მღვდელმოწამე წმიდა კლიმენტი რომაელი

ყველაზე ადრეული ცნობა წმ. კლიმენტის შესახებ დაცულია წმ. ირინეოს ლიონელთან (”მხილება და დამხობა ცრუ ცოდნისა” 3.3.3.), რომელიც წარმოგვიდგენს მას რომის მესამე ეპისკოპოსად (ლინოსის და ანენკლეტოსის შემდეგ). ევსები კესარიელის ”საეკლესიო ისტორიაზე” დაყრდნობით (3.15.34) დგინდება წმ. კლიმენტის ეპისკოპოსობის წლები: 92-101 წწ. ტერტულიანეს მიხედვით, კლიმენტიმ ხელდასხმა თვით წმ. პეტრე მოციქულისგან მიიღო. წმ. ეპიფანე კვიპრელი ადასტურებს ამ ცნობას, თუმცა დასძენს, რომ კლიმენტიმ, უთანხმოებათა თავიდან ასაცილებლად, ეპისკოპოსობა განუკუთვნა ლინოსს, და არ მიუღია იგი ვიდრე ანენკლეტოსის (ლათ. ანაკლეტუსის) აღსრულებამდე. ორიგენე და ევსები კესარიელი კლიმენტი რომაელს აიგივებენ იმ კლიმენტისთან, რომელსაც თავის თანაშემწედ მოიხსენიებს წმ. პავლე მოციქული "ფილიპელთა მიმართ ეპისტოლეში" (4,3; იხ. ორიგენე, იოანეს განმარტ. 6,36; ევსები, საეკლ. ისტ. 6.3.15).

ე.წ. ფსევდოკლიმენტინური ლიტერატურა კლიმენტის წარმოგვიდგენს ფლავიანთა საიმპერიო ოჯახის წევრად. დიონ კასიუსის აზრით (იხ. მისი "ისტ. რომ" 67.14), კლიმენტი რომაელი იყო იგივე კონსული ტიტუს ფლავიუს კლემენსი, საიმპერიო ოჯახის წევრი, რომელიც 95-96 წლებში სიკვდილით დასაჯეს გაქრისტიანების გამო. ჩვენამდე მოღწეულია ძვირფასი ძეგლი: "მარტვილობა წმიდისა კლიმენტისა", რომელიც სათნო გადმოცემებზე დაყრდნობით დაიწერა IV ს-ში. წმ. კლიმენტი უძველეს კალენდრებში მოიხსენიება 24 იანვარს, 22 და 26 ნოემბერს. XI ს-დან მკვიდრდება 25 ნოემბერი (თუმცა კონსტანტინოპოლის კალენდარში მითითებულია 24 ნოემბერი), რაც  ასახულია თანამედროვე რუსულ-ქართულ კალენდრებში (აღნიშნულ მონაცემთა შესახებ იხ. "მსოფლიო მართლმადიდებელი ეკლესიის შეერთებული კალენდარი", თბ. 2001).

წმიდა კლიმენტის მოღვაწეობა განეკუთვნება იმ ეპოქას, როდესაც რომში საეკლესიო ენად მიღებული იყო ბერძნული (საგულისხმოა, რომ მეორე საუკუნის შემდეგაც, როდესაც ლათინურენოვანი საეკლესიო ლიტერატურა უკვე არსებობდა, კვლავ საგრძნობია ბერძნული ენის დომინანტობა). ამიტომაა, რომ კლიმენტი წერდა ბერძნულად.

წმიდა კლიმენტი რომაელის უმთავრესი შრომებია ორი ეპისტოლე კორინთელთა მიმართ. მათგან პირველი, რომელიც გაცილებით ვრცელია, უძველესი დროიდანვე უყოყმანოდ განეკუთვნებოდა კლიმენტის, მაშინ როცა მეორის კლიმენტისეულობის შესახებ დაეჭვება გამოითქვა IV ს-ში ჯერ ევსების, შემდეგ ნეტარი იერონიმეს მიერ. აღვნიშნავთ, რომ ორივე ეპისტოლე წმიდა კლიმენტის შრომებად არის აღიარებული "დიდი სჯულისკანონის" პირველ ძეგლში, რასაც "მოციქულთა კანონები" ეწოდება და რისი შემდგენელიც იგივე წმიდა კლიმენტია (კერძოდ, მოციქულთა 85-ე კანონში ვკითხულობთ: "კლიმენტოჲს ეპისტოლენი ორნი"). საგულისხმოა, რომ აღნიშნული ეპისტოლეები შემოგვინახა V ს-ის სახელგანთქმულმა "ალექსანდრიულმა კოდექსმა" (მეორე ხელნაწერი, რომელიც აღნიშნულ ეპისტოლეებს შეიცავს, მიეკუთვნება 1056 წ-ს).
წმიდა კლიმენტის ორივე ეპისტოლე, რომლებიც განსაკუთრებულ ღირსებათა გამო ძველად "ახალი აღთქმის" კანონშიც შეჰქონდათ, შეიცავს მრავალ სწავლებას საეკლესიო ისტორიის, დოგმატიკის, ლიტურგიკის, ეკლესიოლოგიის მხრივ.

გარდა აღნიშნულისა, როგორც მივუთითეთ, კლიმენტის სახელს უკავშირდება მოციქულთაგან გადმოცემული ოთხმოცდახუთი კანონის წერილობითი გაფორმება. ეს ძეგლი საფუძველია "დიდი სჯულისკანონისა" და, შეიძლება ითქვას, თვითვეა "მცირე სჯულისკანონი".

კლიმენტის უკავშირდება, აგრეთვე, მოციქულთაგან გადმოცემულ საეპისკოპოსო განწესებათა რვა წიგნად შედგენა. ეს ძეგლი, რომელიც წოდებულია როგორც "მოციქულთა განწესებანი", თავის დროზე წარმოადგენდა განსაკუთრებით ღრმა საეკლესიო სწავლებათა შემცველ ძეგლს და შედიოდა "ახალი აღთქმის" კანონში. კერძოდ, მის შესახებ მოციქულთა 85-ე კანონში ვკითხულობთ: "განწესებანი თქუენ ეპისკოპოსთანი, ჩემ კლიმენტოის მიერ რვათა წიგნთა შინა აღწერილნი, რომელთაჲ არა ჯერ-არს ყოველთა შორის საანჯმნოყოფაჲ მათ შორის მყოფთათჳს საიდუმლოთა" (დიდი სჯულისკანონი, თბ. 1975 წ. გვ. 226). შემდეგში მოხდა ისე, რომ ამ წმინდა წიგნს გადამწერთაგან მრავალი რამ უკეთური შეერია, რამაც გაამრუდა ღვთივსულიერი ტექსტი და, ამის გამო, ტრულის კრების მეორე კანონმა აკრძალა მისი გამოყენება.

გარდა აღნიშნულისა, კლიმენტის მიეწერება ორი ეპისტოლე ქალწულთა მიმართ. ამ ეპისტოლეთა დამოწმებას ვხვდებით წმიდა ეპიფანესთან და ნეტარ იერონიმესთან. დღეისათვის ბერძნული ორიგინალი დაკარგულია (რამდენიმე ფრაგმენტი შემონახულია ანტიოქოს საბაწმინდელის "პანდეკტში"). ისინი მოღწეულია სირიული თარგმანის სახით. პირველი წერილის დასაწყისი რვა თავი მოღწეულია კოპტურადაც (წმ. ათანასე ალექსანდრიელის ავტორობით). მკვლევართა შორის მიღებულია აზრი აღნიშნულ ეპისტოლეთა გვიანდელობის შესახებ (განუკუთვნებენ III ს-ის I ნახევარს).

ცალკეა აღსანიშნი ვრცელი კრებული შინაარსობრივად მონათესავე ძეგლებისა, რომლებსაც "ფსევდოკლიმენტინები" ან ”ფსევდოკლიმენტინური ლიტერატურა" ეწოდება. ამ "ლიტერატურის" უცნობი ავტორი კლიმენტის წარმოგვიდგენს საიმპერიო ოჯახის წევრად, რომელიც წუთისოფლის ამაოებაში ჭეშმარიტებას ეძიებს, რაც სრულდება კლიმენტის გაქრისტიანებით და მისი პეტრე მოციქულის თანამოსაგრედ გახდომით.

დღეისათვის არსებული სახით "ფსევდო კლიმენტინები" შედგება შემდეგი ძეგლებისაგან:

1. ოცი "კერიგმა" ანუ ოცი "ჰომილია", რასაც წინ უძღვის ორი ეპისტოლე: პეტრესი და კლიმენტისა (ორივე მათგანი გაგზავნილია იაკობისადმი იერუსალიმში).

2. "გამოცნობათა" ათი წიგნი (სრულად მოღწეულია მხოლოდ რუფინუსის ლათინურ თარგმანში). ეს შრომაც პირველის მსგავსად, კლიმენტის ავტობიოგრაფიას წარმოადგენს (მასში აღწერილია ოჯახის წევრების - დედის, მამის და სამი შვილის, - დაცილება და შემდეგ კვლავ ურთიერთშეკრება).

3. ორი ეპიტომე, რაც მოღწეულია ბერძნულად (მათ ერთვის ცალკეული ტექსტები კლიმენტის ეპისტოლიდან იაკობისადმი, წმიდა სვიმეონ მეტაფრასტის შრომიდან "მარტვილობა კლიმენტისა", და ეფრემ ხერსონელის თხრობიდან კლიმენტის მიერ ჩვილზე აღსრულებული სასწაულის შესახებ).

4. ორი ფრაგმენტი "ჰომილიებისა" და "გამოცნობათა" წიგნებიდან არაბულად.

ზემოდასახელებულ ფსევდოკლიმენტინურ ძეგლებს ეკლესია უარყოფს, თუმცა მიიჩნევს, რომ ზოგი ღირსეული სწავლება და ისტორიულობის ნიშნით აღბეჭდილი ესა თუ ის მონაკვეთი შესაძლოა მართლაც უკავშირდებოდეს წმიდა კლიმენტი რომაელს.

წმ. კლიმენტი რომაელის I ეპისტოლე კორინთელთა მიმართ მღვდელ გიორგი ზვიადაძის მიერ შესრულებული ქართული თარგმანით და ვრცელი შესავლით გამოცემულია და სრულ შესწავლას ამ ძეგლისას დაინტერესებული მკითხველი იქ იხილავს. რაც შეეხება კლიმენტის სახელთან დაკავშირებულ სხვა შრომებს, რომლებიც თითქმის უცნობია ქართველი მკითხველისათვის, თითოეულ მათგანს შედარებით დაწვრილებით შევეხებით ქვემოთ "დანართის" სახით.

დანართი

წმ. კლიმენტი რომაელის ავტორობით ცნობილი ე.წ. "საეჭვო" შრომები

I. კლიმენტი რომაელის მეორე ეპისტოლე

ზემოდასახელებულ ორ ხელნაწერში, რომლებმაც კლიმენტი რომაელის პირველი ეპისტოლის ბერძნული ტექსტი შემოგვინახეს, აგრეთვე, სირიული თარგმანის შემცველ ხელნაწერში აღნიშნულ ეპისტოლეს მოსდევს მეორე, რომელიც, ასევე, კორინთელებისადმია მიმართული. თუმცა ამასაც "ეპისტოლე" ეწოდება, მაგრამ ის არის ჩვენთვის ცნობილი უძველესი ქრისტიანული ჰომილია ანუ ქადაგება. აქ ჩვენ საქმე გვაქვს ეკლესიაში მრევლის წინაშე წარმოთქმულ სიტყვასთან. ამას ცხადყოფს მე-17 თავის III მუხლი: "ამგვარად, ძმანო, ჭეშმარიტი ღვთის (სიტყვების) შემდეგ გიკითხავთ მე ამ შეგონებას, რათა სმენა მიაპყროთ ყველაფერ იმას, რაც აქ წერია და ამით იხსნათ როგორც თქვენი თავი, ისე, თქვენთან ერთად, თქვენი მქადაგებელიც". ეს ადგილი ეჭვმიუტანლად ცხადყოფს, რომ ხსენებული შრომა ქადაგების სახით წარმოთქმულა ეკლესიაში საღვთო წერილის შესაბამისი საკითხავის შემდეგ. ფილოლოგიურმა ანალიზმა ცხადყო, რომ აღნიშნული შრომის სტილი არ არის ლიტერატურული (ე.ი. იგი წმინდა მქადაგებლურია) და დიდად სხვაობს კლიმენტის პირველი ეპისტოლისაგან. სხვათაშორის, მასში ციტირებულია არა მხოლოდ წმიდა წერილი, არამედ აპოკრიფული სახარებაც, კერძოდ "ეგვიპტელთა სახარება" ("ეგვიპტელთა სახარება" გავრცელებული უნდა ყოფილიყო ეგვიპტელ ქრისტიანთა შორის II-III სს-ში. ამ სახარების შესახებ ყველაზე მნიშვნელოვანი წყაროა კლიმენტი ალექსანდრიელის თხზულება "სტრომატა", იხ. III, 6; 45; III, 9,63,66, 13,92).

