გამჭვირვალეა ფაქტები, იმდენად მზესავით ნათელია მტკიცებულებანი, რომ ძველთაგანვე, პეტრე იბერის მოღვაწეობის დროიდანვე, რა თქმა უნდა, სრულიად გარკვეულია ყველაფერი. მაგრა, როგორც ხდება ხოლმე ნებისმიერ საკითხთან დაკავშირებით, თუ რაღაც ფსევდო პატრიოტული ჟინი, ფსევდო პატრიოტული განწყობილება შეიქმნება, აუცილებლად აღმოცენდება კერძო რამ თვალსაზრისი, რომელიც გაბატონებას ესრაფვის და გარკვეული და უცილობელი სამწუხაროდ საცილობელი და დასამტკიცებელი თავიდან ხდება. ამგვარი ვითარებაა პეტრე იბერთან დაკავშირებითაც. ბოლო ხანებში ჩვენთან საქართველოში შეიქმნა იმის, ასე ვთქვათ, ნიადაგი, რომ პეტრე იბერი მართლმადიდებელ მოძღვრად იქნეს შერაცხილი. ესაა აბსოლუტურად უპერსპექტივო, სრულიად შეუძლებელი რამ მცდელობა (სამწუხაროდ სასულიერო პირთა და არა მხოლოდ საერო პირთა), რაც ნაკარნახევია მხოლოდ პატრიოტული ჟინით. მაგრამ ამას არ ეწოდება უკვე პატრიოტიზმიც, ესაა ფსევდო პატრიოტიზმი, როდესაც ცდომილებას ჭეშმაირტებად გამოაცხადებ. ხოლო ცდომილებაა მონოფიზიტობა, მონოფიზიტური აღმსარებლობა და ამ აღმსარებლობის მიმდევარს თუკი ჭეშმარიტი აღმსარებლობის მიმდევრად წარმოაჩენ, უკვე თვითვე ხარ ცთომილი, თვითვე ხარ ერეტიკოსი. სამწუხაროდ ეს სრულიად უპირობო ეტიკეტი გახლავთ ამგვარად მოქმედი პირებისა და რაც მალე დააღწევენ თავს ამგვარ უნაყოფო მცდელობას, მით უფრო იქნება ეს სასიკეთო მათთვისაც და ჭეშმაირტების, ჭეშმარიტი აზრის, ჭეშმარიტი თვალსაზრისის გამარჯვებისთვისაც. მაგრამ, შევეხოთ საკუთრივ საკითხს.

საერთოდ რას ეფუძნება და რისგან აღმოცენდება აზრი იმის შესახებ, რომ პეტრე იბერი შეიძლება მართლმადიდებელი ყოფილიყო? მართლმადიდებელში ჩვენ ამ შემთხვევაში, რა თქმა უნდა, ყოველთვის დიოფიზიტს ვგულისხმობთ. ხოლო “ამ შემთხვევაში” იმიტოვ ვამბობთ, რომ საკუთრივ ტერმინი მართლმადიდებელი სხვადასხვა წყაროში შეიძლება ნებისმიერი აღმსარებელობის წარმომადგენელს მიესადაგოს, თუკი ეს ტერმინი თვით ამ აღსმარებლობის მქონე პირისგან არის გამოყენებული. არიანელისთვის მართლმადიდებელი არიანელია, მონოფიზიტისთვის მართლმადიდებელი მონოფიზიტია, ნესტორიანისთვის მართლმადიდებელი ნესტორიანია და ა.შ. ყველა თავის აღმსარებლობას მართლმადიდებლურად თვლის. ამ გაგებით, საკუთრივ ტერმინის თვალსაზრისით მას გამოყენების ფართო არეალი აქვს. ცნობილია, რომ მაგალითად როდესაც არიოზმა თავისი პირველი ეპისტოლე გაუგზავნა ასევე არიანელს და მასზე უფრო დიდ არიანელს, კიდევ უფრო მეტად გაღრმავებულს ამ ერეტიკულ მოძღვრებაში, ევსები ნიკომიდიელს, სწორედ ამგვარი ეპითეტით მიმართა მას: “მართლმადიდებელო ევსები”. იმიტომ, რომ მისთვის მართლმადიდებლობა საკუთრივ არიანულ ერესს ნიშნავდა. მაგრამ ჩვენთვის, როდესაც ამ ტერმინს გამოვიყენებთ, რა თქმა უნდა, დიოფიზიტურ სწავლებას ვგულისხმობთ, რაცაა ჭეშმარიტი მართლმადიდებლობა. მაგრამ, როდესაც ისმის საკითხი, თუ რამ განაპირობა პეტრე იბერის მართლმადიდებლად ანუ დიოფიზიტად მიჩნევა, მცდელობა ამისა რისგან იყო ნასაზრდოები, პირდაპირ უნდა აღვნიშნოთ, რომ ამ მხრივ ერთადერთი საფუძველი არსებობს მხოლოდ და ეს არის პეტრე იბერის ცხოვრების ქართულად თარგმნილი ტექსტი. ცნობილია, რომ პეტრე იბერის სახელის სრული უმეცრებაა (პეტრე იბერის პიროვნებისადმიც), მისი სახელი არსად არ გაკრთება, ვიდრე XIII საუკუნემდელ საქართველოში, საზოგადოდ მართლმადიდებლურ ტრადიციაში. პირველი ვინც პეტრე იბერი მოიხსენია, ეს გახლავთ მისი ცხოვრების ქართულად მთარგმნელი მაკარი მესხი. მაკარი მესხმა, ამ სოლიდურმა მოღვაწემ სირიული ენიდან ქართულად თარგმნა პეტრე იბერის ცხოვრება. პეტრე იბერის ცხოვრება სირიულ ენაზე მისთვის როგორ გახდა ხელმისაწვდომი ეს ჩვენთვის უცნობია, მაგრამ პალესტინის რეგიონში, სადაც მოღვაწეობდა მაკარი, მისთვის ხელმისაწვდომი გახდა სირიული ტექსტი პეტრე იბერის ცხოვრებისა, რომელიც მან ქართულად თარგმნა და დაურთო ანდერძიც. ამ ანდერძში მაკარი მესხი გამოხატავას თავის სიხარულს იმასთან დაკავშირებით, რომ ასეთი მასშტაბის ქართველი მოღვაწის ცხოვრება ჰპოვა მან სირიულად. ის ამბობს, რომ “მეც მეცნიერი ვიყავი მათი ენისა (ე.ი. სირიული ენისა) და ქართულად ვთარგმნე მისი (პეტრე იბერის) ცხოვრებაო”. მაგრამ მაკარი რამ შეიყვანა შეცდომაში? შეცდომაში შეიყვანა სწორედ იმ მომენტმა, რაც ჩვენ უკვე აღვნიშნეთ, რომ ყველა აღმსარებლობის, ყველა ერესის წარმომადგენელს საკუთარი ერესი ჰგონია მართლმადიდებლობა. Dდა თუ იგი თავისი ერეტიკული სწავლების მიმდევრის ცხოვრებას წერს, რა თქმა უნდა, მას მართლმადიდებელს უწოდებს და ამ ეპითეტით მოიხსენებს, იმიტომ, რომ მისთვის მართლმადიდებლობა ეს ცდომილებაა. შესაბამისად, როდესაც სირიულად დაიწერა პეტრე იბერის ცხოვრება, რა თქმა უნდა, სირიელი მონოფიზიტისგან (ცნობილია, რომ პეტრე იბერის ცხოვრებანი მხოლოდ მონოფიზიტებისგან იწერებოდა, რასაც ჩვენ შემდეგაც აღვნიშნავთ), ამ მონოფიზიტისთვის პეტრე, როგორც მონოფიზიტთა შორის ერთ-ერთი ყველაზე გამოჩენილი, რა თქმა უნდა, ტერმინით “მართლმადიდებელი” მოიხსენიება. მისთვის მართლმადიდებელი პეტრე იბერია, იმიტომ, რომ მისთვის მართლმადიდებლობაა მონოფიზიტობა. ანუ ჭეშმარიტი სარწმუნოება მისთვის არის მონოფიზიტობა და შესაბამისად მონოფიზიტობის ლიდერი პეტრე იბერი მისთვის ჭეშმარიტი სარწმუნოების უერთგულეს დამცველად წარმოჩნდება. მაგრამ მაკარისთვის XIII ს-ში სრულიად უცნობი იყო, თავისთავად ცხადია, ეს ამბები, ის დაპირისპირებანი, შეხლა-შემოხლანი, რაც სირია-პალესტინის რეგიონში V-VI ს-ში არსებობდა დიოფიზიტთა და მონოფიზიტთა შორის. ჰპოვა რა მან ეს ცხოვრება და რამდენადაც, მეორე მხრივ, საკუთრივ მისთვის მართლმადიდებლობა მხოლოდ დიოფიზიტურ სწავლებას ნიშნავდა და მისთვის წარმოუდგენელიც კი იქნებოდა, რომ მონოფიზიტის ამგვარი ტერმინი საკუთარი მოძღვრების მიმართ გამოეყენებინა, აქედან გამომდინარე ამ ეპითეტით (ე.ი. მართლმადიდებლით) შემკობილი პეტრე იბერი მან დიოფიზიტად მიიჩნია. Aამიტომაა, რომ ქართულ თარგმანში პეტრე იბერი წარმოჩნდება რა მართლმადიდებლობისთვის დამცველად, ცხადია, ჩვენთვის ის დიოფიზიტობის დამცველს უიგივდება.

