იუსტინე მარტვილი ანტიკური ფილოსოფიის შესახებ

133–134

წმ. იუსტინე მარტვილის მოძღვრება ღვთისა და ღვთიური ჭეშმარიტების მარცვალთა ანტიკურ ფილოსოფიაში გამოვლენის შესახებ

ჩვენი წინა საუბრები ეთმობოდა II ს-ის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს მოღვაწეს, სახელგანთქმულ ღვთისმეტყველს - წმ. იუსტინე მარტვილს. მიმოვიხილეთ მისი მოღწეული, დაკარგული, ფსევდო შრომები და ამჯერად ყურადღებას მივაპყრობთ მოღწეული შრომების საფუძველზე აღნიშნული მოღვაწის ღვთისმეტყველებას, საღვთისმეტყვე-ლო ნააზრევს. თუმცა, როდესაც წმ. იუსტინეს საღვთისმეტყველო ნააზრევზე ვსაუბრობთ, უნდა ვითვალისწინებდეთ, რომ ჩვენ არ მოგვეპოვება ავტორის ხელიდან გამოსული ისეთი შრომა, სადაც სრულად იქნებოდა გადმოცემული მისი ქრისტიანული მოძღვრება, გამომდინარე იქიდან რომ ასეთი სახის შრომები ჩვენამდე არ მოღწეულა. ასეთი თხზულებები ჩვენ უკვე განვიხილეთ, სადაც გადმოცემული იყო მოძღვრება ღვთის განგებულების შესახებ, სულის შესახებ, აღდგომის შესახებ, უარყოფა ყველა წვალებისა და მარკიონის წინააღმდეგ. აი ეს შრომები, რომლებიც დაკარგულია, ჩვენთვის სწორედ ამ მიზანდასახულობით იქნებოდა უაღრესად სასარგებლო, რომ შეჯამებულად და მთლიანობაში იუსტინე მარტვილის მოძღვრება სისტემური წესით შეგვესწავლა და გადმოგვეცა კიდეც.

რაც შეეხება იუსტინე მარტვილის ჩვენამდე მოღწეულ ადრე ხსენებულ ორ აპოლოგიას და მესამე შრომას “სიტყვისგებას ტრიფონისადმი”, ისინი ავტორის, როგორც ღვთისმეტყველის შესახებ, აბსოლუტურად სრულ წარმოდგენას ვერ გვიქმნიან. საქმე ისაა, რომ აღნიშნული თხზულებები, რომლებიც ქრისტიანობის აპოლოგიას ისახავენ მიზნად, ცხადია დემონსტრირების, განსჯის მეთოდს ეფუძნებიან და აქცენტი ლოგიკურ აზროვნებაზე, მსჯელობაზე გადააქვთ. იმიტომ, რომ წმ. იუსტინე ცდილობს გამოავლინოს გარკვეული სწავლებანი საეკლესიო მოძღვრებასა და ანტიკურ ფილოსოფიას შორის, რომ ამგვარი ძიების ფონზე გამოიკვეთოს ქრისტიანობის, როგორც ერთადერთი საღი და ჭეშმარიტი ფილოსოფიის სახე, რის გამოც არაა გასაკვირი ხსენებულ შრომებში პლატონისა და პლატონიზმის კვალის გამოვლენა, რაზეც ჩვენ ადრეც მივუთითებდით. სხვათაშორის იუსტინე მარტვილი სწორედ პლატონის ფილოსოფიას აკუთვნებს ყველაზე დიდ ღირსებას სხვა ანტიკურ ფილოსოფიურ სისტემათა შორის.

წმ. იუსტინე მარტვილის მოძღვრება ღვთის შესახებ

იუსტინე მარტვილი (ჩვენ ამას წმ. დიონისე არეოპაგელის შრომების და ღვთისმეტყველების განხილვის ჟამსაც აღვნიშნავდით) ერთ-ერთი ფუძემდებელია ე.წ. აპოფატიკური ანუ ძველ ქართულად უკუთქმითი, იგივე ნეგატიური ანუ უარყოფითი ღვთისმეტყველებისა, იმ ღვთისმეტყველებისა, რომელიც ღმერთს კი არ გვიხასიათებს, რომ ღმერთი ესა და ეს არის, ეპითეტებს კი არ მოიმარჯვებს ღვთის შესახებ, არამედ პირუკუ იმას გვასწავლის თუ რა არ არის ღმერთი, არათუ იმას რა არის ღმერთი (ეს ნაწილი განეკუთვნება იმ ღვთისმეტყველებას, რომელსაც წართქმითი ანუ დადებითი ანუ კატაფატური ღვთისმეტყველება ეწოდება). მაგრამ ესაა საღვთისმეტყველო წვდომის პირველი ეტაპი, რომელიც სიმბოლურობას, პირობითობას თავის თავში მოიცავს, რადგან როდესაც ჩვენ ვამბობთ, რომ ღმერთი ესა და ეს არის, აქ მხოლოდ პირობითობაა, ღვთიური ბუნების თვისება ემსგავსება ამას და ამას, იმიტომ, რომ ყველა ეს კეთილი თვისებანი მისგან მომდინარეობს. მაგრამ უფრო ჭეშმარიტია, როგორც ეკლესიის მამები და საკუთრივ წმ. იუსტინე მარტვილი ამბობს, ჩვენი ღვთისმეტყველება მაშინ, როდესაც ვამბობთ თუ რა არ არის ღმერთი, რომ ღმერთი არ არის ეს, ეს და ფაქტობრივად არაფერი ის, რისი შეცნობაც ჩვენ შეგვიძლია, და ეს უფრო ჭეშმარიტია, რადგან გაცილებით პირდაპირი მნიშვნელობითაა ის თქმული. ეს გახლავთ სწორედ ნეგატიური ანუ უარყოფითი, იგივე აპოფატური ღვთისმეტყველება, რისი ნიმუშიც, როგორც აღვნიშნეთ, უკვე იუსტინე მარტვილთანაც გვაქს, რომელიც ღმერთს უპირველეს ყოვლისა მიიჩნევს, როგორც დასაბამის არ მქონეს, რომ ღმერთს არა აქვს დასაბამი, რომ ის დაუსაბამოა და რომ მისი გამოთქმა შეუძლებელია, რომ იგი გამოუთქმელია, რომ მას სახელი არ შეიძლება მოეძებნოს. კერძოდ იუსტინე მარტვილი ამბობს: “ყოველთა მამას, უშობელს, სახელდება არა აქვს. თუკი რაიმე სახელი ეწოდება მას (სწორედ აქ გვაწვდის ჩვენ იუსტინე მარტვილი ღვთის უსახელობის საღვთისმეტყველო დასაბუთებას) მაშინ სახელის მდებელი მასზე აღმატებული, მასზე უხუცესი უნდა იყოს”, რადგან ვინც რაიმეს სახელს არქმევს, სახელის დამრქმევი ყოველთვის უფრო აღმატებულია, რადგან სახელის დამრქმევი შემოიცავს, შემოწერს იმას, რომელსაც სახელს არქმევს და მითუმეტეს აქ საუბარია ნამდვილ სახელზე. თუ ნამდვილი სახელი, პირდაპირი მნიშვნელობის სახელი ღვთისა მოიძებნა, ვინც ეს სახელი გამოძებნა ის უფრო აღმატებულია, რადგან მან შეიცნო მისი ბუნება და სახელიც დაარქვა.

