იუსტინე მარტვილის ლიტურგიკული ღვთისმეტყველება

138–140

ნათლისღების შესახებ

კვლავ იუსტინე მარტვილის თეოლოგიის შესახებ განვაგრძობთ განხილვას. წინა საუბარში ჩვენ ფაქტობრივად შემოვიფარგლეთ ერთი თემატური საკითხით, რაც უკავშირდებოდა დასაბამიერ ცოდვას და განღმრთობას. საკმაოდ ვრცელი ციტატა დავიმოწმეთ წმ. იუსტინესგან და შევეცადეთ ამ ციტატის, სადაც დაუნჯებულია მისი სწავლება ხსენებულ საკითხებზე, კომენტირებას. ამჯერად კი შევეხებით იუსტინე მარტვილის ღვთისმეტყველების არანაკლებ და შეიძლება გარკვეული კუთხით კიდევ უფრო მნიშვნელოვან საკითხს, მნიშვნელოვანს თავისი წყაროთმცდობნეობითი ღირსებით, საკითხს ნათლობისა და ზიარების შესახებ. ფაქტობრივად ეს კვლავ განღმრთბის საკითხს უკავშირდება, ისევე როგორც დასაბამიერი ცოდვის საკითხსაც, რადგან სწორედ ნათლისღებით შეიმუსვრება პირველცოდვა და განღმრთობისკენ გზა ადამიანს კვლავ გაეხსნება სწორედ ამ უწმინდესი საიდუმლოს გზით, მაგრამ ამავე დროს ნათლისღება და ზიარება, როგორც შვიდი საეკლესიო საიდუმლოდან ორი, საკუთრივ ლიტურგიკულ ღვთისმეტყველებას უკავშირდება და ჩვენ შეგვეძლო ამ თემისთვის, ამ საკითხისთვის ასედაც გვეწოდებინა - წმ. იუსტინე მარტვილის ლიტურგიკული ღვთისმეტყველება.

იუსტინე მარტვილის ღვთისმეტყველება

135-137

წმ. იუსტინე მარტვილი ანტიკური ფილოსოფიის შესახებ (გაგრძელება).

შეგახსენებთ, რომ ჩვენს ბოლო საუბარში განვიხილავდით წმ. იუსტინე მარტვილის ღვთისმეტყველებას, კერძოდ შევჩერდით მის სწავლებაზე ანტიკური ფილოსოფიის, ანტიკური კულტურის შესახებ. წარმოვადგინეთ სათანადო ციტატები იმასთან დაკავშირებით თუ როგორ გამოარჩევს იუსტინე მარტვილი ანტიკურობის ღირსეულ ნაწილს და ამ ღირსეული ნაწილის გამომთქმელთ დანარჩენი ნაწილისაგან, ბნელეთისაგან და როგორ განუკუთვნებს ღირსეულ მოღვაწეებს, წინაქრისტიან მოღვაწეებს, წინასწარ მბაძველებს და აჩრდილისებ მიმსგავსებულებს ქრისტიან მოღვაწეებთან, აღმატებულ ქებას და ეპითეტებს. კონკრეტულად სოკრატეზე გვქონდა მსჯელობა, რომელსაც რამდენიმეგზის ასახელებს იუსტინე მარტვილი და დიდ ღირსებას განუკუთვნებს მას. კვლავ შეგახსენებთ იმ ციტატას, რითაც ჩვენი წინა საუბარი დავაბოლოვეთ, როდესაც იუსტინე მარტვილი აღნიშნავდა, რომ “სოკრატემ უგვან დემონთა უკუგდება ასწავლა ხალხს და გონებრივი ძიების გზით შეუცნობელი ღვთის შეცნობისკენ წარმართა ისინი. ასე უთხრა მათ: ყოველთა მამისა და შემოქმედის პოვნა ადვილი არ არის, არცთუ პოვნილის ყველასათვის გაცხადებაა უსაფრთხო. ეს ქმნა ჩვენმა ქრისტემ თავისი ძალით, ხოლო სოკრატეს არავინ ერწმუნა და იგი ამ მოძღვრების გამო მოკვდა”. ფაქტობრივად ამ ციტატის განხილვით დავაბოლოვეთ ჩვენი წინა საუბარი, თუმცა ამ ციტატის მომდევნო ნაწილიც მხოლოდ ნაწილობრივ განვიხილეთ და აღვნიშნეთ, რომ ამ ბოლო ნაწილსაც ასევე სპეციალური შესწავლა სჭირდება და ამიტომ წინა საუბარში ჩვენ აღარ შევჩერდით ამ ბოლო ნაწილზე დაკონკრეტებით.

იუსტინე მარტვილი ანტიკური ფილოსოფიის შესახებ

133–134

წმ. იუსტინე მარტვილის მოძღვრება ღვთისა და ღვთიური ჭეშმარიტების მარცვალთა ანტიკურ ფილოსოფიაში გამოვლენის შესახებ

ჩვენი წინა საუბრები ეთმობოდა II ს-ის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს მოღვაწეს, სახელგანთქმულ ღვთისმეტყველს - წმ. იუსტინე მარტვილს. მიმოვიხილეთ მისი მოღწეული, დაკარგული, ფსევდო შრომები და ამჯერად ყურადღებას მივაპყრობთ მოღწეული შრომების საფუძველზე აღნიშნული მოღვაწის ღვთისმეტყველებას, საღვთისმეტყვე-ლო ნააზრევს. თუმცა, როდესაც წმ. იუსტინეს საღვთისმეტყველო ნააზრევზე ვსაუბრობთ, უნდა ვითვალისწინებდეთ, რომ ჩვენ არ მოგვეპოვება ავტორის ხელიდან გამოსული ისეთი შრომა, სადაც სრულად იქნებოდა გადმოცემული მისი ქრისტიანული მოძღვრება, გამომდინარე იქიდან რომ ასეთი სახის შრომები ჩვენამდე არ მოღწეულა. ასეთი თხზულებები ჩვენ უკვე განვიხილეთ, სადაც გადმოცემული იყო მოძღვრება ღვთის განგებულების შესახებ, სულის შესახებ, აღდგომის შესახებ, უარყოფა ყველა წვალებისა და მარკიონის წინააღმდეგ. აი ეს შრომები, რომლებიც დაკარგულია, ჩვენთვის სწორედ ამ მიზანდასახულობით იქნებოდა უაღრესად სასარგებლო, რომ შეჯამებულად და მთლიანობაში იუსტინე მარტვილის მოძღვრება სისტემური წესით შეგვესწავლა და გადმოგვეცა კიდეც.

იუსტინე მარტვილის ნაშრომთა მიმოხილვა

130–132

იუსტინეს დიდი და მცირე აპოლოგია

უშუალოდ წინა საუბარი მოგეხსენებათ ეხებოდა წმ. იუსტინე მარტვილს, II ს-ის ამ ერთ-ერთ უდიდეს ღვთისმეტყველს. განვიხილავდით მისი ცხოვრების პირველ ნაწილს, როდესაც იგი, გამოკვეთილად ანთებული ჭეშმარიტების ძიების წყურვილით, სხვადასხვა ფილოსოფიურ სკოლას მიმოივლიდა, სტოიკოსებიდან დაწყებული პლატონელთა ჩათვლით, და ბოლოს ღვთის განგებითაც და საკუთარი ძალისხმევითაც ქრისტიანულ მოძღვრებას მიეახლა, როდესაც ერთ-ერთი მოხუცებული ბერისგან ჭეშმარიტება შეიტყო მან. აქ დასრულდა ჩვენი წინა საუბარი, როდესაც ჩვენ მოვიტანეთ კიდეც მისი სიტყვები იმის შესახებ, რომ ჰპოვა რა ქრისტიანული მოძღვრება, იუსტინე მარტვილმა მას უწოდა ჭეშმარიტი და სასარგებლო ფილოსოფია (ეს სიტყვებიც ტრიფონისადმი დიალოგის VIII თავში აქვს თქმული იუსტინეს).

არისტონ პელაიელი (II ს.), წმიდა იუსტინე მარტვილი (II ს.)

129

არისტონ პელაიელი და მისი აპოლოგეტური შრომა “იასონისა და პაპისკონის პაექრობა ქრისტეს შესახებ”

ჩვენი წინა განხილვა ეძღვნებოდა არისტიდეს, ერთ-ერთი უადრესი ქრისტიანი აპოლოგეტის შრომას, რომლის განხილვაც გადაჯაჭვულია მეორე, ასევე არანაკლებ მნიშვნელოვანი, საეკლესიო ძეგლის “ბალავარიანის” ისტორიაზე. ამიტომ იყო, რომ არისტიდეს აპოლოგიასთან დაკავშირებით ამ უკანასკნელსაც (ბალავარიანსაც) მნიშვნელოვანი ყურადღება დავუთმეთ. ამჯერად კი კვლავ ვუბრუნდებით ქრონოლოგიურ ხაზს და არისტიდეს შემდეგ შევეხებით შედარებით უფრო გვიანდელი დროის მოღვაწეს, ასევე აპოლოგეტს, რომელიც რამდენჯერმე უკვე ვახსენეთ წინარე საუბრებში, არისტონ პელაიელს. რა თქმა უნდა, არისტონ პელაიელი გაცილებით ნაკლებ მნიშვნელოვანი აპოლოგეტი მოღვაწე გახლავთ, მაგრამ რამდენადაც ამ პიროვნებასაც გარკვეული წვლილი აქვს შეტანილი საეკლესიო აპოლოგეტიკის ჩამოყალიბების დიდ საქმეში, ვფიქრობთ ორიოდე სიტყვით მასაც გარკვეული ყურადღება უნდა დავუთმოთ.