ა. ჰარნაკი თვლიდა, რომ ეს ქადაგება წარმოადგენს პაპი სოტერიუსის (166-174) მიერ კორინთელთადმი მიწერილ ეპისტოლეს (ამ ეპისტოლეს, რომელმაც ჩვენამდე არ მოაღწია, იხსენიებს დიონისე კორინთელი). ეს თვალსაზრისი დღეისათვის უარყოფილია, რადგანაც თავად ძეგლი, როგორც აღნიშნული იყო, არ წარმოადგენს ეპისტოლეს.

შინაარსი:

(I) ხსენებული ქადაგება ზოგადი ხასიათისაა. მასში ხაზგასმულია იესო ქრისტეს ღმერთობა და კაცობა: ”ძმანო, ჩვენ უნდა ვაღიაროთ იესო ქრისტე ღმერთად, ცოცხალთა და მკვდართა მსაჯულად" (I,1); "თუკი ქრისტე, უფალი ჩვენი და მხსნელი... განხორციელდა და მოგვიწოდა ჩვენ, ამდენად ჩვენც ხორციელად (სიტყვ. ამავე ხორცით) მივიღებთ ჩვენს საზღაურს" (9.5).

(II) ქადაგებაში წარმოჩენილია ძე ღმერთის განკაცების კაცთმოყვარული მიზანი: "რადგანაც მან (ღმერთმა) შეგვიბრალა ჩვენ, გვაცხოვნა კიდეც და, აღიძრა რა თანაგრძნობით, როდესაც იხილა ჩვენი მკვიდრობა ცთომისა და დაღუპვის წიაღში, სასოწარკვეთილებს მოგვევლინა (ძე)" (I.7). ქრისტე ქადაგებაში სახელდებულია, როგორც "უკვდავების წინამძღვარი", რომლის მიერაც "ღმერთმა (ე.ი. მამა ღმერთმა) ჭეშმარიტება და ზეციური ცხოვრება გაგვიცხადა" (20.5).

(III) ხსენებული ძეგლი განსაკუთრებულ ინტერესს იწვევს ეკლესიოლოგიური თვალსაზრისით. ავტორისათვის ეკლესია არსებობდა მზისა და მთვარის გაჩენამდე, მაგრამ იგი იყო უხილავი, სულიერი, ამჟამად კი (ე.ი. ძე ღმერთის განკაცების შემდეგ) იგი ხორციელი გახდა. სწორედ ეკლესიაა სხეული ქრისტესი, აგრეთვე, სძალი მისი, ჩვენ კი - შვილნი: "ასე რომ, ძმანო, თუკი აღვასრულებთ ღვთის, ჩვენი მამის ნებას, მივეახლებით იმ პირველ ეკლესიას, სულიერს, რომელიც შეიქმნა უწინარეს მზისა და მთვარისა... უმჯობესია ჩვენთვის, რომ შევუერთდეთ მაცოცხლებელ ეკლესიას, რათა ვცხონდეთ. ვფიქრობ, არა ხართ უმეცარნი იმისა, რომ ცხოველი ეკლესია არის სხეული ქრისტესი, რადგანაც ამბობს წერილი: "ქმნა ღმერთმა ადამიანი მამაკაცად და დედაკაცად". "მამაკაცი", ეს არის ქრისტე, ხოლო "დედაკაცი" ეკლესიაა. წინასწარმეტყველთა და მოციქულთა ბაგეები გვმოძღვრავს, რომ ეკლესია გაჩნდა არა ახლა, არამედ - დასაბამშივე. იგი ისევე სულიერი იყო, როგორც ჩვენი იესუ და უკანასკნელ ხანს ეს ეკლესია ჩვენს მხსნელად  მოგვევლინა, ანუ, ეკლესია, რომელიც სულიერი იყო, ხილული გახდა იესუ ქრისტეს სხეულად. ამით ის გვეუწყა, რომ თუკი ვინმე ჩვენგანი შეურყვნელად იცავს თავის სხეულში ეკლესიას, იგი მიიღებს მას სულიწმიდის წიაღში, რამეთუ ეს სხეული არის ანაბეჭდი სულისა: ვინც შერყვნის ანაბეჭდს, ვერ ეზიარება პირველსახეს... თუკი ვამბობთ, რომ სხეული ეკლესიაა და სული - ქრისტე, აქედან ის გამომდინარეობს, რომ ვინც სხეულს შეურაცხყოფს, ამავე დროს შეურაცხყოფს ეკლესიას. ასეთ პირს არავითარი ზიარება არ ექნება სულთან, რომელიც არის ქრისტე" (14, 1-4).

მოტანილ ციტატაში ჩანს დიდი გავლენა პავლე მოციქულის ეპისტოლისა ეფესელთა მიმართ. ქადაგების ავტორიც ეკლესიას ქრისტეს მისტიკურ სხეულად სახელდებს და მას სძლად დაგვისახავს. საგულისხმოა, რომ ხსენებულ ძეგლში აშკარად მჟღავნდება თვალსაზრისი ეკლესიის "დედობის" ანუ "დედობრიობის" შესახებ, თუმცა იგი პირდაპირ "დედად" წოდებული არ არის: "ჩვენი ეკლესია უნაყოფიერო იყო, ვიდრე მას შვილნი (ე.ი. საეკლესიო მრევლი) გაუჩნდებოდა" (II.1).

(IV). ქადაგებაში ნათლისღება წოდებულია, როგორც "ბეჭედი", რომელიც შეურყვნელად უნდა დავიცვათ: "უბიწოდ დაიცავით თქვენი სხეული და არ შებილწოთ თქვენი ბეჭედი, რომ ვეზიაროთ მარადიულ ცხოვრებას" (VIII.6). აქაც პავლე მოციქულის თეოლოგია მჟღავნდება (შდრ. ეფეს. 4 და II კორ. I, 21-22).

(V). ქადაგების ბოლო ნაწილი ეხება ე.წ. "მეორედ მონანიებას" ანუ მონანიებას ნათლისღების შემდეგ ჩადენილ შეცოდებათა გამო. მასში ვკითხულობთ: "ხოლო ამიერიდან, ძმანო, შევინანოთ და ვიფხიზლოთ სიკეთისათვის, რამეთუ სავსე ვართ ყოველგვარი სიცრუითა და უკეთურებით. ავხოცოთ ჩვენი წარსული ცოდვები და სულის სიღრმემდე შევინანოთ, რომ ხსნა მივიღოთ. ნუ ვიპირფერებთ კაცთა წინაშე: ვესწრაფოთ, ვაამოთ ჩვენი სიმართლით არა მხოლოდ ჩვენს თავს, არამედ გარეშეთაც, რათა სახელი (ღვთისა) არ შეიბილწოს ჩვენი მიზეზით" (13.1). "ამგვარად, ძმანო, სწორედ ჟამია სინანულისა და ნუ დავკარგავთ ამ შემთხვევას. მივიქცეთ ღვთისკენ, რომელმაც გვიწოდა, ვიდრე მზად არის უფალი, რომ შეგვიწყნაროს" (16.1); "ასევე ჩვენც, სანამ ამა ქვეყნად ვიმყოფებით და დრო გვაქვს სინანულისა, მთელი გულით მოვინანიოთ ბოროტება, რაც ჩვენი სხეულით აღვასრულეთ, რათა გვაცხოვნოს უფალმა. რამეთუ ამქვეყნიდან წასვლის შემდეგ აღარ ძალგვიძს არც აღსარება და არც სინანული" (8, 2-3).

(VI) ქადაგებაში გაცხადებულია კეთილ საქმეთა გადამწყვეტი მნიშვნელობა სულის ხსნისათვის. ავტორი ხაზს უსვამს, რომ ცოდვათმიტევების ერთადერთი გზაა მოწყალება, რომელიც უფრო მეტად ფასეულია, ვიდრე მარხვა და ლოცვა: "მოწყალება ღირსშესანიშნავია, როგორც ცოდვათა მონანიება; მარხვა უფრო ფასეულია, ვიდრე ლოცვა, მაგრამ მოწყალება კიდევ უფრო მეტად ფასობს ორივეზე. სათნოება ცოდვათა უმრავლესობას გადაფარავს და ლოცვა, რომელსაც წრფელი სინდისით აღვავლენთ, გვიხსნის სიკვდილისგან. ნეტარია ის კაცი, როემლიც სრულქმნილი გახდა მათში, რამეთუ მოწყალება ამსუბუქებს ცოდვას" (16,4).

II. წერილი ქალწულთა მიმართ

წმ. კლიმენტი რომაელის სახელით ჩვენამდე მოაღწია ორმა წერილმა, რომლებიც მიმართულია ქალწულთადმი (იგულისხმება ქალწულობის ანუ უბიწოების დამცველი როგორც მამაკაცი, ისევე ქალი). მკვლევართა აზრით, ეს წერილები შექმნილია III ს-ის I ნახევარში. ისინი პირველად საეკლესიო მწერლობაში ციტირებულია წმ. ეპიფანე კვიპრელის (იხ. მისი შრომა ”ერესების შესახებ” ანუ ”პანარიონი” – ”წამლების ყულაბა” 30,15) და იერონიმეს მიერ (იხ. მისი პოლემიკური თხზულება ”იოვინიანუმის წინააღმდეგ” 1,2).

ბერძნული ორიგინალი ამ წერილებისა დაკარგულია. ცალკეული ბერძნული ფრაგმენტები დაცულია ანტიოქოს საბაწმინდელის (VII ს. I ნახევარი) შრომაში. სრული ტექსტი დაცულია სირიულ თარგმანში (ხელნ. ახალი აღთქმისა - პეშიტა - გადაწერილი 1470 წ.). პირველი წერილის I–VIII თავები შემოგვენახა კოპტურადაც, თუმცა იქ ავტორად წმ. ათანასე ალექსანდრიელი გვხვდება.

აღნიშნული წერილები თავდაპირველად ერთი შრომა უნდა ყოფილიყო. მათი გაყოფა მოგვიანებით მოხდებოდა. პირველი წერილი იწყება ქალწულობის მნიშვნელობის შესახებ უწყებით. ავტორი უბიწოებას ღვთის საქმედ სახავს. მისთვის უბიწოება წარმოადგენს ზებუნებრივ არსებობას, ანგელოზთა ცხოვრებას. უქორწინებელნი და ქალწულნი ჭეშმარიტად შემოსილნი არიან ქრისტეთი. ისინი გვევლინებიან ქრისტესა და მოციქულოების მიმბაძველებად და მხოლოდ გარეგნულად, მოჩვენებითად ცხოვრობენ ამ მიწაზე. სხვა ქრისტიანებთან შედარებით, მათთვის უფრო აღმატებული ადგილია ზეცაში დაწინდული. აქვე ავტორი იმასაც აღნიშნავს, რომ თავისთავად ქალწულობა (უქორწინებლობა) კეთილ საქმეთა გარეშე ვერ გვაზიარებს საუკუნო ცხოვრებას. მისთვის ცნობილია ხშირი ცთომილებანი ამგვარად მცხოვრებთა შორის, ამიტომაც ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ ვირგინალური ანუ ქალწულებრივი ცხოვრების მიმდევართ უფრო მეტი პასუხისმგებლობა აკისრიათ. ავტორი მოძღვრავს მათ, აფრთხილებს და ადანაშაულებს კიდეც. 10-13 თავებში უარყოფილია ორივე სქესის ასკეტთა ერთად მკვიდრობა, დაგმობილია სიზარმაცე.

მეორე წერილი იწყება ყოველგვარი შესავლის გარეშე და აგრძელებს პირველს. ავტორი ამჯერად აღწერს ასკეტური ცხოვრების იმ ჩვეულებებსა და წესებს, რაც მისი მხარის ასკეტებს ახასიათებდათ, მოაქვს სათანადო ციტატები ბიბლიიდან და, საბოლოოდ, ნიმუშად ქრისტეს დაგვისახავს.

ზემოთქმულიდანაც ჩანს, რომ ამ ორი წერილის ერთ-ერთი მიზანია დაგმოს ქრისტიანული ასკეტიზმისათვის უცხო ჩვეულება - სხვადასხვა სქესის წარმომადგენელთა ერთად მკვიდრობა (ამგვარად თანამოღვაწე ასკეტებს ეწოდებათ ”თანაშეკრებილნი”. ეს იგივეა, რაც ლათინურად virgines subintroductae). ისტორიულად ცნობილია, რომ ქრისტიანულ მწერლობაში ამგვარი უცხო ჩვეულების წინააღმდეგ პროტესტი პირველად III ს-ის დამდეგიდან იჩენს თავს. როგორც ჩანს, ამავე ეპოქას ეკუთვნის ხსენებული წერილებიც.

III. მოციქულთა განწესებანი

ადრექრისტიანული ეპოქიდან ჩვენამდე მოაღწია რჯულდებითი ხასიათის შრომამ ”მოციქულთა განწესებანი” (ტექსტი კრიტიკულად გამოსცა ფ. ფუნკმა. იხ. F.Funk Didascalia et Constitutiones Apostolorum, 1905 (reimpr. 1974) Paderborn), რომელიც დიდად ავტორიტეტულ კლიმენტი რომაელს მიეწერება. ხსენებული ძეგლი შეიცავს ინფორმაციას ქრისტიანობის დასაბამიერი ხანისა და შედარებით მოგვიანო დროის საეკლესიო მოღვაწეობის, ზოგადად, ქრისტიანული ცხოვრების განმსაზღვრელი წესებისა და მათი მისტიკური შინაარსის შესახებ.