სხვათაშორის ჩვენ აქ პარალელი შეგვიძლია გავავლოთ წმ. იოანე დამასკელთან, რომელიც ანალოგიურ აზრს გამოთქვამს და არაა გამორიცხული, რომ ის სწორედ იუსტინე მარტვილს ეფუძნებოდეს. იოანე დამასკელი კერძოდ ამბობს: “ყოველი სახელდებული უმჯობესისგან სახელიდება, რადგანაც ეს უხმობს ის კი ისმენს. ღმერთი არ არის სახელი, არამედ დიდება ღვთისა”. ე.ი. რაც ღმერთს მიეკუთვნება სახელად და თვით სიტყვა ღმერთიც (ბერძნ. თეოს), საკუთრივ ნამდვილი, ბუნებითი სახელი კი არ არის ღვთისა, არამედ ერთ-ერთი ეპითეტი და შესაბამისად ამ სახელს ყოველთვის პირობითობა აქვს, ის საღვთო ბუნებას ვერასოდეს პირდაპირი მნიშვნელობით ვერ განეკუთვნება და ვერც განუკუთვნებს ადამიანი ღმერთს ჭეშმარიტ სახელს.

იუსტინე მარტვილი განაგრძობს: “მამა, ღმერთი, შემოქმედი, უფალი, მეუფე, ეს ყველაფერი სახელები როდია, არამედ ქველმოქმედებათა და საქმეთა შესაბამისი წოდებანი”. აქ წმ. იუსტინე მარტვილი მიანიშნებს იმაზე, რომ ყველა ის ე.წ. სახელი, რომელსაც ჩვენ ღმერთს განვუკუთვნებთ (გარკვეული აზრით ისინი სახელებია, მაგრამ იუსტინე მარტვილი ამ შემთხვევაში პირდაპირი მნიშვნელობით სახელზე საუბრობს, ბუნებითად რომ რაღაც სახელი მოიძებნოს, რაღაც განსაზღვრება მოიძებნოს) ღვთის ბუნებას იმიტომ არ გამოხატავენ და მას პირდაპირი მნიშვნელობით იმიტომ არ მიესადაგებიან, რომ ღვთის მოქმედებაში გამოვლენილი თვისების შესატყვისნი არიან და არა უშუალოდ მისი ბუნებისა. როდესაც იუსტინე მარტვილი ამბობს, რომ ყოველივე აქ ჩამოთვლილი ღვთის სახელები კი არაა, არამედ ღვთის ქველმოქმედებათა და საქმეთა შესაბამისი წოდებანი, აქ იგულისხმება, რომ რასაც კი ჩვენ ღმერთს ვუწოდებთ, ვუწოდებთ არა იმის გამო, რომ ჩვენ ღმერთი შევიცანით თავისთავად რა არის, არამედ როგორც გამოგვეცხადა საქმეში, მოქმედებაში, ქველმოქმედებაში, სახიერებაში და კაცთმოყვარეობაში ღმერთი, აი იმას განვუკუთვნებთ მას. ანუ რადგან მან წყალობა მოგვანიჭა და დაგვბადა სიკეთისათვის, ჩვენ მას მწყალობელს ვუწოდებთ, რადგან გონებით მიუწვდომელი ეს სამყარო შექმნა, შემოქმედს ვუწოდებთ და სამყაროს სიდიადიდან გამომდინარე ყოველიშემძლეს. ცხოველყოფს რა ყოველივეს ცხოველმყოფელს ვუწოდებთ, სიბრძნით განაგებს რა ყოველივეს ბრძენს ვუწოდებთ და ასე შემდეგ. ანუ ყველა ის ეპითეტი, რასაც ჩვენ ღმერთს განვუკუთვნებთ, სინამდვილეში მისგან გამოვლენილი მოქმედების, მისგან გამოვლენილი თვისების უკუწოდებაა. როგორადაც გაგვეცხადა ის ჩვენ მოქმედებაში იმასვე განვუკუთვნებთ მას სახელად, იმიტომ, რომ ის უზენაესი, ყოვლადსამართლიანი, ყოვლისშემოქმედი და ყოვლადბრძენი მეუფე არ შეიძლება, რომ ტყუოდეს, მოქმედებაში სხვად წარმოჩნდებოდეს და შინაგანად, ბუნებითად სხვა იყოს. ამიტომ როგორადაც მოქმედებაში წარმოჩნდება, გვწამს რომ იგივეა ის ბუნებაშიც და შესაბამისად მისი მოქმედებაში გამოვლენილი თვისება მის ბუნებასვე განეკუთვნება ჩვენგან. მოქმედების განჭვრეტის შედეგად მის ბუნებამდე ვმაღლდებით, თუმცა არა იმ გაგებით, რომ ოდნავ მაინც რომელიმე არსმა, თუნდაც ყველაზე აღმატებულმა ანგელოზმა, რაიმე სახით შეძლოს საკუთრივ მისი ბუნების შეცნობა. მისი ბუნების შეცნობას პირობითად ჩვენ ვუწოდებთ მოქმედებაში გამოვლენილი ღვთის ამა თუ იმ თვისების ჩვენგან შეთვისებასა და აღქმას. ეს აზრია სწორედ იუსტინე მარტვილისგან გამოთქმული, რომელიც განაგრძობს: “მხოლოდ მისი ძეა ჭეშმარიტად წოდებული ძედ, სიტყვა უწინარესი ქმნილებათა (აქ ძის შესახებ ღვთისმეტყველება შესანიშნავადაა გადმოცემული, როგორც ბუნებითი ღმერთი და უწინარესი ყოველგვარ ჟამზე და ყოველგვარ ქმნილებაზე), თანამყოფი და შობილი (თანამყოფობა უკვე ნიშნავს იმას, რომ რაწამს მამა იმწამს ძე, ანუ ძე მამასთან ერთად თანაარსია და თანამარადიულია), რაჟამს დასაბამში მის (ძის) მიერ ყოველივე შექმნა და განამშვენა მან” (იგულისხმება მამა ღმერთი). აქ უკვე გარკვეული ფორმულირება შესაქმის აღსრულებისა მოცემულია. შემდეგ ეს ფორმულირება შეივსება გვიანდელ შრომებში ეკლესიის მამებისა სულიწმინდის ჰიპოსტასის შემოქმედებითობის წარმოჩენით, მაგრამ პირველი ორი უკვე იუსტინე მარტვილთან გამოთქმულია, რომ ყოველივე იქმნება მამისგან ძის მიერ, მამა ძის მიერ ქმნის ყოველივეს, რომელიც შემდგომ ასე დაკონკრეტდება: მამისგან ძის მიერ სულიწმინდაში იქმნება ყოველივე. “ქრისტეა იგი, - განაგრძობს ძის შესახებ ღვთისმეტყველებას წმ. იუსტინე მარტვილი, რადგანაც იცხო მან (ამ შემთხვევაში იუსტინე ამ შრომას, რა თქმა უნდა, ბერძნულად წერს და როდესაც ის ამბობს, რომ განკაცებული ძე ღვთისა არის ხრისტოს, ეტიმოლოგიურად ეს სიტყვა ბერძენი მკითხველისთვის გამჭირვალეა, იმიტომ, რომ იგი მიღებულია ზმნისგან ხრიო, ხრიძო, რაც ნიშნავს ცხებას. ანუ შეგვეძლო ასე დაგვეწერა “ცხებულია იგი, რადგანაც იცხო მან”. მაგრამ ქრისტე ქართულად შეიძლებოდა თარგმნილიყო მხოლოდ და მხოლოდ მანამ, სანამ მაცხოვარი განკაცდებოდა, ე.ი. უფრო ადრინდელ ეტაპზე თუ გვაუწყებდა ჩვენ სახელი ხრისტოს, როგორც ეს ფსალმუნებშია, როგორც ცხებულს, მაგრამ რაჟამს ეს წინასწარმეტყველება აღსრულდა და ის ცხებული, ის ხრისტოსი მოვიდა ჩვენთან, ის ერთადერთი და ბუნებითად ნამდვილი, ჭეშმარიტი ქრისტეა და ამიტომ ეს სახელი ცხებულობისა, ბერძნული სიტყვა, უკვე აღარ ითარგმნება და ყველა ენაზე ის გადადის როგორც ქრისტე). იგივე სახელი (იგულისხმება ძის, სიტყვის, ქრისტეს სახელი) შეიცავს აგრეთვე შეუცნობ შინაარსს. მსგავსადვე წოდება ღმერთი სახელი არ არის, არამედ გამოუთქმელი საქმის შესახებ ადამიანის ბუნებაში აღმოცენებული აზრი. ხოლო იესუ (სიტყვა იესუ) არის სახელი და აღმნიშვნელი კაცისა და მაცხოვრისა”. აქ უკვე ორბუნებოვნება ღვთისა, რომ ერთი მხრივ იგი ადამიანია და მეორე მხრივ მაცხოვარი, განმარტებულია. მიუხედავად იმისა, რომ პირდაპირი მნიშვნელობით არცერთი მათგანი სახელი არ არის. თვით ამ ეპითეტებშიც გარკვეული ხარისხობრივი იერარქიაა, რომ ზოგი უფრო მეტად განეკუთვნება ღმერთს და ზოგი უფრო ნაკლებად. წმ. იუსტინე მარტვილის სწავლებით უმჯობესი სახელი, რომელიც შეიძლება ეწოდოს ღმერთს, არის მამა, რადგან შემოქმედი ამავე დროს ყოველთვის არის მამა.