სიბრძნე ბალავარისი

125–128

“ბალავარიანი” – ქართული თარგმანის წარმომავლობის შესახებ. ვრცელი და მოკლე რედაქციები

ჩვენს წინა საუბარში შევეხეთ ერთ-ერთი უადრესი აპოლოგეტის, არისტიდეს, აპოლოგიას და აგრეთვე წამოვჭერით ის საკითხიც, რაც აღნიშნულ აპოლოგიას ორგანულად უკავშირდება, ეს გახლავთ, როგორც უკვე შეფასებაც მივეცით, შუა საუკუნეების საეკლესიო ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე უფრო პოპულარული ძეგლი “ბალავარიანი” ანდა “სიბრძნე ბალავარისა”. ჩვენ ვალდებულად ვთვლით ჩვენს თავს, რომ ამ ძეგლის შესახებ დაწვრილებითი საუბარი გვქონდეს, რამდენადაც ეს თხზულება უაღრესად მჭიდროდ უკავშირდება ძველ ქართულ საეკლესიო ლიტერატურასაც.

არისტიდე ათენელი ფილოსოფოსი (II ს.)

123–124

ძირითადი აპოლოგეტური მონაცემები

ჩვენს წინა საუბარში უკვე შევეხეთ და ფაქტობრივად დავიწყეთ განხილვა იმ ეპოქისა, რომელიც ერთ-ერთი გამორჩეულია საეკლესიო ლიტერატურის ისტორიაში და აპოლოგეტიკის სახელით არის ცნობილი. რამდენიმე უარსებითეს მომენტს, რამაც განაპირობა აპოლოგეტიკის აღმოცენება, აპოლოგეტური სამწერლობო ჟანრის და ზოგადად აპოლოგეტური მოღვაწეობის ასეთი მკვეთრი გამოვლინება სწორედ II საუკუნეში, აი ამის მიზეზებს ჩვენ ნაწილობრივ წინა საუბარში შევეხეთ და ამჯერად უკვე კონკრეტულ ძეგლებზე, კონკრეტულ მოღვაწეებზე განვაგრძობთ ჩვენს საუბარს.

აპოლოგეტური ეპოქა (II ს.)

122

აპოლოგეტური მოღვაწეობის დაფუძნება ქრისტიანულ ეკლესიაში

ჩვენს წინა საუბარში შევეხეთ ისეთ მნიშვნელოვან ძეგლს, როგორიც იყო ერმის თხზულება “მწყემსი” და ფაქტობრივად უკვე ქრონოლოგიურად გადანაცვლებული ვართ II საუკუნეზე. შესავალ ნაწილში, როდესაც ზოგადი მიმოხილვა გვქონდა ქრისტიანული ლიტერატურის ცალკეული ეტაპებისა და ეპოქებისა, მაშინ აღვნიშნავდით, რომ პირობითად პირველი პერიოდის შემდეგ ქრისტიანული მწერლობისა, რასაც სამოციქულო ეპოქა ეწოდება, გამოიყოფა ასევე პირობითად აპოლოგეტური ეპოქა, აპოლოგეტთა მოღვაწეობის ხანა, რაც არსებითად II საუკუნეს გულისხმობს.

ერმის თხზულება "მწყემსი"

121

ჩვენ ვთვლით, რომ წინა საუბარში არსებითად დავასრულეთ არეოპაგეტიკის შესახებ შესავლის სახით მსჯელობა. უამრავი უაღრესად მნიშვნელოვანი საკითხია ამ ერთ-ერთ ყველაზე უფრო ფუძემდებულურ საღვთისმეტყველო კრებულთან და კორპუსთან დაკავშირებული. არ არის გამორიცხული, რომ ჩვენ დავუბრუნდეთ ამ ძეგლთა კრებულს, არეოპაგეტულ შრომებს, უფრო გვიანდელ ავტორებთან დაკავშირებით პარალელის სახით მოვუხმოთ მათ, ამჯერად კი ვფიქრობთ საკმარისია ის რაოდენობა საუბრებისა, რაც მათ მივუძღვენით და განვაგრძობთ ქრონოლოგიურ განხილვას საეკლესიო ლიტერატურისას.

წმიდა დიონისე არეოპაგელი - “დადებითი” და “უარყოფითი” ღვთისმეტყველება

119-120

“დადებითი” და “უარყოფითი” ღვთისმეტყველება

ჩვენს წინა საუბარში შევჩერდით დადებითი და უარყოფითი ღვთისმეტყველების რაობის განმარტებაზე. აღვნიშნავდით, რომ საღვთისმეტყველო წვდომა ჭეშმარიტებისა, რამდენადაც ამას კაცობრივი ბუნება დაიტევს, ყველაზე გამოკვეთილად არეოპაგეტულ სწავლებაში და საზოგადოდ მთელს ქრისტიანულ მოძღვრებაში არსებითად ღვთისმეტყველების ამ ორი სახეობით არის გამოხატული. რომელთაგან ყველანაირი გაგებით პირველს, წინმდგომობითაც (ე.ი. ამით იწყება საღვთისმეტყველო წვდომა), უწინარესობითაც, ეწოდება თანამედროვე ტერმინოლოგიით “დადებითი”, ძველ ქართულად “წართქმითი” ღვთისმეტყველება. ესაა იგივე, რასაც გამოხატავს ბერძნული ტერმინი “კატაფატიკური”, “კატაფაზისი” (დადებითობა, მტკიცებითობა) ანუ რასაც ლათინურად “პოზიტიური” ღვთისმეტყველება ეწოდება.

წმიდა დიონისე არეოპაგელის შრომა “საღმრთოთა სახელთათვის”

118

იერარქიულობა საღმრთო სახელებს შორის წმ. დიონისე არეოპაგელის შრომის “საღმრთოთა სახელთათვის” მიხედვით

ჩვენს წინა საუბრებში იერარქიულობის შესახებ წმინდა დიონისე არეოპაგელის მოძღვრება სხვადასხვა კუთხით წარმოვაჩინეთ. უშუალოდ წინა საუბარში ვეხებოდით საკუთრივ იერარქიული საფეხურების არსებობის წესის საფუძვლებს. განვიხილავდით იმ სულიერ საღვთო თვისებებს, რითაც ჭეშმარიტად განპირობებულია ჯერ საკუთრივ მათი მყოფობა და შემდგომ ზემორეებთან და ქვემორეებთან ამა თუ იმ ხარისხის ურთიერთდამოკიდებულება.

წმიდა დიონისე არეოპაგელი - "ანგელოზთა იერარქიის შესახებ"

113-117

არეოპაგიტულ შრომათა შესახებ; ტერმინ “იერარქიის” განმარტება

არეოპაგეტიკასთან დაკავშირებული წინა საუბრები მთლიანობაში დაეთმო, არსებითად, ფილოლოგიურ-ისტორიულ საკითხებს და როგორც თავშივე აღვნიშნეთ ამგვარ საკითხთა შეძლებისდაგვარი დამუშავება უთუოდ წინა ნაწილი უნდა ყოფილიყო საკუთრივ არეოპაგეტიკის ღვთისმეტყველების შესახებ საუბრებისა.

რამდენადაც მეტ-ნაკლებად ის საკითხები, რაც ავტორობის პრობლემას, ზოგადად ისტორიას უკავშირდება არეოპაგეტიკისა, თარგმანებს და ა.შ., რამდენადაც ყველა ეს საკითხი მეტ-ნაკლებად ჩვენ მიმოვიხილეთ (რა თქმა უნდა, კვლავაც აურაცხელია განსახილველი, მაგრამ ეს ყველაფერი უკვე სპეციალისტური კვლევაა, ხოლო ასეთი ზოგადი საუბარი ვფიქრობთ ნამდვილად აკმაყოფილებს იმ ზღვარს, იმ კონდიციას, რა მდგომარეობამდეც უკვე ჩვენ მივედით), შესაბამისად ამჯერად ჩვენ შევუდგებით, რაც შეიძლება კომფაქტურად, მაგრამ ყველაზე არსებითის გამოკვეთილად აღნიშვნით, შევეხოთ საკუთრივ არეოპაგეტულ ღვთისმეტყველებას.

პეტრე იბერის შესახებ

109-112

არის თუ არა პეტრე იბერი არეოპაგიტულ შრომათა ავტორი?