”მოციქულთა განწესებანი” ძველ დროშივე მრავალთა მიერ უწმიდეს წიგნად იყო შერაცხილი. როგორც აღვნიშნავდით, ჩვენამდე მოღწეულია ასევე მოციქულთაგან მომდინარე ძეგლი სათაურით: ”მოციქულთა კანონები”, რომელიც შემდეგში ”დიდ სჯულისკანონში” შეიტანეს, როგორც ნიმუში და სახე ქრისტიანული რჯულმდებლობისა. აღნიშნული ძეგლის 85-ე კანონში ჩამოთვლილია ძველი და ახალი აღთქმის წიგნები, ანუ მოცემულია ბიბლიის კანონი, როგორც ერთადერთი ჭეშმარიტი სახელმძღვანელო ”ყოველთა, სამღვდელოთა და ერისკაცთათჳს”. ჩვენთვის ამჯერად საყურადღებოა ის გარემოება, რომ მითითებული 85-ე კანონის ”ახალი აღთქმის” უწმიდეს წიგნებში შედის, მათთან ერთიანდება სწორედ ”მოციქულთა განწესებანი”: ”ხოლო იყვნენ თქუენ ყოველთა, სამღვდელოთაცა და ერისკაცთადა, წიგნნი საღმრთონი და წმიდანი ძუელისა ვიდრემე აღთქუმისანი... ხოლო ჩუენნი, ესე იგი არს ახლისა აღთქუმისანი: სახარებანი ოთხნი: მათესი, მარკოზისი, ლუკაჲსი და იოანესი; პავლეს ეპისტოლენი ათოთხმეტნი, პეტრეს ეპისტოლენი ორნი, იოანესნი სამნი, იაკობისნი ერთი, იუდაჲსი ერთი, კლიმინტოჲს ეპისტოლენი ორნი და ”განწესებანი” თქუენ ეპისკოპოსთანი, ჩემ კლიმინტოჲს მიერ რვათა წიგნთა შინა აღწერილნი, რომელთაჲ არა ჯერ-არს ყოველთა შორის საანჯმნოყოფაჲ მათ შორის მყოფთათჳს საიუდუმლოთა; და ”საქმენი” ჩუენ მოციქულთანი” (დიდი სჯულისკანონი, გამოსაცემად მოამზადეს ე. გაბიძაშვილმა, ე. გიუნაშვილმა, მ. დოლაქიძემ, გ. ნინუამ, თბ. 1975, გვ. 226. ”დიდი სჯულისკანონი” ქართულად თარგმნა არსენ იყალთოელმა XI ს-ის მიწურულს).

მოტანილი ციტატა ორი თვალსაზრისით იქცევს განსაკუთრებულ ყურადღებას: (I) ”მოციქულთა განწესებანი” კლიმენტი რომაელის ორ ეპისტოლესთან ერთად დასახელებულია არა ”ახალი აღთქმის” წიგნთა შემდეგ, არამედ ამ წიგნთა შორის (კერძოდ ”კათოლიკე ეპისტოლეთა” და ”საქმე მოციქულთას” შორის), ე.ი. ციტირებული კანონი კლიმენტი რომაელის ეპისტოლეებსა და ”განწესებებს” ”ახალი აღთქმის” შემადგენელ ნაწილად დაგვისახავს. ეს გარემოება ცხადყოფს, რომ ადრექრისტიანულ ეპოქაში ”მოციქულთა განწესებანი” უწმიდეს წიგნად იყო მიჩნეული. (II) მოტანილი ”კანონი” ასე ახასიათებს ჩვენთვის საინტერესო ძეგლის სულიერ ღირსებას: ”რომელთაჲ (ე.ი. ამ განწესებათა, ე.ჭ.) არა ჯერ არს ყოველთა შორის საანჯმნოყოფაჲ მათ შორის მყოფთათჳს საიუდმლოთა”. სიტყვა ”საიდუმლონი” აქ ნიშნავს სულიერს, სპირიტუალურს, მისტიკურს. ეს გარემოება ცხადყოფს, რომ ”მოციქულთა განწესებანი” წარმოადგენდა არა ელემენტარულ, პირველდაწყებითი სწავლებისათვის გამიზნულ ძეგლს, არამედ პირიქით - საიდუმლოთა გამაცხადებელ უწყებას.

”მოციქულთა განწესებანი” დიდად იყო დაფასებული ქრისტიანულ მწერლობაში. პირველ რიგში უნდა მოვიხსენიოთ IV ს-ის სახელგანთქმული მამა წმ. ეპიფანე კვიპრელი (315-403 წწ.), რომლის შრომა ”პანარიონი” ანუ ”წამლების ყუთი”, იგივე ”ერესები” (ეს თხზულება შექმნილი 375-377 წწ. Quasten, vol.3 p. 546 ) ხშირად იმოწმებს ჩვენთვის საინტერესო ძეგლს. ერთ-ერთი ერესის განხილვისას კვიპროსის ეპისკოპოსი შენიშნავს: ”მოციქულებიც ამბობენ ე.წ. ”განწესებანში”, რომ კათოლიკე ეკლესია ღვთის ნერგია და ვენახი” (ix. Haeresis 45 cap. 4 ). ავდიანელთა ერესის განხილვისას იგივე ავტორი გვაუწყებს: ”ავდიანელებს დამახინჯებით მოაქვთ (ციტატა) ”მოციქულთა განწესებიდან”, რომელიც თუმცა მრავალთათვის საკამათოა, მაგრამ არა - ყალბი, რადგანაც ეს ძეგლი შეიცავს მთელ კანონიკურ განაწესს და არც რწმენის, არც აღსარების, არც საეკლესიო განგებისა თუ კანონის ანდა მრწამსის მხრივ არაფერია მასში გაყალბებული. აქედან იშველიებენ სიტყვებს (ავდიანელები) და აღდგომის შესახებ ცუდ განმარტებას გვაწვდიან, რადგანაც უმეცარნი არიან (იმავე სიტყვების) სხვაგვარი გააზრებისა. მოციქულებმა ასე განსაზღვრეს ”განწესებანში”: ”ამას იქმან თქვენი ძმები წინადაცვეთისაგან, მათთან ერთად აღასრულეთ”. აქ არ თქმულ: ”თქვენი ძმები წინადაცვეთაში”, არამედ ”წინადაცვეთისაგან”, რითაც იგულისხმეს ისინი, რომლებიც წინადაცვეთისაგან ეკლესიისაკენ წარემართნენ და წინამძღვრებად ექცნენ სხვებს...” (Haeresis 70, C. 10-11 ); სხაგან წმ. ეპიფანე შენიშნავს: ”წვერის შესახებ ”მოციქულთა განწესებანში” ამბობს საღვთო სიტყვა და მოძღვრება, რომ არ გავხრწნათ იგი, რაც ნიშნავს, რომ არ შევიჭრათ წვერის თქმები”. სამოცდამეთხუთმეტე ”წვალებაში” ვკითხულობთ: ”თუკი საჭიროა, გაუწყებთ, თუ როგორ განსაზღვრავს ”მოციქულთა განწესებანი” ოთხშაბათისა და პარასკევის მარხვას...”

მოტანილი ციტატები ცხადყოფს, რომ ეპიფანე კვიპრელი დიდად აფასებს ხსენებულ ძეგლს და მას ”საღვთო სიტყვად და მოძღვრებად” სახელდებს. კვიპროსის ეპისკოპოსი ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ ”მოციქულთა განწესებანი” არაფერს შეიცავს ქრისტიანული სარწმუნოების საწინააღმდეგოს. პირიქით, მასში მოცემულია ”მთელი კანონიკური რჯულდება”. წმ. ეპიფანე აუცილებლად მიიჩნევს ამის აღნიშნვნას, როგორც ჩანს, იმის გამო, რომ ზოგიერთებისათვის ”მოციქულთა განწესებანი” საეჭვო ძეგლი ჩანს, თუმცა, არათუ ზოგიერთებისათვის, არამედ მრავალთათვის. ეს ფაქტი ცხადყოფს, რომ ”მოციქულთა განწესებანი” უკვე ეპიფანეს დროს ბევრის აზრით არაკანონიკური ძეგლი იყო.

”მოციქულთა განწესებანის” ერთ-ერთი უადრესი დამოწმება გვაქვს, აგრეთვე, წმ. ეგნატი ანტიოქიელის ეპისტოლეში ”ტრალისელთა მიმართ”: ”რიდი გქონდეთ თქვენი ეპისკოპოსისაც, ვით ქრისტესი, როგორც ეს თქვენთვის განაწესეს მოციქულებმა” (შდრ. აღნიშნული ეპისტოლის გიორგი მთაწმინდელისეული თარგმანი: ”გეკდიმებისმცა და გრცხუენის ეპისკოპოსისა თქუენისაგან, ვითარცა ქრისტესგან, ვითარცა-იგი გიბრძანეს თქუენ ყოვლადქებულთა მოციქულთა”, საქართველოს ეკლესიის კალენდარი, 1988, გვ. 539). აქ, როგორც ჩანს, გვაქვს პერიფრაზი ”მოციქულთა განწესებანის” II წიგნის მე-20 თავის I მუხლისა, სადაც ვკითხულობთ: ”ერისკაცმა პატივი დასდოს კეთილ მწყემსს, შეიყვაროს იგი და შიში ჰქონდეს მისი, როგორც მამისა, უფლისა, მეუფისა, როგორც ღვთის მღვდელთმთავრისა, როგორც კეთილმსახურების მსწავლელისა. ვინც უსმენს მას, ის ქრისტეს უსმენს” (Didascalia I, vol. I. p. 72-73 ). აღნიშნული ეპისტოლის გავრცობილი რედაქცია მკვლევართა აზრით დაახლ. 400 წელს უნდა იყოს შექმნილი (იხ. I. Quasten Initiation aux Peires de L. Eeglise, t.l, Paris 1955 , გვ. 86). ამ დროისათვის, როგორც აღვნიშნეთ, ”მოციქულთა განწესებანი” უკვე შერაცხილია ავტორიტეტულ თხზულებათა შორის.

ჩვენამდე მოაღწია ფრაგმენტმა წმ. პროკლე კონსტანტინოპოლელის (+446) ავტორობით ცნობილი თხზულებისა ”საღვთო ლიტურგიის გადმოცემის შესახებ”. მასში ვკითხულობთ: ”იყვნენ კიდევ სხვანი მრავალნი, წმიდა მოციქულთა მონაცვლეები, საღვთო მწყემსნი და მოძღვარნი ეკლესიისა, რომლებმაც წერილობით დაუტოვეს და გადასცეს ეკლესიის საიდუმლო ღვთისმსახურების განმარტება. მათგან პირველნი და ღრმად ჩამწვდომნი იყვნენ: ნეტარი კლიმენტი, მოწაფე და მონაცვლე მთავარმოციქულისა (იგულისხმება პეტრე მოციქული, ე.ჭ.), რომელსაც თვით წმიდა მოციქულები უკარნახებდნენ; აგრეთვე, საღვთო იაკობი, წილხვედრი იერუსალიმის ეკლესიისა და იქ პირველი ეპისკოპოსი, დადგინებული პირველი და დიდი მღვდელთმთავრის ქრისტეს, ჩვენი ღვთის, მიერ, შემდეგ დიდი ბასილი...” (Didascalia vol. II p. 157; შდრ. p.65 c. 849).

რამდენადაც კლიმენტი რომაელის ავტორობით ცნობილი შრომებიდან საღვთო ლიტურგიის შესახებ უწყება გვაქვს სწორედ ”მოციქულთა განწესებანში”, შესაბამისად, ზემომოტანილი ფრაგმენტიც უთუოდ ამ ძეგლს უნდა გულისხმობდეს. ამის შესახებ ფ. ფუნკი შენიშნავს: De liturgia enim Ciementis dicens auctor haud dudie eam respexit, quae libro VIII Constitutionum traditur – ”როდესაც ავტორი კლიმენტის ”ლიტურგიაზე” საუბრობს, მას უთუოდ მხედველობაში აქვს ის, რაც ”განწესებათა VIII წიგნშია გადმოცემილი”.

ზემომოტანილი ფრაგმენტი, მართალია, წმ. პროკლე კონსტანტინოპოლელს მიეწერება, მაგრამ მკვლევართა აზრით, უფრო გვიანდელი უნდა იყოს (I. Quasten დასახ. შრომა t.III p. 732). ასე თუ ისე, ამ ფრაგმენტიდანაც აშკარად შანს, რომ ”მოციქულთა განწესებანი” ძველად მოციქულთა კარნახით შექმნილ შრომად მიიჩნეოდა.

”მოციქულთა განწესებანი” დამოწმებულია ევთალეს (IV-V) ”სტიქომეტრიაში”, სადაც ვკითხულობთ: ”განწესებანიდან” უფრო სანეტაროა გაცემა, ვიდრე მიღება” (შდრ. ”მოციქულთა განწესებანი” IV.3.1).

შედარებით გვიანდელი დამოწმებებიდან მნიშვნელოვანია იუსტინიანეს (+565 წ.) შემდეგი სიტყვები: ”სიკვდილის შემდგომ ერეტიკოსთა განსჯა და შეჩვენება საეკლესიო ტრადიციაა. ამას ცხადყოფს თუნდაც ”წმიდა მოციქულთა განწესებანი” (შდრ. ”მოციქულთა განწესებანი, VIII 43, 1-2).