წმ. იუსტინეს თეოლოგიური ანუ ღვთისმეტყველებითი აზრით, მამა ღმერთი მკვიდრობს თავის უზენაეს წიაღში და მას არ ეთვისება სამყოფელის მიტოვება, მოძრაობა და სხვა. აქ, რამდენადაც იმ ეპოქაში შესაძლებელი იყო, ჯერ კიდევ ჩამოუყალიბებელი დოგმატური ტერმინოლოგიის ჟამს, იუსტინე მარტვილი ჰიპოსტასურად გვიხასიათებს მამას და ძეს, რომ ძე ღმერთი განკაცდა და ადამიანებთან მოვიდა, მაგრამ მამა არ განკაცებულა. შესაბამისად იუსტინე მარტვილი განაგრძობს: “როდესაც ნათქვამია, რომ “ამაღლდა უფალი აბრაჰამისგან” (შესაქმე 17,22) ან კიდევ “ეტყოდა უფალი მოსეს”, ანდა “გარდამოვიდა უფალი ხილვად ქალაქისა და გოდლისა, რომელი აღაშენეს ძეთა კაცთასა, და დახშა უფალმან ღმერთმან გარეგნით მისსა კიდობანი”, ნუ იფიქრებთ, რომ თავად უშობელი ღმერთი (ჰიპოსტასურად მამა ღმერთი) ჩამოდის ანდა ადის რაიმე ადგილიდან. გამოუთქმელი მამა და ყოველთა უფალი არც საითმე მიიწევს, არც მიდის, არც იძინებს, არც დგება, არამედ თავის სამკვიდრებელში, სადაც იმყოფება, ჰგიეს. მახვილად ხედავს და მახვილად ისმენს, არათუ თვალთა და ყურთა მიერ, არამედ ენით უთქმელი ძალით, ყოველივეს ხედავს, ყოველივეს შეიცნობს და ვერავინ ჩვენთაგან ვერ დაემალება მას. არცთუ იძვრის იგი, რომელსაც ვერ დაიტევს ადგილი, ვერც მთელი სამყარო, რომელიც იყო სამყაროს ქმნამდე. ხოლო ამგვარი ვინმე როგორ მიუგებს სიტყვას ვინმეს ანდა როგორ იხილავს მას ვინმე, ან კიდევ როგორ გამოუჩნდება იგი დედამიწის უმნიშვნელო ნაწილში მცხოვრებთ, მაშინ როცა სინაის მთაზე მისგან მოვლინებული სიდიადეც კი ვერ იხილა ერმა და ვერც მოსემ შესძლო შესულიყო მის მიერ აგებულ კარავში, ვიდრე არ აღივსო საღვთო სიდიადით”. სხვაგან გამოსვლათა III თავის განმარტებისას იუსტინე შენიშნავს: “ვერვინ იკადრებს იმის თქმას თუნდაც რომ გონებაშეზღუდული იყოს იგი, რომ ყოვლიერების შემოქმედმა და მამამ დატოვა ცის ზემოთ ყოველივე და მიწის მცირე ნაწილში გამოჩნდა”. მაგრამ იუსტინეს თეოლოგიის მიხედვით თუკი ღმერთი ტრანსცენდეტურია ანუ მიღმიერია და აღემატება ყოველ არსებას, ცხადია აუცილებელია ღმერთსა და კაცს შორის არსებულ უფსკრულზე ხიდის გადება, როდესაც დაცემულია კაცობრიობა აუცილებელია მისი აღდგინება და ადამიანის ღმერთამდე აზიდვა. იმიტომ, რომ ადამიანი სიყვარულისმიერი ქმნილებაა ღვთისა და ღმერთი არ ტოვებს მას. “სწორედ ამას აღასრულებს ღმერთი სიტყვა, ლოგოსი, მეორე ჰიპოსტასი, რომელიც შუამავალია, შუამდგომელია შემოქმედსა და დაცემულ კაცობრიობას შორის. ღმერთი, მამა სამყაროსი სწორედ ძის მეირ დაეგება ანუ შეურიგდება სამყაროს (კერძოდ ადამიანს). ამგვარად (როგორც ეს გვიანდელ ღვთისმეტყველებთან, განსაკუთრებით წმ. ათანასე ალექსანდრიელთან, გამოიკვეთება) სიტყვა ღვთისა არის გზა მამისკენ, მოძღვარი და წინამძღვარი კაცთა განღმრთობისკენ, ღმერთმყოფელი ღმერთჰიპოსტასი”. დასაბამშივე ეს სიტყვა იუსტინეს სწავლებით მამის წიაღში მკვიდრობს დაუსაბამოდ და დაუსაბამოდ იშვება მისგან და მამა ძის მიერ ქმნის სამყაროს.