ჩვენს წინა საუბარში ნაწილობრივ უკვე მოვნიშნეთ ის სასაუბრო თემა, რასაც ამჯერად შევეხებით. ჩვენ ვსაუბრობდით იმასთან დაკავშირებით, თუ რა თეორიები, რა თვალსაზრისები გამოითქვა არეოპაგიტული შრომების სავარაუდო ავტორის შესახებ. ვარაუდები მართლაც მრავალი იყო, როგორც აღვნიშნავდით, მაგრამ საქართველოში და (შეგვიძლია ეს განვაზოგადოთ) მაშინდელ საბჭოთა კავშირში ასე ვთქვათ მყარი ნიადაგი მხოლოდ ერთმა მათგანმა ჰპოვა. აქ იგულისხმება პეტრე იბერის, დღეისათვის უკვე ყველასთვის ცნობილი პიროვნების, როგორც არეოპაგიტულ წიგნთა ავტორის შესახებ შალვა ნუცუბიძის და შემდგომში ერნესტ ჰონიგმანის თვალსაზრისი.

წმიდა დიონისე არეოპაგელი და მისი თხზულებანი

105-108

ზოგადი მიმოხილვა; არეოპაგიტული შრომები

ჩვენი წინა საუბრები ეხებოდა იმ ეპოქას, რაც I ს-ის მიწურულსა და II ს-ის დამდეგს გულისხმობს, გარდამავალ ეპოქას უშუალოდ მოციქულთა მოწაფეების მოღვაწეობიდან საკუთრივ საეკლესიო მოღვაწეობამდე. ამ ეპოქის ყველაზე მნიშვნელოვანი სულიერი განძი, რაც ღვთის მადლით ჩვენამდე შემონახულა, გახლავთ იმ შრომების ერთობლიობა, რომლებსაც არეოპაგეტული თხზულებები ეწოდება. ამ საუბრით ჩვენ სწორედ აღნიშნული თხზულებების შესახებ ვიწყებთ განხილვას. წინასწარ ძნელია განსაზღვრა რამდენი გადაცემა დასჭირდება შედარებით სრულყოფილი სახით ხსენებულ ნაშრომებზე საუბარს, მაგრამ შევეცდებით, რომ მაქსიმალურად არ შემოვიზღუდოთ, სათქმელი ასე თუ ისე ცხადად ჩამოვაყალიბოთ, იმიტომ, რომ საქმე გვაქვს ჭეშმარიტად უმნიშვნელვანესი მნიშველობის ძეგლებთან.

ეპისტოლე დიოგნეტესადმი

104

თხზულების განხილვა

ჩვენი წინა საუბრები ეხებოდა წმინდა ეგნატი ანტიოქიელის ეპისტოლეებს. ამჯერად კი განვიხილავთ დაახლოებით ამავე ეპოქისა და ამავე პერიოდის უაღრესად მნიშვნელოვან ადრექრისტიანულ ძეგლს, რომლის ავტორიც სამწუხაროდ ჯერჯერობით დადგენილი კვლავაც არ არის, რის გამოც ანონიმურ თხზულებად არის მიჩნეული ჯერ კიდევ ეს ძეგლი და რომლის სახელწოდებაც არის “ეპისტოლე დიოგნეტესადმი”.

თხზულება ჩვენამდე მხოლოდ ერთი ხელნაწერით იყო მოღწეული. სამწუხაროდ ეს ხელნაწერიც აღარ არსებობს, რადგან ხანძრის შედეგად განადგურდა იგი, მაგრამ საბედნიეროდ სანამ დაიწვებოდა მანამდე ეს ხელნაწერი შესწავლილ იქნა და ორგზის გამოქვეყნდა კიდეც და ამ სახით შემოგვენახა. თუმცა თვით ის ხელნაწერი, კვლავ აღვნიშნავთ, დღეს უკვე აღარ არსებობს.

წმიდა ეგნატი ანტიოქიელი (I-II ს.)

97-98,100-104

ზოგადი მიმოხილვა

წმინდა კლიმენტი რომაელის შესახებ ჩვენი განხილვები იმ რამდენიმე საუბრით, რაც უკვე წარმოდგენილი იყო, ვფიქრობთ, ამ ეტაპზე დამაკმაყოფილებელია. თუმცა, რა თქმა უნდა, განსახილველი კვლავაც ბევრი გახლავთ, მრავალია მასალა საკუთრივ კანონიკური, ნამდვილად ავთენტური თხზულებების მხრივაც და იმ აპოკრიფული შრომების კვალობაზეც, რომლებიც რიცხობრივი თვალსაზრისით კიდევ უფრო ბევრია.

“მოციქულთა განწესებანი” საეკლესიო მწერლობაში

95-96

ჩვენი წინა საუბარი ეხებოდა წმინდა კლიმენტი რომაელის ავტორობით მოღწეულ ძეგლს სახელწოდებით “მოციქულთა განწესებანი”. ამ ძეგლის ზოგადი ისტორია ჩვენ ადრეც განვიხილეთ, როდესაც “დიდაქეზე” ვსაუბრობდით, წინა საუბარიც ამ საკითხს დავუთმეთ, ამჯერად კი შევეხებით ცალკეულ კონკრეტულ ცნობას, კონკრეტულ უწყებას აღნიშნულ თხზულებასთან დაკავშირებით.

ისტორიული ნიშნით “მოციქულთა განწესებანი”, რამდენადაც ჩვენ ეს დღეისათვის შეგვიძლია განვსაჯოთ, პირველად როგორც ჩანს დამოწმებული გვაქვს (ეს ალბათ უადრესი დამოწმებაა) II ს-ის დამდეგის ერთ-ერთ უდიდეს მოძღვართან და მარტვილთან წმინდა ეგნატი ანტიოქიელთან, რომლის ეპისტოლეებზეც, სხვათაშორის, ჩვენ დეტალურად ვიმსჯელებთ წმინდა კლიმენტი რომაელის მოღვაწეობის განხილვის შემდეგ. ეგნატი ანტიოქიელის ერთ-ერთ ეპისტოლეში, კერძოდ ეპისტოლეში “ტრალისელთა მიმართ” ჩვენ ვკითხულობთ: “რიდი გქონდეთ თქვენი ეპისკოპოსისაც, ვითარცა ქრისტესი, როგორც ეს თქვენთვის განაწესეს მოციქულებმა”.

ედიშერ ჭელიძე - "გარდამოცემის" გამოცემასთან დაკავშირებული საკითხების შესახებ

როგორც იცით მცირე ხნის წინ გამოიცა წმ. იოანე დამასკელის გარდამოცემის ახალქართული თარგმანი, პარალელური სამი ტექსტით (ბერძნული, რუსული და ინგლისური). აღნიშნული გამოცემის ფინანსური მხარე, მავანთათვის ზედაპირული და გადაუმოწმებელი ინფორმაციის საფუძელზე, გახდა პირადად ავტორის მიმართ ბრალდებების მიზეზი. ჩვენ (გვერდის ადმინისტრაცია) განმარტება ვთხოვეთ ბატონ ედიშერ ჭელიძეს, ქვემოთ გთავაზობთ მის პასუხს:

"ხსენებული წიგნი, რაც მოიცავს B5 ფორმატის 864 გვერდს, 2018 წ-ს დაფინანსდა განათლების სამინისტროს მიერ 35000 ლარად, რომლის 22100 ლარი გამოიყო სამეცნიერო მუშაობასთან დაკავშირებული ხარჯებისთვის, ხოლო დანარჩენი 12900 გადაერიცხა სტამბას. ორივე შემთხვევაში, რა თქმა უნდა, იგულისხმება თანხა 20 პროცენტიანი დაქვითვის გარეშე.

მას შემდეგ, რაც გადარიცხვისას მოხდა როგორც სასტამბო, ასევე სამეცნიერო მუშაობისთვის განკუთვნილი თანხების 20-პროცენტიანი დაქვითვა, საკუთრივ სამეცნიერო მუშაობასთან დაკავშირებით (ე. ი. სტამბური ხარჯების გარეშე) გამოყოფილი 22100 ლარიდან საბანკო გადმორიცხვით ჩაირიცხა მხოლოდ 17680 ლარი (დაიქვითა 4420 ლარი ანუ 20 პროცენტი), არცერთი თეთრით მეტი (ამ თანხის შემოწმება შეუძლია ნებისმიერ პირს, ვინაიდან აღნიშნული გადარიცხვის შესახებ არსებობს ოფიციალური დოკუმენტი საქართველოს ბანკშიც [სადაც ჩარიცხვა მოხდა, თუ არ ვცდებით, 2018 წ-ის დეკემბრის დასაწყისში], და სასულიერო აკადემიაშიც). ასე რომ, თქმა იმისა, თითქოს ედიშერ ჭელიძემ ხსენებული წიგნის გამოცემაში აიღო 35000 ლარი, არის, უბრალოდ,  სულიერი იდიოტიზმი.