ხსენებული ძეგლიდან ვრცელი ციტატა მოაქვს ტიმოთე კონსტანტინოპოლელს (დაახ;. 625 წ.): ”ამგვარი წიგნები რომ ყალბია, ამის შესახებ ისმინე ”მოციქულთა განწესებანი”: ”გაფრთხილდით და არ შეიწყნაროთ უღმერთოთა მიერ ჩვენი სახელით თხზული წიგნები; არათუ მოციქულთა სახელს უნდა მიაპყროთ ყურადღება, არამედ - საქმეთა ბუნებასა და შეურყვნელ აზრს. ვუწყით, რომ ვინც სიმონია და კლეობიონის შხამიანი წიგნები შეთხზა, ქრისტესა და მისი მოწაფეების სახელით ავრცელებს მათ, რომ გაცთუნონ თქვენ, რომლებსაც გიყვართ ქრისტე და ჩვენ, მისი მონები. ძველადაც დაუწერიათ აპოკრიფული წიგნები მოსესი, ენოქისა, ადამისა, ესაიასი, დავითისა, ელიასი და სამი პატრიარქისა, - განმხრწნელნი და ჭეშმარიტების წინააღმდეგნი. ამჯერადაც მსგავსი რამ განიზრახეს ურჯულოებმა... გაერიდეთ მათ მოძღვრებას, რომ არ ეზიაროთ ხსენებულ ყალბისმქმნელთა სასჯელს, რომლებიც აცთუნებდნენ და სპობდნენ უფლის მორწმუნე და უმწიკვლო მოწაფეებს” (შდრ. ”მოციქულთა განწესებანი”, VI, 16) (იხ. Didascalia II p.17). ასეთივე ვრცელი ციტატა წყაროს დაუსახელებლად გვხვდება წმ. სოფრონ იერუსალიმელის (+638) შრომაში ”უწყებათა შესახებ” (იხ. Didascalia გვ. 17-18).

წმ. მაქსიმე აღმსარებელი (+662 წ.) წმ. დიონისე არეოპაგელის შრომებისადმი წამძღვარებულ შესავალში ერთგან იმოწმებს ჩვენთვის საინტერესო ძეგლს: ”შემდეგ, თანახმად ”მოციქულთა განწესებების” მეშვიდე წიგნისა, ათენელ მორწმუნეთა ეპისკოპოსად ქრისტესმტვირთველი პავლე დაადგენს დიონისეს” (იქვე, გვ. 18). არეპაგელის VII ეპისტოლისადმი დართულ ერთ-ერთ კომენტარში ვკითხულობთ: ”... (დიონისე) რჯულმდებლად სახელდებს წმიდა მოციქულ პავლეს, რომელმაც ათენელთა ეკლესიის მღვდელმთავრობისთვის ხელნი დაასხნა მას, როგორც ეს მოციქულთა წმიდა ”განწესებებში” წერია” (იქვე).

მაქსიმე აღმსარებელი, როგორც ვხედავთ, ხსენებულ შრომას ”წმიდას” უწოდებს (”მოციქულთა წმიდა განწესებანი”). გარდა თავად დამოწმებული ფაქტისა, ამგვარი ღირსეული ეპითეტიც ეჭვმიუტანლად ცხადყოფს, რომ VII ს-ის უდიდესი საეკლესიო მამა ჭეშმარიტად წმიდა წიგნად დაგვისახავს ჩვენთვის საინტერესო ძეგლის შეურყვნელ ნაწილს.

მიუხედავად დიდი დაფასებისა, VII ს-ში, მნიშვნელოვან გაყალბებათა გამო, უმრავლესობა ეჭვის თვალით უცქერდა ამ თხზულებას. ზემოთ ვნახეთ, რომ ასეთივე დაეჭვება ბევრის მიერ შეწყნარებული იყო ჯერ კიდევ წმ. ეპიფანე კვიპრელის დროს (ამგვარი თვალსაზრისის გამოხატულება იყო ისიც, რომ V ს-ის მწერალმა არისტოკრატე თეოსოფოსმა ”მოციქულთა განწესებანი” ფსევდოეპიგრაფულ ძეგლებში მოათავსა (იხDidascalia.  II p. 16). ეს დასაბუთებული ეჭვი მოგვიანებით კიდევ უფრო გაძლიერდა და VII ს-ის მიწურულს, კერძოდ 691 წ. კონსტანტინოპოლის ტრულის კრებამ ასეთი კანონი გამოიტანა: ”ამ წმიდა კრებამ უმჯობესად და ყოვლად სასურველად მიიჩნია, რომ მან ამიერიდანაც მტკიცედ და უცვლელად შეინარჩუნოს ჩვენზე უწინარეს წმიდა და ნეტარ მამათა მიერ შეწყნარებული და დამტკიცებული და წმიდა და დიდებულ მოციქულთა სახელით ჩვენთვის გადმოცემული ოთხმოცდახუთი კანონი, სალხინებლად სულთა და საკურნებლად ვნებათა; ამ კანონებში ნაბრძანებია, რომ შევიწყნაროთ იმავე წმიდა მოციქულთა კლიმენტისეული ”განწესებანი”, რომელთაგან ზოგიერთს ძველადვე არამართლმადიდებელთა ღვთისმსახურებისათვის უცხო და ყალბი რამ დაემატა ეკლესიის შესარყვნელად და ამით საღვთო დოგმატთა კეთილსახოვანი მშვენიერებაც დაიჩრდილა. ამიტომ, უმეტესად ქრისტიანი სამწყსოს აღორძინებისა და განმტკიცების მიზნით მართებულად უკუვაგდებთ ხსენებულ ”განწესებებს” (DidascaliaII გვ. 19. იხ. ძველი ქართული თარგმანისათვის: ”დიდი სჯულისკანონი”, თბ. 1975, გვ. 372, ტრულის კრების II კანონი).

მამათაგან ზოგი შემდეგშიც წმიდა წიგნად თვლიდა ხსენებული ძეგლის შეურყვნელ ნაწილს. ეკლესიის უდიდესი ავტოროტეტი წმ. იოანე დამასკელი თავის ქადაგებაში ”წმიდა მარხვათა შესახებ” შენიშნავს: ”როდესაც ამოვიკითხეთ წმიდა მოციქულთა განწესებანი, ეს განჩინება ვნახეთ: ”საჭიროა ვიმარხოთ წმიდა ორმოცეული” (იხ. პგ. 95, კოლ. 70). იქვე განმარტებულია, თუ როგორი აზრი აქვს მოციქულთა დამოწმებულ განჩინებას. ერთი გვერდის შემდეგ ხსენებული ძეგლი კვლავ დამოწმებულია და მისგან მოტანილი მოზრდილი ციტატა (იქვე).

”მოციქულთა განწესებანი” საღვთო სიტყვად მიაჩნია IX ს-ის ცნობილ ქრისტიან ქრონოგრაფს გიორგი ამარტოლს (დაახლ. 842 წ.). მისი ”ქრონიკის” 50-ე თავში ხაზგასმით აღნიშნულია: ”ამას ამბობს საღვთო სიტყვა მოციქულთა ”განწესებანში...” (იქვე, გვ. 20. შდრ. პგ. 110, კოლ. 270). სხვაგან ვკითხულობთ: ”საღვთო სიტყვამ ამგვარად გააცხადა და თქვა ”მოციქულთა განწესებანში...” (Didascalia II p. 21. შდრ. პგ. 110, კოლ. 291). 121-ე თავში მოტანილია ციტატა ”მოციქულთა განწესებანიდან”, როგორც ჭეშმარიტად პეტრე მოციქულის სიტყვები (ამითაც ცხადად ჩანს, რომ გიორგი ამარტოლს ”მოციქულთა განწესებანის” გარკვეული ნაწილი ნაყალბევ ძეგლად არ მიაჩნია): ”ამის შესახებ ”მოციქულთა განწესებანში” ამბობს დიდი მოციქული პეტრე...” (იქვე, პგ. 110, კოლ. 438). აი, კიდევ ორი დამოწმება: ”ამათ შესახებ ”მოციქულთა განწესებანში” ამბობს საღვთო სიტყვა...” (Chron. c. 128)(იქვე p.22. პგ. 110, კოლ. 438). ”მოციქულთა განწესებანში” ამგვარად ამბობს საღვთო სიტყვა...” (Chron. c. 185)(იქვე p. 25. პგ. 110, კოლ. 627).

უფრო გვიანდელი ავტორებიდან მნიშვნელოვანია ახალი ღვთისმეტყველის სვიმეონ მონაზონის (გარდ. 1041-1042) სიტყვები: ”შენთვის უფრო ისაა საჭირო, რომ გულმოდგინედ შეუდგე ”განწესებათა” და ”კანონთა” კითხვას (იქვე. p.30. პგ. 120, კოლ. 440). იგივე წმიდა მამა შენიშნავს: ”რომელ (წიგნებშიც) არ ირღვევა ღვთისა და მოციქულთა ”კანონებისა” და ”განწესებების” მცნება, მოვალენი ხართ დაემორჩილოთ მათ და ერწმუნოთ, როგორც უფალს” (იქვე. p.30).

ჩვენ აღარ განვაგრძობთ სხვა მოწმობათა მოტანას. ზემოთქმულიდანაც აშკარად ჩანს, თუ რაოდენ დიდი იყო სამოციქულო ”განწესებათა” ღირსეული სწავლებების ავტოროტეტი უძველესი დროიდანვე.

”მოციქულთა განწესებანი” დიდი ხანია იქცა სპეციალური კვლევის საგნად. ძეგლის ფილოლოგიურმა ანალიზმა ცხადყო, რომ მისი დღევანდელი სახე IV ს-ში უნდა იყოს ჩამოყალიბებული. ხსენებული თხზულების უდიდესი ნაწილი (კერძოდ, ექვსი წიგნი) ენათესავება ჩვენამდე ძირითადად სირიულ ენაზე შემონახულ ვრცელ საეკლესიო რჯულდებას, სათაურით ”მოძღვრება ანუ საყოველთაო სწავლება მაცხოვრის თორმეტი მოციქულისა და წმიდა მოწაფისა”, რომელიც სამეცნიერო ლიტერატურაში, ჩვეულებრივ, წოდებულია, როგორც მოციქულთა მოძღვრება ანუ ”დიდასკალია”. რამდენიმე სიტყვით შევეხოთ ამ ძეგლსაც:

რჯულდებითი შინაარსის დოკუმენტი ”მოციქულთა მოძღვრება” (Didascalia Apostolorum) უკანასკნელი გამოკვლევების საფუძველზე საბოლოოდ ფორმირებული უნდა იყოს III ს-ის I ნახევარში, ჩრდილო სირიაში, წარმართობისაგან ახალმოქცეულთა დასამოძღვრად. აღნიშნული ძეგლის ბერძნული ორიგინალი დაკარგულია, გარდა რამდენიმე უმნიშვნელო ფრაგმენტისა, თუმცა, რადგანაც იგი უმთავრესი თანმხვედრი ნაწილია ”მოციქულთა განწესებანის” პირველი ექვსი წიგნისა, შესაბამისად ”მოციქულთა მოძღვრების” ანუ ”დიდასკალიის” ბერძნული პირველსახე ამ უკანასკნელის საფუძველზე მიახლოებით მაინც შეგვიძია აღვადგინოთ.

”დიდასკალია” სრული სახით დაცულია სირიულ თარგმანში, რომელიც ძირითადად სამი რედაქციის თუ ვარიანტის სახით შემორჩა ჩვენამდე (პირველად სირიული ტექსტი გამოაქვეყნა პ. ლაგარდმა. სხვა რედაქცია იმავე თარგმანისა გამოსცა მ. ჯიბსონმა. სირიული ტექსტი ლათინურად თარგმნა და გამოსცა ფ. ფუნკმა. სირიული ”დიდასკალია” როგორც მიიჩნევენ, საფუძველია ამავე სათაურის მქონე ეთიოპური და არაბული რჯულდებითი ძეგლებისა. საზოგადოდ, სირიული თარგმანი ექვსი ხელნაწერით არის ნცობილი).

ცნობილია ამ თხზულების ლათინური ფრაგმენტებიც. მათში დაცული თარგმანი IV ს-ის მიწურულით თარიღდება (Quasten, vol. II, p. 179; ეს ფრაგმენტები გამოცემულია ე. ჰაულერის მიერ. იხ. E.Hauler, "Didascaliae apostolorum fragmanta latina, Veronensia Leipzig 1900; ”მოციქულთა მოძღვრების” ტექსტობრივი ისტორიის შესახებ იხ. F.Funk Didascalia, vol. I, p. III-XIV).

ამგვარად, “განწესებათა” ერთ-ერთი უმთავრესი მონათესავე არის “მოციქულთა მოძღვრება” ანუ “დიდასკალია”. აქვე უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ “განწესებანი” მთლიანობაში რვა წიგნისაგან შედგება. VII წიგნის ძირითადი ნაწილი ეფუძნება დღეისათვის უკვე კარგად ცნობილ ძეგლს ”დიდაქეს”, რომელიც, როგორც ნიმუში, თავის დროზე საფუძვლად დაედო, აგრეთვე, ზემოგანხილულ ”მოციქულთა მოძღვრებასაც”.