მაკარისგან თარგმნილი პეტრე იბერის აღნიშნული ცხოვრება თვით თარგმანისვე სახით ჩვენამდე არ მოღწეულა. ცნობილია, რომ ცოტა ხნის შემდეგ (დაახლ. XV ს-ში) პავლე მღვდელმა რედაქტირება გაუკეთა მას, რადგან მის დროისათვის ამ ცხოვრების თარგმანი დაშლილი სახით იყო, უწესრიგო გახლდათ, მოაწესრიგა რამდენადაც შეეძლო და როგორც თვითონ ამბობს “კეთილი ბოლოთიც განვასრულეო”, ანუ დაბოლოებაც შესაბამისი მოადევნა, თან დაურთო თავისი ანდერძიც. პავლე მღვდლისთვისაც ეს ცხოვრება მართლმადიდებელი პირისადმია მიძღვნილი, მისთვისაც პეტრე იბერი მართლმადიდებელია. იმიტომ, რომ ეს ეპოქა ის ეპოქა გახლავთ, როდესაც არათუ წყაროდმცოდნეობითი ცოდნა დავუშვათ ასეთი უადრეისი ეპოქისა (V-VI სს.), არამედ მთლად ახლობელი წარსულიც კი XI-XII ს-სა თითქმის მთლიანად დავიწყებას ეძლევა. XIII-XIV-XV-XVI-XVII საუკუნეები (XIII შეიძლება ასე მკვეთრად არ მოვიხსენიოთ) ესაა მკვეთრი დაცემის ხანა, რასაც, სხვათაშორის, ასაჩინოებს იმ ძეგლთა სათაურებიც კი, რომლებიც ითარგმნებოდა ერთი მხრივ თუნდაც XI-XII ს-ში და მეორე მხრივ შედარებით გვიანდელ პერიოდში. მართლაც, თუ ცოტა ხნის წინ, ე.ი. XIII-XIV ს-ის უწინარეს, ქართულად ითარგმნებოდა იმ რანგის, იმ მასშტაბის ძეგლები, როგორებიც გახლდათ წმინდა გრიგოლ ღვთისმეტყველის ურთულესი ჰეორტოლოგიური სიტყვები, არალიტურგიკული საკითხავები, ანდა გიორგი მთაწმინდელი თარგმნიდა ისეთი მონუმენტურ კრებულებს, როგორებიცაა “დიდი პარაკლიტონი”, “დიდი მარხვანი”, “დიდი ზატიკნი”, “თვენი ათორმეტნივე”, მოცულობით უზარმაზარი, ამოუწურავი, კაპიტალური ძეგლი “დიდნი კურთხევანი”; თუ ეფრემ მცირე თარგმნის წმინდა დიონისე არეოპაგელის ანუ არეოპაგეტული კორპუსის კომენტირებულ მთელ მოცულობას, თუ არსენ იყალთოელი და ეფრემ მცირე იოანე დამასკელის შრომას “მართლმადიდებლური სარწმუნოების ზედმიწევნით გადმოცემას” ზედიზედ თარგმნიან, თუ მაქსიმე აღმსარებლის შრომათა თითქმის მთელი კორპუსი ითარგმნება XII ს-ში და სხვა მრავალი ამ კატეგორიის ძეგლები, რამდენიმე საუკუნის შემდეგ ვხედავთ, რომ ქართულად ითარგმნება “ბაყაყთა და თაგვთა ომი”, “ბარამგულიჯანიანი”, “შამიფარვანიანი”, “ხილთა ქება” და სხვა. ე.ი. უმკვეთრესი დაცემა სახეზეა. დაინტერესებაც საზოგადოებისა თუ ადრე ზემოთ დასახელებულ ძეგლებისადმი იყო, უკვე მოგვიანო პერიოდში მათი დაინტერესება ზღაპრული და ყოველგვარ სულიერებას მოკლებული ძეგლებისადმია. საკმარისია გავიხსენოთ ერთ-ერთი პიროვნების მინაწერი-აღნიშვნა “ყარამანიანის” წიგნზე, ამ ზღაპარზე, რომ “ასეთი წიგნი, თითქოს, საერთოდ არ დაწერილა კაცობრიობის ისტორიაში”. არჩილ მეფე ამიტომ ამბობდა, რომ:

“არვის ახსოვს სახარება და არც საქმე მოციქულთა,

არ გიკვირს თუ დაივიწყეს შემოქმედი მისგან ქმნულთა.

ამ სიტყვებით ის თავის ეპოქას ასახავდა და მართლაც ეს ვითარება იყო მის დროისათვის.

ამ ყოველივეს იმიტომ ვაქცევთ ყურადღებას, რომ არანაირი წყაროდმცოდნეობითი განსწავლულობა ამ პერიოდში საქართველოში არ არსებობდა. ამიტომ მაკარისგან თარგმნილი აღნიშნული ცხოვრება მომდევნო ტრადიციაში მიღებულ იქნა, როგორც მართლმადიდებელი პიროვნების ცხოვრება, პეტრე იბერი წარმოჩნდა მართლმადიდებლად, კალენდარშიც იქნა ის შეტანილი, ხატიც დაიხატა მისი და ამგვარი ვითარება გაგრძელდა XVIII საუკუნემდე. მაგრამ, როდესაც XVIII ს-ში ანტონ კათალიკოსმა გააცნობიერა, ძირითადად რუსული წყაროების საფუძველზე, რომ პეტრე იბერი ესაა მონოფიზიტი და მონოფიზიტობის ლიდერი, რა თქმა უნდა, ამის შემდეგ მართლმადიდებლური კალენდრიდან სავსებით სამართლიანად ხდება ამოღება პეტრე იბერის ხსენებისა და იგივე ვითარებაა დღესაც. მაგრამ დღეს მაკარი მესხისა და პავლე მღვდლის ეპოქისგან განსხვავებით ვითარება უფრო მძიმეა, იმ კუთხით, რომ არსებობს აურაცხელი წყაროდმცოდნეობითი მონაცემი, ყველაფერი გარკვეულია, მაგრამ მაინც იტყუებენ თავს და სხვებსაც ატყუებან და ცდილობენ დააჯერონ, რომ პეტრე იბერი იყო დიოფიზიტი მართლმადიდებელი. კვლავ აღვნიშნავთ, მაკარი მესხი უბრალოდ შეცდომაში შევიდა. მას რომ ოდნავ მაინც რაიმე ცნობა ჰქონოდა იმასთან დაკავშირებით, რომ პეტრე იბერი არ იყო მართლმადიდებელი და რომ ტერმინი “მართლმადიდებელი” მისგან თარგმნილ ცხოვრებაში სინამდვილეში მონოფიზიტური აღმსარებლობის პიროვნებას გულისხმობს, რა თქა უნდა, ის არ გაკადნიერდებოდა ამგვარი ნაბიჯის გადასადგმელად. იმავეს მოიმოქმედებდა პავლე მღვდელიც და სხვანიც, რომლებიც მოღვაწეობდნენ ამ საუკუნეებში. მაგრამ, როცა დღეისათვის მთელი მასალა ხელთ გვაქვს, აურაცხელი მონაცემი არსებობს და ყველგან ერთი და იგივე რამ დასტურდება და დასტურდება პეტრე იბერის არა უბრალოდ მონოფიზიტობა, არამედ მონოფიზიტთა წინამძღვრობა, სადღაა განმრჩეველობა და არის თუ არა მართლაც თავის მოტყუება, მთელი საზოგადოების მოტყუება, რომ მონოფიზიტთა წინამძღვარი მართლმადიდებელთა ანუ დიოფიზიტთა წინამძღვრად წარმოვაჩინოთ. ერთ-ერთი სტატიაც კი დაიბეჭდა, ძალიან კადნიერი, სადაც პეტრე იბერი პირდაპირაა წმინდანად წოდებული. თითქოს საერო პირს (საერო პირი გახლავთ ამ სტატიის ავტორო) ჰქონდეს იმის უფლება, რომ თვითნებურად მოახდინოს მონოფიზიტის გამართლმადიდებლება, მისი კანონიზება. რა თქმა უნდა, პარადოქსების ეპოქაა დღევანდელი დღე. ჩვენს სხვადასხვა საუბარში არაერთგზის აღგვინიშნავს მსგავსი რამ, მაგრამ ეს, ალბათ, პარადოქსთა-პარადოქსია. და რომ ჩვენი ეს სიტყვა უბრალოდ ცილისწამებად არ დარჩეს საკუთრივ პეტრე იბერის და მისი გამართლმადიდებლების მოსურნეთა მიმართ, შევეხებით უფრო კონკრეტულად აღნიშნულ საკითხს.