ფსევდოკლიმენტინური ძეგლები

93-94

ორი ეპისტოლე ქალწულთა მიმართ

ჩვენ კვლავ წმინდა კლიმენტი რომაელის შესახებ რაც განსახილველი დაგვრჩა წარმოვადგენთ. ვგულისხმობთ კვლავაც იმგვარ ძეგლებს, რომლებსაც ავტორად ჰყავთ კლიმენტი რომაელი, მაგრამ არ არის დაზუსტებული, რომ ძეგლი, ჩვენამდე მოღწეული სახით, მართლაც კლიმენტისგან დაიწერა თუ არა.

ერთი რამ მკვლევართა შორის ამ ბოლო ხანებში იკვეთება, რომ ფსევდოკლიმენტინური ლიტერატურტის დიდი ნაწილი არქეტიპულად, ე.ი. ყველაზე უფრო ჭეშმარიტი ნაწილების მხრივ, მართლაც წმინდა კლიმენტი რომაელის კალამს უნდა ეკუთვნოდეს, რაც (ეს პირველაღწერილობა) შემდგომში გადამწერთაგან, სხვადასხვა პირთაგან შეივსო, შეზავდა დამოუკიდებლად, ასევე ზეპირ გადმოცემაში არსებული ცნობებით, ზოგ შემთხვევაში არმართლმადიდებლური სწავლებებითაც შეივსო. ამ გაგებით საბოლოოდ გარკვეულ ფორმამდე მისული ძეგლი მართლმადიდებლური ლიტერატურის ნაწილად და წმინდა კლიმენტი რომაელის შრომად ვეღარ ჩაითვლება. აი ამგვარი ხასიათის ძეგლებს ეწოდებათ “ფსევდოკლიმენტინური ძეგლები” და ამ ძეგლების ერთობლიობას “ფსევდოკლიმენტინური ლიტერატურა”.

წმინდა კლიმენტი რომაელის “II ეპისტოლე კორინთელთა მიმართ”

92

ჩვენს წინა საუბრებში შევეხეთ წმინდა კლიმენტი რომაელის, ასე ვთქვათ, ავთენტურ შრომას, რაზეც არავითარი ეჭვი არ არსებობს, რომ ნამდვილად მისია, “ეპისტოლეს კორინთელთა მიმართ”. მაგრამ რამდენადაც სპეციალურ კვლევაში და ძველთაგანვე საეკლესიო ლიტერატურაში ფიგურირებს კიდევ ერთი ეპისტოლე კორინთელთა მიმართ კლიმენტი რომაელისა, შესაბამისად პირველ მათგანს, ე.ი. ჩვენს მიერ ზემო განხილულს, ეწოდება “I ეპისტოლე კორინთელთა მიმართ” და ის ეპისტოლე, რომელსაც ეხლა განვიხილავთ, ეწოდება “II ეპისტოლე კორინთელთა მიმართ”.

კლიმენტი რომაელის II ეპისტოლის შესახებ აზრთა დიდი სხვადასხვაობაა. ტექსტობრივად ეს ეპისტოლე პირველთან ერთადაა შემონახული. ჩვენ ვახსენეთ ორი ხელნაწერი, რომელთაგან ერთია V ს-ის ცნობილი ალექსანდრიული კოდექსი, მეორე კი 1056 წლის იერუსალიმის საპატრიარქო ბიბლიოთეკის ხელნაწერი, რომელმაც შემოგვინახა ჩვენ, როგორც უკვე გითხარით, პირველი ეპისტოლე და აგრეთვე სირიული თარგმანის შემცველი ხელნაწერი. სამივე ეს ხელნაწერი, პირველ ეპისტოლესთან ერთად, შეიცავს მეორესაც, რომელიც, როგორც ავღნიშნეთ, მსგავსადვე კორინთელებისადმია მიმართული. და თუმცა ამასაც ეპისტოლე ეწოდება, მაგრამ უკვე კარგა ხანია გარკვეულია, რომ თავისი ფორმით ის უნდა იყოს არა იმდენად ეპისტოლე, რამდენადაც უფრო ჰომილია, ქადაგება. მრავალი მკვლევარი კლიმენტი რომაელის ე.წ. მეორე ეპისტოლეს კორინთელთა მიმართ სინამდვილეში უწოდებს უძველეს ქრისტიანულ ჰომილიას.

წმინდა კლიმენტი რომაელის “კორინთელთა მიმართ I ეპისტოლე”

89-91

პირველი ნაწილი

წინა საუბრებში ჩვენ შევეხეთ წმინდა კლიმენტი რომაელის ცხოვრებას და მოღვაწეობას. ამჯერად კი კონკრეტულად ვისაუბრებთ მის ლიტერატურულ მემკვიდრეობაზე, რითაც ეს მოღვაწე ჩვენთვის განსაკუთრებით ფასუეულია.

უკვე ავღნიშნეთ, რომ მრავალი შრომის ავტორობა მიეკუთვნება წმინდა კლიმენტის, რომელთაგან ბევრი აპოკრიფულია, მაგრამ ის რაც აბსოლუტურად უეჭველია და ყოველმხრივ დასაბუთებული ეს გახლავთ უეჭველი ფაქტი კლიმენტი რომაელის ავტორობისა ისეთი ცნობილი ძეგლის მხრივ, რაც “კორინთელთა მიმართ ეპისტოლე” გახლავთ. ჩვენამდე მოღწეულია უადრესი პერიოდიდანვე თხზულება “კორინთელთა მიმართ ეპისტოლე”, რომელსაც დღეისათვის მეცნიერულ კვლევაში უწოდებენ “კორინთელთა მიმართ I ეპისტოლეს”, იმიტომ, რომ არსებობს და გამოვლენილია II ეპისტოლეც კორინთელთა მიმართ. ეს ცალკეულ შემთხვევებში პრობლემას ქმნის, მაგრამ მეცნიერულ ლიტერატურაში ამგვარად არის ის წოდებული და ამის ფონზე იმ ძეგლს, რომელსაც ჩვენ განზოგადებულად შეგვიძლია ვუწოდოთ “ეპისტოლე კორინთელთა მიმართ”, მეცნიერულ კვლევაში პირობითად ეწოდება “I ეპისტოლე კორიონთელთა მიმართ”, რომ გავმიჯნოთ იგი ე.წ. II ეპისტოლისგან, ასევე კორინთელთა მიმართ.

წმ. კლიმენტი რომაელი (I ს.)

87-88

ბიოგრაფიული ცნობები

ჩვენი წინა საუბრები ეთმობოდა ქრისტიანული ლიტერატურის უადრეს ძეგლს (დღევანდელო წყაროების მიხედვით) სახელწოდებით “დიდაქე”. შეძლებისდაგვარად შევეხეთ ამ უმნიშვნელოვანესი ნაშრომის უმთავრეს ასპექტებს და ვფიქრობთ შეგვიძლია, რომ ქრონოლოგიურად უფრო გვიანდელ ეპოქაზე გადავიდეთ, მომდევნოზე, როდესაც უკვე ჩვენთვის ცნობილია არა მხოლოდ ნაშრომები, არამედ ამ ნაშრომთა ავტორებიც. ამჯერად მხედველობაში გვყავს I ს-ის II ნახევრის და საერთოდ საეკლესიო ლიტერატურის ერთ-ერთი უდიდესი წარმომადგენელი წმინდა კლიმენტი რომაელი.

"დიდაქე"

(ადრექრისტიანული პერიოდის ძეგლი)

75-86

“დიდაქე” – ზოგადი მიმოხილვა (ძეგლის რაობა; აგრეთვე იმის შესახებ, თუ რატომ იყო დაკარგული ძეგლი გარკვეული პერიოდის განმავლობაში)

ჩვენს წინა საუბარში, მსმენელს ემახსოვრება, შევეხეთ საკითხს იმასთან დაკავშირებით, თუ რომელი ძეგლი უნდა მივიჩნიოთ დამწყებად, პირველად საეკლესიო შრომათა შორის, ეკლესიის მამათა ლიტერატურულ მემკვიდრეობაში.

იმის შესახებ თუ რომელია საეკლესიო მწერლობის პირველი ძეგლი

74

ჩვენს წინა საუბარში მიმოვიხილეთ, რამდენადაც ზეპირი საუბარი ამას დაიტევდა, პატროლოგიური ლიტერატურის ყველაზე უფრო ხელშესახები, გარკვული მნიშვნელობის მქონე ძეგლები და ავტორები და დღეისათვის, ამ საუბრიდან, შვეცდებით უკვე შევუდგეთ ეკლესიის მამათა შრომების, ეკლესიის მამათა მოღვაწეობის ქრონოლოგიურ განხილვას, საეკლესიო ლიტერატურის ეტაპობრივ შესწავლა-გადმოცემას.