”განწესებათა” VIII წიგნი ენათესავება წმ. იპოლიტე რომაელის (+237) უმნიშვნელოვანეს თხზულებას სათაურით ”სამოციქულო გადმოცემა”, რომელიც ი. კვასტენის აზრით ”წარმოადგენს” ”დიდაქეს” შემდეგ უძველეს და უმეტესად ფასეულ ძეგლს ადრეულ საეკლესიო რჯულდებათა შორის” (I. Quasten... vol. II. p. 216).

საინტერესოა იმის აღნიშვნა, რომ VIII წიგნის და, საზოგადოდ, ”განწესებათა” ბოლო ნაწილად წარმოდგენილია ის ძეგლი, რომელიც ”მოციქულთა კანონებად” იწოდება (სულ 85 კანონი) და რომელიც, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, შემდეგში ”დიდ სჯულისკანონშიც” შეიტანეს. ეს ძეგლი ადრე, ცხადია, დამოუკიდებლად უნდა არსებულიყო, რადგანაც იგი თვით იხსენიებს ”მოციქულთა განწესებანს” (იხ. ზემოთ).

ზემოთქმული ცხადყოფს, რომ ჩვენამდე მოღწეულ ”განწესებათა” სახით საქმე გვაქვს ქრისტიანობის დასაბამიერ და შედარებით მოგვიანო ეპოქის ამსახველ თხზულებასთან, რომელმაც მხოლოდ ნაწილობრივ შეინარჩუნა თავდაპირველი, არქეტიპული სიწმინდე. ეს ძეგლი ი. კვასტენის შეფასებით. წარმოადგენს ”ადრეული ეპოქისაგან ნამემკვდირევ ყველაზე უფრო ვრცელ ლიტურგიკულ-კანონიკურ კოლექციას” (Quasten... vol. II, p. 220).

ხსენებული ძეგლის პირველსახე, როგორც აღვნიშნეთ, ცხადია სწორედ წმ. კლიმენტი რომაელის მიერ უნდა იყოს შექმნილი, როგორც ამას ადასტურებს მოცქიულთა 85-ე კანონი. შემდეგში კლიმენტისეული შრომა თანდათანობით ივსებოდა, ერთი მდრივ ფსევდოხასიათის აპოკრიფებიდან, მეორე მხრივ კი მოციქულთაგან მომდინარე სხვადასხვა ზეპირი თუ წერილობითი უწყებებით, რომლებიც ადრეულმა ქრისტიანობამ იმემკვიდრა. აპოკრიფულ-კანონიკური ტრადიციის თავმოყრამ, რაც, ჩანს, დასრულდა IV საუკუნეში, შედეგად მოგვცა ვრცელი ადრექრისტიანული ლიტურგიკულ-კანონიკური რჯულდება ”მოციქულთა განწესებანის” სახელწოდებით.

თხზულების წიგნები ასეა დასათაურებული:

1. საყოველთაო სწავლება ერისკაცთა შესახებ.

2. ეპისკოპოსების, ხუცესებისა და დიაკონების შესახებ.

3. ქვრივთა შესახებ.

4. ობოლთათვის.

5. მოწამეთათვის.

6. განყოფათა შესახებ.

7. მოღვაწეობის, ევქარისტიის და ქრისტესმიერი ზიარების შესახებ.

8. მადლთა, ხელდასხმისა და საეკლესიო კანონთა შესახებ.

IV. ფსევდოკლიმენტინური ლიტერატურა

”ფსევდოკლიმენტინები” ეწოდება დიდაქტიკური ხასიათის ვრცელ რომანს, რომლის მთავარი მოქმედი პირია წმ. კლიმენტი რომაელი. ამ დამრიგებლობითი თხრობის უცნობი ავტორი წმ. კლიმენტის წარმოგვიდგენს საიმპერიო ოჯახის შთამომავლად. თხზულებაში აღწერილია, თუ როგორ ფუჭად ეძიებდა კლიმენტი ჭეშმარიტებას და ძიების გზაზე როგორ წარუმატებლად იცვლიდა იგი სხვადასხვა ფილოსოფიურ სკოლებს. რომანის მიხედვით, კლიმენტის სურვილი იყო, გადაეჭრა ისეთი პრობლემები, როგორებიცაა სულის უკვდავება, სამყაროს შექმნა და მისთ.

მოხდება ისე, რომ კლიმენტის ყურამდე მიაღწევს იუდეაში ძე ღმერთის ანუ ღვთის ძის გამოჩენის ამბავი. ჭეშმარიტების გასაგებად კლიმენტი აღმოსავლეთისაკენ გაემგზავრება. კესარიაში იგი შეხვდება წმ. პეტრეს, რომელიც მას განსწავლის ჭეშმარიტ მოძღვრებაში, გაუფანტავს ეჭვებს და მოუწოდებს, რომ გვერდით ამოუდგეს სამისიონერო მოღვაწეობაში.

ფსევდო-კლიმენტინების უდიდესი ნაწილი ეხება კლიმენტის მოგზაურობას წმ. პეტრეს თანხლებით და ბრძოლას სვიმონ მოგვის წინააღმდეგ. ცალკეულმა გამოკვლევებმა გამოავლინეს, რომ ხსენებული თხრობა სხვა არაფერია, თუ არა მხოლოდ შესავალი ნაწილი წმ. პეტრეს სამისიონერო ქადაგებებისა და იგი არსებითად მიეკუთვნება მოციქულთა მოღვაწეობის შესახებ შეთხზულ აპოკრიფებს, თუმცა მათგან განსხვავებით ფსევდოკლიმენტინური ლიტერატურა შეიცავს ვრცელ თეოლოგიურ ინსტრუქციას.

როგორც აღვნიშნეთ, დღეისათვის ცნობილია ხსენებული ძეგლის შემდეგი ფრაგმენბტები:

1) ოცი ჰომილია, რომლებიც წარმოადგენს წმ. პეტრეს ე.წ. მისიონერულ ქადაგებებს, რომლებიც თითქოსდა წმ. კლიმენტი რომაელს გაუგზავნია უფლის ძმისადმი, იაკობისადმი, იერუსალიმში (”პეტრეს სამისიონერო ქადაგებათა კლიმენტისეული ეპიტომე ანუ შეჯამება”). ქადაგებებს წინ უძღვის ორი წერილი იაკობისადმი, ერთი - პეტრესგან, მეორე - კლიმენტისგან. ამ ეპისტოლეთა მიზანია აუწყოს ადრესატს, თუ რა მნიშვნელობა აქვს ხსენებულ ოც ქადაგებას და ვინ და როგორ უნდა ისარგებლოს მათგან. ეპისტოლეთა მიხედვით, იერუსალიმის ეკლესია, რომლის პირველი ეპისკოპოსიცაა წმ. იაკობი, დიდი ღირსებითაა შემოსილი. თვით იაკობი სახელდებულია, როგორც ეპისკოპოსთა ეპისკოპოსი (აღნიშნულ ეპისტოლეთა შესახებ უფრო დაწვრილებით იხ. ქვემოთ).

საკუთრივ ქადაგებები, თეოლოგიური აზრით, ნათესაობას ამჟღავნებს ებიონიტების და იუდაიზებული ელქაზაიტების დოქტრინასთან, რომლის მიხედვითაც ქრისტიანობა სხვა არაფერია, თუ არა განწმენდილი იუდაიზმი. ღმერთი, ამ მოძღვრების თანახმად, ადამიანებს ევლინება წინასწარმეტყველის შუამავლობით. იგი პირველად გამოუჩნდა ადამს, შემდეგ - მოსეს, და ბოლოს - იესუ ქრისტეს. თუმცა ამ ქადაგებებში წოდება ”ძე ღვთისა” მხოლოდ ქრისტეს მიემართება, მაინც ეს უკანასკნელი წარმოდგენილია მხოლოდ როგორც წინასწარმეტყველი და მოძღვარი (და არა როგორც ჭეშმარიტი ღმერთი). ამასთან არსად მჟღავნდება, რომ სწორედ იესუ ქრისტეა მხსნელი. ხსენებული თხზულებიდან ირკვევა, რომ მოსე წინასწარმეტყველის მოვალეობა თითქოსდა ის იყო, რომ იუდეველთა რელიგია კვლავ აღედგინა თავისი თავდაპირველი სახით, ანუ განეწმინდა იგი ცოდვათაგან. აპოკრიფის მიხედვით დროთა განმავლობაში მოსეს მიერ უწყებული საღვთო მოძღვრება დაჩრდილულა და შერყვნილა, რამაც, ქადაგებათა თანახმად, აუცილებელი გახადა ამ მოძღვრების ახალი გაცხადება, რაც თითქოს აღსრულდა იესუ ქრისტეს გზით. ქადაგებებში წარმოდგენილი მოძღვრება იესუ ქრისტესი არსებითად წარმოადგენს უკიდურეს მონოთეიზმს, რომელიც გამორიცხავს ღვთის სამპიროვნებას, ღვთის ცალკეულ პირთა რაიმე ნიშნით განსხვავებულობას.

ქადაგებებში ღვთის რამდენადმე ზუსტი განსაზღვრა მოცემული არ არის. უცნობი ავტორი აღნიშნავს მხოლოდ იმას, რომ ღმერთი წარმოადგენს პიროვნულ არსებას, აგრეთვე, შემოქმედსა და მსაჯულს. სხვაგან ღმერთი სახელდებულია პანთეისტური თვალსაზრისით, როგორც სამყაროს გული, ხოლო სამყაროს განვითარება განჭვრეტილია, როგორც თავად ღვთის ევოლუცია.

2) ფსევდოკლიმენტინური ლიტერატურის მეორე ნაწილს წარმოადგენს ათ წიგნად ცნობილია თხზულება ”გამოცნობანი”. ეს ძეგლი სრული სახით შემოგვრჩა მხოლოდ ლათინურ თარგმანში (თარგმანი ეკუთვნის რუფინუსს).

ძეგლის შინაარსი ძირითადად იგივეა, რაც ზემოგანხილული ქადაგებებისა. აქაც საქმე გვაქვს კლიმენტის თითქოსდა ავტობიოგრაფიასთან, მხოლოდ - უფრო დეტალურად აღწერილთან. როგორც დასაწყისიდან ვიგებთ, უჩვეულო გარემოებამ განაპირობა ოჯახის წევრთა დაშორება. მამა, დედა და სამი ძე აქეთ-იქით გაიფანტენენ. თითოეული მათგანი ფუჭად ეძიებს დანარჩენებს. წმ. პეტრეს უშუალო ჩარევის შედეგად, ბოლოსდაბოლოს, ისინი შეერთდებიან, თუმცა უამრავი რამ გადახდებათ თავს. სახელწოდება ”გამოცნობანი” გამომდინარეობს თხზულების იმ სცენებიდან, სადაც აღწერილია ოჯახის წევრთა ურთიერთგამოცნობა და პოვნა.

”გამოცნობანი” და ”ჰომილიები” დიდად სხვაობენ ერთმანეთისგან დიდაქტიკურ ნაწილში. პირველ მათგანში, მეორისაგან განსხავებით, იუდაიზებული ელემენტი შესუსტებული და მიჩქმალულია. ქრისტე მასში სახელდებულია, როგორც sois fidelis ac verus propheta (ერთადერთი სარწმუნო და ჭეშმარიტი წინასწარმეტყველი). იუდეველთა რელიგია, ხსენებული ძეგლის მიხედვით, წარმოადგენს ქრისტიანობის მოსამზადებელ საფეხურს. სხვათაშორის, საინტერესოა, რომ აღნიშნულ ძეგლში დამოწმებულია წმიდა სამება: Filium Dei unigenitum dicimus, non ex alio initio, sed ex lpso ineffabiliter natum; similiter etiam de Paracleto dicimus (1,60) – ”ღვთის ძეს, მხოლოდშობილს ვამბობთ, რომელიც არა სხვა რამ დასაბამისგან, არამედ თვით მისგან არის შობილი გამოუთქმელად; მსგავსადვე ვამბობთ ნუგეშინისმცემლის შესახებ”. ცალკეულ მკვლევართა აზრით ესა და მსგავსი ადგილები მთარგმნელის, რუფინუსის მიერ უნდა იყოს შემატებული. აღნიშნული აზრი ერთსულოვნად გაზიარებული არ არის.

3) ”ქადაგებათა” და ”გამოცნობათა” გარდა შემორჩენილია ბერძნულად ორი ”შეჯამება” ანუ ეპიტომე ქადაგებებისა. მათ ერთვის ცალკეული ტექსტები, რომლებიც ამოღებულია კლიმენტის მიერ თითქოსდა იაკობისადმი გაგზავნილი ეპისტოლიდან (როგორც აღვნიშნეთ, ეს ფსევდოეპისტოლე წინ უძღვის ზემოგანხილულ ოც ქადაგებას), აგრეთვე, სვიმეონ მეტაფრასტის მიერ შედგენილი ”კლიმენტის წამებიდან” და ეფრემ ხერსონელის მიერ აღწერილი კლიმენტის სასწაულთქმედებიდან, რაც ერთ-ერთ ბავშვზე აღასრულა მან.