რა ქმნის უეჭველობას იმასთან დაკავშირებით, რომ პეტრე იბერი იყო მონოფიზიტური აღმსარებლობისა? ნებისმიერი პირის აღმსარებლობის საკითხი, თუკი წყაროდმცოდნეობითი მონაცემები მოღწეულია, რამდენიმე კუთხით შეიძლება დასაბუთდეს. შევეხებით ყველა მათგანს საკუთრივ პეტრე იბერთან დაკავშირებით:

1) პეტრე იბერი მთელი თავისი ცხოვრების მანძილზე მეგობრობდა მხოლოდ მონოფიზიტებთან. მისი უფროსი თანატოლი და უმცროსი მეგობრები მხოლოდ მონოფიზიტები იყვნენ. მან აღზარდა მხოლოდ მონოფიზიტები, ანუ ის იყო მხოლოდ მონოფიზიტთა მოძღვარი და მის შესახებ საუბრობენ მხოლოდ მონოფიზიტები.

დავიწყოთ პირველით, რომ პეტრე იბერი მეგობრობდა მხოლოდ მონოფიზიტებთან. უმკვეთრესი დასაბუთება იმისა, რომ პეტრე იბერი არ გახლდათ დიოფიზიტი, იმ ფაქტიდან გამომდიანრეობს, რომ მან უარყო ქალკედონის კრება. მოგეხსენებათ 451 წელს გამართული IV მსოფლიო საეკლესიო კრება აღმოჩნდა მკვეთრი გამმიჯვნელი ერთიმეორისგან მონოფიზიტობისა და დიოფიზიტობისა. თუ მანამდე პაექრობანი არსებობდა ამ ორ აღმსარებლობას შორის, მაგრამ ეკლესიურად ასე მკვეთრი გამიჯვნა არ ყოფილა, ქალკედონის კრებამ ამ გაურკვევლობას წერტილი დაუსვა და 451 წლის შემდეგ მონიფიზიტი განკვეთილია ეკლესიისგან და ვინც ქალკედონის კრებას არ ცნობს ის დიოფიზიტთა სიწმინდეში თავის თავს ვეღარ მოიაზრებს. რა თქმა უნდა, მონოფიზიტებმა არ მიიღეს ქალკედონის კრება, საშინელი ეპითეტებით შეამკეს იგი, “ავაზაკთა კრება” უწოდეს მას და ქალკედონის კრების ამგვარად მწოდებელთა ჯგუფში იყო პეტრე იბერიც. Qქალკედონის კრებიდან სულ რამდენიმე წლის შემდეგ (დაახლ. 456-457 წლებში) პეტრე იბერმა ხელნი დაასხა ანუ აკურთხა ეპისკოპოსად ცნობილი მონოფიზიტი, მონოფიზიტთა ერთ-ერთი ყველაზე ფანატიკოსი წარმომადგენელი ტიმოთე ელური, ანუ “კატა” (ძველ ქართულად მას თარგმნიდნენ როგორც “კვერნა”, ამ პიროვნების ფანატიკური შეუპოვრობისა და გაუკუღმართების გამო, მკაწვრელობის გამო). პეტრე იბერის მეგობარი გახლდათ ასევე ცნობილი პეტრე მკაწვრელი, პეტროს ფულონი, ანტიოქიის პატრიარქი. მისი უმცროსი თანამედროვე, მისი მოწაფე გახლდათ სევეროზ ანტიოქიელი, სევერიანელ მონოფიზიტთა წინამძღვარი და რიტორი. მისი მეგობარი გახლდათ ცნობილი ზაქარია რიტორი, მონოფიზიტი საეკლესიო ავტორი, აგრეთვე მონოფიზიტი ასკეტი ესაია და ფილოსოფოსი მონოფიზიტი ენიოს ღაზელი. მხოლოდ ის ფაქტიც კი, რომ მან ქალკედონის კრების შემდეგ მონოფიზიტი აკურთხა ეპისკოპოსად და ეს მონოფიზიტი დაუნდობელი მტერი იყო ქალკედონის კრებისა, აი მხოლოდ ეს ფაქტიც კი ყველაფრის გადამწყვეტია და, რა თქმა უნდა, ამ ფაქტიდან გამომდინარე ჩვენ გონებაშიც კი არ უნდა გავივლოთ ფიქრი რაიმე გზით, რაიმე მაქინაციით პეტრე იბერის გამართლმადიდებლობისა. რა თქმა უნდა, ეს ჩვენთვის ძალიან სამწუხაროა, დიდი რამ ღირსება ექნებოდა პეტრე იბერს და ჩვენთვისაც უდიდესი რამ სიკეთე იქნებოდა ის რომ დიოფიზიტი ყოფილიყო, რომ ქართველებს ამ უადრეს ეპოქაში ასეთი გამოჩენილი მოღვაწე დიოფიზიტთა შორის გვეყოლებოდა. იმიტომ, რომ პეტრე იბერი გახლდათ დიდი განსწავლულობის მქონე, ფართო ჰორიზონტის მოღვაწე. მიუხედავად მონოფიზიტობისა, მას, რა თქმა უნდა, თავისი დამსახურებანი აქვს, მაგრამ სარწმუნოებრივმა ცთომილებამ გააუფასურა მისი ნაღვაწი და შესაბამისად ჩვენ არა გვაქვს უფლება, რომ სიმართლე დავმალოთ, მივჩქმალოთ და არაჭეშმარიტება, სიცრუე ჭეშმარიტებად და სიმართლედ წარმოვუდგინოთ მკითხველს და მსმენელს. ამიტომ მხოლოდ ეს ფაქტიც რომ ავიღოთ, რასაც ვამბობდით, რომ გარემოცვა პეტრე იბერისა მთლიანად მონოფიზიტური იყო და მისგან ნაკურთხნიც მხოლოდ მონოფიზიტები იყვნენ, რა თქმა უნდა, აბსოლუტურად წყვეტს ვითარებას. შეუძლებელია, რომ მართლმადიდებელმა მონოფიზიტი აკურთხოს და ისიც შეუძლებელია, რომ მონოფიზიტმა მართლმადიდბლისგან კურთხევა მიიღოს. მონოფიზიტები, როგორც მართლაც ფანატიკოსობასა და გონების სიშლეგეს (რასაც აღნიშნავს სიტყვა “ფანატიკოსი”) დაქვემდებარებულნი დიოფიზიტობისადმი მძულვარებას იმდენად ანთხევდნენ, რომ შეუძლებელი იქნებოდა თუნდაც ერთი პრეცედენტი მსგავსი მოვლენისა. მითუმეტეს განყოფის შემდეგ, როდესაც მონოფიზიტური ეკლესია უკვე ცალკეა, განკვეთილია დედა ეკლესიისგან, ანათემირებულია, თუკი მართლმადიდებელი გაკადნიერდებოდა და მონოფიზიტს აკურთხებდა მონოფიზიტთა ეპისკოპოსად, რა თქმა უნდა, იმას მართლმადიდებლად ვერავინ ვეღარ ჩათვლიდა.