პატროლოგიის ზოგადი მიმოხილვა

73

ჩვენი წინა საუბრის მსმენელს, რა თქმა უნდა, ახსოვს, რომ ჩვენ თანდათანობით შევუდექით საეკლესიო ლიტერატურის განხილვას ქრონოლოგიური წესით. წინა საუბარში წარმოვაჩენდით, კვლავ განვმარტავდით რაობას საეკლესიო ლიტერატურისას, იმისას თუ რას ნიშნავს პატრისტიკა-პატროლოგია, შეგვიძლია თუ არა დავეთანხმოთ იმას, რომ პატრისტიკა მთავრდება VII-VIII ს-ით და შემდგომ სხვა ეპოქა მოდის, თუ სხვა საკითხებს. დებულებას, დასკვნას წინა საუბრისას კვლავ გავიხსენებთ, რომ პატრისტიკა მარად დაუბოლოებელი სამოღვაწეო ასპარეზია ეკლესიის მამებისა ამ წუთისოფელში. ვიდრე მეორედ მოსვლამდე ეკლესიის მამათა მოღვაწეობა ყოველთვის სახეზე იქნება და ამ მოღვაწეობაში, რა თქმა უნდა, უფრო და უფრო კვლავაც მოიმატებს მნიშვნელობა საკუთრივ სამწერლობო კუთხით.

საეკლესიო მწერლობის რაობა

72

წინა საუბრებში წარმოდგენილი მიმოხილვების შემდეგ, ქრონოლოგიური განხილვის წესით, ჩვენ შევუდგებით ეკლესიის მამათა მოღვაწეობისა და მათი შრომების შესახებ, რადიოსაუბრებისათვის მოსახერხებელი, განხილვების წარმოდგენას. რა თქმა უნდა ეს განხილვები, რამდენადაც ამას ზეპირი საუბრები იტევს, დეტალიზებული, წყაროთმცოდნეობითად აბსოლუტურად აღჭურვილი ვერ იქნება. იმიტომ, რომ ეს ყოველივე მსმენელისგან დატევნას ინფორმაციისას გაართულებდა, თუმცა მცდელობა ჩვენი, რა თქმა უნდა, მიმართული იქნება იქითკენ, რომ ყველაზე არსებითი, ამა თუ იმ მოღვაწესთან, ამა თუ იმ მოღვაწის რომელიმე შრომასთან დაკავშირებით, გადმოვცეთ, ანუ მსმენელს შევუქმნათ სრულიად გარკვეული და მართებული შთაბეჭდილება, ორიენტირი, პირველდაწყებითი გეზი.

ძველი ქართული საღვთისმეტყველო ტერმინოლოგია

სევერიანე გაბალონელის "ექვსი დღის განმარტების" ძველი ქართული თარგმანის მიხედვით

68-71

“მხოლოდყოფილი” (მხოლოდშობილი)

წინა საუბარში ჩვენ შევეხეთ საკითხს იმასთან დაკავშირებით, რომ ქართული ენის ქრისტიანული მოძღვრებით განმსჭვავლვა უეჭველი დადასტურებაა საკუთრივ ერის აღნიშნული მოძღვრებით უღრმესი გამსჭვალვისა, რომ ქართული ენა ილექავს საეკლესიო მოძღვრების გამომხატველი ბერძნული ტერმინოლოგიის უადრეს სახეს, რაც ისტორიული, ჟამიერი თვალსაზრისითაც უაღრესად მნიშვნელოვანია. რამდენადაც ეს ყოველივე შესაძლებლობას გვაძლევს ქართულ ენაში გამოიყოს ცალკეული მონაცემები, IV საუკუნემდელი ვითარების ამსახველნი, დამადასტურებლად იმისა, რომ მხოლოდ და მთლიანად IV საუკუნიდან არ იწყება საქართველოში საეკლესიო მოძღვრების ქართულ ენაზე ამეტყველების ისტორია, ანუ ქართული ენის გაქრისტიანება.

ქართული ენის გაქრისტიანება

 

65-67

ნაწილი პირველი

ჩვენს წინა საუბარში ვეხებოდით ნათლობის საიდუმლოს მნიშვნელობას ადამიანის ცხოვრებაში. შევეცადეთ განგვემარტა საკითხი იმასთან დაკავშირებით, რაც ხშირად აღიძვრის, ხშირად გამოითქმის, თუ რატომ არ ხდება ნათლობის ჟამს ადამიანის სხეულებრივი აზრითაც მყისიერი გარდაქმნა უხრწნელად, გაუკვდავებულად, თუ რას ნიშნავს ნათლობის შემდგომი ჟამი ადამიანის ცხოვრებაში.

ნათლისღების შესახებ

64

წინა საუბარში ჩვენ ვეხებოდით საკითხს იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორ აირეკლება ენაში ადამიანის სულიერი მდგომარეობა განღმრთობილობის ჟამს. განვიხილეთ მოციქულთა განღმრთობის ერთ-ერთი ყველაზე უფრო შთამბეჭდავი გამოხატულება – სულიწმინდის გარდამოსვლა მათზე, როდესაც ისინი ამეტყველდნენ სხვადასხვა სამეტყველო ენებზე.

შეჯამებული დასკვნის სახით ვიტყვით, რომ ეს ამეტყველება გულისხმობდა მათ მიერ საკუთარ თავში დასაბამიერი, ცოდვამდელი ბუნების აღდგინებას და თუკი ცოდვამდელი მდგომარეობა ადამიანის ბუნებისა იტევდა შინაგან სიტყვას და მისთვის ნიშანდობლივი იყო მხოლოდ შინაგანი მეტყველება, ყოველგვარი მატერიალური სიტყვის გარეშე, აი ეს შინაგანი სიტყვა კვლავ აღიდგინეს მოციქულებმა თავის თავში, კვლავ გაცხოველდა მათში და განახლდა დასაბამიერი უნარი საღვთო აზროვნებისა ანუ საღვთო მეტყველებისა. მაგრამ რადგანაც ისინი ჯერ კიდევ ხორცში იყვნენ და მხოლოდ მათგან წვდომა ამ უზენაესი სიკეთისა არ იყო საკმარისი, არამედ ეკლესიური ვალდებულებით ისინი მოვალენი იყვნენ სხვებისთვისაც მიეფინათ მათგან წვდომილი სიკეთე.

მოციქულთა მრავალ ენაზე ამეტყველება სულთმოფენობის ჟამს

62-63

მოციქულთა მრავალ ენაზე ამეტყველება სულთმოფენობის ჟამს

ჩვენს წინა საუბარში განვიხილავდით დაცემულ მდგომარეობაში კაცობრიობის გამთლიანებისათვის აუცილებელი პირობის – ერთი ენის რაობის საკითხს. იმ თვისებებს, რაც ამ ენას ყველაზე უფრო ძირეულად უნდა ჰქონოდა, კვლავ შეგახსენებთ, რომ გამსჭვალავი კაცობრიობის პირველ ენისა დაცემულ მდგომარეობაში უნდა ყოფილიყო ერთი მხრივ მწუხარება საკუთარი დანაშაულის გამო და მეორე მხრივ ამ მწუხარებაში სასოებაც იმისა, რომ ადამიანს ეპატიება დანაშაული და ის თავის სამშობლოს კვლავ დაუბრუნდება, კვლავ გამოიხსნება ცოდვისმიერი ტყვეობიდან.

მეხსიერების გენეტიკურობა. სამოთხის შესახებ მახსოვრობა ადამიანებში. მაცხოვრის განკაცების ჟამის შესახებ

59-60

ჩვენს ბოლო საუბარში, ვფიქრობთ, მსმენელთან ერთად მივედით იმ უეჭველ დასკვნამდე, რომ საეკლესიო ტერმინოლოგია, ანუ ის ერთი დედა ენა, რაც ჭეშმარიტი კაცობრიობის, ეკლესიაში ახალშობილი კაცობრიობის ერთმთლიანობას მარადიულად ინარჩუნებს, არის ზნეობრივი მონაცემი. ანუ საეკლესიო ენა უპირველეს ყოვლისა ზნეობრივია, სიწმინდის საკუთარ თავში გამოხმატველია და დამცველია, სადაც ჭეშმარიტი ერთმთლიანობაა, გამოხატულებაცაა და ერთ-ერთი განმაპირობებელიცაა ამ ერთ მთლიანობისა.

აი ამ დასკვნის საფუძველზე ჩვენ შეგვიძლია კვლავ მივუბრუნდეთ კაცობრიობის დასაბამიერი ენის საკითხს. რამდენიმე საუბრის წინ აღვნიშნავდით, რომ საკუთრივ ამ ენის გამოხატულება კონკრეტულად როგორი იყო, ჩვენ, რა თქმა უნდა, ამაზე ვერ ვიმსჯელებთ (მიუხედავად იმისა, რომ შეიძლება გარკვეული ვარაუდები გვქონდეს). რაზეც მყარად შეგვიძლია ვისაუბროთ ეს გახლავთ იმ პროტო ენის, დასაბამიერი ენის გარკვეული თვისებები, თუ რა თვისებებით შეიძლება ყოფილიყო ის განმსჭვალული.