4) არაბულად ცნობილია ორი ფრაგმენტი ”ქადაგებათა” და ”გამოცნობათა” წიგნებისა. ეს ნაწყვეტები იფარგლება მხოლოდ თხრობით და გვერდს უვლის ვრცელ მსჯელობებს.

საკითხი იმის შესახებ, თუ რომელ ეპოქაში შეიქმნა ”ქადაგებანი” და ”გამოცნობანი”, თავისთავად უკავშირდება ხსენებული ძეგლების ისტორიულ-ფილოლოგიურ ანალიზს, რაც მეტად რთულ პრობლემებს აღძრავს. მკვლევართა თვალსაზრისები ბევრ ასპექტში სავსებით განსხვავებულია. ზოგადად შეიძლება მხოლოდ იმის ვარაუდი, რომ ”ქადაგებანი” და ”გამოცნობანი” ერთ საერთო ტექსტს, არქეტიპს ეყრდნობიან, მაგრამ საკუთრივ წყაროებთან დაკავშირებით სრული შეუთანხმებლობაა. შესაძლოა ფსევდოკლიმენტინების წყარო (უფრო ზუსტად ”ბირთვი”) იყოს წმ. კლიმენტის ბიოგრაფია. ამგვარი ვარაუდის საფუძველზე ადვილად აიხსნებოდა ”ქადაგებათა” და ”გამოცნობათა” თხრობითი ნაწილის იდენტურობა.

IV-I. ეპისტოლეები

კლიმენტი რომაელის ავტორობით, როგორც აღვნიშნეთ, ჩვენამდე მოაღწია ოცმა ჰომილიამ, რომლებსაც ასეთი სახელწოდება აქვთ: ”პეტრეს სამისიონერო (სიტყვ. ”მიმოსვლითი”) ქადაგებათა კლიმენტისეული შეჯამება”. ეს ძეგლი შემოკლებით იწოდება, როგორც ”კერიგმატა” ანუ ”ქადაგებანი”. ხსენებულ ”ქადაგებას” წინ უძღვის ”ეპისტოლე პეტრესი იაკობის მიმართ”, სადაც მთავარმოციქული პეტრე თავის ზემოხსენებულ ქადაგებებს მხოლოდ ღირსეულთათვის საკითხავად განაწესებს. ასე მიმართავს იგი იაკობს: ”გთხოვ და გევედრები, რაც კი ჩემეულ ქადაგებათა წიგნები გამოგიგზავნე, არ გაანდო ისინი წარმართთაგან არავის, არცთუ ჩვენივე ტომისას ვინმეს, ვიდრე არ გამოცდი მათ, ხოლო თუკი ვინმეს გამოცდი და ღირსად ჩათვლი, გადაეცი მას”.

ეპისტოლის შესავლიდან კარგად ჩანს, რომ ქრისტიანული ეკლესიის ირგვლივ უკვე შემოჯარულა მწვალებელთა ჯგუფები. პეტრე მოციქული ვრცლად საუბრობს იმ პირთა შესახებ, რომლებსაც თავიანთი მოსაზრებების თანახმად განუმარტავთ მისი სიტყვები. ხოლო ამგვარი განმარტებების ჭეშმარიტებაში მსმენელნი იმით დაურწმუნებიათ, რომ ასე უთქვამთ მათთვის, თითქოს წმ. პეტრეს სხვადასხვა მიზეზთა გამო არ შეეძლო უფრო ცხადად აზრის გამოთქმა და მხოლოდ ფარულად უგულისხმიაო იგივე, რაც ხსენებულ განმარტებებშია გაცხადებული. აპოკრიფის მიხედვით გულისტკენით შენიშნავს მთავარმოციქული: ”თუკი ისინი ჩემს სიცოცხლეშივე ბედავენ ამგვარ ყალბისმქმნელობას, რამდენად უფრო მეტს გაბედავენ ჩემს შემდეგ”.

ეპისტოლის დასასრულს კვლავ მეორდება გაფრთხილება არაღირსთა მიმართ.

ხსენებულ ეპისტოლეს მოსდევს პატარა თხრობა, სადაც აღწერილია იაკობის მიერ ეპისტოლის მიღება და შემდეგ მისი (იაკობის) მიმართვა ხუცესებისადმი. აღნიშნულ ძეგლებში წმ. იაკობი აუცილებლად მიიჩნევს, რომ ის პირი, რომელიც წმ. პეტრეს ქადაგებების გაცნობას და წაკითხვას განიზრახავს, ექვსი წელი უნდა გამოიცადოს, შემდეგ კი ფიცი წარმოთქვას საიდუმლოს ღირსეულად დაცვისა. თხზულებაში ვკითხულობთ: ”არანაკლებ ექვსი წლისა გამოიცადოს იგი. ამის შემდეგ, მოსეს წესის თანახმად, მდიანრესთან ან წყაროსთან უნდა მიიყვანონ იგი, რაც არის ცხოველი წყალი, სადაც მართალთა ახალშობა აღსრულდება. ჯერ ნურაფერს დაიფიცებს, რადგანაც არ არის ნებადართული, არამედ ებრძანოს მას, რომ იდგეს წყალთან და დაგვემოწმოს, რომ არ შეცოდავს, როგორც ეს გვებრძანა და აღვასრულეთ თვით ჩვენ, ახალშობილებმა. ხოლო თქვას {მან}: ”მოწმედ მეყოლება ცა, მიწა, წყალი, რომლებიც მოიცავენ ყოველივეს, მათთან ერთად, აგრეთვე, ყველგან ფენილი ჰაერი, რომლის გარეშეც ვერ ვისუნთქებ, რომ მარადის მორჩილი ვიქნები მისი, ვინც მიბოძებს ქადაგებათა წიგნებს, და ამ წიგნებს, თუკი მიბოძებენ მათ, არ გავანდობ არავის არანაირად, არც თვით დავწერ, არც დაწერილს გავცემ, არც მწერალს გადავცემ, არც თვით, არც სხვის მიერ, არც სხვა რამ მოსაზრებით, ცნობიერებით თუ მოხერხებით... ან კიდევ სხვა რამ სახითა თუ განზრახვით არავის გავანდობ მას, მაგრამ თუკი გამოვცდი და ღირსეული აღმოჩნდება, ისევე როგორც გამოვიცადე მე, და თუ დიდი გამოცდის შემდეგ, არანაკლებ ექვსი წლისა, მოკრძალებულსა და კეთილს {ვპოვებ მას}, რომელიც მასწავლებლობას ირჩევს, გადავცემ მას, ისე როგორც თვით მივიღე და ამას ვიქმ ჩემი ეპისკოპოსის შეგონებით”. ამგვარი ფიცის შემდეგ იგივე პირი საკუთრივ მოძღვრების ჭეშმარიტებასაც ეხება და აღნიშნავს: ”თუკი ჩავთვლი, რომ ქადაგებათა ის წიგნები, რომლებიც მე გადმომეცა არ არის ჭეშმარიტი, არათუ სხვას გადავცემ მას ამ სახით, არამედ უკანვე დავაბრუნებ”. შემდეგ კვლავ გრძელდება აღთქმისა და ფიცის წარმოთქმა იმის შესახებ, რომ ხსენებული პირი მისდამი ბოძებულ წიგნებს არასოდეს მოიცილიებს თავიდან, თუნდაც სამოგზაუროდ წავიდეს სადმე, ხოლო თუკი მაინც გახდება აუცილებელი, მიზეზთა და მიზეზთა გამო, წიგნების ვინმესთან დატოვება, მხოლოდ ეპისკოპოსს მიანდობს მათ, რომელიც თვით უკვე ნაზიარებია პეტრესეულ მოძღვრებას. ნათქვამია, აგრეთვე, რომ ავადმყოფობისა და მოსალოდნელი სიკვდილის ჟამს, თუკი მემკვიდრე არ რჩება მას, ანდა უღირსია იგი (მემკვიდრე), ისევ ეპისკოპოსს მიანდობს აღნიშნულ წიგნებს. თუკი მას რჩება მცირეწლოვანი შვილი და თუკი იგი ღირსეული გაიზრდება, მაშინ ეპისკოპოსის ვალია, რომ ხსენებული წიგნები, ვითარცა მამისეული დანატოვარი, დაფიცების შემდეგ მას გადასცეს.

ხსენებული ძეგლის მომდევნო ნაწილში კვლავ მეორდება იგივე დაფიცება, რაც ზემოთ მოვიტანეთ და ფიცის დასასრულს ნათქვამია: ”ამის შემდეგ იგი გადმომცემელთან ერთად ეზიაროს პურსა და მარილს”(?).

როდესაც იაკობი დაასრულებს თავის განწესებას, დიდად შეშინდებიან ხუცესები, რადგანაც ძნელ საქმედ მოეჩვენებათ საიუდმლოს ასეთი სიმკაცრით შენახვა. ძეგლში ვკითხულობთ:

”როდესაც ეს წარმოთქვა იაკობმა, ხუცესები შეფიქრიანდნენ და გაყვითლდნენ. ნახა იაკობმა, რომ ფრიად დაშინდნენ ისინი და უთხრა მათ: მისმინეთ მე, ძმანო და თანამსახურნო (სიტყვ. ”თანამონებო”): თუკი ამ წიგნებს ყოველ შემხვედრს გადავცემთ, რომლებსაც კადნიერი პირები ან შერყვნიან ანდა სხვაგვარად განმარტავენ, მაშინ შემდეგში თვით ჭეშმარიტების მაძიებლებიც ცთომილებას მიეცემიან. ამიტომ, უმჯობესია, რომ ჩვენთან დარჩეს ეს წიგნები და მხოლოდ ზემოთქმულთა სრული დაცვით ვაზიაროთ მათთან ის პირები, რომლებსაც სურთ თავადაც ღვთისმოსაობით იცხოვრონ და სხვებიც აცხოვრონ. ხოლო თუ ვინმე აღთქმას მოგვცემს, შემდეგ კი სხვაგვარად მოიქცევა, ასეთი ვინმე დამსახურებულად მიეცემა მარადიულ სასჯელს. როგორ შეიძლება, რომ ვინც მიზეზი გახდება სხვისი წარწყმედისა, არ დაისაჯოს თავად?

როდესაც ეს მოისმინეს ხუცესებმა იაკობისგან, განიხარეს და თქვეს: კურთხეულ იყოს ის, ვინც, ვითარცა წინასწარმცოდნემ, კეთილად დაგადგინა ჩვენს ეპისკოპოსად. ეს თქვეს და წამოდგნენ და ილოცეს ყოველთა მამისა და ღვთის მიმართ, რომელიც იდიდება უკუნისამდე, ამინ!”

ხსენებული ძეგლის მომდევნო ნაწილს წარმოადგენს ”ეპისტოლე კლიმენტისა იაკობისადმი”.

ეპისტოლის შესავალში წმ. იაკობი სახელდებულია ეპისკოპოსთა ეპისკოპოსად, ამასთან, იერუსალიმის ეკლესია ებრაელთა ეკლესიად არის წოდებული. აი, ეს მიმართვა: ”კლიმენტი იაკობს, უფალს და ეპისკოპოსთა ეპისკოპოსს, გამგებელს იერუსალიმისას, ებრაელთა წმიდა ეკლესიისას”. საყურადღებოა, რომ ”კლიმენტინების” შემადგენელი ზემომითითებული ორი ეპიტომიდან პირველში, რომელიც იმეორებს ხსენებული ეპისტოლის დასაწყისს, სიტყვა ”ებრაელები” შეცვლილია ”ქრისტიანებით”.

წმ. კლიმენტი რომაელი, უპირველესად, ქებას უძღვნის პეტრე მოციქულს, შემდეგ კი დაწვრილებით აღწერს, თუ როგორ გადასცა მას მთავარმოციქულმა თავისი მოძღვრება და როგორ აკურთხა იგი. ეპისტოლეში ვკითხულობთ:

”როდესაც წმ. პეტრე აღსასრულს მოელოდა, შეიკრიბნენ ძმები, მან კი უეცრად ხელი მიპყრა მე, წამოდგა და მიმართა ეკლესიას: ისმინეთ ჩემი, ძმანო და თანამსახურნო! როგორც ეს ჩემმა მომავლინებელმა უფალმა და მოძღვარმა იესუ ქრისტემ მამცნო, მოახლოვდა სიკვდილის ჟამი. კლიმენტის დაგიდგენთ ეპისკოპოსად, რომელსაც ვარწმუნებ ჩემს საქადაგებელ კათედრას, რადგანაც იგი თავიდან ბოლომდე თანამგზავრი იყო ჩემი და ისმენდა ყოველ ჩემს ქადაგებას. მოკლედ გეტყვით, რომ ყველა განსაცდელში მეზიარა ის მე და მტკიცე რწმენად გამოავლინა. ყველაზე მეტად სწორედ კლიმენტიმ აჩვენა ღვთისმოსაობა, კაცთმოყვარეობა, სიწმინდე, ღრმად განსწავლულობა, გონიერება, სიკეთე, სამართლიანობა, სულგრძელობა. ამიტომ, მას გადავცემ შეკვრისა და გახსნის უფლებას, რამეთუ ვინც კი ხელდასხმული იქნება მისგან ამ ქვეყანაზე, ცათა შინა დაწესდება იგი”.