ეს ერთი მხარე, რომ გარემოცვა პეტრე იბერისა მთლიანად, ყოვლითურთ გახლავთ მონოფიზიტური თავისი სამივე განშტოებით, ე.ი. უფროსი მეგობრებით, აღმზრდელებით, თანატოლებით და მისი უცმროსი მეგობრებით, მისი მოწაფეებით.

მეორე მხარე: ვინ აღწერა პეტრე იბერის ცხოვრება? პეტრე იბერი, როგორც საკმაოდ ცნობილი პიროვნება თავისი დროისა არ დარჩა შეუმჩნეველი ჰაგიოგრაფთათვის და მისი ცხოვრება, როგორც დღეისათვის ირკვევა, რამდენიმეგზის აღწერილა, აღწერილა ის ბერძნულ ენაზე. ზაქარია რიტორმა არა მხოლოდ საეკლესიო ისტორიაში მოიხსენია პეტრე იბერი, არამედ მისი ცხოვრებაც აღწერა. სხვაც ყოფილა მისი ცხოვრება, რომელიც სირიულ თარგმანშია მოღწეული და მრავალი მკვლევარი ფიქრობს, რომ ის ბერძნულიდანაა თარგმნილი. თუმცა ამას ამ შემთხვევაში ჩვენთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა არა აქვს, ზოგადად ვიტყვით, რომ ყველა ის ცხოვრება, რაც კი პეტრე იბერის სახელთან დაკავშირებით დაიწერა ბერძნულად და ითარგმნა სირულად, ყველა მათგანი მხოლოდ და მხოლოდ მონოფიზიტისგან არის დაწერილ-თარგმნილი. ზაქარია რიტორიც, სერგიოს შეშაინელიც გახლდნენ მხოლოდ მონოფიზიტები და მათთვის პეტრე იბერი სწორედ მონოფიზიტური აღმსარებლობის გამო ფასობდა. როგორ წარმოვიდგინოთ ეხლა, რომ მონოფიზიტებმა დიოფიზიტი აღმსარებლობის პიროვნების ცხოვრება აღწერეს. საზოგადოდ ამ მომენტს როდესაც ეხებიან ფსევდო მართლმადიდებლები (სხვას ვერაფერს ვუწოდებთ იმ პიროვნებებს, რომლებიც ასეთ მოქმედებას აწარმოებენ, რომ მონოფიზიტი დიოფიზიტად გამოაცხადონ) ამ ფაქტს შემდეგით ხსნიან, რომ მონოფიზიტებს თითქოს სიცრუე სჩვევიათ და ისინი მიიტაცებენ ხოლმე მართლმადიდებელ მოძღვარს თავის მხარეს, რომ თავისი მოძღვრების აღმსარებლად წარმოაჩინონ. ამის ნიმუშად ხშირად უთითებენ წმინდა კირილე ალექსანდრიელს, რომელიც ისეთივე ავტორიტეტია მონოფიზიტებისთვისაც, როგორც დიოფიზიტებისთვის. მაგრამ აქ გახლავთ პრინციპული სხვაობა. კირილე ალექსანდრიელი იმ ეპოქას ეკუთვნის, როდესაც დიოფიზიტები და მონოფიზიტები ჯერ კიდევ განყოფილნი არ იყვნენ. საერთო წარსულია მათი III მსოფლიო კრების ჩათვლით საეკლესიო ისტორია, ისევე როგორც, დავუშვათ, კათოლიკეებისთვის და მართლმადიდებლებისთვის XI ს-ის შუა წლებამდელი ისტორია. კათოლიკეც ისევე წმინდანად მიიჩნევს, ვთქვათ, კაბადოკიელ მამებს, როგორც მართლმადიდებელი, ასევე მაქსიმე აღმსარებელს, იოანე დამასკელს და სხვა. მაგრამ განყოფის შემდეგ, რა თქმა უნდა, არც ერთ კათოლიკეს არც ერთი მართლმადიდებელი მოძღვარი წმინდანად არ მიუჩნევია, მისი ცხოვრება არ აღუწერია და პირუკუ, რა თქმა უნდა, არც ერთ მართლმადიდებელს არც ერთი კათოლიკე არათუ წმინდანად არ მიუჩნევია, არამედ უცთომელობის შემცველ მართლმადიდებელ მოძღვრადაც, თავისთავად ცხადია, არ ჩაუთვლია. ამიტომ განყოფის შემდეგ, 451 წლის შემდეგ სრულიად წარმოუდგენელია, რომ მონოფიზიტმა მისგან შეჩვენებული დიოფიზიტი (პეტრე იბერი) შემოუნახოს ისტორიას, მისი ცხოვრება აღწეროს და განადიდოს იგი, ისევე როგორც შეუძლებელია ის, რომ მონოფიზიტის შესახებ დიოფიზიტმა ჰაგიოგრაფიული შრომა დაწეროს.

ამრიგად ამ კუთხითაც, ცხოვრების აღწერილობითი თვალსაზრისითაც სრულიად უეჭველია, რომ მონოფიზიტები აღწერენ მათი მონოფიზიტი წინამძღვრის – პეტრე იბერის ცხოვრება-მოღვაწეობას.

111–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=FJMLG6mKHAw

პეტრე იბერის აღმსარებლობის შესახებ (გაგრძელება); დიონისე ალექსანდრიელის კომენტარები არეოპაგიტულ შრომებზე

ჩვენს ბოლო საუბარში განვიხილავდით პეტრე იბერის აღმსარებლობის საკითხს, და როგორც მივუთითებდით უკლებლივ ყველა მონაცემით პეტრე იბერი გახლავთ მონოფიზიტური აღმსარებლობისა (სამწუხაროდ ეს ასეა). ორი უმკვეთრესი არგუმენტი უკვე განვიხილეთ, რომელთაგან პირველი გახლავთ ის, რომ პეტრე იბერი გახლდათ ქალკედონის კრების უარმყოფელთა კრებულის წევრი. ისიც ისევე უარყოფდა ქალკედონის კრებას, როგორც ყველა სხვა მონოფიზიტი, ხოლო ქალკედონის კრების უარმყოფელი ვერასოდეს დიოფიზიტი ვერ იქნება. მეტიც ქალკედონის კრების შემდეგ მან (პეტრე იბერმა) მონოფიზიტ იერარქად (ეპისკოპოსად) აკურთხა, ხელნი დაასხნა ერთ-ერთ ყველაზე უფრო განძვინებულ და განცოფებულ მონოფიზიტ ლიდერს ტიმოთე ელურს ანუ ტიმოთე კვერნას. ის მეგობრობდა ასევე უაღრესად ფანატიკოს მონოფიზიტთან პეტროს მკაწვრალთან ანუ პეტრე ფულონთან და სხვა მრავალთან. მისი მოწაფეებიც მხოლოდ მონოფიზიტები იყვნენ. მისი ცხოვრება-მოღვაწეობა აღწერეს და თარგმნეს ბერძნულიდან სირიულად მხოლოდ მონოფიზიტებმა, ხოლო მონოფიზიტი არასოდეს დიოფიზიტი მოძღვრის ცხოვრება-მოღვაწეობას არ აღწერდა, ისევე როგორც ეს პირუკუ არის შეუძლებელი.