ისიც საგულისხმოა, რომ იუსტინე მარტვილის სწავლებით ყოველი ადამიანი თავის გონებაში ფლობს ღვთის სიტყვის თესლს, ე.ი. არა მხოლოდ ძველი აღთქმის წინასწარმეტყველნი, არამედ წარმართი ფილოსოფოსებიც შეიცავდნენ ლოგოსის ანუ ღვთის სიტყვის მარცვალს თესლს (აქ, რა თქმა უნდა, სულიერი ნაპერწკალი იგულისხმება). ეს გამომდინარეობს იუსტინე მარტვილის იმ უცილობელი სწავლებისგან, რომ ადამიანი ღვთის შექმნილია და გონება, მოაზროვნე ნაწილი ადამიანში, როგორც ხატება ღვთისა, სწორედ ძე ღმერთის, ღვთიური სიტყვის, ზეციური გონებისა და სიბრძნის გარკვეულ, ქმნილებითი, მიმადლებითი სახით, მარცვალს შეიცავს. აი ეს აზრია გამოთქმული და რამდენადაც გონება ყველა ადამიანს აქვს, შესაბამისად შესაძლებლობა იმისა, რომ რაღაც მარცვალი ჭეშმარიტებისა დაიტიოს თავის გონებაში ყველამ, თუკი ინებებს ამას, აი ეს შესაძლებლობა სავსებით გამჭირვალე და ცხადია. ამიტომ მბობს იუსტინე მარტვილი, რომ წარმართი ფილოსოფოსებიც შეიცავდნენ ლოგოსის მარცვალს, კერძოდ იგი ასახელებს ჰერაკლიტეს, სოკრატეს, ერთ-ერთ სტოელ ფილოსოფოსს მუსონიუსს (ეს მუსონიუსი შედარებით ნაკლებ ცნობილია, უფრო მეტად ცნობილი საეკლესიო ტრადიციაში გახლდათ ცნობილი პოსიდონიუსი ანდა ძენონი, რომლებმაც მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინეს ტერმინოლოგიური თვალსაზრისით ზოგ ღვთისმეტყველზე). ეს ჩამოთვლილი პირები იუსტინე მარტვილის მითითებით ცხოვრობდნენ სწორედ ღვთის სიტყვის განწესებათა მიხედვით და ეს მოაზროვნეები, პირობითად, სიმბოლური აზრით, ქრისტიანებად ჩანდნენ იმ წარმართულ ეპოქაში. მოვუსმინოთ თვითონ იუსტინე მარტვილს, რომელიც თავისი პირველი აპოლოგიის 46-ე პარაგრაფში შემდეგს გადმოგვცემს: “გვისწავლია, რომ ქრისტე არის პირმშო ღვთისა და როგორც უკვე აღვნიშნეთ სიტყვაც არის იგი, რომელსაც კაცთა მთელი მოდგმა ეზიარება. ისინი ვინც ამ სიტყვის მიხედვით ცხოვრობენ ქრისტიანები არიან, თუმცა უღმერთოებად რაცხენ მათ, როგორც სოკრატეს, ჰერაკლიტეს და მათ მსგავსებს ელინთა შორის, აბრაამს, ანანიას, აზარიას, მისაელს, ელიასა და მრავალ სხვას, ბარბაროსთა (არაელინთა) შორის, რომელთა საქმეთა და სახელთა აღრიცხვა დიდ დროს მოითხოვს და ამიტომ გვერდს ვუვლით”. აი ამ აზრით სწორედ იუსტინე ანტიკურ ფილოსოფიაში ქრისტიანულ მარცვალს ხედავს ცალკეულ შემთხვევებში, მაგრამ ეს მარცვალი, რა თქმა უნდა, საცნაური და საწვდომია სწორედ მაცხოვნებელი ჭეშმარიტების შუქზე და არა თავისთავად. იუსტინე ასეთ სიტყვებს ამბობს: “არათუ უცხოა პლატონის სწავლება ქრისტესაგან, არამედ მთლად მსგავსი არ არის, ისევე როგორც სხვათა სწავლანი, სტოიკოსთა, პოეტთა, მწერალთა. თითოეული მათგანი (სტოიკოსები, მწერალნი, პოეტები და განსაკუთრებით პლატონი) ნაწილობრივ ჭვრეტდა მას, რაც განეკუთვნება საღვთო სიტყვას, შემდეგ კი გამოთქვამდა შესაფერისად და რაც სხვა დანარჩენთან ერთად კარგად თქვეს მათ, ჩვენ გვეკუთვნის ქრისტიანებს”. აქ შესანიშნავი სწავლებაა გამოთქმული, რომ სხვადასხვა აზრის გადმოცემისას ესა თუ ის წარმართი ფილოსოფოსი ზოგჯერ მართებულ აზრსაც გამოთქვამდა, იმიტომ, რომ გონება ღვთივშექმნილი აქვს ყველა ადამიანს, მათ შორის მათაც, და ეს გონება ზოგჯერ ჭეშმარიტებას გამოთქვამს, მაგრამ თვით ეს წარმართი ფილოსოფოსი, რა თქმა უნდა, ვერ ხვდება მისი ნააზრევიდან რომელია ჭეშმარიტი და რომელი არა, მას ყველაფერი ჭეშმარიტი ჰგონია. ამიტომ ის რაც მან კეთილად გამოთქვა სინამდვილეში მისი კუთვნილება კი არაა, არამედ ესაა იმ საღვთო მოძღვრების კუთვნილება, სადაც ღვთივგამოცხადებითი სწავლების კვალობაზე მაცხოვნებლობა ჰგიეს და რაც ქრისტიანებს ეკუთვნით, ამის ნაწილია და არა იმ ფილოსოფოსის სიტემისა, რადგან იმ ფილოსოფოსის სისტემის ნაწილი რომ ყოფილიყო მაშინ ის სისტემაც მართებული უნდა წარმოჩენილიყო. მაგრამ არც ერთ ანტიკურ ფილოსოფოსს მართებული სისტემა, ცხადია არ შეუქმნია. ბუნებაში არ შეიძლება, რომ ორი სწავლებითი სისტემა არსებობდეს და ორივე ჭეშმარიტი, აუცილებლად ჭეშმარიტი მხოლოდ ერთი სისტემაა. რამდენადაც ეკლესიის წევრისთვის, მართლმადიდებლისთვის მხოლოდ მართლმადიდებლური მოძღვრებაა როგორც ჭეშმარიტი სწავლება, აქედან გამომდინარე მისთვის არცერთი სხვა სწავლება არ შეიძლება ჭეშმარიტი იყოს. შესაბამისად პლატონურ სწავლებაში გამოთქმული რაიმე ჭეშმარიტი აზრი ამ სწავლების კუთვნილება არ შეიძლება იყოს, იმიტომ, რომ ჭეშმარიტი აზრი არაჭეშმარიტების კუთვნილება ვერ იქნება, პლატონური სწავლება კი მთლიანობაში არაჭეშმარიტი სწავლებაა თავისთავად ცხადია. და თუ იქ რაღაც კერძო აზრი ჭეშმარიტია, ის აუცილებლად სისტემური ჭეშმარიტების ნაწილი უნდა იყოს, რაც მხოლოდ მართლმადიდებლური მოძღვრებაა.

სწორედ ამას გულისხმობენ აღნიშნული საკითხის განხილვისას იუსტინე მარტვილი, ირინეოს ლიონელი, კლიმენტი ალექსანდრიელი, კაბადოკიელი მამები, მაქსიმე აღმსარებელი, იოანე დამასკელი და სხვა, რომ არაქრისტიანულ გარემოში გამოთქმული რაიმე ჭეშმარიტი აზრი ამ არაქრისტიანული გარემოს ნაწილი კი არ არის, არამედ სწორედ ქრისტიანული გარემოსი, მაგრამ მოხვედრილია არაქრისტიანულ გარემოში, როგორც სარეველაში რაიმე კეთილი მცენარე.