ამგვარი უფლებამოსილების მინჭებამ შიში მოჰგვარა კლიმენტის. ფეხებში ჩაუვარდა იგი მთავარმოციქულს და ევედრა, განეშორებინა მისგან საკათედრო პატივი და უფლება. წმ. პეტრემ ასე მიუგო:

”ამის შესახებ მე ნურაფერს მთხოვ, რადგანაც ასეა განჩინებული... შენ კი წარმოადგინე ისეთი ვინმე, შენზე აღმატებული, რომელიც უფრო ხანგრძლივად იყო ჩემს გვერდით და უფრო მეტად ისმენდა ჩემს სიტყვებს, ამასთან, ვინც საეკლესიო განგებაც უკეთ იცის შენზე და მაშინ აღარ გაიძულებ შენ იმის ქმნას, რაც არ გნებავს; მაგრამ ვერ ძალგიძს შენზე უფრო აღმატებულის წარმოდგენა... ისიც ვიცი, ჰოი კლიმენტი, როდესაც უსწავლელი ბრბო მრავალ მწუხარებას, დამცირებას, ხიფათს, ყვედრებას მოაწევს შენზე, მტკიცედ დაითმენ ამას ყველაფერს და წინასწარ ვჭვრეტ, თუ რარიგად დიად სამძალს მოთმინებისას მიიღებ ღვთისგან” (col. 40).

მომდევნო ნაწილში წმ. პეტრე რჩევას აძლევს კლიმენტი რომაელს, არ ჩაეფლას ამქვეყნიურ საქმეებში, მთლიანად თავი არიდოს მათ და მხოლოდ ეკლესიის გამგებლობით იყოს დაკავებული, რომ ჭეშმარიტების მოძღვრება გადასცეს ღირსებით მსმენელთ. აქვეა მოცემული გაფრთილებაც, რომ წინააღმდეგ შემთხვევაში, ე.ი. თუკი იგი (კლიმენტი) ყურად არ იღებს ზემორე რჩევას და ამქვეყნიურ ზრუნვათა გამო თვალყურს მოაკლებს ტაძარს ღვთისას, მაშინ ისიც დაისჯება განკითხვის ჟამს.

VII ქვეთავში წმ. პეტრე უკვე ხუცესებისკენ მიმართავს თავის დამოძღვრას. საყურადღებოა, რომ ეკლესიის კრებული ხსენებულ ძეგლში ”სძლად” არის სახელდებული, კერძოდ, თქმულია: ”სძლად ვიტყვი ეკლესიის მწყობრს” (col. 41).

წმ. პეტრეს სიტყვებში აშკარად მჟღავნდება დევულებათა მოლოდინი. ამიტომ აფრთხილებს იგი კლიმენტის: ”მართებულად განსაჯე ჩემთან ერთდ: როდის საჭიროებს შენს თანადგომას ქრისტე, ამაჟამად, როცა ბოროტება მის (ქრისტეს) სძალს ებრძვის (როგორც ზემოთ იყო განმარტებული კლიმენტის მიერ, სძალი ნიშნავს ეკლესიას, რომლის ”სიძეა” თავად უფალი, ე.ჭ.), თუ სამომავლოდ, როდესაც გამარჯვებული იმეუფებს იგი და როდესაც მას არავითარი თანადგომა არ დასჭირდება. ალბათ, სულელთათვისაც ცხადია, რომ - ამჟამად! ამიტომ მთელი წადიერებით გვერდით დაუდექი კეთილ მეუფეს ამჟამინდელი შეჭირვების ჟამს და გამარჯვების შემდეგ დიდ საზღაურს მიიღებ მისგან”.

კლიმენტის ეპისტოლის მთელი მომდევნო ნაწილი წარმოადგენს წმ. პეტრეს მიერ ქრისტიანთა დამოძღვრას. ამ ნაწილში განსაკუთრებით დაგმობილია მრუშობა და სიძვა. აგრეთვე, ნაყროვანება და ძმათა შორის შუღლი. გვხვდება საეკლესიო კანონმდებლობის თვალსაზრისით საინტერესო ადგილი, სადაც თქმულია: ”ამქვეყნიური უფლებამოსილებანი (იგივე საერო ძალაუფლება, ე.ჭ.) ნუ განსჯიან იმ ძმებს, რომლებსაც უთანხმოება აქვთ ერთმანეთში. საეკლესიო ხუცესთა მიერ მორიგდნენ ისინი” (col. 45).

აქვეა უწყება მომავალი განსჯის შესახებ, რომლის გზითაც მართალნი ნეტარებაში შევლენ, ბოროტნი კი - სატანჯველში. საინტერესოა, რომ, წმ. პეტრეს თქმით, როგორც მართალ პირებს მოელით მათთვის ამჯერად უცნობი ”დაფარული სიკეთეების” წიაღში შესვლა, მათთან ზიარება, ასევე, უღირსთათვის განწესებულია ”დაფარული სასჯელი”.

წმ. პეტრე ეხება მასწავლებელთა და მოწაფეთა ურთიერთობას. იგი აღნიშნავს: ”ისინი, რომლებიც სხვებს ასწავლიან, ჯერ თვით განისწავლონ და შემდეგ ასწავლონ, რადგანაც აქ საქმე ეხება ადამიანთა სულებს, ხოლო ის, ვინც სიტყვათა მოძღვრებას გადასცემს, მოვალეა, რომ მრავალი მოწაფის გონებრივ უნარს შეეთანაბროს. ფართოდ განსწავლული უნდა იყოს მოძღვარი, უმწიკვლო, დიდად გამოცდილი და აზრნათელი”.

XIV ქვეთავში წმ. პეტრე ეკლესიას ადარებს დიდ ხომალდს, რომლის უცთომელი მესაჭეა ქრისტე, მისი თანაშემწეა ეპისკოპოსი, მენავენი ხუცესებია, გვერდითა განმკარგულებელნი კი - დიაკონები, მომსახურენი - მასწაველებლები, მგზავრები - ძმათა სიმრავლე, ზღვის სიღრმე სამყაროს სიმბოლოა, ქართა კვეთება - განსაცდელისა, მღელვარე ტალღები - დევნულებათა, ხიფათთა და ყოველგვარ შეჭირვებათა, ხმელეთიდან მოვარდნილი ნაკადები და ქროლვანი - ცრუწინასწარმეტყველთა ქადაგებებისა და ა.შ.

ვრცელი შეგონებაა მოცემული მრევლის მიმართ, რომ ყველაფერში მიჰყვებოდეს იგი ეპისკოპოსს, შეიყვაროს მისთვის (ეპისკოპოსისთვის) სასურველი და შეიძულოს მისი მოშურნე. წმ. პეტრე გვაუწყებს: ”თუკი ვინმე მეგობარი იქნება იმისი, ვისაც მტრობს ეპისკოპოსი და ესაუბრება იმათ, ვისაც ეპისკოპოსი არ უქადაგებს, მაშინ ასეთი პირიც ერთ-ერთი იმათგანი იქნება, რომლებსაც ეკლესიის წარწყმედა სურთ”. ამის შემდეგ მოცემულია გაფრთხილება: ”ვინც თქვენთან მხოლოდ ხორციელად იმყოფება, თავისი ფიქრით კი შორს არის თქვენგან, მოწინააღმდეგე ყოფილა თქვენი. ასეთი ვინმე გარეგნულად ხილულ მტერზე ბევრად უფრო მტერია, რადგანაც მოჩვენებითი სიყვარულით ფანტავს მათ, რომლებიც შიგნით არიან.”

ამ სიტყვათა შემდეგ, როგორც გვაუწყებს კლიმენტი, ყველას წინაშე ხელნი დაასხა წმ. პეტრემ მას და ანიშნა, რომ კათედრაზე დაბრძანებულიყო, შემდეგ კი უთხრა: ”გთხოვ შენ ყველა თანამყოფი ძმის თვალწინ, რომ როგორც კი სააქაოდან და ცხოვრებიდან გარდავიცვლები, ჩემთვის კი უკვე ასეა განჩინებული, უფლის ძმას იაკობს გაუგზავნე შენს მიერ ყრმობიდან შეჯამებული ჩაწერილი ქადაგებანი, რადგანაც სწორედ შენ იყავი ჩემი თანამგზავრი დასაბამიდან დღემდე და ისმენდი ქალაქებში ჩემს მიერ ქადაგებულ სიტყვებს. ... აღწერილობის დასასრულს არ შეყოყმანდე და ცხადად აუწყე ჩემი სიკვდილის შესახებ. არ დამწუხრდება იგი დიდად, რადგანაც იცის, რომ რაც კი ტანჯვა უნდა მეტვირთა, ღვთისმსახურებით აღვასრულე. დიდი ნუგეში იქნება მისთვის, როდესაც გაიგებს, რომ ჩემი სამოძღვრო კათედრა არ მირწმუნებია ვინმე უსწავლელი, ცხოველმყოფელ სიტყვათა უმეცარი და საეკლესიო კანონთა არ მცოდნე პირისათვის” (col. 56).

ამის შემდეგ წმ. კლიმენტი უშუალოდ მიმართავს ადრესატს, წმ. იაკობს: ”უფალო ჩემო. იაკობ, როდესაც მან ეს თქვა, დანაპირების შესრულება არ დავაყოვნე და, როგორც მიბრძანა, წიგნეულ თავებად შევადგინე უმრავლესი იმ სიტყვათაგან, რომლებიც მან ქალაქებში იქადაგა და რომლებიც ადრევე დაწერა და თვითვე გამოგიგზავნა შენ, მე კი ამჯერად დავნიშნავ და ამგვარი წარწერით მოგივლენ მათ:

”პეტრეს სამისიონერო ქადაგებათა კლიმენტისეული ეპიტომე”.

აღნიშნულ ეპისტოლეს, როგორც უკვე ვთქვით, მოსდევს ოცი ჰომილია. სახელწოდება ”ჰომილია” ანუ ”ქადაგება”, ცხადია, პირობითია. უფრო შესაფერისი იქნებოდა მათთვის ”თხრობა” გვეწოდებინა.

პირველი ქადაგება მოგვითრობს კლიმენტის ცხოვრების ადრეული პერიოდის შესახებ. მკითხველს თვალწინ წარმოუდგება ჭეშმარიტების მაძიებელი პირი. რომელსაც დიდ ტანჯვას აყენებს და, შეიძლება ითქვას, ბიძგს აძლევს სულიერი დაუკმაყოფილებლობა. კლიმენტი გვაუწყებს: ”ჩემში არსებობდა, არც კი ვიცი საიდან მომდინარე აზრი, რომელიც სიკვდილის შესახებ ხშირად შემახსენებდა ხოლმე”.

ჭეშმარიტების გასარკვევად კლიმენტიმ ფილოსოფიურ სკოლებს მიმართა, მაგრამ ვერაფერი ჰპოვა მათ შორის, გარდა ურთიერთსაწინააღმდეგო მსჯელობებისა.

ასეთი აზრიც გაუჩნდა მას: ”თუკი სიკვდილის შემდეგ აღარ ვიქნები, მაშინ სანამ ვარ, წუხილი არას მარგებს. ამიტომაც იმ დროისათვის გადავდებ წუხილს, როდესაც აღარ ვიარსებებ და, ცხადია, მაშინ ვეღარც რაიმეზე ვიმწუხრებ”. იქვე სხვა აზრიც აღმოცენდა მის გონებაში: იქნებ განკითხვა ხდება სიკვდილის შემდეგ და თუ ამქვეყნად ღირსეულად და ღვთისნიერად არ ვიცხოვრე, ვინ იცის, საიქიოს დავისაჯო?” მყისვე საპირისპირო მტკიცება ჩნდება: ”არ არსებობს საიქიოს მსგავსი რამ”.

რადგანაც ამგვარი განბჭობით ვერაფერი გაიგო კლიმენტიმ, გადაწყვიტა ეგვიპტეში წასულიყო და მოგვებთან ეპოვა ჭეშმარიტება. უკვე გამგზავრებას აპირებდა, რომ ვიღაც ახლობელმა ფილოსოფოსმა ცხადად განუმარტა მას ამგვარის აქციელის უღვთოება და განზრახვა შეაცვლევინა. მართალია, ამის შემდეგ კლიმენტიმ ეგვიპტეში წასვლა გადაიფიქრა, მაგრამ ჭეშმარიტებისკენ სწრაფვის სურვილი არ დასცხრომია. საყურადღებოა აღინიშნოს, რომ კლიმენტის ეგვიპტეში წასვლა სურდა არა გრძნეულებაში გასაწაფავად, არამედ მაგიური ქმედების გზით სულის გამოსაწვევად, რომ ჭეშმარიტად დარწმუნებულიყო მის უკვდავებაში. კლიმენტი გვაუწყებს: ”{გადავწყვიტე, რომ} წავალ ეგვიპტეში, ტაძართა ჰიეროფანტებს და წინასწარმეტყველთ შევემოყვსები, მოვიძიებ და აღმოვაჩენ მოგვებს და დიდი სასყიდლის ფასად ვაიძულებ მათ, რომ სულის გამოწვევა ანუ ეგრეთწოდებული ნეკრომანტია აღასრულონ... რათა გავიგო, არის თუ არა უკვდავი სული; ხოლო სულის პასუხი, რომ უკვდავია იგი, სიტყვიერად კი არ მოხდეს, რომ სმენით გავიგო, არამედ - მისი ხილული გამოჩინებით; ჩემივე თვალებით უნდა ვნახო იგი; იმგვარი ცხადჩენა უნდა მოხდეს, რომ დამარწმუნოს და დამაკმაყოფილოს მე, რაც ნიშნავს, მხოლოდ ხილვადობით (გამომიცხადოს), რომ არსებობს” (col. 60-61).