მესამე არგუმენტი, რაზეც ამჯერად ვიმსჯელებთ გახლავთ შემდეგი: პეტრე იბერი, რომელიც მისი ცხოვრების მიხედვით უაღრესად ცნობილი პიროვნება იყო თავის ეპოქაში, რა თქმა უნდა, მართლმადიდებლურ სამყაროს შეუმჩნეველი არ დარჩებოდა და თუ იგი მართლმადიდებლური აღმსარებლობისა იყო, თავისთავად ცხადია, ეკლესია მას სათანადო ღირსებას განუკუთვნებდა. მაგრამ, თუUპეტრე იბერი მართლაც დიოფიზიტი იყო, როგორ ავხსნათ მაშინ ის, რომ ასეთი საყოველთაოდ ცნობილი პიროვნება თავისი სარწმუნოების შიგნით და ეს სარწმუნოება, ვთქვათ ამ შემთხვევაში, დიოფიზიტურია, არა უბრალოდ იგნორირებულია მართლმადიდებლური სამყაროსგან, არამედ მისი ხსენების ნიშანწყალიც კი არსად არ არის. ამგვარად, ვითარება ასეთია: ერთი მხრივ მონოფიზიტები უსაშველოდ განადიდებენ პეტრე იბერს, აღწერენ და თარგმნიან მის ცხოვრება-მოღვაწეობას, მეორე მხრივ კი მართლმადიდებლური სამყარო დადუმებულია მის შესახებ და ერთი სიტყვაც მის შესახებ არაა ხსენებული. თუ თავისი ეპოქის მართლმადიდებლურმა ეკლესიამ არათუ წმინდანად არ შერაცხა პეტრე იბერი, არამედ ოდნავი ღირსებაც კი არ განუკუთვნა მას მართლმადიდებლური კუთხით, როგორ შეგვიძლია ჩვენ, რომ გავკადნიერდეთ XX ს-ში, როდესაც აურაცხელი ფაქტი ჩვენთვის დაფარულია, და თვითნებურად, არა უბრალოდ გარკვეული ღირსება შევნიშნოთ ამ პირის მოღვაწეობისა, არამედ მისი წმინდანად კანონიზება მოვითხოვოთ და ამის აღსრულებას ვეცადოთ. თავისთავად ცხადია, ეს აბსოლუტურად უნიადაგოა, კიდევ ერთხელ აღვნიშნავთ. ეს სამი მძლავრი და გადამწყვეტი არგუმენტი ერთხელ და სამუდამოდ გვისაბუთებს ჩვენ, რომ პეტრე იბერი არ გახლდათ დიოფიზიტური აღმსარებლობისა.

რაც შეეხება საკითხს იმასთან დაკავშირებით, რომ როდესაც დიოფიზიტებმა გაიმარჯვეს, აღნიშნულ სირია-პალესტინის რეგიონში პეტრე იბერი კვლავ დარჩა მაიუმის ეპისკოპოსად, ეს ფაქტი სრულიად მცდარად არის შეფასებული. ის დარჩა ეპისკოპოსად თავისი მონოფიზიტური სამწყსოსათვის და სარგებლობდა რა საიმპერიო მხარდაჭერით, ამის საფუძველზე შეინარჩუნა საეპისკოპოსო პატივი და არა იმის საფუძველზე, რომ მას ვინმე დიოფიზიტად თვლიდა. პირუკუც შეგვიძლია ვიკითხოთ, თუ ის დიოფიზიტი იყო და არ იყო მონოფიზიტი, მონოფიზიტთა ბატონობის დროს როგორ იყო ეპისკოპოსი სირია-პალესტინაში? მონოფიზიტებიც არ გააჭაჭანებდნენ მართლმადიდებელ მოძღვარს. ეს სრულიად უეჭველი გახლავთ. ამიტომ, ამგვარ უნიადაგო არგუმენტზე აშენება თეორიისა და უგულებელყოფა იმ აურაცხელი მონაცემისა, რაზეც ჩვენ ნაწილობრივ ვისაუბრეთ, რა თქმა უნდა, პეტრე იბერის კანონიზებასთან დაკავშირებით, ვერანაირ შედეგს ვერ მოიტანს.

მთელი ეს მსჯელობა ჩვენ პეტრე იბერთან დაკავშირებით მხოლოდ შემდეგი კუთხით გვესაჭიროება ამჯერად, რომ რამდენადაც უეჭველია პეტრე იბერის მონოფიზიტური აღმსარებლობა, შესაბამისად თვით კვლევის დასაწყისშივე გამორიცხული უნდა ყოფილიყო ამგვარი ვარაუდის დაშვება, რომ პეტრე იბერი შეიძლებოდა არეოპაგეტული შრომების ავტორი ყოფილიყო. ისევე როგორც, მაგალითად უნიადაგო გახლდათ ანალოგიური მცდელობა პეტრე ფულონთან ანუ პეტრე მკაწვრელთან დაკავშირებით, ამ ცნობილ ერეტიკოსთან დაკავშირებით, როგორც ეს ერთ-ერთმა მკვლევარმა განახორციელა XX ს-ის 50-იანი წლების დამდეგს, რამაც თითქოს არგუმენტებიც მოიპოვა. მან მსმენელებიც მთლიანად დააჯერა თავისი თეორიის მართებულობაში, მაგრამ საკითხის დეტალურმა შესწავლამ აღნიშნული თეორიის ავტორის სრული უბადრუკობა წარმოაჩინა. ამრიგად, რამდენადაც პეტრე იბერი მონოფიზიტური აღმსარებლობისაა, ხოლო არეოპაგეტული შრომები მართლმადიდებლური ანუ დიოფიზიტური მოძღვრების ერთ-ერთი საფუძველია, თუნდაც ამ ნიშნით (ე.ი. შინაარსობრივ-საღვთისმეტყველო კუთხით) ამგვარი იდენტიფიკაცია და ატრიბუცია, დადგენა თითქოს იმისა, რომ არეოპაგეტული შრომები დაწერა პეტრე იბერმა, საფუძველშივე გამორიცხული გახლავთ. მითუმეტეს ეკლესიის მოღვაწემ მსგავსი დებულება ოდნავადაც არ შეიძლება, რომ ან წამოაყენოს, ანდა მის დასაბუთებას ეცადოს.

მაგრამ როგორია ვითარება არეოპაგეტულ შრომებთან დაკავშირებით დღესდღეობით? ჩვენ აღვნიშნავდით, რომ მკვლევართა თითქოსდა ერთ-ერთ მიგნებად ჩანდა დასკვნა იმის შესახებ, რომ პროკლე დიადოხოსის შრომების გავლენა შეიმჩნევა არეოპაგეტულ შრომებში. როგორც აღვნიშნეთ ამაზე ეკლესიას თავიდანვე ჰქონდა პასუხი გაცემული, რასაც ერთ-ერთ საუბარში უკვე განვიხილავდით. მაგრამ არსებობს მეორე მხარეც: თვით მკვლევართათვისაც ეს არ გახლავთ საბოლოოდ დამტკიცებული და ყველასთვის დამაჯერებელი. თუ XX ს-ის დამდეგს თავის ცნობილ მონოგრაფიაში და შემდეგ ერთ-ერთ სტატიაში ჰუგო კოხმა და შტიგლმაიერმა ამგვარი თეზა, თითქოსდა, ეჭვიმიუტანლად დაამტკიცეს, რომ პროკლე დიადოხოსის შრომების გამოძახილი აშკარად შესამჩნევია არეოპაგეტულ თხზულებებში, როგორ ავხსნათ ის ფაქტი, რომ რამდენიმე წლის შემდეგ ამ ფაქტების და ამ შრომების კარგად მცნობი მეცნიერები კვლავ და კვლავ უფრო ადრეულ მოღვაწეებს მოუხმობენ სავარაუდო ავტორებად. მათ შორის ჩვენ შეგვიძლია დავასახელოთ ერთ-ერთი ბერძენი მკვლევარი პერა, რომელმაც კაბადოკიელ მამათაგან ერთ-ერთი – ბასილი დიდი მიიჩნია მოძღვრად, ხოლო გრიგოლ ნოსელი ავტორად არეოპაგეტული შრომებისა. ე.ი მისთვის, რომელიც უბრალო მკლვევარია, რომელიც არც საეკლესიო ტრადიციას უერთგულებს და ალბათ არც მაქსიმე აღმსარებლის პასუხი იცოდა ამ კუთხით, კოხის, შტიგლმაიერისა და კიდევ სხვა მკვლევართა ამგვარი დასკვნა არ ყოფილა უპირობოდ გასაზიარებელი. თორემ შეუძლებელია, რომ მას არეოპაგეტული შრომების ავტორად პროკლეზე ქრონოლოგიურად უწინარესი საეკლესიო მოღვაწე IV ს-სა წარმოედგინა. იგივე ითქმის მოგვიანო წლებზეც. როდესაც ერთ-ერთმა იტალიელმა მკლევარმა ნიქოზიამ 1956-57 წლებში სავარაუდო ავტორად სულაც წარმართი ამონიოს საკა წარმოადგინა (II-III ს-ს მოღვაწე), ე.ი. მისთვისაც ზემოთ აღნიშნული არგუმენტი არ ყოფილა გასაზიარებელი. ჩვენ შეგვიძლია სხვა მონაცემებიც მივუთითოთ ამასთან დაკავშირებით, რომ III ს-ის ავტორი დიონისე ალექსანდრიელი კვლავ და კვლავ წამოყენდება ამა თუ იმ პირისგან როგორც სავარაუდო ავტორი და ა.შ.