133–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=J6zGv6l0c0w

ანტიკური ფილოსოფიის განხილვა (გაგრძელება)

ჩვენი წინა ორი საუბარი შეგახსენებთ დაეთმო II ს-ის უდიდეს ღვთისმეტყველს წმ. იუსტინე მარტვილს. ჩვენ უკვე შევუდექით აღნიშნული მოღვაწის ღვთისმეტყველების შესახებ კონკრეტულ განხილვით საუბარს, მსჯელობას. შეძლებისდაგვარად პირველადი ნაბიჯები ამ მხრივ გადავდგით და ბოლო საუბრის მიწურულს შევჩერდით წმ. იუსტინე მარტვილის სწავლებაზე იმასთან დაკავშირებით, რომ წინაქრისტიანულ ტრადიციაშიც, კერძოდ ანტიკურ არა მხოლოდ ფილოსოფიაში, როგორც ეს საზოგადოდ მიღებულია, არამედ ზოგადად ანტიკურ კულტურაშიც, გარკვეული გამოკრთომანი ჭეშმარიტი მოძღვრებისა, მაცხოვნებელი სწავლების ზოგიერთი კეთილი მარცვლის გამოვლენა სახეზეა. რამდენიმე სიმპტომატური გამონათქვამი ამ კუთხით წმ. იუსტინე მარტვილისა ჩვენ უკვე დავიმოწმეთ, რომელთაგან ბოლო მათგანს, რაზედაც ჩვენი წინა მსჯელობა შეჩერდა, კვლავ გავიმეორებთ როდესაც იუსტინე მარტვილი თავისი აპოლოგიის II თავის 13-ე პარაგრაფში ხაზგასმით აღნიშნავს: “სტოიკოსთა, პოეტთა, მწერალთა და სხვათა სწავლანი, ნაწილობრივ ჭვრეტდა მას, რაც განეკუთვნება საღვთო სიტყვას”. საღვთო სიტყვაში ყოველთვის მაცხოვარი მოიაზრება, რა თქმა უნდა, და მაცხოვრის ანუ ლოგოსის ნაწილობრივი, რაღაც აჩრდილისებრი წვდომა ანტიკურ მოაზროვნეთაგან, და მოაზროვნეებში აღარ ვგულისხმობთ მხოლოდ ფილოსოფოსებს, პოეტიც მოაზროვნეა, მწერალიც და როგორც იუსტინე მარტვილი განსაზღვრავს თვით კანონმდებლებიც კი, აი ისინი იუსტინე მარტვილის სწავლებით ნაწილობრივ ჭვრეტდნენ საღვთო სიტყვას. აქვე იუსტინე იყენებს ტერმინს, რომ ეს ჭვრეტა ხდებოდა სპერმატულად ანუ თესლობითად, მხოლოდ მარცვლების დონეზე. ანუ იუსტინეს სწავლებით თითოეული მათგანი (ჩვენს მიერ ჩამოთვლილთაგანი), პირველ რიგში პლატონი, შემდეგ სტოიკოსები, პოეტები, მწერლები და სხვანი ჭვრეტდნენ საღვთო სიტყვას და შემდეგ კი გამოთქვამდნენ შესაფერისად (სიტყვასიტყვით კარგად). “და რაც სხვა დანარჩენთან ერთად კეთილად თქვეს მათ, ჩვენ გვეკუთვნის ქრისტიანებს”.

აქ მკვეთრი ხაზგასმაა და უღრმესი სწავლებაა გადმოცემული იმასთან დაკავშირებით, რაც სამწუხაროდ ზოგჯერ საკამათო და სადავო ხდება და ჩვენც პირადად წერილობითი პაექრობა გვქონია ამ თავისთავად უაღრესად ცხად საკითხთან დაკავშირებით, რომ ნებისმიერი გამოვლინება ჭეშმარიტებისა, რაც არ უნდა არაჭეშმარიტების წიაღში ვლინდებოდეს, თუნდაც მომთაბარე ტომებში, აბსოლუტურად მოკლებულებში ყოველგვარ რელიგიურობას, ყოველგვარ სისტემურობას და სხვა, ის აუცილებლად ჭეშმარიტების ნაწილია. და თუკი ჭეშმარიტება, და ნამდვილად ასეა, მხოლოდ ქრისტიანული სწავლებაა, უეჭველად ამის ნაწილია ისიც. აი აქედან გამომდინარეობს იუსტინე მარტვილი, როდესაც ის ამბობს, რომ ნებისმიერი კეთილი ანუ მართებული გამონათქვამი, მართებული სწავლების მარცვალი ანტიკურ ტრადიციაში ქრისტიანთა კუთვნილებაა, ქრისტიანულია და არა ანტიკური. ანტიკური იმიტომ არ გახლავთ, რომ ანტიკურობა თავისთავად და თუ კონკრეტულად ერთ რომელიმე ნაწილს ავიღებთ ანტიკური ტრადიციისას, ვთქვათ პლატონური მოძღვრება, ის პლატონისთვის მთლიანობაშია მართებულია, ის თვლის რომ ყველაფერი რაც მან თქვა სწორია, შესაბამისად პლატონი უმეცარია იმისა თუ რა თქვა მან მართებულად და რა არამართებულად. ეს ყველაფერი მჟღავნდება და ცხადდება იმათი სულიერი თვალისა და სულიერი მზერის წინაშე, რომლებიც მაცხოვნებელ ანუ ჭეშმარიტ მოძღვრებას ფლობენ. ვისაც ჭეშმარიტების ჩირაღდანი ხელთ უპყრია, მისთვის ყველაფერი გამჭვირვალეა და ცხადია და ადვილად დასანახია ისიც, თუ რა არის შუქჩრდილები, რა არის ბნელეთი, რა არის არამართებულობა, რა არის ცთომილება და პირუკუ რა არის სინათლის გამოკრთომა და რა არის მარცვალი ჭეშმარიტებისა. ამიტომს სწორედ ქრისტიანს შეუძლია დაინახოს პლატონის მოძღვრებაში რა არის მართებული და რა არის არამართებული. მართებულია ის რაც თანხვდენილია ქრისტიანულ მოძღვრებასთან და არა მართებულია ის რაც ამ მოძღვრების საწინააღმდეგოა. თუმცა თვით პლატონისთვის პლატონურ მოძღვრებაში, რა თქმა უნდა, ყველაფერი მართებული ჩანს. ამიტომაა, რომ ის რაც ნამდვილად მართებულია პლატონურ მოძღვრებას არ ეკუთვნის, შეუძლებელია, რომ არამართებულ და მცდარ ნაწილს მართებული ნაწილი ეკუთვნოდეს, ანუ როგორც ჭეშმარიტი სიტყვები გვაუწყებს და გვასწავლის “რა ზიარება აქვს ერთი მეორესთან სინათლესა და სიბნელეს, ბელიარსა და ღმერთს”. შეუძლებელია, რომ სინათლე და სიბნელე თანაზიარნი იყვენ და ერთ მთელს შეადგენდნენ. აქედან გამომდინარე პლატონის სწავლებაში ბუნებითად, თავისთავად, ისე, რომ ეს თვით პლატონმაც არ იცის, მკვეთრად იმიჯნება ერთი მეორისგან ის, რაც მან მართებული თქვა და რაც მან არამართებული თქვა. ამ ყოველივეს გამიჯვნა, დანახვა და შემჩნევა მხოლოდ ქრისტიანს შეუძლია და შესაბამისად ის რაც მართლაც მართებულია, ეს ყოველივე პლატონური მოძღვრების ანუ თავისთავად არაჭეშმარიტი სისტემის ნაწილი კი არაა, არამედ აუცილებლად ჭეშმარიტი სისტემის, ჭეშმარიტი მოძღვრების, მაცხოვნებელი სწავლების ანუ ქრისტიანობის.