საეკლესიო ტერმინოლოგია როგორც ზნეობრივი მონაცემი

57-58

ბოლო საუბრისას ჩვენ განვიხილავდით საკითხს ენის ფენომენის შესახებ. ვეხებოდით თავდაპირველ მდგომარეობას ადამიანისას სამოთხეში. შემდგ, როდესაც ცოდვით დაეცა ადამიანი, ენობრივი კუთხითაც ეს დაცემა, რა თქმა უნდა, სახეზეა. თუ დავდაპირველი შინაგანი სიტყვა, გონებითი გაზრახება ნიშანდობლივი იყო ადამიანის სულიერი მეტყველებისთვის, მსგავსად ანგელოზური მეტყველებისა, ცოდვით დაცემამ მეტყველებასაც გარეგანი, მატერიალური შესამოსელი შესძინა და ისევე როგორც ადამიანი ტყავის სამოსელით დაიფარა და ეკლესიის მამათა განმარტებით ტყავის სამოსელი აქ სიმბოლო მატერიალურობისა, მოკვდავობისა, დაშლადობის მქონე ნივთიერებისა, ამგვარადვე ენამაც მატერიალური სამოსელი მიიღო და სიტყვა შინაგანი გახდა სიტყვა წარმოთქმული, ანუ სიტყვა ხმოვანი. კვლავ გავიხსენებთ პეტრიწის თარგმანს ამ შემთხვევაში ჩვენთვის ნიშანდობლივს: სიტყვა გარემოსილი, ანუ მატერიალური სამოსელით დაფარული. სულიერი აზრის ამგვარად დაფარვით მატერიალურმა სამოსელმა ენას შესაძლებლობა მისცა ამ დაცემულ მდგომარეობაში კაცობრიობის შემაკავშირებელი ყველაზე მნიშვნელოვანი საურთიერთობო საშუალება გამხდარიყო.

სალაპარაკო ენის წარმოშობა

56

ჩვენს წინა საუბარში ვეხებოდით კონკრეტულად სამოთხისეულ ცხოვრებაში ადამთან დაკავშირებით ენის რაობის საკითხს და აღვნიშნავდით, რომ ენა, რომლითაც ადამი სამოთხეში მეტყველებდა, თუ, რა თქმა უნდა, ამ შემთხვევაში ენას მხოლოდ სიმბოლურ გაგებას შევუნარჩუნებთ, ეს იყო იგივე შინაგანმდებარე სიტყვა. ჩვენ ეს ტერმინები ნაწილობრივ უკვე განვიხილეთ, რომ ეკლესიური სწავლებით არის ორი სახეობა სიტყვისა, ერთია შინაგანმდებარე სიტყვა, მეორეა გარეგანი სიტყვა, გამოვლენილი ანუ პროფორიკული სიტყვა. ის რასაც ენათმეცნიერება შეისწავლის, რაც გრამატიკულ კანონზომიერებას დამყარებული ენაა, ეს გახლავთ სწორედ პროფორიკული ანუ გარეგანი, ანუ ხმოვანი სიტყვა, ხოლო შინაგანმდებარე სიტყვა არის იგივე აზროვნებითი მეტყველება, აზრისმიერი სიტყვა და ადამს სამოთხეში სწორედ ეს მეტყველება ჰქონდა. ამავე აზრით გაიგება მის მიერ ცხოველებისადმი სახელის დარქმევაც, რომ სულიერად, აზრისმიერად განჭვრიტა მათი რაობა, მათი სახეობა და საკუთარ გონებაში განსაზღვრა კიდეც, დაახარისხა კიდეც თითოეული მათგანი. აქ, რა თქმა უნდა, არაა საუბარი იმაზე, რომ ამა თუ იმ ცხოველს რაღაც კერძოობითი, თანხმოვნებისა და ხმოვნებისგან შედგენილი სახელი დაარქვა მან.

სამოთხისეული სულიერი მეტყველება

55

ჩვენი წინა საუბრები ეხებოდა ენის რაობას ბიბლიურ-ეკლესიური სწავლებით. კონკრეტულად ბოლო საუბარში განვიხილავდით საკითხს იმასთან დაკავშირებით, თუ სალაპარაკო ენა, გრამატიკულ კანონზომიერებებზე აგებული ენა, როგორც შენაძენი ადამიანის ისტორიისთვის და არა განუყოფელი მისი ბუნებისგან, როდის უნდა შესძენოდა მას. ამასთან დაკავშირებით ჩვენ მივედით იმ დასკვნამდე, რომ განსხვავებით თანამედროვე ლინგვისტიკაში მიღებული დასკვნისა, თითქოს ენა ესაა როგორც ერთობლივი მონაცემი, ძღვენი ადამიანისადმი ღვთისგან, რომ ენა როგორც ასეთი არ შექმნილა და რომ ადამიანი, მითუმეტეს, მის შექმნაში არ მონაწილეობდა, ამისგან განსხვავებით გრამატიკული ენის მხრივ ჩვენ უეჭველად ბიბლიურ-ეკლესიური სწავლების საფუძველზე იმ დასკვნამდე მივდივართ, რომ ეს ენა ღვთის შთაგონებით ადამიანისგან შექმნილია. რა თქმა უნდა, აქ ცნობიერებითი ელემენტიც უნდა ვიგულვოთ, რომ გარკვეულ შემთხვევაში შეგნებულობა, ცნობიერება, მოაზროვნეობა ენის შექმნაში მონაწილეობდა. მაგრამ ქვეცნობიერსაც, ანდა მდგომარეობით მხარესაც დიდი როლი აქვს. ასე რომ, ურთიერთობაში, სხვადასხვა შემთხვევაში გარემოსგან კარნახით, თანდათანობით, უნდა ვთქვათ, რომ ყალიბდებოდა ადამიანური სამეტყველო ენა.

ადამიანური ბუნების შესახებ. სალაპარაკო ენა, როგორც ადამიანური ბუნების შენაძენი და არა მისი თვისება

54

წინა საუბრებში ჩვენ ვეხებოდით საკითხს იმასთან დაკავშირებით, თუ რამდენად უკავშირდება ადამიანის ბუნებას ენობრივი ფენომენი, სალაპარაკო ენა, სამეტყველო ენა. აღვნიშნეთ, რომ სამეტყველო ენა, მატერიალურ გარსში გამოხატული ენა, არ არის ადამიანური ბუნებისთვის განუყოფელი, რომ ის შენაძენია ადამიანური ბუნებისთვის და რომ მხოლოდ ეს არ არის ის ნიშანი, რითაც ადამიანი განეყოფა ცხოველს, რომ დებულება იმასთან დაკავშირებით, თითქოს ენობრივი ფენომენის გაუქმების ჟამს ადამიანი ცხოველი ხდება, თუ ადამიანში ენობრივ ფენომენს გავაუქმებთ ის ცხოველს უიგივდება, ეს დებულება ენათმეცნიერთა შორის მიღებული, არ გახლავთ მართებული ბიბლიურ-ეკლესიური სწავლებით. და რამდენადაც ამ საკითხს შევეხეთ, შევეხეთ იმას, თუ რა უნდა განასხვავებდეს მაშ ადამიანს ცხოველისაგან, ვალდებული ვიყავით განგვეხილა ეკლესიური სწავლება ცხოველური და ადამიანური ბუნების შესახებ, რა არის ცხოველი, რა ბუნებისაა ის და რა ბუნებისაა ადამიანი. ამასთან დაკავშირებით მივუთითებდით, რომ სხეულებრივი ასპექტით დაცემულ მდგომარეობაში ადამიანი არსებითად ცხოველური ბუნებისაა, რომ სხეულებრივად ადამიანსა და ცხოველს შორის ამ მიწიერ ყოფაში არ არის სხვაობა, სხვაობა არის მათ მეორე ნაწილში, რომლის განმარტებისასაც ჩვენ ჯერჯერობით კვალავაც ვტოვებთ ბერძნულ სახელწოდებას “ფსიხე”, რომ ცხოველური “ფსიხე” და ადამიანური “ფსიხე” ერთიმეორისგან არსებითად განსხვავდება. 

ედიშერ ჭელიძე - საეკლესიო სიმართლე წითელი კვერცხის შესახებ და ზოგიერთი სხვა ლიტურგიკული საკითხი

მეორე საუკუნის დიდ საეკლესიო ფილოსოფოსს, წმ. ათენაგორა ათენელს დავესესხებით:

„ყოველ დოგმატსა და მოძღვრებას, დაკავშირებულს არსთა შორის ჭეშმარიტებასთან, თანაშეეზრდება რამ სიცრუე“ (Παντὶ δόγματι καὶ λόγῳ τῆς ἐν τούτοις ἀληθείας ἐχομένῳ παραφύεταί τι ψεῦδος, PG. 6, col. 973 A).