ამრიგად, თვით მეცნიერული კვლევის მხრივაც კოხისა და შტიგლმაიერის დასკვნა არ გახლავთ დამაჯერებელი, თორემ როგორც აღვნიშნეთ უფრო ადრინდელ მოღვაწეებს აღარ წამოაყენებდნენ არეოპაგეტული შრომების სავარაუდო ავტორად. ასე რომ, ეს ერთი არგუმენტი სავსებით გაბათილებულია.

რაც შეეხება მეორეს, რომ არავინ არ ახსენებს არეოპაგეტულ შრომებს V ს-ის დამდეგამდე. უნდა აღვნიშნოთ, რომ ბოლო წლებში ეს არგუმენტიც, ჩვენი აზრით, სრულიად გაბათილდა მას შემდეგ, რაც გამოვლინდა, რომ არეოპაგეტული შრომების კომენტირება ხდებოდა უკვე III ს-ის შუა წლებში. ჩვენ ამის თაობაზე ორგზის გვქონდა პუბლიკაცია, ერთგზის საკუთრივ ამ საკითხთან დაკავშირებით და ტექსტიც გამოვაქვეყნეთ კომენტარისა. ვითარება კი ამგვარი გახლავთ: როდესაც შევისწავლიდით წმინდა ანასტასი სინელის სახელგანთქმული შრომის, სათაურით “წინამძღვარი”, ძველ ქართულ თარგმანს, რაც არსენ იყალთოელმა შეასრულა, ჩვენი ყურადღება ერთ ადგილას მიიქცია იმან, რომ წმინდ ანასტასი, რომელიც VII ს-ის მოღვაწე გახლავთ, ერთგან უთითებს არეოპაგეტული შრომების კომენტატორზე წმინდა დიონისე ალექსანდრიელზე და მისი კომენტარის, მისი სქოლიოს ტექსტი მოაქვს სრული სახით. ცნობილია, რომ დიონისე ალექსანდრიელი, რომლის ეპითეტსაც გვთავაზობს წმინდა ანასტასი, რომელიც რიტორს, ორატორს უწოდებს მას (მართლაც ცნობილია, რომ დიონისე ალექსანდრიელი რიტორიკის ერთ-ერთი უბრწყინვალესი წარმომადგენელი გახლდათ და ღრმად იყო განსწავლული ამ დისციპლინაში), მოღვაწეობდა III ს-ის შუა წლებში, კერძოდ 248-265 წლებში. სხვა დიონისე ალექსანდრიელი საეკლესიო ისტორიამ არ იცის და ეპითეტებიც, როგორც აღვნიშნეთ, სწორედ მასზე მიგვითითებენ (განსაკუთრებით ტერმინი “რიტორთაგანი”). ცხადია, თუკი დიონისე ალექსანდრიელი უკვე კომენტარს უკეთებდა არეოპაგეტულ შრომებს, არეოპაგეტული შრომები III საუკუნის შუა წლებზე ადრინდელი ყოფილა და რომ ის საეკლესიო ტრადიციაში შეისწავლებოდა და მოიხსენიებოდა კიდეც. მაგრამ, რამდენადაც საკითხი მნიშვნელოვანია, იქნებ საყურადღებო იყოს, თუ რა სახის კომენტარზეა აქ საუბარი. საქმე ის გახლავთ, რომ ერთ ადგილას წმინდა დიონისე არეოპაგელი საუბრობს საკუთრივ უფლის, ყოვლისშემოქმედის და შემდეგ მისგან დაბადებულთა შესახებ. ეს მონაკვეთი არეოპაგეტული შრომისა (კერძოდ პირველი წიგნისა სახელწოდებით “საღვთოთა სახელთათვის”) მართლმადიდებლებთან და კონკრეტულად წმინდა ანასტასი სინელთან პაექრობისას თავისი ერეტიკული მოძღვრების დასაბუთებისთვის გამოუყენებია ვინმე მანიქეველს. სხვაგვრად რომ ვთქვათ ერთიმეორეს ეპაექრება მართლმადიდებელი და მანიქეველი. მართლმადიდებელი ამ შემთხვევაში გახლავთ წმინდა ანასტასი სინელი, რომელსაც ეპაექრება ვინმე მანიქეველი. მანიქეური მოძღვრების ერთ-ერთი მხარე გახლავთ ის, რომ მანიქეიზმი დუალისტურია. ის მხოლოდ ღმერთს არ მიიჩნევს შეუქმნელ ძალად და იგი თვლის, რომ მატერიაც შეუქმნელია, მატერია წყვდიადია, ღმერთი სინათლეა და მათ შორის ბრძოლა, ხან ერთის გამარჯვებით რომ მთავრდება, ხან მეორისა, მარადიულ ისტორიულ პროცესს წარმართავს. რამდენადაც საეკლესიო მოძღვრება მკაცრად მონისტურია, რომ მხოლოდ ერთ საწყისს აღიარებს და ესაა უფალი, რომლისგანაც იქმნება ყოველივე, მათ შორის მატერიაც, თუნდაც თავისი პირველადი სახით, აი ამ საკითხზე პაექრობისას მანიქეველი ცდილობს, რომ მართლმადიდებელს თვით მართლმადიდებლური წიგნიდან მოტანილი ციტატით აჯობოს. და მანიქეველი, როგორც გადმოგვცემს წმინდა ანასტასი, ასე მიმართავს მას (ანასტასის): “თვით შენი წიგნიდან დაგისაბუთებ ჩემი მოძღვრების ჭეშმარიტებას”. გადავშლით არეოპაგეტულ პირველ შრომას სახელწოდებით “საღვთოთა სახელთათვის” და იქ პირდაპირ ვკითხულობთ: “ღმერთი აღმატებულია ყველა შეუქმნელ ძალაზე”. აქ ხომ აშკარაა, - ამბობს მანიქეველი, რომ მხოლოდ ღმერთი არ ყოფილა შეუქმნელი. თუ ღმერთი სხვა შეუქმნელ ძალებზე აღმატებულია, აშკარაა, რომ არსებობს კიდევ სხვა შეუქმნელი ძალებიც, რომლებზეც ღმერთი აღმატებულია. ესაა ჩვენი მოძღვრების დასაბუთება, რომ მხოლოდ ღმერთი არ არის შეუქმნელი, რომ სხვაც არის რაღაც შეუქმნელი”. ამრიგად ვითარება იმგვარია, რომ მანიქეველი იმოწმებს არეოპაგეტულ შრომას. ასეთ შემთხვევაში, რა თქმა უნდა, ანასტასი სინელისთვის, როგორც მოპაექრისთვის, გაცილებით უფრო მოსახერხებელი და სასარგებლო იქნებოდა თუ არეოპაგეტული შრომების ნაყალბეობას დაამტკიცებდა ის. ე.ი. თუ მისთვის არეოპაგეტული შრომები ნაყალბევად წარმოჩნდებოდა, ეს მანიქეველისთვის კი არ იქნებოდა მნიშვნელოვანი, არამედ მისთვის. იმიტომ, რომ მანიქეველს ამ წიგნებიდან მოაქვს საკმაოდ ძლიერი არგუმენტი. VII საუკუნისთვის თუ არეოპაგეტული შრომები ყალბად მიიჩნეოდა ეკლესიაში, რა თქმა უნდა, ანასტასი სინელს შესანიშნავი გამოსავალი ექნებოდა, ის იტყოდა, რომ არეოპაგეტული შრომები არამართლმადიდებლური შრომებია, რომლებიც სხვამ გვიან დაწერა. ის არ ეკუთვნის წმინდა დიონისე არეოპაგელს, პავლე მოციქულის მოწაფეს და მისგან მოტანილი ციტატა ჩვენ არგუმენტად არ გამოგვადგებაო. მაგრამ ანასტასი სინელი ამგვარ მოქმედებას, რა თქმა უნდა, არ აღასრულებს, არამედ ის ამბობს, რომ რა ციტატაც მანიქეველმა მოიტანა ეს მართლაც წერია არეოპაგეტულ შრომებში, მაგრამ მანიქეველისგან ვერ არის გაგებული მართებულად. ხოლო თუ რა მართებული გაგება უნდა ქონდეს სწორედ ამ ადგილს, არეოპაგეტული შრომების ავტორის სიტყვებს, რომ ღმერთი აღმატებულია ყველა შეუქმნელზე (იგულისხმება ყველა შეუქმნელ ძალაზე) და რას ნიშნავს აქ ტერმინი “შეუქმნელი”, - ამბობს ანასტასი სინელი, ამის მართებული გაგებისთვის ჩვენ აქ დავიმოწმებთ დიონისე არეოპაგელის მოსახელის დიონისე ალექსანდრიელის, რიტორთაგანის განმარტებას, რაც მან არეოპაგეტულ შრომას გარემოწერითად დაურთო. ტერმინი “გარემოწერითად” ნიშნავს “აშიაზე”. ძველად ამგვარი წესი იყო, რომ ხელნაწერის ფურცლის შუაში მოთავსებული იყო თავად ძირითადი ტექსტი და განმარტებები წრიულად, არა მარტო ქვემოთ, არამედ ზემოთაც და გვედითაც შემოეწერებოდ მას. ამას ეწოდებოდა სწორედ “გარემოწერითი” განმარტება. აი ასეთი გარემოწერითი განმარტების ტექსტი მოაქვს ანასტასი სინელს ჩვენთვის იმის საჩვენებლად, თუ რა მნიშვნელობაა ჩადებული ტერმინში “შეუქმნელნი” დიონისე არეოპაგელის მიერ. ეს მნიშვნელობა მისი თქმით გამოამზეურა და აგვიხსნა ჩვენ წმინდა დიონისე ალექსნადრიელმა, III ს-ის მოღვაწემ. დიონისე ალექსანდრიელი კერძოდ რას გვეუბნება: დიონისე არეოპაგელი წარმართულ კულტურაზე იყო აღზრდილი და ამიტომ ტერმინოლოგიაც წარმართული აქვს, მაგრამ შინაარსი საეკლესიოა. წარმართულ ფილოსოფიაში ტერმინი “შეუქმნელი” “გაუჩენელს” და “უსაწყისოს” კი არ ნიშნავდა, არამედ ნიშნავდა “მატერიაში არ მყოფს”, “მატერიაზე აღმატებულს”, “მატერიალური შედგენილობისგან თავისუფალს”. “შექმნა” ანტიკური აზროვნებისთვის ნიშნავდა “მატერიაში ფორმირებას”. თორემ შეუქმნელი ძალა შეიძლება იყოს დაბადებული, გაჩენილი, მაგრამ მატერიაში არ მყოფი. ასე რომ, შეუქმნელი არამატერიალურს, უსხეულოს ნიშნავს, მატერიალურ შედგენილობაში არ მყოფს. შესაბამისად ამ შემთხვევაში დიონისე არეოპაგელთან ტერმინი “შეუქმნელი” ნიშნავს არა “დაუბადებელს”, არა “გაუჩენელს, არა “უსაწყისოს” ღმერთისავით, არამედ “დაბადებულს”, “გაჩენილს”, მაგრამ არა სხეულებრივს, არა მატერიალურს, ანუ ანგელოზებს. აი ასეთ განმარტებას ურთავს წმინდა დიონისე ალექსანდრიელი, ვინც ცნობილი ტერმინთმცონდე იყო, დიონისე არეოპაგელის, თავისი თანამოსახელის, ტერმინს “შეუქმნელი” (ბერძნ. “აკტისტოს”).