სწორედ ასეთ დროს მიაღწია კლიმენტის ყურამდე ამბავმა იუდეველთა ქვეყანაში ღვთის ძის ქადაგების შესახებ. იმავე წელს რომშიც მოვიდა ვიღაც ამ ახალი მოძღვრების მქადაგებლად. როდესაც უსმინა მას კლიმენტიმ, იუდეაში გამგზავრება გადაწყვიტა. გაემგზავრა კიდეც, მაგრამ ზღვაში ქარმა გემს მიმართულება შეუცვალა და კლიმენტი იუდეის ნაცვლად ალექსანდრიაში მოხვდა. ამ ქალაქშიც გაიკითხა მან ახალი რჯულის შესახებ. აცნობეს, რომ ღვთის ძის ერთი მოწაფე, სახელად ბარნაბა, სწორედ ალექსანდრიაში ცხოვრობდა. სასწრაფოდ მიაშურა მას კლიმენტიმ და იხილა იგი ხალხით გარშემორტყმული. ფილოსოფოსები დასცინოდნენ ბარნაბას და აბუჩად იგდებდნენ. სილოგისტური მსჯელობის გზით ცდილობდნენ ისინი განექიქებინათ უფლის მოწაფის წრფელი და მარტივი ქადაგება. ერთმა მათგანმა ასეთი კითხვაც დაუსვა: რატომ მოხდა, რომ კოღოს ექვსი ფეხი აქვს და, ამასთან, ფრთებიც, ხოლო სპილოს, რომელიც უდიდესია ცხოველთა შორის, მხოლოდ ფეხები აქვს და ისიც მხოლოდ ოთხი? ამგვარ სოფისტურ შეკითხვას ასე უპასუხა წმ. ბარნაბამ: ”ჩვენმა მომავლინებელმა მხოლოდ ის გვამცნო, რომ მისი სიტყვებისა და სასწაულებრივი საქმეების შესახებ მეუწყებინა თქვენთვის და ნაცვლად ლოგიკური არგუმენტებისა უშუალოდ თანამოწამენი წარმომედგინა, რომელთაგან მრავალი აქ თქვენს შორისაც ჩანს. მახსოვს მე მათი სახეები, როგორც სულიერი ხატები და კმასაყოფელნი მოწმობანი. ამიერიდან თქვენი ნებაა, მორჩილნი იქნებით თუ ურწმუნონი, მე კი არ დავცხრები თქვენთვის სასარგებლოს ქადაგებისგან, რადგანაც დამსჯის მე დუმილი, ხოლო თქვენ გავნებთ ურწმუნოება. რაც შეეხება თქვენს უგუნურ შეკითხვებს, შევძლებდი მათ შესახებ უწყებას, თქვენ რომ ჭეშმარიტების სიყვარულით მეკითხებოდეთ; ამასთან ამჟამად არც არის დრო იმისა, რომ კოღოსა და სპილოს სხვადასხვაგვარ აგებულებათა შესახებ გესაუბროთ თქვენ, რადგანაც სრულიად უმცარნი ხართ ღვთისა” (col. 65).

ბარნაბას ასეთმა ქადაგებამ კვლავ საყოველთაო სიცილი გამოიწვია, კლიმენტი კი, რომელიც ხალხში იდგა, მისთვისვე მოულოდნელად ბარნაბასადმი ბაძვის სურვილით აღივსო, ისე რომ დუმილი ვეღარ შეძლო და მთელი რწმენით ხმამაღლა ამოთქვა:

”სამრთლიანად განაჩინა ღმერთმა, რომ თქვენგან მოიწვდომლად დარჩენილიყო მისი განზრახვა, რადგანაც წინასწარ განჭვრიტა, რომ უღირსნი იყავით. მხოლოდ ამჯერად არწმუნებს იგი მათ მთელი სისავსით, რომლებსაც მოაზროვნე გონება აქვთ, რადგანაც აწ მოავლინა თქვენთან მისი ნების მქადაგებელნი, რომლებიც არათუ წიგნიერი მეთოდებით გახარებენ რასმე, არამედ მარტივი და წრფელი სიტყვებით ცხადყოფენ მის ნებასურვილს. ... ასეთ დროს თქვენ არ იმეცნებთ მას, რაც თქვენთვისვეა სასარგებლო, პირიქით, თქვენდავე საზიანოდ და დასასჯელად დასცინით ბარბაროსთა შორის მოარულ ჭეშმარიტებას. ნუ ინებებთ, რომ უკვე თქვენამდე მოსული  (ჭეშმარიტება) თქვენივე აღვირახსნილობის წყალობით უკუაგდოთ და იუცხოვოთ მარტივი სიტყვა, რათა არ იქნეთ მხილებულნი, რამეთუ ქარაფშუტა მესიტყვენი ხართ და არა ჭეშმარიტების მოყვარული ფილოსოფოსნი”.

თავისი პირველი ქადაგება კლიმენტიმ ასე დაასრულა:

”როგორ მოგეტევებათ თქვენ რაიმე, როდესაც მას, ვინც ღვთის ღმრთეების შესახებ გიქადაგებთ, აბუჩად იგდებთ, მაშინ, როცა გმართებდათ, რომ თუნდაც მას არაფერი ეთქვა ჭეშმარიტი, მაინც მისი თქვენდამი კეთილი სურვილის გამო შეგეწყნარებინათ იგი” (col. 69).

ამის შემდეგ კლიმენტიმ თავის სახლში წაიყვანა ბარნაბა, რომ არავის შეეწუხებინა იგი. რამდენიმე დღის შემდებ ბარნაბამ სასწრაფოდ იუდეაში დაბრუნება გადაწყვიტა. მან აუხსნა კლიმენტის, თუ როგორ უნდა მიეგნო მისი საცხოვრებლისთვის იუდეაში და გემით გაემგზავრა. რამდენიმე დღის შემდეგ გაემგზავრა კლიმენტიც. თხუთმეტი დღის შემდეგ იგი ჩავიდა სტრატონის კესარიაში, სადაც გაიგო, რომ იუდეაში გამოჩენილი სასწაულთმოქმედი კაცის ერთგული მოწაფე, სახელად პეტრე, მეორე დღისთვის სიმონ სამარიტელთან პაექრობის გამართვას აპირებდა. კლიმენტიმ გამოიკითხა მისი სამყოფელის შესახებ და როდესაც იპოვა იგი, კართან ჩამოჯდა. სახლში მყოფმა ბარნაბამ იცნო კლიმენტი, წინ მიეგება მას და სიხარულით მოიკითხა, შემდეგ კი პეტრეს წარუდგინა იგი. პეტრე ეამბორა კლიმენტის, ახლოს დაისვა იგი და გაესაუბრა. კლიმენტიმ უამბო მას თავისი წინარე ცხოვრების შესახებ, ვიდრე ბარნაბას შეხვდებოდა და ჭეშმარიტ სიბრძნეს შეემეცნებოდა.

XVI ქვეთავის დასასრულს პეტრე გაუმჟღავნებს კლიმენტის, რომ ქალაქებში აპირებს მიმოსვლას საქადაგებლად და შესთავაზებს, თან ეახლოს მას.

                                                                            * * *

ჩვენ აღარ განვაგრძობთ დეტალურ თხრობას. მოკლედ აღვნიშნავთ, რომ კლიმენტი რომაელი, აპოკრიფის მიხედვით, მართლაც შეუდგება თანამგზავრად წმ. პეტრეს. ჰომილიების მთელი მომდევნო ნაწილი წარმოადგენს სწორედ ამგვარი მიმოსვლის წერილობით აღწერას, რაც ქრისტიანული არქეოგრაფიის თვალსაზრისით გარკვეულ წყაროდ გვევლინება.

საზოგადოდ, უნდა აღინიშნოს, რომ ”კლიმენტინები” ახლოს დგას მოციქულთა საქმეების აპოკრიფულ აღწერილობებთან და, ზოგი მკვლევარის აზრით, მათში ერთიანდება.

ხსენებული ძეგლის შესახებ უძველესი დროიდანვე გვაქვს ცნობები.

ევსები კესარიელი (საეკლ. ისტ. III.5) შენიშნავს:

”მისი (პეტრეს) ეგრეთწოდებული ”საქმენი”, მისივე სახელით ცნობილი ”სახარება”, აგრეთვე, ეგრეთწოდებული მისივე ”კერიგმა” და ეგრეთწოდებული ”გამოცხადება”, არანაირად არ გაგვიგია კათოლიკე გადმოცემაში; არც ძველები არიან ისინი, არცთუ ვინმე ჩვენს საეკლესიო მწერალს დაუმოწმებია მათგან რაიმე”.

ასევე წმ. იერონიმე მიუთითებს:

”წიგნები, რომელთაგან პირველია მისი (პეტრეს) ”საქმენი”, მეორე - ”სახარება”, მესამე ”ქადაგება”, მეოთხე - ”გამოცხადება”, მეხუთე - ”განსჯა”, - აპოკრიფულ ნაწერებში შეირაცხება.

წმ. ათანასე ალექსანდრიელის ავტორობით ცნობილ ”სინოპსისში” ვკითხულობთ:

”ახალი აღთქმიდან” საეჭვოა შემდეგი - ”კლიმენტინები”, რომელთაგან გადათარგმნეს ის რჩეული ადგილები, რომლებიც უჭეშმარიტესია და ღვთივსულიერი. ესენია წასაკითხნი” (როგორც ვხედავთ, ”კლიმენტინების” გარკვეული ნაწილი ”ღვთივსულიერად” მიიჩნეოდა).

ე.წ. ”ალექსანდრიულ ქრონიკაში” თქმულია:

”ამის შესახებ ამბობს პეტრე ”კლიმენტინებში”.

გვაქვს სხვა დამოწმებანიც, რომლებსაც ამჯერად გვერდს ვუვლით.

საბოლოოდ, უნდა აღვნიშნოთ, რომ ”კლიმენტინების” ნაწილი, კერძოდ ზემოგანხილული ეპისტოლე კლიმენტისა იაკობისადმი X-XI სს-ში ქართულად თარგმნა წმ. ექვთიმე ათონელმა. ქართულ თარგმანს ასეთი სათაური აქვს: ”თქუმული წმიდისა და ნეტარისა მღდელმოწამისა კლიმენტი, ჰრომთა პაპისა და წმიდისა მოციქულის პეტრეს მოწაფისაჲ, თუ ვითარ სახედ დაემოწაფა იგი წმიდასა მოციქულსა პეტრეს, რომელი-ესე მიუწერა ჰრომით იერუსალიმს წმიდისა იაკობის მიმართ, ძმისა უფლისა, ბრძანებითა წმიდისა მოციქულისა პეტრესითა”. ხსენებულ თარგმანთან დაკავშირებით კ. კეკელიძე შენიშნავს: ”აქ ჩვენ გვაქვს ნაწყვეტი ეგრეთ წოდებული კლიმენტინებისა, რომელიც შეადგენს ნაწილს ”კერიგმატა პეტრუ”-სას” (კ. კეკელიძე, ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორია, I. თბ. 1980, გვ. 197; უფრო სწორი იქნებოდა, მკვლევარს სწორედ ”კერიგმატა” წარმოედგინა ”კლიმენტინების” ნაწილად და არა - პირიქით).

საყურადღებოა აღინიშნოს, რომ იგივე ექვთიმე ათონელი აპოკრიფულ წიგნთა მის მიერ შედგენილ ინდექსში (მსგავსი ინდექსები ცნობილია ბერძნულ, ლათინურ, სომხურ, სირიულ, სლავურ ქრისტიანობაშიც) ერთგან შენიშნავს:

”ანტიოქიისა მოქცევაჲ არა შესაწყნარებელ არს; ჭეშმარიტი ”ანტიოქიისა მოქცევაჲ” იგი არს, ვითარცა კლიმენტოს იტყჳს” (იქვე, გვ. 432. ცნობილია აღნიშნული ინდექსის ორი რედაქცია: ვრცელი და მოკლე. ზემომოტანილი ტექსტი ვრცელ რედაქციას ეკუთვნის).

”ჭეშმარიტი ანტიოქიისა მოქცევაჲ”, კლიმენტოსის მიერ თქმული, კ. კეკელიძის სამართლიანი დაკვირვებით უნდა გულისხმობდეს ექვთიმეს მიერვე თარგმნილ ”კლიმენტინების” ზემოხსენებულ ნაწილს, ანუ ”კლიმენტის ეპისტოლეს იაკობისადმი”.

ამგვარად, ქართულ სამყაროში კლიმენტის ხსენებული ეპისტოლე მნიშვნელოვან ძეგლად მიიჩნეოდა და იგი ეკლესიიდან უარყოფილი არ ყოფილა.

ედიშერ ჭელიძე

I-VII საუკუნეების ლათინი საეკლესიო მწერლები, ნაწილი I