აი ამას ეფუძნება იუსტინე მარტვილის აღნიშნული სწავლება, რითაც უხნის ის ქრისტიან მოღვაწეებს ფართო ასპარეზს, რომ სადაც კი ჭეშმარიტების მარცვალს ჰპოვებენ, რაც არ უნდა მისაკუთრება იყოს ამ ჭეშმარიტებისა სხვადასხვა არაჭეშმარიტ სისტემათა მიერ, გამოაკლონ, გამოსტაცონ ამ სისტემას და კვლავ თავის ბუნებრივ წიაღს, ჭეშმარიტების წიაღს დაუბრუნონ. აი ეს სამოღვაწეო ასპარეზი გადაუშალა წმ. იუსტინე მარტვილმა ეკლესიის მამებს. ეს ადრეც იყო გადაშლილი, ოღონდ ასე სისტემური და ასე მკვეთრი გაბედულებით სწორედ იუსტინე მარტვილი გახლავთ გამომთქმელი ამ ერთ-ერთი სამოღვაწეო ხაზის მიზანდასახულობისა ეკლესიის მამათა შორის. ჩვენ ალბათ გვექნება შესაძლებლობა მოგვიანეო პერიოდის მამებზე მსჯელობისას, რომ ეს მხარეც გამოვკვეთოთ, თუ როგორ აღასრულეს მათ იუსტინე მარტვილისგან გახსნილი პერსპექტივა მოღვაწეობისა ამ კუთხით, მართლაც გამოკრიბეს თუ არა, და ჭეშმარიტად გამოკრიბეს, ყველა ის საღვთო სწავლება, რაც გაელვების სახით, გამოკრთომითად, ნებისმიერ არაჭეშმარიტ სწავლებაში, როგორც სარეველაში, იფქლისებრ ანუ ხორბლისებრ განთესილი იყო.

იუსტინე მარტვილი იმ სიტყვების ზემოთ, რომელიც ჩვენ უკვე მოვიტანეთ, ასევე მკვეთრად ამბობს (რაც ჩვენ ნაწილობრივ რამდენჯერმე არასრულყოფილი ციტირების სახით უკვე წარმოვთქვით): “რაც კი ფილოსოფოსებმა (აქ ყველგან ანტიკური ანუ წინაქრისტიანული ეპოქის ფილოსოფოსები იგულისხმებიან) და კანონმდებლებმა კარგად თქვეს და აღმოაჩინეს, ყოველივე ეს სიტყვის (სიტყვა ღვთისა) ნაწილობრივი შეცნობითა და განჭვრეტით აღსრულდა. ხოლო რადგანაც მათ სრულად ვერ შეიცნეს ყოველივე ის რაც სიტყვისაა, რომელიც არის ქრისტე (თვით იუსტინე მარტვილი აკონკრეტებს თუ ტერმინს სიტყვაში ის რა შინაარსს დებს, რომ ეს არის არა უბრალოდ რაღაც განზოგადებული ფრაზა, ანდა აქ ლოგოსი, რომელსაც მრავალი მნიშვნელობა აქვს ბერძნულ ენაში, ჩვენ როგორც დავუშვათ გონებად, აზრად, სიბრძნეთ კი არ უნდა აღვიქვად, არამედ მას პიროვნული გააზრება აქვს, რომ ისაა სიტყვა ღვთისა, მეორე ჰიპოსტასი ყოვლადწმინდა სამებისა, რომელიც განკაცებადმეც თანაზიარი იყო კაცობრიობასთან ნაწილობრივად, მათში რომლებმაც მცირედით მაინც გაუხსნეს გული მას, ხოლო განკაცებისას მაცხოვნებელი მოძღვრების მომტანი მაცხოვნებლობითად დამკვიდრებულ იქნა მორწმუნეთა შორის. ამიტომ აკონკრეტებს წმ. იუსტინე მარტვილი, რომ მის დროისთვის ზოგიერთ მკითხველს შეიძლება ვერ გაეგო ტერმინ სიტყვაში ის რა შინაარსს დებს), ამიტომ ხშირად ურთიერთსაწინააღმდეგოც კი წარმოთქვეს”. მკვეთრი და მართლმადიდებლური განრჩევა არა მართლმადიდებლური კულტურისა, არამართლმადიდებლური ცნობიერებისა და არამართლმადიდებლური მოღვაწეობისა, თუნდაც ფილოსოფიისა, აქ როგორც ვხედავთ, იუსტინე მარტვილთან, სახეზეა, რომ უშეღავათო უარყოფა ყოველივე იმისა, რაც მცდარია, რაც ცდომილია, რაც არაქრისტიანული და შესაბამისად ქრისტიანობასთან დაპირისპირებულია და გამორჩევა მათგან ჭეშმარიტების და ქრისტიანობის ნაწილად მიჩნევა ყოველივე იმისა, რაც თანხვდება მაცხოვნებელ მოძღვრებას, რაც მეტნაკლებად მასთან ახლოს დგას. აი სწორედ ამ ნაწილით, ე.ი. იმ ნაწილით, რაც იუსტინესვე კვალიფიკაციით, კარგად ითქვა ანტიკურ მოაზროვნეთაგან, რაც კარგად თქმულია მათგან, ეს იგივეა რაც ქრისტეს ნაწილობრივი შეცნობა ანტიკურ მოაზროვნეთაგან და ანტიკურ მოღვაწეთაგან, მაგრამ რასაც ისინი სრულად, რა თქმა უნდა, ვერ მიწვდნენ და შესაბამისად რაც მცდარად გადმოსცეს, აი ამ ცდომილ ნაწილშია მათ შორის ურთიერთდაპირისპირება, ხოლო ჭეშმარიტ ნაწილში, რა თქმა უნდა, თანხვდომა.