სხვათაშორის წმინდა ანასტასი სინელს მეორე კომენტარიც მოაქვს დიონისე ალექსანდრიელისა სხვა ტერმინთან დაკავშირებით. ეს გახლავთ ტერმინი “არსება”. საეკლესიო სწავლება ანგელოზებს ძირითადად ერთ არსებად მიიჩნევს, რომ ანგელოზები ხარისხით განსხვავდებიან ერთიმეორისგან, მაგრამ არსებით ერთნი არიან – ყველა მათგანი ანგელოზია. თუმცა ზოგი შეიძლება უფრო ბრწყინვალე იყოს, უფრო აღმატებულ ხარისხზე, ზოგი კი უფრო ქვემორე იყოს. Mაგრამ არეოპაგელთან ვხედავთ, რომ ანგელოზები მრავალ არსებად იწოდებიან. არა ერთ არსებად, არამედ მრავალ არსებად, “პოლიუსიოს” (მრავალ არსება) და არა “ჰომოუსიოს” (ერთ არსება). ამასთან დაკავშირებითაც წმინდა დიონისე ალექსანდრიელი, ურთავს რა კომენტარს არეოპაგეტულ შრომას, ამბობს, რომ აქაც არეოპაგელს ანტიკური ტერმინი აქვს გამოყენებული, ხოლო ანტიკურობაში “პიროვნების” აღმნიშვნელად “არსება” მოიხმობოდა (ბერძნ. “უსია”) და სწორედ ეს შინაარსი აქვს არეოპაგეტულ ტერმინს “მრავალარსება”. აქ მართლაც “არსება” კი არ იგულისხმება, არამედ მრავალი პიროვნება, რომ ანგელოზები მრავალი პიროვნებანი არიან, რაც უკვე ჭეშმარიტად მართლმადიდებლური მოძღვრებაა, რომ ანგელოზები არსებით ერთნი არიან, მაგრამ პიროვნებით მრავალნი. ისევე როგორც კაცობრიობა, ადამიანები არსებით ერთია, ერთია კაცობრივი ბუნება, მაგრამ პიროვნებანი მრავალნი არიან.