ნიმუშისთვის, საკმარისია გულდასმით გავეცნოთ თუნდაც უწმინდესი „კურთხევანის“ ძველ ქართულ ხელნაწერებს, რომ სრულად დავრწმუნდეთ ზემორე დებულების უტყუარობაში, ვინაიდან თვალნათლივ ვნახავთ, რომ ხსენებული ხელნაწერების უდიდეს ნაწილში განმაღმრთობელ ტექსტებთან ხორცმეტისებრ არის თანაშეზრდილი არაერთი ფსევდო, ყალბი, აბსოლუტურად ცრურწმენითი „ლოცვა“ (უკეთ, „შელოცვა“), რომელთა გამიჯვნაც ჭეშარიტისგან ფილოლოგიურად საკმაოდ რთულია.

საეკლესიო მწერლობის ჰიმნოგრაფიული ჟანრი

33

წინა საუბრებში განვიხილავდით ლიტურგიკული ჟანრის ყველაზე მნიშვნელოვან ძეგლს, რომელსაც “კურთხევანი” (აგრეთვე “დიდნი კურთხევანი”) ეწოდება. აღვნიშნავდით, რომ, რა თქმა უნდა, ლიტურგიკული ჟანრი, ლიტურგიკული მწერლობა მხოლოდ ამ წიგნით არ შემოიფარგლება. მრავალი სხვა უმნიშვნელოვანესი კრებული შედის ლიტურგიკულ ჟანრში. ყველა მათგანს, ცხადია, ჩვენ ვერ შევეხებით, მაგრამ ვთვლით, რომ აუცილებელია ცალკე გამოიყოს და ალბათ რამდენიმე საუბრის სახით განხილულ იქნეს ლიტურგიკული ჟანრის ასევე უმნიშვნელოვანესი ნაწილი, რაც განუყოფელია თუნდაც ჩვენს მიერ უკვე განხილული “დიდი კურთხევანისგან”, ნებისმიერი სხვა ლიტურგიკული წიგნისგან, საზოგადოდ ღვთისმსახურების ნებისმიერი სახისგან, ეს გახლავთ ე.წ. ლიტურგიკული პოეზია ანუ თავისი ნამდვილი სახელწოდებით საეკლესიო ჰიმნოგრაფია, საეკლესიო გალობა.

საეკლესიო მწერლობის ლიტურგიკული ჟანრი

26-32

ტერმინ “ლიტურგიის” გნმარტება; ღვთისმსახურების დანიშნულება

ბოროტების წარმოშობის მიზეზები

წინა რამდენიმე საუბარში ჩვენ შეძლებისდაგვარად შევეხეთ ქრისტიანული ფილოსოფიის ჟანრს. რა თქმა უნდა, კიდევ ბევრი რამ ამ კუთხით შეიძლებოდა თქმულიყო, მაგრამ რამდენადაც ჯერ კიდევ პატროლოგიის შესავალთან გვაქვს საქმე და ჟანრობრივ დახასიათებას წარმოვადგენთ ქრისტიანული ლიტერატურისას, ზემოთქმული, საკუთრივ ქრისტიანულ ფილოსოფიასთან დაკავშირებით, ვფიქრობთ, საკმარისია.

ამჯერად შევეხებით ქრისტიანული ლიტერატურის ერთ განსაკუთრებით და ასევე უაღრესად ფართო მოცულობის მქონე ჟანრს, რასაც ლიტურგიკული მწერლობა ჰქვია.

საეკლესიო მწერლობის ფილოსოფიური ჟანრი

21-25

ქრისტიანობა და ფილოსოფია

წინა საუბრებში ჩვენ შევეხეთ რამდენიმე უმნიშვნელოვანეს ჟანრს საეკლესიო მწერლობისას. ჟანრების განხილვას განვაგრძობთ და ამჯერად შევეხებით ასევე უაღრესად საყურადღებო და ერთ-ერთ უარსებითეს ჟანრობრივ ნაწილს საეკლესიო ლიტერატურისას, რომელსაც ფილოსოფიური მწერლობა ეწოდება.

საეკლესიო მწერლობის ასკეტური ჟანრი

20

წინა საუბრებში ჩვენ განვიხილეთ რამდენიმე ჟანრი საეკლესიო ლიტერატურისა. ამჟამად შევეხებით კიდევ ერთ ჟანრს – ასკეტიკას.

ყველა ჟანრი, რაც განვიხილეთ და რაც განსახილველია, განსაკუთრებულ მნიშვნელობას შეიცავს. ამიტომ თითქმის ყველა მათგანზე ვამბობდით ამის შესახებ, მათ განსაკუთრებულობას ვასაბუთებდით. იგივე შეიძლება ითქვას ასკეტიკის შესახებაც.

საეკლესიო მწერლობის პოლემიკური ჟანრი

19

ჩვენ ამჯერად შევეხებით კიდევ ერთ ჟანრს საეკლესიო ლიტერატურისას, რა თქმა უნდა, კვლავაც უაღრესად ზოგადად, მხოლოდ ძირითად ხაზებში, ეს გახლავთ პოლემიკის ჟანრი, პოლემიკური ლიტერატურა.

აღვნიშნავდით, რომ პოლემიკა, როგორც ჟანრი, შეიძლება ნაკლებ ექვემდებარებოდეს ცალკე გამოყოფას, იმიტომ, რომ იგი ჩვეულებრივ დოგმატიკასთან ერთად მოიაზრება, რადგანაც დოგმატურ დებულებებზე წარმოებდა ჩვეულებრივ პოლემიკა და დოგმატური ძეგლებიც უმრავლეს შემთხვევაში პოლემიკის საფუძველზე დაწერილა და ჩამოყალიბებულა ეკლესიის მამათაგან. მიუხედავად ამისა, მაინც ამ შემთხვევაში ჩვენ აქცენტს გავაკეთებთ საკუთრივ პოლემიზმზე, პაექრობაზე და პაექრობითი თვისების უფრო მეტად ამსახველ ძეგლებზე, რითაც მეტ-ნაკლებად შესაძლებელი ხდება, რომ პოლემიკური მწერლობა, როგორც ცალკე ჟანრი გამოვყოთ დოგმატიკისგან და ეს გამოყოფა, თავისთავად ცხადია, ყველა შემთხვევაში პირობითია.პოლემიკური ლიტერატურის აღმოცენებას განაპირობებდა ქრისტიანული მოძღვრების გარდაუვალი კონფლიქტი იმ სარწმუნოებებთან, იმ მოძღვრებებთან, იმ აღმსარებლობებთან, რომლებიც რომის საზოგადოების, ანდა ზოგადად კაცობრიობის სხვადასხვა რეგიონში იყო გაბატონებული. იმიტომ, რომ ქრისტიანობა მხოლოდ რომის იმპერიით არ განისაზღვრებოდა, თავდაპირველად ამგვარად იყო, მაგრამ შემდეგში ის თანდათანობით მთელ მსოფლიოს მოედო და პოლემიკა ქრისტიანობისა სხვადასხვა სარწმუნოებებთან ყოველთვის სახეზეა. ისტორიულად პირველ რიგში, რა თქმა უნდა, რომის იმპერიაში მიმდინარე პაექრობანია ჩვენთვის ყურადღების საგანი და ამ ნიადაგზე აღმოცენებული საეკლესიო ძეგლები.

საეკლესიო მწერლობის დოგმატური ჟანრი

18

ჩვენს წინა საუბრებში განვიხილეთ საეკლესიო ლიტერატურის ჟანრები – ჰაგიოგრაფია, აპოკრიფები, ეგზეგეტიკა. რა თქმა უნდა, ყველაფერი ეს იყო უაღრესად ზოგადი სახით. მაგრამ ასეთი საუბრების ჟამს სხვა წესით არ მოხერხდება და ვიმედოვნებთ ქრონოლოგიური განხილვის ჟამს თითოეული ჟანრის მხრივ უფრო სრულყოფილ ცნობებს მივაწვდით ჩვენს მსმენელს.

ეგზეგეტიკის შემდეგ ჩვენ გვინდა შევეხოთ რამდენიმე სიტყვით დოგმატიკის ჟანრს. დოგმატის თაობაზე ძალიან ვრცლად ვისაუბრეთ, რამდენადაც შეიძლებოდა ფართო მოცულობის განხილვის წარმოდგენა. ამ კუთხით ჩვენ მსჯელობას არ გავაგრძელებთ, ე.ი. იმის შესახებ თუ რას ნიშნავს დოგმატი, რას ნიშნავს დოქსა, მათი მთლიანობა როგორ ქმნის ზოგადად საეკლესიო ლიტერატურას. ჩვენ საუბარი გვექნება საკუთრივ დოგმატური ჟანრის მხრივ. დოგმატიკა თანადროულია საეკლესიო ისტორიისა, ეკლესიის დაფუძნებისა. უფრო მეტიც შეიძლება ითქვას, დოგმატიკა უწინარესიცაა ყოფითი თვალსაზრისით, ქრისტიანული სარწმუნოების გავრცელებაზე, ეკლესიის დამკვიდრებაზე, იმიტომ, რომ ყოველი დოგმატური დებულება არის საღვთო წერილიდან მომდინარე, ანუ ნაგულისხმევია ძველ აღთქმაში, განცხადებულია ახალ აღთქმაში. და ყოველივე ამის ტერმინოლოგიური ფორმით წარმოდგენა, ე.ი. საღვთო წერილის უცთომელ და მაცხოვნებელ სწავლებათა ტერმინოლოგიური ფორმით წარმოდგენა გახლავთ დოგმატიკა.