შემდგომ იუსტინე მარტვილი განაგრძობს: “ისინი, რომლებიც ქრისტემდე ცხოვრობდნენ კაცთა შორის და რომლებმაც სცადეს გონების ძალით განეჭვრიტათ და გაეცხადებინათ საგნები”... დავუკვირდეთ გამოთქმას “გონების ძალი”, რომ ცხადია მათ (ანტიკურ მოაზროვნეებს) არანაირი ჯერ კიდევ მიმღებლობა და გახსნილობა ცხონებისადმი, საეკლესიო საიდუმლოს გზით, არ ქონიათ. თავისთავად ცხადია ისინი არც ნათელღებულნი იყვნენ, არც მითუმეტეს ზიარებულნი და შესაბამისად თუკი რამ ჭეშმარიტების გამოკრთომისადმი თვალის გასწორება მათ შეძლეს, ეს შეძლეს გონების ძალით. მაგრამ თვით ეს გონება, როგორც ადრე უკვე აღვნიშნეთ და რაც მკვეთრი სწავლებაა ეკლესიის მამებისა ყველგან, რომ გონება რამდენადაც ღვთივმიმადლებულია ყველა ადამიანში და გონებითად არის სწორედ ადამიანი მიმსგავსებული ღმერთთან, ამის შესაბამისად გონების ძალით რაიმეს წვდომა კვლავ იგივე ღვთივ მომადლებული ნაყოფია მათი მოღვაწეობისა და არა მართლაც საკუთარი ძალისხმევის შედეგი. გონებაც ხომ ღვთისგან გვაქვს, რა თქმა უნდა, ჩვენი ნებით რომ გონებას კეთილი სწავლებების აღმოჩენისკენ მივმართავთ, ჩვენი ნებაც ღვთისგან იქება, მაგრამ საფუძველი ჩვენი ნების მოქმედებაში მოსვლისა ანუ ჩვენი ნების ნაღვაწის კეთილად წარმოჩენისა, საფუძველი ამ მოღვაწეობისა იმაში მდგომარეობს, რომ მასალა მოღვაწეობისა ჩვენ გონების სახით, კეთილი რამ მტკიცე საძირკველი, მოცემული გვაქვს და ჩვენი ნების კეთილმოქმედება მხოლოდ მაშინ გამოვლინდება თუ ღვთიბოძებულ გონებას ჩვენივე ნებით მივმართავთ ღვთისკენ. ასე რომ გონების ძალით რაიმე კარგის აღმოჩენაც კვლავ ღვთისგან გამომდინარე კეთილმოწყალებაა ადამიანებზე და არა მხოლოდ ადამიანთა პიროვნული მოღვაწეობის შედეგი. პიროვნული მოღვაწეობა, კვლავ აღვნიშნავთ, მხოლოდ იმით გამოიხატება, რომ ღვთივმომადლებული გონებითი ნაწილი ჩვენში, უნარი აზროვნებისა, მოაზრებისა, ღვთისკენ, სიკეთისკენ, ჭეშმარიტებისკენ წარვმართოთ. ამიტომ უსვამს ხაზს წმ. იუსტინე მარტვილი, რომ მათ ნათლისღებითი მადლით, ეკლესიური მადლმოსილებით კი არ შესძლეს ჭეშმარიტების აღმოჩენა, რა თქმა უნდა, მათ შორის ეს მადლი იმ ჟამს ცხადია არ სუფევდა, არამედ მხოლოდ გონების ძალით ანუ აზროვნების უნარით, რაც ღვთივმიმადლებულია მაინც მათში. აი სწორედ ამ აზროვნების უნარით შეძლეს მათ ჭეშმარიტების ცალკეული გამოკრთომების მოპოვება, ამ გამოკრთომათათვის სულიერი მზერის გასწორება.

მთლიანოაბში რომ მოვიყვანოთ იუსტინე მარტვილის ციტატა, იგი ამბობს: “ისინი, რომლებიც ქრისტემდე ცხოვრობდნენ კაცთა შორის და რომლებმაც სცადეს გონების ძალით განეჭვრიტათ და გაეცხადებინათ საგნები, როგორც უღვთონი და უსარგებლონი სამსჯავროზე წარადგინეს”. თვით იმ ანტიკური ეპოქის სიბნელეში მყოფებმა, რომელთაც ვერ აიტანეს რაღაც ნაწილობრივი, რაღაც მცირედი, რაღაც აჩრდილისებრი წვდომაც კი ჭეშმარიტებისა, რაც ქრისტემდე მცხოვრებმა, სხვებთან შედარებით ღირსეულმა ადამიანებმა შეძლეს. ესეც კი იმ ბნელეთისთვის და იმ ბნელეთის მსახურთათვის აუტანელი აღმოჩნდა და ამიტომ ასეთი ხალხი, გამორჩეულნი სიბნელისგან, დასჯილ იქნენ ანუ ისინი სამსჯავროზე იქნენ წარდგენილნი. კონკრეტულადაც ასახელებს იუსტინე მარტვილი თუ ვის გულისხმობს, რა ტიპის, რა სახის მოღვაწეებს გულისხმობს ამ ზოგად გამონათქვამში. მისი დაკონკრეტება ამგვარი გახლავთ: “ამ მხრივ ყველაზე უფრო მეტად მგზნებარე კაცს - სოკრატეს, იმგვარი ბრალი დასდეს, როგორსაც ჩვენ გვდებენ (ნახეთ როგორი პარალელიზმია იუსტინესგან გავლებული, რომ სოკრატე ფაქტობრივად წინა ქრისტიან მოღვაწედ არის, მიმსგავსებულად ქრისტიან მოღვაწესთან, წარმოდგენილი მის მეირ). რადგანაც სოკრატეზე თქვეს, რომ მან ახალი ღმერთები შემოიტანა”. ერთ-ერთი ბრალდება სოკრატესადმი ეს გახლდათ და ანალოგიური იმიტომაა, რომ ერთ-ერთი ცილისწამება ქრისტიანთადმი სწორედ ამაში მდგომარეობდა, რომ მათ უღვთოებს, ათეისტებს უწოდებდნენ, რამდენადაც ანტიკური ღმერთების უარმყოფელნი იყვნენ და მათი (წარმართების) ცნობიერებით უცხო ღმერთი შემოჰყავდათ (ქრისტიანებს). მაშინ როცა ეკლესიური მოძღვრება და ამ მოძღვრების მიმღებელნი და რწმუნებულნი ამ მოძღვრებას, ანუ ქრისტიანები აღიარებენ ერთ ჭეშმარიტ ღმერთს, რომელიც არც ახალია, არც ძველია, არამედ მარადიულია, მარად მყოფია და რომელსაც ვერ წვდებოდნენ სწორედ ანტიკური მოაზროვნეები, საერთიდ ანტიკური ტრადიცია და მათ ღმერთად ეშმაკები ჰყავდათ დასახული. ეშმაკთა უარმყოფელი ქრისტიანები კი მათი ცნობიერებით და მათი ცდომილი ხედვით, ღმერთობის უარმყოფელებად წარმოჩნდნენ, რომ თითქოს მათ ახალი ღმერთი შემოიყვანეს. აი ამის ანალოგიას ხედავს იუსტინე მარტვილი სოკრატესადმი ბრალდებაშიც, რომ მან უარყო ძველი ღმერთები და თითქოს ახალი ღმერთები შემოიყვანა. ანუ, იმ სიტყვებს კვლავ დავუბრუნდებით, “სოკრატეზე თქვეს, რომ მან ახალი ღმერთები შემოიტანა, ხოლო ქალაქის მიერ ღმერთებად პატივდებულნი უარყო”.