ეს ტექსტი კომენტარებისა ჩვენ გამოვაქვეყნეთ ძველი ქართული თარგმანით და მივუთითეთ აგრეთვე ბერძნულ ორიგინალზეც. სამწუხაროდ მკვლევართაგან ეს მონაცემი ანასტასი სინელისა გამოვლენილი არ ყოფილა, ყურადღება არ იყო მიქცეული ამაზე. ჩვენ ვთვლით, რომ ამის მიზეზი გახლდათ თვითონ ანასტასი სინელის შეუსწავლელობა მეცნიერულად. მეცნიერული შესწავლა მართალია ქრონოლოგიას ხშირად არ გულისხმობს, მაგრამ მაინც არსებობს გარკვეული ქრონოლოგიური მიმდევრობა. I-II საუკუნეებიდანაა დაწყებული ამგვარი მეცნიერული კვლევა-ძიება, მაგრამ VI-VII საუკუნეებამდე ჯერ ეს კვლევა-ძიება არსებითად არ მისულა. ჩვენ იმ გამონაკლისებს არ ვგულისხმობთ, როგორებიც არიან წმინდა იოანე დამასკელი, თეოდორე სტუდიელი, სვიმეონ ახალ ღვთისმეტყველი და სხვა. არსებითად მაინც დაცულია ქრონოლოგიური ხაზი და ამიტომ ანასტასი სინელის შრომები ჯერ კიდევ ჩაკარგულია იმ XIX ს-ის პატროლოგიის გამოცემაში, რაც ჟან მინს ეკუთვნის, რომელმაც გამოსცა ცნობილი “პატროლოგია გრეკა”, უზარმაზარი კორპუსი. მაგრამ მინის დროს ეს საკითხი ასე ცხოვლად არ იდგა (XIX ს-ის 60-იან წლებში გამოსცა მან აღნიშნული კორპუსი) და ამიტომ ამგვარი მონაცემი ანასტასი სინელის შრომისა, სამწუხაროდ, მკვლევართაგან შეუმჩნეველი დარჩა. ჩვენ იმ არანაყალბეობაზე ხაზი იმიტომ გავუსვით, რომ ანასტასი სინელზე შეიძლებოდა ვინმეს ეთქვა დიონისე ალექსანდრიელის ტექსტი მას კი არ მოაქვს, არამედ თვითონ მოიგონა ამგვარი რამ, რომ გაემართლებინა დავუშვათ არეოპაგელის ზემორე სიტყვები. მაგრამ ეს ჯერ მართლმადიდებელი მოძღვრისგან აბსოლუტურად შეუძლებელია, მეორე მხრივ კი, კვლავ აღვნიშნავთ, ანასტასი სინელისთვის, როგორც მოპაექრისთვის, გაცილებით უფრო სასარგებლო იქნებოდა და გაცილებით უფრო გამოიყენებდა ის იმ ფაქტს თუკი არეოპაგეტული შრომები ნაყალბევი იქნებოდა. იგი აუცილებლად აღნიშნავდა, რომ V საუკუნემდე ეს შრომა არავისგან არაა დამოწმებული, ამიტომ მანიქეველო, შენ რომ მაგას იმოწმებ ეს ეკლესიის მამათაგან არ არის დამოწმებული და ჩვენ შეგვიძლია ის ყალბისმქმნელობის ნიმუშად ჩავთვალოთო. მაგრამ როგორც ვხედავთ ანასტასი სინელი ამას არ ამბობს. ის ჭეშმარიტად არეოპაგეტულ შრომებად მიიჩნევს დიონისე არეოპაგელის თხზულებებს და იქვე მოაქვს უმართებულესი განმარტება არეოპაგელის ორი ტერმინისა (“შეუქმნელი” და “მრავალარსება”) და ეს განმარტებანი მისივე მკვეთრი მითითებით არის წმინდა დიონისე ალექსანდრიელისგან “გარემოწერითად” არეოპაგელის თხზულებაზე დართული. თვით ეს ფორმაც ანასტასი სინელისგან მითითებული, რომ “გარემოწერითნი” განმარტებანი დაურთი დიონისე ალექსანდრიელმა, ამ მოვლენის და ამ ფაქტის უეჭველობას ცხადყოფს. ამრიგად, III ს-ის შუა წლებში უკვე არეოპაგეტული შრომების კომენტირება ხდებოდა და, რა თქმა უნდა, აღნიშნული შრომები ამ კომენტარებზე ადრინდელია. ესაა ის უეჭველი დასკვნა, რაც ამ მეორე არგუმენტსაც აბათილებს, რომ თითქოს V ს-ის მიწურულამდე არავინ არ ახსენებს არეოპაგეტულ შრომებს, ჩვენ კი აღვნიშნეთ, რომ არათუ ახსენებს, კომენტარებსაც უკეთებს. სხვათაშორის იგივე კომენტარი დიონისე ალექსანდრიელისა ჩვენ გვხვდება წმინდა მაქსიმე აღმსარებლთანაც. ასე რომ, საეკლესიო ტრადიციაში ეს უეჭველადაა მიღებული და ამის უარყოფის არანაირი არგუმენტი ჩვენ დღეს არ გვაქვს. არანაირი ყალბისმქნელობა არ შეიძლება ანასტასი სინელის უწმინდეს სახელს მიეკუთვნოს, არც არსენ იყალთოელისას, რომელმაც ქართულად თარგმნა ანასტასი სინელის აღნიშნული შრომა და შესაბამისად დსკვნა არის ერთადერთი და უპირობო, რომ არეოპაგეტული შრომები ყოველშემთხვევაში III საუკუნის შუა წლებზე უადრესია. III ს-ის შუა წლებზე უადრესი შრომა კი როგორ შეიძლება ჩვენ სხვა ავტორს დავუკავშიროთ, თუ არა უმალ მას ვისაც საეკლესიო ტრადიცია უკავშირებს.

ხოლო რაც შეეხება იმ ერთ-ერთ არგუმენტს მოპირისპირეთა მხრიდან, რომ თითქოს ასეთი რთული ტერმინოლოგიის ძეგლები I-II ს-ის მიჯნაზე ვერ დაიწერებოდა, საკმარისია მათ გადახედონ აპოლოგეტთა შრომებს, თუნდაც წმინდა ათენაგორა ათენელის თხზულებებს და უმალვე საპირისპირო დასკვნამდე მივლენ. ჩვენ პირდაპირ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ათენაგორა ათენელი, რომელიც II ს-ის აპოლოგეტია, თავის შრომებში ისეთ ურთულეს ტერმინოლოგიას და ფილოსოფიურ სინტაქსს გვთავაზობს (ესეც ზოგჯერ სავსებით შესამჩნევია მწერლობაში), რომ ამ ტესტობრივი და ტერმინოლოგიური სირთულით არათუ უტოლდება გვიანდელ ავტორებს, არამედ ხშირ შემთხვევაში ბევრად აღემატება მათ. ამ კუთხით მის გვერდით შეიძლება მხოლოდ ორი მოღვაწე დავაყენოთ მოგვიანო დროისა, ანდა უფრო მართებული იქნება მარტოდენ ერთი, ეს გახლავთ წმინდა მაქსიმე აღმსარებელი. ისეთი ურთულესი ტერმინოლოგია და ურთულესი ფილოსოფიურ-საღვთისმეტყველო სინტაქსი, რაც ათენაგორას აქვს, მოგვიანო პერიოდში ჩვენ მხოლოდ მაქსიმე აღმსარებელთან შეგვიძლია დავაფიქსიროთ. და თუ ათენაგორა ათენელს შეეძლო ასეთი რთული ტერმინოლოგიითა და სინტაქსით წერა, რატომ არ შეიძლება, რომ იგივე განვუკუთვნოთ წმინდა დიონისე არეოპაგელს, რომელიც ათენაგორას მსგავსად და უფრო მეტადაც, ვიდრე გაქრისტიანებამდე წარმართული კულტურის მწევრვალზე იმყოფებოდა, მწიგნობრული რთული ტერმინოლოგიურ-სინტაქსური ენა წარმართობისა ზედმიწევნით ქონდა ათვისებული და როგორც წმინდა ეფრე მცირე ამბობს არეოპაგელის შრომები “ყოველნი საწარმართოითა სიტყვითა დაწერილ არიან”. აქ “საწარმართო სიტყვაში” მოძღვრება კი არ იგულისხმება, იგულისხმება ის რთული მწიგნობრული სტილი, რაც პლატონ-არისტოტელესგან დამკვიდრდა და რაც ზედმიწევნით იქნა შეთვისებული წმინდა დიონისე არეოპაგელისგან, როგორც ამაზე მისი ცხოვრება გვაუწყებს და გაქრისტიანებულმა, რა თქმა უნდა, როგორც მხევალი, როგორც მსახური, როგორც მოძღვრების უბადლოდ გამომთქმელი ენა, ანტიკური მწიგნობრული ენა წმინდა დიონისე არეოპაგელმა ჭეშმარიტების სამსახურში ჩააყენა და ამ ენით და ამ ტერმინოლოგიით მან ურთულესი სწავლებანი გამოთქვა და გადმოგვცა. ამ დასკვნამდე მივიდა (თუმცა იქ ტერმინოლოგია არაა ასე მკვეთრად ხაზგასმული) კვლევა-ძიება 70-იან წლებში, როცა 1976 წელს მიულერის ცნობილი მცირე ზომის შრომა გამოქვეყნდა, სადაც არეოპაგეტული შრომები უკვე უყოყმანოდ წმინდა დიონისე არეოპაგელისადმი, პავლე მოციქულის მოწაფისადმია განკუთვნილი და ამ დასკვნამდე მივდივართ ჩვენც მთელი ზემორე განხილვების საფუძველზე.

112–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=v3dEjgpGn4E

ავტორი: ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი ედიშერ ჭელიძე

კავებით ([]) აღნიშნულია წუთობრივი მონაკვეთები