საეკლესიო მწერლობის ეგზეგეტიკური ჟანრი

17

ჩვენ ვეხებოდით ქრისტიანული ლიტერატურის ჟანრობრივ ნაირსახეობებს, ვიდრე დავიწყებდეთ ქრონოლოგიურ განხილვას. ეს ყველაფერი შესავალი სახით ამგვარ განხილვას აუცილებლად უნდა უძღოდეს. ორ ჟანრს ნაწილობრივ, რა თქმა უნდა, მხოლოდ შთაბეჭდილების დონეზე, ჩვენ შევეხეთ. ეს გახლავთ ჰაგიოგრაფიისა და აპოკრიფების ჟანრი. ამ ჟანრებთან დაკავშირებითაც და სხვა ჟანრების მხრივაც უფრო ამომწურავი იქნება საუბრები როცა ქრონოლოგიურ განხილვებს მივმართავთ. ამავე პრინციპით ასევე ზოგადი სახით ამჟამად შევეხებით მესამე ჟანრს, გამორჩეულს მოცულობითაც, ამოუწურავს და მნიშვნელობითაც მართლაც განსაკუთრებულს, ეს გახლავთ ეგზეგეტიკა.

საეკლესიო მწერლობის აპოკრიფული ჟანრი

12-16

ტერმინ “ეზოტერიზმის” მართლმადიდებლური და ერეტიკული გაგება

ამჯერად შევეხებით ერთ ჟანრს, რომლისადმი ცნობისმოყვარეობა, თუნდაც თანამედროვე, ამ ჟანრისადმი კვლავაც ცხოველია. ეს გახლავთ აპოკრიფული ჟანრი, აპოკრიფები, რომლებიც აუცილებელ შესწავლას და წვდომას საჭიროებენ. მათი რაობის გაგება სრულიად აუცილებელია, რამდენადაც ყველაზე უფრო მეტად, განსხვავებით სხვა ჟანრებისაგან, აპოკრიფებთან დაკავშირებით ჭირს გარკვეულობის შემუშავება, თუ რა გამოყენება შეიძლება მათ ქონდეთ, თუ რა ადგილი შეიძლება მათ მიეჩინოთ ეკლესიის ისტორიაში და ამა თუ იმ ქრისტიანის ცხოვრებაში. ჩვენ ამას ხაზს ვუსვამთ იმის გამო, რომ აპოკრიფები ერთსახოვანი არ გახლავთ და შესაბამისად ერთი შეფასება მათზე ვერ გავრცელდება და არც არასოდეს გამოთქმულა ეკლესიის მამათაგან ერთი ზოგადი დებულება აპოკრიფების შესახებ.

საეკლესიო მწერლობის ჰაგიოგრაფიული ჟანრი

10-11

ჩვენ განვაგრძობთ საუბარს საეკლესიო ლიტერატირის რაობის შესახებ. ცალკეული ასპექტები უკვე წარმოვაჩინეთ. წინა ორ საუბარში შევეცადეთ წარმოგვეჩინა და განგვემარტა საკითხი იმის შესახებ, რომ არათუ უცხოა საეკლესიო მოძღვრებისთვის მრავალფეროვნება და აზროვნებითი თავისუფლება, არამედ პირიქით ბუნებითად არის ნიშანდობლივი მისთვის, ოღონდ ეს აზროვნებითი თავისუფლება და სამოძღვრო მრავალფეროვნება, რაც ჩვენ საეკლესიო ლიტერატურაში გვხვდება, ესაა მრავალფეროვნება და აზროვნებითი თავისუფლება ჭეშმიარტების წიაღში, ღვთიურობაში, განღმრთობილობაში.

საეკლესიო მწერლობის რაობა

6-9

ბიბლია, როგორც ღვთის სიტყვის სულიერი სამოსელი

წინა საუბრის დასასრულს ჩვენ აღვნიშნეთ, რომ მიუხედავად ცალკეული განმარტებებისა და წინასწარი მინიშნებებისა, ქრისტიანული ლიტერატურის რაობა სიღრმისეულად კვლავ გამოსაკვლევი გვაქვს. რა თქმა უნდა, ესეც წინასწარი განხილვაა, მაგრამ უკვე ჩვენის აზრით გზის მიცემა საეკლესიო მოძღვრების წერილობითი სახის დანიშნულების გასარკვევად.

ტერმინები "დოგმატი" და "დოქსა" - მათი ქართულად თარგმნის ისტორია და საღვთისმეტყველო რაობა

2-5

ტერმინ “დოგმატიკის” განსაზღვრება 

(პირველი ნაწილი)

ჩვენ განვაგრძობთ ჩვენს საუბრებს ქრისტიანული ლიტერატურის ისტორიის შესახებ. ეს გახლავთ რიგით მეორე საუბარი და ვინც პირველს ბოლომდე უსმენდა, ალბათ ახსოვს, რომ ჩვენი განხილვა შევწყვიტეთ ორი უმნიშვნელოვანესი ტერმინის “დოგმატისა” და “დოქსას” განმარტებაზე. ვაგრძელებთ პირდაპირ აქედან და უბრალოდ ერთი ფრაზით მსმენელს შევახსენებთ, რომ ქრისტიანული ლიტერატურის შესწავლა ცალკეული ტერმინოლოგიური განმარტებების გარეშე შეუძლებელია და ამ შემთხვევაში ამის ნიმუშად სწორედ ეს ორი ტერმინიც გამოდგება, რომელთა სრულყოფილი წვდომა საკუთრივ საეკლესიო მართლმადიდებლური ლიტერატურის რაობის წვდომას გულისხმობს. თანდათანობით ამაში მსმენელი, რა თქმა უნდა, დარწმუნდება.

პატროლოგიისა და პატრისტიკის შესახებ

1

დღეიდან ჩვენ ვიწყებთ სალექციო კურსს ქრისტიანული  ლიტერატურის ისტორიაში რადიო ეთერის გზით. მართალია ეს კურსი უკავშირდება მრავალ პრაქტიკულ მხარეს, სიღრმისეული შესწავლის ჟამს, კერძოდ წყაროების გაცნობას, ტექსტებზე მუშობას და სხვა, რაც ხორციელდება კიდეც სასულიერო აკადემიის კედლებში, სადაც აღნიშნული კურსი სრული მოცულობით იკითხება, მაგრამ რამდენადაც დიდია დაინტერესება და ჩვენ ამის შესახებ ხშირად გვსმენია, მორწმუნე მრევლისგან, რომ მათაც მიიღონ ინფორმაცია ამ უმნიშვნელოვანესი დისციპლინის, შეგვიძლია ასეც ვთქვათ, უმნიშვნელოვანესი მეცნიერების შესახებ, თუნდაც შედარებით უფრო ზოგადი, აი ამგვარი დაინტერესებიდან გამომდინარე გადავწყვიტეთ ეთერში, რამდენადაც ეს შესაძლებელი იქნება ცალკეული საუბრების სახით (დაახლოებით ოცწუთიანი საუბრების სახით) ყველაზე უფრო არსებითი ქრისტიანული ლიტერატურის ისტორიიდან, დაინტერესებულ მსმენელებს მივაწოდოთ.

ედიშერ ჭელიძე - პირჯვრისწერის შესახებ

ჩვენი შემდგომი მსჯელობის თემა არის პირჯვრისწერის საკითხი. ძველმართლმადიდებელთა აზრით, სამოციქულო დროიდან მომდინარეობს პირჯვრის გადაწერისა და კურთხევის გაცემის ერთადერთი მართებული წესი: შეკრულია ცერი, არათითი და ნეკი, ხოლო აღმართული საჩვენებელი თითი და შუათითი.

ბ-ნი მ. ჩახავა გვაუწყებს: “განკვეთილად მიიჩნევენ პირჯვრის გადასაწერად და კურთხევის გასაცემად დადგენილი თითების წყობის უარმყოფელთ” (დასახ. წიგნი, გვ. 35). იგივე ავტორი აღნიშნავს: “ჯვარცმული მაცხოვრის სიმბოლური ბეჭედი არ შეიძლება ორნაირი იყოს” (ღვთიური გზა, 3, გვ. 8).

საგულისხმოა, რომ მ. ჩახავა შეუვალი კატეგორიულობით განაჩინებს საკუთარ თავზე პირჯვრის გადაწერისა და კურთხევის გაცემის ჟამს თითების წყობის აბსოლუტურ იგივეობას. აი, მისი სიტყვები: “ნუ აბნევთ ხალხს ერეტიკული სწავლებით, თითქოსდა ორი გაშლილი და სამი შეკრული თითით შეიძლებოდეს მხოლოდ სხვათა კურთხევა და არა პირჯვრის გარდასახვა” (იქვე, გვ. 8).