ამის შემდეგ კვლავ სოკრატეს ღირსებათა შესახებ მსჯელობს იუსტინე მარტვილი და მის ერთ ძალიან გამორჩეულ ღირსებას წარმოაჩენს: “მან (სოკრატემ) უგვან დემონთა უკუგდება ასწავლა ხალხს”. ეს ჩვენის აზრით ძალიან მნიშვნელოვანი შეფასებაა. დემონთა ჭეშმარიტი განგდება მაცხოვრისგან აღსრულდა პირველად და მაცხოვრისგან ამის ძალმოსილება მიემადლათ მის ჭეშმარიტ მიმდევრებს, მაგრამ რაღაც ჩრდილისებრად ამ ღვაწლისადმი მიმსგავსება უკვე სოკრატეში დაინახება წმ. იუსტინე მარტვილისგან. რა თქმა უნდა, ის ეშმაკებს კი არ განასხმიდა, არამედ უკეთურებასთან დაპირისპირება იგივე ეშმაკებთან დაპირისპირებაა, დემონებთან დაპირისპირებაა და უკუგდებაა მათი, და რამდენადაც ნაწილობრივ მაინც სოკრატეს სწორედ ეს მცდელობა ჰქონდა იუსტინე მარტვილის მიხედვით, ამიტომ ხედავს ის გარკვეულ მსგავსებას სოკრატეს მოღვაწეობასა და ქრისტიან მორწმუნეთა მოღვაწეობას შორის, ხოლო ჭეშმარიტ ქრისტინ მოღვაწეთა ერთი აუცილებელი მხარე გახლავთ სწორედ ეშმაკთა განსხმა, რასაც აჩრდილისებრ წინასწარ მიემსგავსა სოკრატე, როდესაც მან უკეთურებასთან დაპირისპირება შესძლო და სხვებსაც აქეთკენ გზა გაუხსნა, უგვან დემონთა უკუგდება ასწავლა ხალხს, როგორც ამას იუსტინე მარტვილი გვაუწყებს, რომელიც განაგრძობს: “და გონებრივი ძიების გზით (კვლავ ის მომენტია ხაზგასმული, რომ სოკრატე მადლისმიერად, მაცხოვნებლობითად ანუ საეკლესიო საიდუმლოს ძალით კი არ იყო ჭეშმარიტების მაძიებელი, არამედ ადამიანთა შორის ღვთივმიმადლებული აზროვნებითი უნარის ანუ გონების გზით) სოკრატემ შეუცნობელი ღვთის შეცნობისაკენ წარმართა ისინი”. ეს ძალინ მნიშვნელოვანი შეფასებაა და, რა თქმა უნდა, ამ შეფასებაზე წმ. იუსტინე პასუხისმგებელია. ის ამას ღრმა განჭვრეტითა და ღრმა სულიერი ხედვის საფუძველზე ამბობს, რომ ფაქტობრივად ერთი ჭეშმარიტი, უზენაესი ღვთის ძიებისკენ მოუწოდა მან და მიმართა მისდამი ნდობით გამსჭვალულნი. სოკრატეს კონკრეტული ციტატაც მოაქვს იუსტინე მარტვილს (მოგეხსენებათ თვითონ სოკრატე არაფერს არ სწერდა და მისი სწავლებანი დაუნჯებულია მისი მოწაფის პლატონის დიალოგებში) პლატონისეული დამოწმებით: “სოკრატემ ასე უთხრა მათ (მის მიმდევრებს): ყოველთა მამისა და შემოქმედის პოვნა ადვილი არ არის, არცთუ პოვნილის ყველასთვის გაცხადებაა უსაფრთხო”. ეს თავისთავად უაღრესად ღრმა სწავლებაა. ჩვენ გვქონდა შემთხვევა სხვა დროს წერილობითი პუბლიკაციის სახით მოგვეცა განმარტება ამ სიტვების შესახებ, თუ რა გამოძახილი ჰქონდა მას საეკლესიო ტრადიციაში. მაგრამ განმარტების გარეშეც გამოკვეთილია აქ სიახლოვე სოკრატეს სწავლებისა ეკლესიურ მოძღვრებასთან, რომ არსებობს ერთი უზენაესი ღმერთი, რომელიც არის მამა, რომელიც არის შემოქმედი ყოველივესი, რომლის წვდომაც ადვილი არ არის და არც მისი გამოთქმაა უსაფრთხო. უსაფრთხო იმიტომ არ გახლავთ, რომ მრავალღმერთიანობის ბნელეთში ამას ბევრი მათთვის ჭეშმარიტი სარწმუნოების უარყოფად მიიჩნევდა, რაც დიდი საფრთხე იყო იმ ჭეშმარიტების გამომთქმელისთვის, იმიტომ, რომ მის ცხოვრებას ხელყოფა ელოდებოდა. ისევე როგორც არასოდეს არ ყოფილა ჭეშმარიტების ქადაგება უსაფრთხო ძველი აღთქმის წინასწარმეტყველთათვის და თვით ქრისტიანთათვისაც, ანუ არცერთ დროში, ხაზგასმით ვიტყვით, ჭეშმარიტების ქადაგება დაზღვეული არ არის ამ ჭეშმარიტების მქადაგებლისთვის დიდი ზიანისგან, დიდი საფრთხისგან, რასაც სოფელი და სოფელს მიმდევარნი, არა მხოლოდ წარმართნი, რა თქმა უნდა, აღასრულებენ მათ წინააღმდეგ.

სამწუხაროდ ხშირ შემთხვევაში, რაზეც ჩვენ არაერთგზის აღგვინიშნავს ჩვენს გადაცემებში, ქრისტიანთა შორის ფსევდო ქრისტიანები, ფსევდო მართლმადიდებლები, ფსევდო დოგმატიკოსები, რომლებიც სამწუხაროდ დღესაც მრავლად არიან, უდიდეს გააფთრებას, უდიდეს გამძვინვარებას იჩენენ ამგვარ პირთა მიმართ და ყოველგვარი ცილისწამებით, ამპარტავნული უმეცრებით ცდილობენ მათთვის ჩირქის მოცხებას, მათ დაზიანებას, მათთვის სულიერი ავადმყოფობის, სულიერი სენის თავს მოხვევას, რომ ისინიც დაასნეულონ, რომ არავინ დარჩეს ჭეშმარიტების მქადაგებელი. მრავალია პირი, რომელიც გახვეული მართლმადიდებლურ ცხვრის სამოსელში, შინაგად არის მგელ მტაცებელი, რომელთა წინააღმდეგ ბრძოლა არანკლებ რთულია, ვიდრე თავის დროზე წარმართთა წინააღმდეგ ბრძოლა იყო. ამიტომ ასე მკვეთრად გახაზავს იუსტინე მარტვილი, რომ ამგვარი სწავლების მქონე სოკრატე მიახლოებული იყო ჭეშმარიტ სწავლებასთან და ამ ჭეშმარიტ სწავლებასთან მიახლოება მისთვის, რა თქმა უნდა, უსაფრთხო არ იყო.

ამ ყოველივეს შემდეგ, რომ მკვეთრი ხაზგასმა იყოს სოკრატეს მოღვაწეობის ქრისტიანული ხასიათისა, ამ უკანასკნელის შესახებ მსჯელობის შემდეგ მკვეთრი გადასვლაა საკუთრივ მაცხოვარზე და იუსტინე მარტვილი უშუალოდ განაგრძობს: “ეს ქმნა ჩვენმა ქრისტემ თავისი ძალით (ყოველთა უზენაესი ღვთისმეტყველების გაცხადება კაცობრიობისათვის აღასრულა ქრისტემ თავისი ძალით), ხოლო სოკრატეს არავინ ერწმუნა და იგი ამ მოძღვრების გამო მოკვდა”. ვფიქრობთ კომენტარი საჭირო არ არის მკითხველისთვის, მსმენელისთვის (მკითხველს იმიტომ ვამბობთ, რომ წერილობითაც გამოვაქვეყნეთ ჩვენ ეს სიტყვები) და დასკვნაც უკვე გამჭვირვალეა: “ქრისტე, რომელიც ნაწილობრივ შეიცნო სოკრატემ, არა მხოლოდ ფილოსოფოსთა და მესიტყვეთათვის გახდა სარწმუნო, არამედ ხელოსნებისთვისაც (ეს უკვე როდესაც მაცხოვარი განკაცდა) და ყოვლად უმეცართათვის”. ბოლო ნაწილი ამ სიტყვებისა ასევე ღრმა გახლავთ და ის სპეციალურ განხილვას მოითხოვს, რასაც ჩვენ შემდგომ საუბარში შევეცდებით.

134–ე რადიო საუბარი ქრისტიანული ლიტერატურის შესახებ

ზეპირი საუბრის წერილობითი ვერსია სპეციალური დამუშავების გარეშე

აუდიო ვერსია იხ: https://www.youtube.com/watch?v=E9ve9rvVCTI

ავტორი: ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი ედიშერ ჭელიძე

კავებით ([]) აღნიშნულია წუთობრივი მონაკვეთები